Синтетикалық талшықтардың құрамын, жасалу жолын және артықшылықтары мен кемшіліктерің қарастыру

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1 Талшықтар жайлы жалпы түсінік
1.1 Талшықтар.Синтетикалық талшықтар
1.2 Синтетикалық талшықтар
1.3 Синтетикалық жіптерден тоқылған маталар

2 Синтетикалық жіптер (маталар) және олардың құрамы,артықшылығы мен
кемшілігі
2.1 Синтетикалық жіптер
2.2 Синтетикалық жіптердің жалпы ортақ кемшілігі
2.3 Синтетикалық жіптің (матаның)жуандығы,тығыздығы, тоқылуы.

3 Синтетикадан тоқылатын жіптермен маталар
3.1 Синтетикадан тоқылатын жібек маталар
3.2 Синтетикалық талшыктарды жуу,бояу.
3.3 Жасанды былғары алу

Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Халық шаруашылығының басты міндеті ғылыми техникалық прогресті жеделдету
және экономиканы өркендетудің, еліміздің өндірістік потенциалын анағұрлым
тиімдірек пайдаланудың, ресурстардың барлық түрлерін жан-жақты үнемдеу мен
жұмыс сапасын жақсартудын қарқынды жолына кешіру негізінде адамдардың әл-
ауқатын одан әрі жақсартуды қамтамасыз ету болып табылады.
Тігін өнеркәсібі халықты сәнді де ұнамды киіммен қамтамасыз етуге
мүдделі. Киім адамға ең қажетті зат болып табылады, сондықтан да оған
қойылатын талап күнделікті өсіп отырады. Қиімге қойылатын талаптар
гигиеналық, техникалық, эстетикалық және экономикалық түрғыдан бөлініп
қаралады.
Гигиеналық талаптардың өзі — адам денсаулығын сақтауға бағытталған ауа
мен ылғал өткізгіштігі, жылу сақтау қасиеті, кір жұқтырмаушылық, киіске
ыңғайлылығы, су сіңірмеушілігі және басқалары, киімнің негізгі гигиеналық
көрсеткіштері болып табылады. Гигиеналық талаптар бұйымның мақсатына
байланысты. Көйлек пен жазғы киімдердің ауаны жақсы өткізіп, ылғал
еткізбейтін қасиеттері болады, киюге ынғайлы, жууға жеңіл болуы тиіс.
Киім жасау үшін талшықтар қолданылады.
Барлық талшықтар таза (табиғи) және химиялық болып үлкен екі топқа
бөлінеді. Табиғатта кездесетін талшықтарды тaбиғи деп, ал завод жағдайында
алынатындарды-химиялық дейді. Өсімдік тектес (циллюлозалық - мақта, зығыр,
кендір, т. б.) мал тектес (белоктың- жүн, таза жібек) және минерал
тектестер (асбест) табиғи талшықтарға жатады. Химиялық талшықтар жасанды
және синтетикалық болып бөлінеді. Жасанды талшықтар да өсімдік, мал және
минерал тектес болып келеді, сондықтан олар таза табиғи талшықтар сияқты
целлюлозалық (вискозды, ацетатты, триацетатты, мысаммиакты және баскалар),
белокты (казеинді), минералды (шынылық және металдык) болып бөлінеді. Жай
заттардың молекулаларын синтездеу (қосу) арқылы алынған талшықтарды
синтетикалық деп атайды. Оған жататындар - капрон, лавсан, нитрон, хлорин,
винол, полиэтилен, полипропилен және басқалар.
Синтетикалық талшықтардың негізінде де күрделі органикалық косындылар -
полимерлер бар. Олар қарапайым молекулаларды синтездеу аркылы алынады.
Жасанды талшықтар алу мүмкіндігін бірінші болып XVII ғасырда ағылшын Р.
Гук айтқан еді, бірақ өнеркәсіпте жасанды жібек XIX ғасырда ғана алынды.
Целлюлозалық талшықтардан ең бірінші нитратты жібек (1890 ж.), кейін —
мыс-аммиакты және вискозды жібектер алынды. Ацетатты жібек бірінші
дүниежүзілік соғыстьщ соңына қарай алынды. Россиядағы вискозды жібек шығару
жөніндегі бірінші завод Мытищиде салынды. Ол 1913 жылы 136 т вискоза
талшығын өндірді. Қазіргі кезде химиялық талшықтар өндіру химиялық
өнеркәсіптін ірі саласына айналды. Барлык тоқыма тал-шықтарының 30%-на
жуығы жасанды жолмен химиялық заводтарда алынады. Химиялық талшықтар жүнге
карағанда үш есе, таза жібекке қарағанда 100 есе көп пайдаланылады.
Химиялық талшықтар жасанды және синтетикалык болып бөлінеді. Ағаш
целлюлозасы, мақтаның қалдығы, шыны, металдар және баскалар жасанды
талшықтар өндірудегі шикізат болып табылады. Синтетикалық талшықтар
шикізатын өндірудің бастапқы азығы болып газ және тас көмір мен мұнай
өндеуден шыққан өнімі алынады.
Зерттеу тақырыбының мақсаты: синтетикалық талшықтардың құрамын,жасалу
жолын және артықшылықтары мен кемшіліктерің қарастыру.
Зерттеу нысаны-синтетикалық талшықтар өндірісі.
Зерттеу пәні-қазіргі заманғы өндірістегі синтетикалық талшықтар.
Зерттеу тақырыбының міндеттері-синтетикалық талшықтар жайлы
-жан-жақты толық қарастыру;
-оның химиялық құрамын,құрлысын,алыну жолын қарастыру;
Құрылымы: кіріспеден,үш бөлімнен,қорытындыдан қолданылған әдебиеттер
тізімінең тұрады.

