Ақтөбе қаласының атмосферасын кәсіпорындар ластауда

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе 1
1.1 Ақтөбе қаласының атмосферасын кәсіпорындар ластауда 3
1.2 Қала экологиясы. 8
Негізгі бөлім 15
2.1 Ауа шаңмен, су бормен ластануда. 15
2.2 Зиянды заттар сипаттамасы және оның жіктелуі. 23
2.3 Өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды жою жолдары 28
Қорытынды 31
Пайдаланылған эдебиеттер тізімі 32

Кіріспе

Курстық жұмыстың тақырыбы: Өндіріс көздерінің Ақтөбе қаласының
экологиялық жағдайларына әсері.
Курстық жұмыстың өзектілігі: қалада экологиялық жағдайдың төмендеуі,
қоршаған ортаны ластайтын кэсіпорындардың санының артуы облыс өңірінде
мүлай-химия, металлургиялық басқа да зиянды өнеркэсіп орындарының
экологиялық талаптарға сай келмеу жағдайларын кеңінен қарастыру.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеттері: қаланың физикалық-
географиялық жағдайына сипаттама беріп, қоршаған ортаны ластайтын
шаруашылық түрлерін сипаттай келіп, оның зиянды эрекеттерін мэліметтер
арқылы айқындап, сонымен бірге атқарылып жатқан іс-шараларды қозғап,
өзімнің өзіндік тркырымдарымды ұсыну.
Жұмыстың құрылымы: кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды бөлімнен,
пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Қоршаған ортаның тазалығын, организмдер тіршілігін, адам денсаулығын
сақтаймыз десек, өндіріс орындарынан шығып жатқан зиянды газдарды
атмосфераға жібермей, залалсыздандырып, мүмкіндігінше олардан халық
шаруашылығына қажетті қайта өңдеу тәсілдері мен қажетті заттарды бөліп алу
қажет. Қазіргі таңда мүдай мен газдың рөлі жыл сайын артуда, оларды өндіру
еселеп өсуде. Осы ресурстарды үнемдеп пайдаланып, мүнай мен газды
биохимиялық өндеуден өткізіп, шетел технологиясын пайдаланып, зиянды,
ластаушы өнімдеріне жауапкершілікпен қарау көзделеді. Шаруашылықты
жүргізудің экологиялық мэселесіне келгенде, орны толмас ол қылықтарға жол
беріледі. Қоршаған ортаға тигізетін ықпалы назардан тыс қалып отырды.
Табиғатқа тигізетін зиянды эсерлері бар кэсіпорындар біздің облыста көптеп
саналады. Б¥¥ДБ-ның қоршаған орта мен табиғат байлықтарын тиімді басқару
мен қорғау үшін эртұрлі қаржыландырушы ұйымдардың жэне ғылыми-экологиялық
қордың көмегімен іс-шараларды жүзеге асыру көзделген. Қоршаған ортаның
көкейкесті мэселелерін анықтау, оларды шешу жолында үлттық стратегиялар мен
іс-эрекет жоспарын дайындау қоршаған орта туралы халықаралық конвенсияның
орындалуының еліміз өңіріндегі қорытынды нэтижесін анықтады, климат
өзгерістерін қатысты болатын теріс эсерлерді азайту, сумен қамтамасыз
етудің тиімді жолдарын қарастыру, озон қабатына эсер ететін заттарды
өнеркэсіпте қолдануды біртіндеп азайту, күшті органикалық ластағыштарды
мүлдем қолданыстан шығару, адамдардың элеуметтік жэне экономикалық
жағдайының жақсаруы табиғи байлық қорын дүрыс пайдалануға байланысты
екендігі жайлы жүрттың санасында ү_ғым қалыптастыру. Табиғи ресурстар мен
қоршаған ортаны қорғау министрлігі тарапынан биоалуан түрлікті сақтау мен
тұрақты пайдаланудың үлттық стратегиясы мен эрекеттер жоспарын мақүлдау
қажеттері еліміздің жэне облыс аумағының өзекті мэселелері болып табылады.
Атмосфера қүрамына енген өндіріс қалдықтары - күкіртдиоксиді, азот
оксидтері, ондағы ылғалмен әрекеттесіп, күкірт жэне азот қышқылдарын
түзеді. Азот оксиді автокөліктерден жанармай жанған кезде түзіледі.
Атмосферада күкірт жэне азот қышқылдарының түзілуінен қышқыл жаңбыр жауады.
Ол топырақ қүрамына, жер беті, жер асты суларына эсерін тигізеді.
1.1 Ақтөбе қаласының атмосферасын кәсіпорындар ластауда