1 Талшықтар жайлы жалпы түсінік

1.1 Талшықтар.Синтетикалық талшықтар

Талшық деп ұзындығы көлденеңінен көп есе артық иілгіш, жінішке әрі мықты
затты айтады. Toқымa талшық деп иірме жіптерді, маталарды, беймата
материалдарды жасауда пайдаланылатын талшықтарды айтады.
Ұзына бойына ажырамайтын дара талшықтар қарапайым (элементарлы) деп
аталынады (мақта, жүн) Ұзына бойына бірінен бірі байланысқан қарапайым
талшықтар техникалық немесе құрамa деп аталынады (зығыр, кендір т. б.).
Ұзындығы ондаған, жүздеген метр болатын талшықты жіп дейді (таза жібек
жібі, жасанды және синтетикалық жіптер). Жіптер қарапайым және құрама
болыпта бөлінеді. Қарапайым жіп яки моножіп - ұзына бойына бүлінбей
бөлінбейтін жалғыз, дара жіп, құрама жіп ұзына бойына өзара байланысқан
қарапайым жіптерден тұрады[20].
Талшықтардың топтастырылуы
Талшықтарды топтастыру, олардың тегіне қалай алынуына және химиялық
ққрамына байланысты жасалынады.
Барлық талшықтар таза (табиғи) және химиялық болып үлкен екі топқа
бөлінеді. Табиғатта кездесетін талшықтарды тaбиғи деп, ал завод жағдайында
алынатындарды- химиялық дейді. Өсімдік тектес (циллюлозалық - мақта, зығыр,
кендір, т. б.) мал тектес (белоктың- жүн, таза жібек) және минерал
тектестер (асбест) табиғи талшықтарға жатады. Химиялық талшықтар жасанды
және синтетикалық болып бөлінеді. Жасанды талшықтар да өсімдік, мал және
минерал тектес болып келеді, сондықтан олар таза табиғи талшықтар сияқты
целлюлозалық (вискозды, ацетатты, триацетатты, мысаммиакты және баскалар),
белокты (казеинді), минералды (шынылық және металдык) болып бөлінеді. Жәй
заттардың молекулаларын синтездеу (қосу) арқылы алынған талшықтарды
синтетикалық деп атайды. Оған жататындар - капрон, лавсан, нитрон, хлорин,
винол, полиэтилен, полипропилен және баскалар.
Талшықтардың химиялық құрамы
Минералдық талшықтардың негізі бейорганикалык заттар.
Өсімдік талшықтарының негізі күрделі органикалық қосынды - целлюлоза,
яғни кеміртегі, оттегі, және сутегінен құрылған клетчаткалар. Мал
талшықтарының негізі одан да күрделі органикалық қосындылар -
аминоқышқылдан тұратын белоктар. Белоктың құрамына кеміртегі, оттегі,
сутегі, азот сияқты элементтер міндетті түрде кіреді. Жүнді құрайтын
белоктық қосынды керотиннің құрамында сонымен қатар күкірт те бар. Таза
жібектің, яғни жібек құрты жібінің құрамында фибрион және сер ицин деген
екі белок бар. Синтетикалық талшықтардың негізінде де күрделі орга-никалық
косындылар - полимерлер бар. Олар қарапайым молекулаларды синтездеу аркылы
алынады[12,26-б].
Талшықтардың негізгі қасиеті
Талшықтардың негізгі қасиетіне олардың сызықтық тығыздығы, үзындығы,
мықтылығы, созылғыштығы, иілгіштігі, жабысқақтығы, гигиеналық қасиеттері,
сыртқы ортаның әсеріне түрақтылығы жатады. Талшық дегеніміз көлденен
қиындысы 2 ден 100 мкм дейін болатын ете жіңішке дене. Тоқыма өнеркәсібінде
диаметрі 60 мкм-ге дейінгі талшықтар пайдаланылады. Талшықтың жуандығы
(жіңішкелігін) тікелей өлшеу киын болғандықтан, жуандығының өлшем бірлігіне
сызықтық тығыздығы алынады.

1.2 Синтетикалық талшықтар

Синтетикалық талшықтар, өздері жасалған полимерлердін түріне қарай
топтасады
Полиамидты талшық. Ресейдегі кең қолданылатын полиамидты талшық -
капрон,Германияда оны дедерон деп атайды, Чехияда - силон, Польшада
-стилон, АҚШ-та - нейлон , Италияда - лилион. АҚШ-тағы нейлон талшығы
Ресейде анид деп аталады.
Капрон алудағы бастапқы шикізат - бензол мен фенол (тас көмірден
алынатын өнім) - химиялық заводтарда капролактамға өңделеді.
Синтетикалық талшықтар заводында капролактанан капрон шайырын
алады, ол балқыған қалпында фильерден жіңішке ағын болып шығады да
желдеткеі ауада қатады. Жаңа қалыптасқан талшық созылады, бүралады,
құрылымын бекіту үшін ыстық сумен, бумен өнделеді.
Жылу өткізбейтін қасиеті жоғары іші қуыс капрон талшықтарын,
кескінделген және қатты отыратын (30-35%) талшықтарды алу әдістері
жасалған[15].
Анид (нейлон) және энанталу процестерінің капрон алу процесінен
өзгешелігі аз.
Полиамид талшықтарының формасы цилиндр кейіптес, көзге көрінбес
саңылаулары мен жарықтары бар. Көлденең қимасы дөңгелек немесе ұшқырлы
(кескінделген) болып келуі мүмкін. Полиамидты талшықтары жеңіл, серпімді
созғанда мықты, тозбайды және бүктегенге көнгіш, химия әсеріне, суыққа,
микроорганизмдер мен енезге төзімді.
Созған кезде капронның мықтылығы болаттан 2,5 есе артық. Капрон
талшықтар концентрацияланған қыш-қылдар мен фенолда ериді. Жанғанда жалыны
көкшіл, ұшында қоңыр түйіршік пайда болады. Талшықтың кемшілігі —
гигроскопиялық қасиеті төмен, ыстыққа шыдамсыз. Анид пен энанттың
қасиеттері капронға ұқсас[5].
Талшықтардың қасиетінің негізгі керсеткіштері 1-кестеде келтірілген.
Капрон - құрама жіптер, штапельдік, жеке талшықтар түрінде шығарылады.
Ол маталар, шұлық-ұйық, тоқыма бүйымдар, тігін жіптерін, шілтер, арқан,
балық ауларын, т. б. жасағанда кең қолданылады. Анид пен энант негізінен
техникалық мақсатқа жүмсалады, бірақ халық түтынатын товарларды өндіруге де
пайдаланы-лады. Жеңіл көйлектік және блузалық маталарды шығару ушін шелон
деп аталатын жетілдірілген полиамид-ты талшық қолданылады.
1 - кесте