Ақтөбе қаласы ең лас қалалар қатарына жатады. Сырт көзге әп-әсем де
сәнді қала күндіз-түні түтінге түншығып, шаң тозаңға көміліп түрады. Бүл
өтпелі кезеңде жабылып қалған кәсіпорындардың енді-енді бауырын көтеріп
келе жатқандағы жағдай. Облыс орталығының 5 бірлік орнына 10,5 бірлікті
қүрайды екен. Сонда біздің жүтып отырған ауамыздың екі есе лас болғаны ғой.
Соның белгілі бір мөлшері жерге түсетіні сөзсіз. Облыс орталығының ауа
басеейніне "Казхром" трансүлттық компаниясына қарасты. "Феррохром" АҚ
жылына 3 мың тонна, ал "Ақтөбе хром қосындылар зауыты" АҚ 2,9 тонна,
"Ақтөбе жылу электр орталығы" ЖАҚ-ы 1,1 тонна зиянды заттар шығарады екен.
Осының басым бөлігі түтін, шаң - тозаң , басқа да улы заттар. Осы аумақтағы
ауада азот тотығын рүқсат етілген жинақталуы 1,25 есе, формальдегид 4,7 есе
артып кеткен.
Жыл сайын 120 мың тонна өнеркәсіптік және түрмыстық қалдықтар ешкандай
өңделмей немесе жинақталып қалуда. Ал осы қалдықтардан ауаға бөлінетін
зиянды заттарды есепке алып жатқан ешкім жоқ. Қарапайым көзбен ақ боран
болып елестейтін Ферроқорытпа акционернік қоғамының шлак жинақтағышындағы
жағдайды көрген адам таң қалары сөзсіз.
Бүған қоса қалалық полигондағы 2,5 милион тонна қатты түрмыстық
қалдықтар ауаны бүлдіруде. Оны өңдеп, кәдеге жарату әлі өз дәрежесінде
жүргізілмей келеді. Қалдықсыз технология бойынша жүмыс істейтін
өркениет елдерде оны әлдеқашан залалсыздандырып, кәдеге жаратар
еді.Біздің қазір астымыздвғы байлыққа пысқырып қарамайтын
енжарлығымыздың бір көрінісі бүл - " Тиыннан сом қүрайтын" елдер "Бір
оқпен екі қоянды атып еді" еді. Ауада таза қалдықта кәдеге асады.
Жалпы, қаланың атмосфералық ауасынан тарайтын шаң - тозаң, түтін мен
ыстың, басқа да зиянды заттардың 86 пайызы автокөліктердің үлесіне тиеді.
Тасымал жүмыстарына икемділігі, жүкті, жолаушыны, есігінің

. 3

алдында дейін жеткізу мүмкіндігіне қарай оған бәкелес көлік жоқ. Алайда
автокөлік көбейген сайын оның қоршаған ортаға адам денсаулығына зияндылығы
да арта түспек. Облыста 69,3 мыңнан астам автокөлік болса, соның 47,5
Ақтөбе қаласында тіркелген. Өткен жылы облыс бойынша автокөліктен ауаға
тараған зиянды заттар 76,6 мың тоннаны қүраған. Халықтың әл - ауқатын
анықтаудың бір көрсеткіші осы автокөліктің болуы екенін ескерсек, бүған
қуануға да болады. Алайда мәселенің екінші жағы да бар. Қаладағы 47,5 мың
автокөлікке күн сайын келіп кететін мыңдаған автокөлікті қосыңыз. Күрк -
күрк жөтеліп, көкірегі сырылдаған көне автокөліктің көк түтін қақарып бара
жатқанын қазір жиі көретін болдық. Ал шындығыны келгенде, осы автокөліктер
қаланың үстін түмшалаған көк түтінге бірден - бір себепші емес деп кім айта
алады? Сондықтан автокөлік өндіріс басшыларының автокөліктерден шығатын
зиянды заттарды кеміту үшін жауапкершіліктерін арттыру қажет. Сондай — ақ
қала маршруттарында электр көліктерінің санын көбейтіп, автокөліктерді
мейлінше газға көшіру де күн тәртібіндегі мәселеге.
Ақтөбе облысы бойынша ластаушы заттардың шығарындыларының негізгі
көлемі мүнайгаз кешендегі өндірістердің ілеспе газды жаққаннан қалған
қалдықтар қүрайды ( қалдықтардың жалпы көлемі 70%).
2006 жылы Ақтөбе облысында жүмыс жасайтын мүнай өнлірістері мен
түрбаларда 1434 млн.м3 газ жағылған. Ілеспе газды көбінесе екі өдіріс орны
жағады: "СНПС - Ақтөбемүнайгаз" АҚ - 942 млн.м3 , "Қазақойл Ақтөбе" ЖШС-
439млн.м3.
Облыстың қалаларында автотранспорттар табиғатқа маңызыды әсерін
тигізуде, бүл өз қоршаған ортаны пайданылған автомобиль газымен ластау
түрінде көрінеді. Автомобиль транспортыны қатысты әкологиялық мәселелер
жекелеген және қоғамды автотранспорттар паркінің түрақты өсу жағдайына
біршама маңызды түрде қойылуда.

2006 жыдың 1 -ші қаңтарына дейін жағдай бойынша облыста 82,0 мың

автотранспорт бірлігі тірклген, Ақтөбе каласы бойынша - 60,0 мың бірлік.