Талшықтардың қасиетінің негізгі керсеткіштері.

Полиэфирлі талшықтар. Лавсан мұнай өнімдерінен алынады. Сондай талшық
Германияда - ланон, АҚШ-та - дакрон, Польшада - элана, Англия мен Канадада
-терилен деп аталады[8].
Құрылымы және физико-химиялық қасиеттері жағынан лавсан капронға ұқсас:
салыстырмалы үзу салмағы 40-55 сНтекс, үзілер кездегі созылуы 20-25%.
Талшықтар дымқыл кезінде өз қасиетін жоғалтпайды, олар жеңіл, серпімді,
суыққа төзімді, күйе түспейді, шірімейді. Қапроннан ерекшелігі лавсан
концентрациялы қыш-қыл мен сілтінің әсерінен бұзылады. Лавсанның
гигроскопиялық қасиеті өте төмен - 0,4%. Сондықтан матаға колданғанда
лавсанның штапель талшықтарын таза (натураль) және вискозаныц штапель
талшықтарымен араластырады[14].
Лавсан таза күйінде тігін жіптерін, шілтер полотноларын, техникалық
мақсаттағы маталарды, жасанды мех пен кілемдердін түгін дайындауға
пайдаланылады Әсіресе жүнге араластыру үшін қолданылады. Жылуға төзімділігі
жағынан лавсан капроннан асып түседі: жұмсару температурасы 235°С, бірақ
термофиксация (арнайы өңдеу) өтпеген лавсан матаны ылғал жылумен өндегенде
және қатты ылғалданғанда 140°С температурада жылудан отырып түсін
өзгертеді. Соның салдарымен мата бетінде кетпейтін дақ пайда болады.
Жалынға ұстағанда лавсан еріп, сары жалынмен түтіндеп жанады.
Полиакрилонитрильді талшықтар. Нитрон тас көмір, мұнай, газды еңдегенде
шығатын өнімнен алынады, Сондай талшықтарды Германияда -ветрелон, Польшада
- анилан, Швеция мен Швейцарияда - акрил, Жапонияда - беслон, экслан,
кашмилон, боннель деп атайды.
Капрон мен лавсанға карағанда нитрон талшықтары қолға жұмсақ және
жібектей болып тұрады. Нитроннын үзілу беріктігі капрон мен лавсанға
қарағанда екі есе кем, үзілердегі үзаруы 16-22%. Гигроскопиялық қасиеті өте
төмен - 1,5%. Нитронньщ бірнеше бағалы қасиеттері бар: киімді химиялық
тазартудан өткізгенде сілтілер, органикалық минералды қышқылдар,
бактериялар еңез, күйенің әсеріне төзімді.
Нитроннын, жылу сақтау қасиеті жүннен артык.
Нитронның жұмсару температурасы 200-250°С. Ниронды жалынға ұстасақ
балқиды және түтіндегеи сгр жалын болып лапылдап жанады.
Таза күйінде нитрон сырт киімдік трикотажга. a жүнмен, мақтамен,
вискоза талшықтармен араластырып көйлек және костюмдік маталар шығаруда
пайдаланылады[18].
Поливинилхлоридті талшықтар. Xлорин этилен не ацетиленнен алынады.
Поливинилхлоридті талшыктар Францияда ровиль, термовиль деп, Германияда -
ПЦ, Жапонияда - толон деп аталады.
Хлорин серпімді, судың, қышкылдар, сілтілер, тотықтырғыштардың әсеріне
шыдамды, шірімейді, өнезге бүлінбейді. Хлориннің жылу сақтау қасиеті жүннен
кем емес. Ұзаруы 18-24%, гигроскопиялық қасиеті өте төмен - 0,1% жарықтың,
ауа райының әсеріне онша төзімді емес.
Хлориннің негізгі кемшілігі - жылуға осалдығы. 60°С-де хлорин жылудан
отырады, ал 90°С-де бүлінеді. Киімді қүрғақтай химиялық тазалаудан
өткізгенде три-хлорэтилен және перхлорэтиленде ериді.
Хлорин жанбайды, жанғанға қосылмайды, Жалынға үстасақ талшықтары жидіп,
дустың иісі келеді.
Үйкелуден туған электр зарядын бойына жинайтың қабілетіне байланысты оны
емдік іш киім дайындауға пайдаланады. Поливинил-хлоридті талшықтар бедерлі
жібек маталарды, техникалық маталарды, кілем түкте-рі, жасанды мех шығаруға
пайдаланылады[4].
Поливинилспиртті талшықтар. Поливинилспиртті талшықтарға жататындар:
винол, летилан (Ресеи), винол, винилон, винилан, вулон, т. б. (Жапония),
мевлон (АҚШ). Винол поливинилді спирттен алынады. Бұл барлық синтетикалық
талшықтардын, ішіндегі ең арзаны.
Гигроскопиялық қасиеті жағынан (5-8%) винол мақтаға жақын. Салыстырмалы
ұзу салмағы 30-40 сН текс, ұзаруы 30-35%, дымданғанда мықтылығыньщ кемуі –
15-25%. Жұмсару температурасы 220-230°С, 200°С-де жылудан отырады. Жарыққа
төзімділігі жақсы, үйкеліске шыдамдылығы матаға қарағанда 2 есе артық.
Жалынға ұстағанда жылудан отырады, балқиды және одан соң жайлап сары жалын
болып жанады. Өнеркәсіп суда еритін винол деген талшықтарды да шығарады.
Винол таза күйінде немесе мақта, жүн, вискоздық штапель талшықтармен
қоса тұрмыстык, мақсатқа қажот маталар шығаруда пайдаланылады.
Летилан - суда ерімейтін сары түсті поливинил-спиртті талшық.
Антимикробтық қасиеті бар. Медицинада және жеке гигиеналық заттарды
жасағанда қолданылады.
2-кесте

Полиолефинді талшықтардьщ негізгі көрсеткіштері
Полиолефиндік талшықтар. Полиолефинді талшықтарға полиэтиленнен және
полипропиленчен алынған талшықтар жатады.
Полиолефиндерді синтездеуде бастапқы шикізат болып мұнайды өңдеген-дегі
өнім — пропилен мен этилен алынады[14].
Талшықтардын, жылу мен жарыққа төзімділігін арт-тыру үшін полимерге
ингибитор деп аталатын арнайы заттар енгізеді. Полипропиленнен комплексті
жіптер, кв-лемді бұралаң жіптер, штапельді талшықтар, даратал-шық,
полиэтиленнен — тоқыма жіптер мен дараталшық алынады. Полиолефинді
талшықтардьщ негізгі көрсеткіштері 2-кестеде берілген.
Физико-механикалық қасиеттері жоғарғы болғандықтан полиолефинді
талшықтардың химия және микроорганизмдер әсеріне төзімділігі жоғары.
Гигроскопиялық қасиеті жоқ (0%), барлық белгілі талшықтармен салыс-тырғанда
беттік тығыздығы төмен. Сондықтан да, полио-лефинді талшықтар батпайтын әрі
шірімейтін арқандар жасауға пайдаланылады. Полиолефинді талшықтардан
плащтық және сәнді маталар, кілем түктері, механикалық мақсаттағы
материалдар жасалынады.
Полиуретанды талшықтар. Сызықтық тығыздығы 2 ден 125 текске дейін
спандекс деп аталатын полиуретанды құрама жіптер шығарылады. Спандекс
талшығы басқа синтетикалық талшықтармен ұқсас, бірақ өзінің физико-
механикалық қасиеттері жағынан эластомерлерге жатады, яғни иілгіштік
қалпына келу көрсеткіштері жоғары. Спандекс жібінін. салыстырмалы үзу
салмағы 6—8 сНтекс (резеңкеге қарағанды екі есе көп), үзілердегі ұзаруы
600—800%, жүктен босатқаннан кейінгі иілгіштіктен калпына келуі 90%, ал 1
минуттан кейін 95%-ке тең. Спандекс жібінің гигроскопиялык қасиеті темен (1
- 1,5%), үйкелгенге, жылуға төзімді, жақсы боялады. Мата, трикотаж
дайындауға, спорт, емдеу бұйымдарын жасағанда пайдаланылады.
Басқа талшықтар араласқан жасанды жіптерден тоқылған маталар.
Басқа талшықтар араласқан жасанды жіптерден тоқылған маталардың негізіне
вискоздық немесе ацетаттық жіптер, ал арқауына мақта немесе штапель жіптер
пайдаланылады. Кейбір жағдайларда жасанды жіптерге синтетикалық талшықтарды
да араластырады.
П о п л и н — дәстүрлі жатықбоялған, арқауына мақта немесе штапель
жіптер, негізіне вискоза жіптері пайдаланып тоқылады, баспа суретпен немесе
ағартылған. Арқауына жуан жіп пайдаланғандықтан және де жалған репсті
(полотнолық) айқаспамен токылғандықтан матаның бетінде өзіне тән бедерлі
жолақтары болады.
Рамунеле матасы — баспалық суреті бар, қаттылау, тығыздығы төмен, беті
жылт-жылт етеді. Негізі арқауына бірдей аумақгы жіп пайдаланылады: 22 текс
ацетаттық, 1,67 тексХ2 капронмен қоса ширатылған жіптер.
С и г і т е матасы — тығыз, серпімді, суреті бар, айқаспасы саржалық
негізінде 16,67 текс триацетаттық жіптер, ал аркауында 22 текс триацетаттық
жіптер мен 1,67 тексХ2 капрон жіптердің ширатпасы.
С у з д а л ь матасы — суреті бар, майда өрнек-Іі айқаспамен тоқылған.
Негізі мен арқауындағы шиыршық жіптердің құрамында 16,67 тексХ2
триацетаттық жіптер мен 5 текс капрон жіптер.
Арт. 42670 көйлектік мата — бір түсті, жатық-боялған ацетаттық жіптерге
қүрама капрон жіптерін жаластырғандықтан беті жылт-жылт етіп тұрады.
Айқаспасының сипаты жағынан Гедра матасына ұқсайдь, Арт. 42634 матa —
тығыз, капрон араласқан трң. ацетат жіптерінен тоқылған бояуы жұмсақ,
майдаер. некті айқаспамен қисық төртбұрыш (ромба) түрінде сурет
салынған[14,68-б].