4

Ақтөбе қаласы бойынша автотранспорттан шыққан зиянды қалдық барлық зиянды
қалдықтардың 84% қүрайды (жылжымалы және түрақты көздерден шығатын жалпы
қалдықтап).
Қалдықтардың динамикасы көрсеткендей, атмосфераға ластаушы заттардың
түсімі жыл сайын өсуде. Облыстың өндірістермен қабылданған шараларға
қарамастан, өндірістің өсуіне байланысты қалдықтардың түсімін түрақтандыру
мүмкін емес. 2006 жылы облыстың табиғатты пайдаланушылармен ауа қорғанысы
шараларына 9,73 млрд. теңге қаржы жүмсалды.
2006 жылы жүргізілген қадағалау мәліметтері бойынша Ақтөбе қаласының
атмосфералық ауасының ластануы жоғары деңгейде сақталуда.Ақтөбе қаласының
атмосфералық ауасының ластану деңгейі формальдегидтің (1 ШРК) және диоксид
азот (1,3 ШРК) қүрамының жрғарлығымен анықталады. Оксид углеродтың, диоксид
серы, және оксид азоттың өлшенген заттардың орташа концентрациясы шектеулі
рүқсат етілген нориа деңгейіне болды. Бір жолғы диоксид азоттың барлық
қүрамының 1,4 ШРК-ға жетті.
Облыс орталығы атмосфералық ауаның ластану деңгейі бойынша Қазақстан
қалаларының ең ластанған жетілігіне кіреді. Атмосфералық ауаның сапасын
бақылау облыс орталығында сақталған "Қазгидромет" РМК Ақтөбе
гидрометеорология және мониторинг орталығында атмосфералық ауаның
ластануына бақылау жүргізу бекеттерінде жүргізіледі. Қалада атмосферадық
ауаның жағдайын үздіксіз бақылайтын үш бекет жүмыс жасайды,бірақта осы
уақытқа дейін 8 бекет анықталады.
Түрғындардың денсаулығыа өндірістік кәсіпорындардың қалдықтарының эсер
етуін азайту мақсатында " Казгидромед" РМК АФ қатысуымен, атмосфераға
кәсіпорындарының ластаушы заттарының түсуін азйту үшін қолайсыз
метеорологиялық жағдайды болжау бойынша жүмыстар жүгізілуде. ҚМЖ күндері
атмосфераға зиянды қалдықтардың түсуін азайту шарага 19 өндіріс жүмдырылды,
Автотранспорттардан шығатын газды қадағалауға бойынша бақылаушы
органдармен жұмыста қолдану үшін газталдағыш және түтін өлшегіш қүралдары
сатып алынды.
2007 жылы қаланың қоршаған ортасының жағдайын кешенді зерттеу бойынша
жүмыстар үйымдастырылды. Жүмыс шеңберінде қаланың табиғи ортасының сапасы
бойынша және сонымен қатар ауа бойынша нақты жағдай анықталды.
Ақтөбе облысы Қазақстан қуаң аудандарына жатады. Облыстың ішкі
материкалық жағдайы және күрт континентті, климаты жер үсті суларының
тапшылығы себебімен негізделеді. Облыстың жер үсті суларының ресурстары
орташа сулы жылы 3,25 км 3 қүрайды, оның ішінде жергілікті ағын су
тапшылығы -2,83 км 3 және су тапшы жылдары жылына - 0,65 км3 , соның ішінде
жергілікті ағын су тапшылығы - 0,41 км3 .Өзендердің және уақытша су ағысы
бірыңғай қысқы ылғалдың есебінен қалыптасады және облыс өзендерінің сулық
тәртібінің негізгі фазасы, жылдық ағудың көп бөлігіне жататынкөктемгі су
тасу боолып табылады. Гидрографиялық жүйені Елек, Ор, Үлкен
Қобда,Ойыл,Сағыз,Ырғыз, Ембі,Торғай сиқты негзігі өзендерді қүрайды.
Облыс аумагында ірі гибротехникалық қүрылыстарға су деңгейінің көп
жылдар бойы маусымдық толтырылған жасанды су айдынына Қарғалы, Ақтөбе және
Сазды су қоймалары жатабы.
Судың сапалығына антропогендік қызметтер көп ықпалын тигізеді, судың
ластануының негізгі көзі өнеркәсіп кәсіпорындары, коммуналды-түрмыстық
обьектілері, елді мекендер болып табылады. Су айдындарында жақын әр түрлі
объектілердің қарқынды қүрылысы, канализация тазарту қүрылыстарының
жиынтығының және көп елді мекендердегі суды бүру жүйелерінің жоқтығы
маңызды мәселе болып табылады. Бірақ, ластанудың негізгі көзі өндірістік
және ағын сулар болып табылады.
Гидрохимиялық бақылаудың нәтижесі жер үсті суларының ластануының
жоғарғы дәрежеде екенін куәландырады. Жоғарғы деңгейдегі ластанған су
объектісіне жер асты суларымен сынамен шығатын негізгі ластаушы заттар
массасы түсетін Елек өзені жатады.
"Ақбүлақ" АҚ - н қалалық тазалау кешендері қаладан 7 км солтүстік
-батыс бағытта орналасқан, пайдалануға 1982 жылы берілген. Күрделі жөндеу
жүргізілмей көп жылдар бойы пайдаланған тазалау кешендерінің инженерлік
қүрылыстары және сыйымдылықты треттеу торабы істен шықты.
1.2 Қала экологиясы.