1.3 Синтетикалық жіптерден тоқылған маталар

Жібек маталар ассортиментінде синтетикальіқ маталардың өзіндік салмағы
жыл асқан сайын артуда.Синтетикалық маталардың басым көпшілігі сызыктық
тығыздығы 3,8-6,5 текс жіптерден токылады; ен жұқа әрі жеңіл маталар 1,7-
2,2 текс дара талшықтардан тоқылады. Текстурленген немесе бұл жіптердің
тегіс, жатық жіптермен кұрамасын пайдаланып тоқылатын ма-таларды шығару да
кең өріс алуда. Матаға жылтырақ түр беру үшін жіптерге кескінделген капрон
жіптерін араластырады.
Синтетикалық маталар пішіп-тіккенге киындау. Капрон жіптерінің
сызылғыштығының және серпілгіштігінің салдарынан тіккен кезде тігісте
іркіліс пайда болады, майдаланып жиналып қалады. Тігіс жүргізу қарқыны өте
жоғары болған жағдайда кызған инеден жіп тал-шықтарының балкуы да мүмкін.
Сондықтан не тігу жылдамдығын азайту керек, немесе инені салқындатып
түратын арнаулы қүрал пайдалануға тура келеді. Кейде арнаулы инелер де
колданылады. Мата тарқатылғыш болғандықтаи оны екі қайырып тігеді, немесе
торлайды, не жиегін күйдіреді. Матаның бетінің жылтырлығы жә-не қию кезінде
күрделігі пішу жүмысын қиындатады. Жылтыр синтетикалық маталар пішкен кезде
төсемнп үстінен сусып, жылжып кетеді. Пішетін электр машинл-ларының
пышағының жүзі тез қайтады, кесу қарқыны жоғары болса мата балқиды да,
тесемдегі кабат-қабат маталар кесілген жиегі бойынша бірімен-бірі жабысып
қалады.
Негізі мен арқауы 100% капроннан көйлектік, блуз-калық, жейделік,
плащтык, асгарлық маталар шығары-лады. Бұлар, көбіне, полотнолық немесе
саржалық айқаспамен тоқылған жатық бояулы, ағартылған маталар, не баспалық
суреті, бар маталар. Плащтық маталардын, не еңінде, не ішкі бетінде су
өткізбейтін үлпек қабаты болады. 1 м 2 капрон маталардың массасы 15- 95 г,
ені 80, 90, 95, 100 және 105 см, кейде 120 см. Ең жүқа әр жеңіл маталары
мөлдір[20].
Текстурленген полиэфир жіптерінен немесе олардың капрон жіптерімен
косындысынан әртүрлі айқаспамек қалын, жумсақ немесе тығыз маталар
токылады. Олар көйлекке, костюмге, жаздық пальтоларға пайдаланылады.
Көйлектік-костюмдік маталар — крептік айқаспамен токылған ауыр, ірі
мата. Негізіне қатты ширатылған полиэфирлік кұрама жіптер, аркауына қат-ты
созылғыш текстурленген полиэфир жіптерін пайда-ланған.
Арт. 53034 3 е ф и р матасы — жылт-жылт ететін, алатоқылған өрнегі
ірі, негізінде жіңішке кескіндел-ген капрон жіптері, арқауында шелон жіптер
мен текс-тірленген полиэфирлік жіптердін қосындысы.
Көйлектік маталар — марокена типтес полотнолық айқаспамен тоқылған.
Негізіне бос ширатылған полиэфирлік қүрама жіптер, арқауына қатты созылғыш
полиэфирлік текстурленген жіптерді пайдаланады.
Аумақты маталарды өңдеу күрделі — олар пиллинг береді, тіккенде іркіліп,
жиналып қалады, өтектеу кезінде қиыншылық тудырады.
Астарлық маталар капронның тегіс, бос ширатылған және муслиндік
жіптерінен полотнолық, саржалық және майда ернекті айқаспамен тоқылады.
Матаның ені 100 және 151 см (арт. 52203), 1 м 2 нің массасы 30-57 г.
Курткаларға, плащтар мен пальтоларға кей жағдайда апшымайтын негізгі
материалдарды астар ретінде пайдаланады.
Капрондық астарлық маталардьщ мықтылығы жоғары, тез тозбайды, апшымайды,
бірақ жылу сақтағыштық қасиеті мен гигиеналық көрсеткіштері төмен.
100% шелоннан баспалық суреті бар, көптеген жеңіл маталар тоқылады,олар:
арт. 52273 Люпин, арт. 52214 Мраморная, арт. 52256 Отрадная сияқты
әртүрлі майда өрнекті айқаспамен; арт. 52262 Нежность және арт. 52245
Опал маталары атластық айқаспамен; арт. 52221 Гранат матасы крептік
айқаспамен тоқылады.
Басқа талшықтар араласқан синтетикалық жіптерден тоқылған маталар
Бұл топқа кіретіндер: жасанды жіптер қосылған жұқа, тегіс капрон
маталар; вискоза және капрон жіп-терден тоқылған құрылымы бедерлі аумақты
маталар; иілгіш немесе аумақты капрон жіптерінен тоқылған маталар;
майдаөрнекті, іріернекті айқаспалармен әртүрлі[20,84-б].
Құрылымы бедерлі үлкен аумақты маталардын қаңқасы вискоза жіптерінен (30-
50%), ал үстіңгі беті синтетикалық талшықтардан (Космос, Мелодия,
Улитка, Марсианка және т. б. маталар) түрады. Матаның аумақтылығы
вискозалық және синтетикалық талшықтардың өңдеу барысында әрқалай отыруынан
болады. Үлкен аумақты маталардың құнды қасиеттері, гигиеналық сапалылығы,
құрылымының тұрақтылығы, созылуға бейім еместігі, аз отыратындығы. Бірак
пішіп-тігу қиын. Әсіресе ылғал-жылумен өңдегенде абайлау керек. Матаның бет
жағындағы бедерін сақтау үшін етектеуді астыңғы жағынан, жайлап басып
жүргізеді.
П а р ч a — әсерлі, жалтырауық, синтетикалық және вискоздық жіптерден
ірі өрнекті және майдаөрнекті айқаспамен тоқылған қатты мата. Арқаулық
жүйеге салынған кеп металл жіптер (алтын түстес, күміс түстес) матаның
бетіне шығып турады. Әйелдердщ сондік көйлектері үшін, бұйымдарды әдемілеп
безендіргенде пайдаланылады. Пішіп-тіккенге қиындық туғызады, себебі қатты
тарқатылады, қыртыстанғыш. Жуған кезде металл жіптердің созылып, іркілуі
мүмкін, сондықтан парчаны құрғақ химиялық тазартудан өткізу керек[7].
Арт. 62173 РІ с к р и н матасы — сәнді, тығыз, ашық бояулы баспа сурет
салынған атластық қатты мата. Кескінді капрон жіптерінің көптігінен жылт-
жылт етіп тұрады.
Арт. 62174 Т е с н а м а т а с ы - күліңгір түсті, тығыздығы төмен,
жартылай мөлдір, көйлектік-костюм-дік мата. Даракапрон мен ацетат жіптерді
түйіндеп ширатқан. Қрептік айқаспамен тоқылган. Ені 100 см, 1 м 2 матаның
массасы 145 г.
Арт. 62102 мата - тығыз, қатты, түстес жіптерден алатоқылған мата. Майда
өрнекті айқаспамен жасалған: негізінде капрон жіптер вискоза жіптерімен
алмасып отырады, ал арқауыда тегіс капрон жіптері. Жаздық костюмдерге,
пальтоларға пайдаланылады.
Арт. 62110 жейделік мата - жұка, тегіс, жылтыр, негізіне мөлдір капрон
жібің салып, аркауына біртүсті ширатылған вискоза жібін салып полотнолық-
айкаспамен тоқылған[8].
Арт. 62176 блузкалық мата - жұқа, тығыздығы төмен, жартылай мөлдір, бір
түсті капрон жіптерін негізіне, вискоза жіптерін арқауына пайдаланып
полотнолық айқаспамен тоқылған.
Арт. 62154 жейделік-блузкалық мата саржалық немесе репстік айқаспамен
күліңгір, ірі капрон жіптерін негізіне, лавсан жіптерін арқауына салып
тоқыған. Тарақталған зығыр маталар сияқты негізіне 6,6 текс капрон
жіптерін, арқауына 50 текс ірі мақта жібін пайдаланады.
Аумақты капрон жіптерін пайдалану арқауында беті мамық, жұмсақ маталар
аламыз. Аумақты капрон жіптерінің бір кемшілігі - пиллинг береді, яғни
бетінде жіп талшықтары түйіршіктеиіп қалады. Аумақты капрон жіптерін
пайдаланып тоқылу ернегі трикотаж сияқты маталар алуға болады.
Штапельдік маталар
Штапельдік маталар жасанды және синтетикалық штапельдік талшықтардан
тоқылады. Штапельдік маталардың басым көпшілігі вискоза талшықтарынан
жасалынады. Ацетат, триацетат және синтетикалық штапсль талшықтарынан
алынған лавсан, нитрон жіптерінен де маталар тоқылады. Жіп алу үшін
синтетикалық штапель талшықтарын вискоздық штапель талшықтармен немесе
мақтамен араластырады. Синтетикалық штапель талшықтарын араластыру аркылы
матаның серпім-ді іігін, мықтылығын арттырады, жүнге үқсас болады, Ол
ормасын жақсы сақтайды.
Штапельдік маталардын негізі мен арқауы штапель-ліч жштер болуы мүмкін,
немесе бір жүйесінде қүрама кіптер болады. Штапельдік маталар әртүрлі
айқаспалармен тоқылады, бояу-түсі де әртүрлі: ағартылган, меланжды, жатық
боялған, алатоқылған және баспалық сүретті..
Қалыңдығы мен салмағына қарай штапельдік маталарды көилектік, жейделік,
костюмдік және пальтолық ідеп беледі.
Костюмдік-пальтолық штапель маталар ширатылған рштапель жібін үлгілі
жіппен немесе аумақты жіптермен қосып ширатқан 25 текс Х2,29 текс Х2
жіптерінен жасалынады[12].
Жейделік, көйлектік-костюмдік, көйлектік штапель маталар жалаңқабат
немесе ширатылған штапель жіп-терінен тоқылады, кейде штапель жіптерді
комплексті вискоза немесе капрон жіптерімен араластырады. 1 м 2-ніе массасы
110-200 г. Штапельдік маталардың көпші-лігі қатты апшымайды, қатты
қыртыстанбайтын өңдеу-ден өтеді. Пальтолык-костюмдік маталардың су
жүқтырмайтын сіндірмесі болуы мүмкін.
Штапельдік маталардың технологиялық қасиеттері олардың талшықтық
құрамына, құрылымына және өң-делуіне байланысты. Арнаулы сіндірмесі болмаса
бұл маталар тарқатылғыш, әрі қатты отырады.
Синтетикалық талшықтары бар маталарды ылғал-жылумен өңдегенде өте
мұқияттылық керек[19].
Арт. 72282 кейлектік мата - жібек мата сияқты, жылтыр, баспалық суреті
бар, негізі мен арқауы-на 25 текс жалаңқабат вискоза жіптерін пайдаланып
крептік айқаспамен тоқылған. Ені 100 см, 1 м 2 нің массасы - 155 г.
Арт. 72286 көйлектік мата - баспалық суреті бар, құрама айқаспамен
тоқылған. Бірінен-бірі 2 см қашықтықта орналасқан жіптер көлденең мережка
(арқау жібін суырған шілтер мата) сияқты көрінеді. Негіз мен арқауына 25
текс жалаңқабат вискоза жіптер пайдала-нылады. Ені 100 см, 1 м 2 нің
массасы 140 г.
Арт. 72317 Олимпия көйлектік матасы — жұқа, тығыз,
аппреттеліп,өңделген, ашық гулді -баспалық суреті бар, полотнолық
айқаспамен тоқылған. Негізі мен арқауында 25 текс жалаңқабат вискоза
жіптері. Матаның ені 85 сад, 1 м 2 нің массасы 123 г.
Арт. 72318 Вистра матасы — тығыз, қатты-лау, майда торкөзді болып
алатоқылған. Негіз мен арқауына 29 тексХ2 ширатылған вискоза жіптерін пайда-
ланып полотнолык. айкаспамен токылған. Ені 140 см, 1 м 2 матаныа массасы
204 г.
Арт. 72310 М орена матасы — жидітіп салын-ған баспа суреті бар, арқауы
мен негізінде 25 текс жа-лаңқабат жіптер, репстік айқаспамен тоқылған. Ені
100 см, 1 м2 нің массасы 130 г[16].