Қалалардың тұрмысқа, тіршілікке қолайлы болуын сақтау үшін оның суын,
ауасын, топырағын, жасыл желегін табиғи қалпынан өзгертпей ұстау
жеткіліксіз. Әсіресе қанатын кеңге жайып қарыщтап, дамып бара жатқан
қалалар үшін оның қоршаған ортамен үйлесімділігі бас шарт. Қала
орталықтарында жасанды көлдер, бассейндер,фонтандар жасау да ауаның қалыпты
болуыны жағдай жасайды. Ауаның ластануын азайту мақсатында және транспорт
тасқынын шектеу мүддесіне үлкен қалаларда газдану мен шуды азйту үшін
орағытып өтетін жолдр салынуда. Қоршаған ортаны қорғауға үкімет соңғы
жылдары қаржы бөлуді күрт өсірді. Ал оны тиімді әрі үтымды пайдалану
жергілікті әкімшіліктің іскерлігі мен жауапкершілігі ғана байланысты
болмақ.
Үзақ жылдар бойғы қала салу ісіндегі жіберілген қателер, дүрыс
жоспарламау Қазақстанның өнеркәсіпті қалаларын экологиялық апатқа үшыратып
отыр
Табиғат қорғау объектілерінің қүрылысына бөлініп отырған қаржының
жеткіліксіздігіне орай табиғат қорларын игеру және өндірістік қуаттарды
арттыру Ақтөбе облысында барынша қиын жағдайды қалыптастырады, оны жақсарту
үшін төтенше шараларды қолдануды қажет етті.
Түтас облыс бойынша әр түрлі мақсатқа өзендердегі жылдық су қорының 11
проценті жүмсалды. Жер бетінде пайда болған ағынды сулар негізінен тазарту
орындарына, сүзгіден өткізу қондырғыларына бағышталады, буландырады.
Облыста жалпы қуаты 64,9 млн. текше метрлік 59 тазарту қүбыплары бар,
оларға 2005 жылы 44,3 текше метр ағынды су жіберілді.
Жер асты суларының, сол арқылы жер бетіндегі судың ластануы негізінен
өнеркәсіп өнімдері қалдықтарынан топырақ қабатты арқылы өтуі, булануы
салдарынан болады. Бүрын өндіріс қалдықтарын зиянсыздандыру жөніндегі
қүрылыстар сүзгісіз салынған болатын.