2 Синтетикалық жіптер (маталар) және олардың құрамы,артықшылығы мен
кемшілігі

2.1 Синтетикалық жіптер

Химиялық талшықтан жасалатын жіптерді шығарудың арқасында тігін
өнеркәсібінде колданылатын жіптердің ассортименті жыл асқан сайын көбеюде.
Әсіресе синтетикалық жіптер кең қолданылуда, себебі таза талшықты жіптерге
қарағанда олардың кейбір қасиеттерінін, артықшылығы бар. Синтетикалық
жіптер тартқанға және үйкеліске мықты, шамалы апшиды, жарықауа райына,
тотыққанға, химиялық реактивтердің әсеріне тезімді, гигиеналық касиеті
жақсы, еңезденбейді.
Синтетикалық жіптерді пайдалану саласы жыл сайын артуда. Ол тігін
өнеркәсібінде отырмайтын немесе аз отыратын жіптері керек ететін
материалдарды пайдалануға байланысты: синтетикалық талшықтары басым маталар
мен синтетикалық маталарды; қосарланған материалдарды, арнаулы сіқдірмесі
бар маталарды (апшымайтын, кыртыстанбайтын, cу сіңбейтін және т б.)
пайдалануға байланысты Аталған материалдарға синтетикалық жіпті пайдалану
бүйымның сапасын арттырады.
Біздің елде синтетикалық жіптердің ішінде құрама капрон және лавсан
жіптері кен колданылады. Сонымен қатар капрон және лавсан өзекшелі, қапқалы
жіптер мей таслан типтес текстураланған жіптер шығарылады.
Құрама талшықты лавсан және капрон синтетикалық жіптерін шығару
процесіне қабаттау, ширату, қайнату, ағарту немесе бояу және өңдеу жатады.
Силикондық препараттармен және акрилдік эмульсия мен парафин-стеарин
эмульсиясынын, қосындысы және антистатикпен өндеу аркылы жіптердің жылуға
шыдамдылығын артты-рады.
Құрылымын өзгертіп және өндеуін жетілдіру арқылы да синтетикалық
жіптердің қасиетін жаксартуға болады.

2.2 Синтетикалық жіптердің жалпы ортақ кемшілігі

Синтетикалық жіптердің жалпы ортақ кемшілігі - жылуға тезімділігінің
төмендігі. Тігу жылдамдығы минутына 2000-2200 шаншыма болғанда жіп пен
иненін арасындағы үйкелістен ине қызады да капрон жібі балқып үзіледі.
Лавсан жібі тігу жылдамдығы минутына 3000 шаншыма болғанда үзіледі[9].
Инелердің арнаулы түрлерін пайдаланған жөн: хромдалған, сатылы,
арнаулы химиялық өңдеуден өткен инелерді пайдалана отырып олардың қызып
кетуін азайтамыз, синтетикалық жіптердің қолданылу тиімділігін арттырамыз.
Инені салқындатып тұру үшін іші куыс табанша пайдаланады да, баллоннан
немесе компрессордан қысылған ауа ине мен матаға беріліп турады. Кейбір
машиналарда инені салқындату үшін су бүркіп турады. Таза жібек жіптерін
капрон немесе лавсан жіптерімен алмастыру үлкен экономикалық тиімділік
береді.
Құрамалы қаңқалық жіптердің мақта талшықтары мен немесе полиноздық
талшықтармен жабылған синтетикалық қүрама жіптерден езегі болады. Қаңқалык
жіптердің 70%-і синтетикалық талшықтар, 30%-і мақта немесе полиноздық
талшықтар.