Л
8
Су қорларының көзіне жүргізілген тексеру көрсеткеніндей Елек өзенінің
жер асты және ағынды сулары 6 валентті хроммен және бормен ластанған. Бүлар
негізінен хром қосындылары заводының өнеркәсіп алаңы, осы заводтың
өнеркәсіп қалдықтары тасталатын орны, сондай - ақ жылу -электр орталығының
гидролологиялық күлі арқылы ластануда. Хром қосындылары заводының
қалдықтары тасталатын тоғаннан аққан су солтүстікке және шығысқа қарай
жылжып баралы. Мүның өзі Елек өзенінің 3 километрге жуық бойында судың
хроммен бүлінуіне әкеліп соқтыруда.
Ақтөбе химия заводы экологиялық жағдайды қатты бүлдіруде. Өнеркәсіп
өнімінің қалдықтары сақталатын төңіректе жер астындағы судың бормен бүлінуі
жиіледі. Қазір мүндай көлемдегі жер 13,7 шаршы километрге жетті. Ол
тәулігіне 1 метр шапшаңдықпен кеңейіп отырады. Ақтөбе қаласындағы көптеген
су көздері де ластанды. Ақтөбе су қоймасында балық шаруашылығы үшін
белгіленге қалыпқа қарағанда бор ерітіндісі 20 есе асып түсті.
Біз мынаны айтуымызға тиістіміз. Гидрометеоорталықтың өлшемі бойынша
Ақтөбе қаласында жауын - шашын жиі болғанына қараастан, ауаының тазалығы
көңілдегідей емес. Қала атмосферасында шаңның үсталуы норма шеңберінде
болса да, азот диоксидінің тәуліктік орташа қүрылуы 1,25 есеге,
формальдигид 4 есе асып кетті.
Өткен жылдың осы уақытымен салыстырғанда атмосферадағы қалдықтарды
шығару көлемі 500 тоннағаүлғайды. Биылғы жыл басында облыста 1 млрд. 0,44
млн тоннадан астам қалдық жинақталды. Бүлардың 70 пайызы дерлік бүрынғы
Кемпірсай кен басқармасы (205 млн.т ) мен дөң тау кен байыту комбинатының
(794 млн.63000 тонна ) аршыған қабаттары. Жарты жыл ішінде 9,3 млн. тонна
тоннадай қосылды. АЗФ пен АЗХС - те қажетсіз 188270 тонна қалдықтар - облыс
бойыынша барлық әлемнің 2 пайызы жинақталады.
Өткен жылдың бірінші жартыжылдығымен салыстырғанда тексеру кем болды,
тәртіп бүзушылықты анықтаудың мысалдары 520 - ға кеміді. Сөйтсе
де өндірілген айыппүл 264,7 мың теңгеге артты, табиғатқа зиян келтіргені
үшін 13 млн.346 мың теңгеге талап -арыз артық берілді және 14млн. 301000
теңге артық өндіріді.
Бүл нені көрсетеді? Біріншеден, мемлекеттік экологиялық бақылау
деңгейі күшейгендігінен. Екіншіден, табиғат пайдаланушылардың қоршаған
ортаға өз өндірісі келтірер зиянды дүрыс болмауынан, қателіктерге
жеткілікті талдау жасамауынан. Мысалы, берілген 15 талап - арыздың екеуі
табиғи ортаны нормадан тыс ластағаны үшін болды. Табиғат қорғау
заңдылықтарын бүзушыларға наразылықтың 19 оқиғасы сот арқылы
қанағаттанлырылды, себебі өндірістер басшылығы үйғарымдарын орындауға мән
бермеді. Олардың ішінде " Дөң тау кен байыту комбинаты" ААҚ, " Ремпуть"
ААҚ, Шалқар станциясындағы жөндеу локомотив депосы, " Ақтөбемүнайгаз " ААҚ,
"Қазторчермет" ААҚ, "Маерск Ойыл Қазақстан ГмбХ" компаниясы бар.
Жекеген кәсіпорындар қызметкерлері заңды айналып өтіп, экологияға
қаржыны үнемдеу ниетін көздейді. АЗФ- тың ауа қорғау қызметін мемлекеттік
инспекторлар тексергенде алғашқы есеп қүжаттарында шыққан газ бен ондағы
шаң қүрамасын кемітіп жазуды анықтады, бүл дегенің - қала атмосферасына
шығатын қалдықтарды кемітіп көрсету. №1 цехтың барлық жеті пешінде нормадан
артық шаң қалдықтары тіркелді. Қалдықтар жайында дәйексіз ақпарат бергені,
газ тазарту қондырғысы жүмысының тиімділігіне бақылау жасамағаны, оны
пайдалану ережесін бүзғаны үшін лауазымды 4 қызметкрдің әрқайсысына 13
мыңтеңгеден айыппүл салынды.
Бізде бүл талапты орындауға жеткілікті мән берілмей жатады. Мысалы,
Октябрьмүнай мүнайгаз бүрғылау басқармасында Жаңажол кен орнының жобасы
бойынша барлық өндірілген газ Жаңажол кен орнының жобасы бойынша барлық
өндірілген газ Жаңажол газ өңдеу зауытына жөнетілуі қажет. Бүл - жоба
бйынша, ал негізінен 500 млн. текше метрдей газ кеніш алауларында қүр жанып
түр. Сонымен бірге газ өңдеу зауытында күкірт қышқылынан тазартылмаған газ
жануда,яғни "Атмосфералық ауаны қорғау
^ 10
туралы" Заңды бүрмалашылыққа жол беріліп отыр. Өткен жартыжылдықта зауытқа
104640 теңге мәлшерінде әкімшілік айыппұл салынды. Жалпы СНПС -
Ақрөбемүнайгаз ААҚ облыста табиғи ортаны ластаушылардың алғашқы бестігі
кіреді.
Бірінші жартыжылдыкта табиғи ортаға айтарлықтай зиян келтірілген үш
апат оқиғасы орын алды. Ақбүлақ ААҚ - нда 1972 жылы салынған №11 канал
насос станциясының темір бетон қүбырлары істен шығуы салдарынан 120 мың
текше метр тазартылмаған шайынды су Жіңішке өзенінің арнасына қүйылды.
Теміржолда Қандыағаш станциясында цистерналар түйісуінен бензин жерге
төгілді. Бүл Ақтөбе тасымалдау бөлімшесінің қыруар сомада айыппүл төлеуіне
әкеліп соқтырды. "СНПС - Ақтөбемүнайгаз" ААҚ- ның мүнаймен жабдықтау
басқармасында цистернаның тығындау жабдықтарындағы ақаулар үлкен шығынға
әкеліп соқтырды.
Экологиялық сипаттағы мәселелер табиғат қорғау аумағында ғана емес,
облыстың атқарушы және қүқықтық органдарының назарына да болып келеді.
Облыстың мәслихеттың аграрлық мәселелер және экология жөніндегі түрақты
комиссиясының мәжілісінде бірқатар ірі өндірістердетабиғат қорғау
заңдылықтарының орындалуы қаралды. Облыстық прокуратурның және көліктегі
Батыс аймақтық прокуратурасының алқа мәжілістерінде де бүл мәселе күн
тәртібінде қойылды.
Қала халқы күн санап өсіп келуде. Статистикалық мәліметтер бойынша
қалада 260 мың адам түрады. Бүл тек тізімде барлары ғана, ал
тіркелмегендерді қосқанда 300 мыңнан асып кеткені анық. Халыққа тәулігіне
160-180 мың текше метр су қажет, ал "Ақбүлақ" тәулігіне 100-110 мың текше
метр ғана су бере алады. Қазіргі таңда қалаға ауыз су бес жер асты
қүдықтарынан келеді. Онда барлығы 82-ге жуық скважина жүмыс жасайды.
Олардың өзі көнерген, өнім беру көрсеткіші томен. Әрі олардың жаңасының өзі
осыдан жиырма жыл бүрынғы қала халқының санынан сәйкестендіріп жасалған.
Ауыз судың халыққа жетіспеуінің басты себебі болса керек.

11

"Ақбүлақ" АҚ-ның маркетинг бойынша тете-президенті Серік Ахметовтың
айтуынша, түрғындарға күніне 50-60 мың текше метр ауыз су жетіспейді. Бүл
проблеманы шешу үшін жаңа су көздерін табу қажет. Ал, ол үшін ең бастысы
қаржы керек.
Жаңадан су көздерін тауып іске қоспай, қаланы ауыз сумен толығымен
қамту мүмкін емес. Қазір бізде тек қүндақтыр Жер асты қүдығы ғана жақсы
жүмыс істеп түр. Оның өзінде 22 скважина бар болғанымен, 16-сы ғана жүмыс
жасайды. Қалған алтауын жөндеп іске қосу үшін әрқайсысына 10 млн. теңгеден
астам ақша қажет. Қазір тек соның екеуін жүмысқа қосу жүмыстары жүргізіліп
жатыр. Сондай-ақ қолда бар скважиналардвң қалыпты жүмыс істеуі үшін екінші
магистральді су қүбырын салу керек. Оған 3 млрд. теңге қажет. Ал бізде
ондай ақша жоқ. Өз бетімізше қаржы табу көздерін қарастырып жатырмыз.
Қаланың бас жобасына сәйкес жаңадан салынып жатқан қүрылыстарды сумен
қамтамасыз ету қиын. Біз солармен келісімшартқа отыратын боламыз. Жаңа
обьектілерге су өткізіп береміз, олар үшін бізге ақша төлейді. Онсыз да аз
су шүрық-тесік түрбалардан ағып баратын жеріне дейін жартысы жетеді. Судың
қалыпты берілуі үшін жылына кем дкгенде 30-40 шақырым су қүбырларын
жөндеуден өткізу керек. Ал, бізде жылына тек 3-4 шақырым қүбыр ғана
жөнделеді. Барлық су қүбырларын ауыстыруға 19 млрд. теңге қажет. Біздің
канализация жүйесі де көнерген. Қалада 365 км канализация болса, оның 60-
70%-ы шіріген. Бүл да өздігінен шешілмейтін мәселе.
Судың жетіспеушілігінің тағы да бір себебі оның мақсатты
пайдаланбауында. Түрлі өндірістер мен мекемелер ауыз суды басқа мақсатта
пайдаланады. Мысалы, бір ғана жылу электр орталығының (ТЭЦ-тің) өзі халық
ішетін судың 30%-ын пайдаланады екен. Өндіріс орындары негізінен техникалық
су шығаратын қүбырлар ауадай қажет.
Соңғы кезде қалада көлік жуатын орындар қаптап кетті. Олар да ауыз
суды оңды-солды пайдаланады. Серік Ахметовтың айтуынша бүлар өздеріне

арнаиы скважина қазып алулары қажет.

12

Су туралы кодексте ауыз суды өндіріске және басқа да мақсатқа
пайдалануға болмайды. Қалада 45 көлік жуатын орын бар. Қазір олардың
сегізін жаптық, жиырмасы өз скважиналарын қазып алды, ал үшеуінде қайта
өңдеу жүйесі бар. Қалғандарына осы мәселені шешуге уақыт бердік. Сондай-ақ
халық ішетін суды арақ зауыттары да пайдаланып келеді. Осындай өндіріс
орындары ауыз суды пайдаланбай, мәселелерін өз беттерімен шешіп, жатса су
халыққа жетіп қалар еді.
Қала маңында салынып жатқан үйлер ауыз су мәселесін өз беттерімен
шешіп жатқан секілді. Үйдің жанынан қазылған қүдықтың суы ішуге жарамды
жарамсызын санэпидемиологиялық орталық тексеріп отырады. Кейбір түрғындар
тексерусіз-ақ өз қүдықтарынан су ішіп жатыр. Қаланың әр бөлігінде шығатын
судың сапасы әртүрлі.
Ауыз судың тағы бір бөлігі қаланы көгалдандыруға және саяжайларды
суаруға кетеді екен. Бүл жөнінде Серік Ахметов былай дейді "Біз келесі
жылдан бастап көгалдарды суару үшін ауыз суды пайдалануға рүқсат бермейміз,
ал биыл олар арнайы жүйемен жүмыс жасап отыр. Қай аумақтың қашан көгал
немесе бау- бақша суаруға болатыны туралы арнайы жоспар қүрдық. Мысалы,
кешкі тоғыздан таңғы алтыға дейін ғана көгалды суаруға болады. Күндіз
пайдалануға тиым салынған. Болашаққа бүлар да өз бетімен су табу жолдарын
қарастырулары керек".
Соңғы үш жылдан бері су бағасы өспепті. Қалада ауыз суды
пайдаланушылар 25 класқа бөлінгендіктен олардың суға төлейтін ақшалары да
әртүрлі. Қазіргі жағдай мен жылдық инфляция тоғыз пайыз болатын түрі бар.
Барлығы қымбаттап жатыр. Ал су бағасы сол қалпында. Серік Ахметовтың
айтуынша, биыл баға өспейді. Бірақ алдағы жылы қымбаттауы мүмкін.
Қоршаған ортаға келтірілген зиян үшін 26 ескертпе жасалып, 24,3 млн.
теңгеге айыппүл салынды. Атап айтсақ ең көп мөлшерлі айыппүл АҚ
"Ақтөбемүнайсервиске" -1,4 млн. тенге, ал Жаңажол газ үқсату заводына жер
заңын сақтамағаны үшін үш рет ескерту беріліп, ауаны қорғауды және
.13
жер заңын бұзғаны үшін 11,3 млн. теңге айып салынды. Ал ААҚ АЗХС-ға Елек
өзенін алты валентті хроммен шектеулі мөлшерден тыс ластандырғаны үшін 7,6
млн. теңге айыппүл салынып, ол түгелімен өндірілді.

14

Негізгі бөлім

2.1 Ауа шаңмен, су бормен ластануда.

Соңғы жылдары облыста мұнай-газ өнеркәсібі күрт дамып келеді.
Көмірсутекті шикізатты барлау, өндіру, тасымалдау қарқыны артып отыр. Рас,
оның экономиканың маңызды секторы екені де сөзсіз.
Алайда, экологиялық және қоршаған ортаны қорғау нормативтерінің
сақталмауынан табиғи ортаға келтіріліп отырған залал орасан зор. Қазір
облыста 240 шақырым магистральді және өнеркәсіптік мүнай және газ құбырлары
пайдаланады, 31 обьекті жұмыс істейді. 2001 жылы бес кен орнынан мүнай
өндіріліп, ол өткен жылы он екіге жетті.
Тек "Үлы қабырға" Қытай Қазақстан бірлескен кәсіпорны өткен жылы ғана
70 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.