3-кесте
Құрамалы қаңқалық жіптердің мақта талшықтары

Қаңқалық жіптердің езегі капрон немесе лавсан талшықтарынан болуы
мүмкін. Ең жақсы жіптер - полиэфир талшықтарынан (лавсан) жасалған езегі
бар жіптер болып табылады. Егер де сырты мақта талшықтарымен жабылса
қаңқалық жіптер мақта жіптеріне ұқсас. Полиноз талшықтарымен жабылған
қаңқалық жіптердің беті жылтыр, сырт керінісі мерсерленген мақта жіптеріне
ұқсас. Мақтадан немесе полиноз талшықтарынан түратын беттік қабат жіптін
синтетикалық езегін балқып бүлінуден сақтайды[11].

2.3 Синтетикалық жіптің (матаның)жуандығы,тығыздығы, тоқылуы.

Матаның созу мықтылығы оның талшықтық ұқрамына, жіптің жуандығына,
тығыздығына, тоқылуына,өнделу сипатына байланысты. Синтетикалық талшықтаң
тоқылған маталардың мықтылығы жоғары. Жіптің жуандығы мен матаның
тығыздығын арттырса мата мықты болады. Қысқа жабын тоқымалардан қолданса
матаның мықтылығы артады. Сондықтан, барлық бірдеи жағдайда, полотнолық
тоқыма матаның мықты болуың қамтамасыз етеді. Илеу, аппреттеу, декатирлеу
сияқты өңдеу операциялары матанын, мықтылығын арттырады Ағартудан,
бояғаннан мата мықтылығы біршама жоғалады.
Синтетикалық маталар, ширатылған жіптен тоқылып тығыз таза жүн маталар,
созылмалы капроннан және лавсаны бар жүннен тоқылған тығыз маталар өте
серпімді келеді. Малдан алынған таза талшыктардан (жүн, жібек) тоқылған
маіалардың созылмалы үзару проценті көп, сондықтан олар аз қыртыстанады,
қыртысы детіп біртіндеп бастапқы қалпына келеді[15,56-б].
Қыртыстауды өңдеу де үлкен әсер етеді. Мақта, штапель, вискоза
маталардын, қыртыстанғыштығың азайту үшін оларды формальдегидті
препараттармен, синтетикалық шайырмен арнайы өңдейді. Қыртыс түспен үшін
және бұйым өз формасын сақтап тұруын қамтамасыз ету үшін тігін өндірісінде
форниз деген өңдеу түрі қолданылады. Тоқыма өндірісінде бүйьшдарды
термореактивті шайырлармен өңделген целлюлоза талшықтары бар маталардан
тігеді. Бұйым толық дайын болған соң оны ылғал-жылумен өңдеп, 150-160°С
температурада 15 минуттай арнайы термокамерада ұстайды. Терчореактивтік
шайырлар полимеризацияланып, бүйымның алған формасы кетпей турып қалады.
Форниз өндеуі ұзақ пайдаланғанда, жуғанда, химиялық тазалаудан өткізгенде
бүйымның формасын сақтауына жағдай жасайды.
Синтетикалық маталар мен синтетикалық талшықтары басым маталардың қиюға
қарсылығы күшті, сонан сон зығыр маталардікі, ал жүн маталар қиюға көнгіш.
Синтетикалық маталарды пішкенде олардьщ қатты қарсыласуының салдарынан
электр пішу машинасының пышағы қызып кетеді, мата біршама балқиды да
пышаққа жабысады. Қескенге қарсылықты азайту және пышақ қызып кетпеу үшін
электр пішу машинасының пышағы әрқашан өткір болуын ұқыпты түрде бақылап
отыру керек.
Синтетикалық маталар мен синтетикалық талшыктарды едәуір қосып жасаған
маталардан буйым дайындағанда, біріктіретін және өңдейтін тігістерге жіпсіз
тігін машинасын (БШМ) пайдаланып, матаны ультрадыбыс арқылы тіккен дүрыс.
Тек қана маталар емес, баска да тігін материалдары ойылады: жасанды және
таза былғары, жасанды және таза күдері, жасанды мех, жауындықтық әртүрлі
үлпектер (хлоровинилдік пластикаі-тар) және т. б.
Синтетикалық талшықтары басым жүн маталар да нашар тартылады. Егер
лавсанды маталар термофиксация сияқты арнаулы өндеуден өтсе олар еш
тартылмайды. Модельдер қурып, конструкциялар жасағанда муны ескеру
керек[1].

3 Синтетикадан тоқылатын жіптермен маталар

3.1 Синтетикадан тоқылатын жібек маталар

Талшықтық құрамы, құрылымы және өңдеп-өрнектеу жағынан жібек маталар
алуан түрлі. Жібек маталар ассортиментінің 98% -і химиялық талшықты
маталардан турады.
Сауда прейскуранты бойынша жібек маталар 8 топ-қа бөлініп, әр топ 6
шағын топты құрады (4-кесте).Жібек маталар артикулінің бірінші цифры топтың
нөміршесәйкес келеді.яғни талшықтыққүрамына; артикулдің екінші цифры шағын
топтың нөміріне сәйкес келеді — матаның құрылымы мен қолданылуына. Сондық-
тан, жібек жіптерден тоқылған барлық маталардьщ ар-артикулдерінің бірінші
цифры 1, басқа талщықтармен қосылған жібек жіптерден тоқылған
маталардікі 2.

4-кесте

Сауда прейскуранты бойынша жібек маталардың топтасуы.

Ескерту: I - жібек жіптен тоқылған мата; II-жібек жіптер мен басқа
талшықтардан тоқылған мата; III - жасанды жіп-терден тоқылған мата; IV -
жасанды жіптер мен басқа талшықтардан тоқылған мата, V - синтетикалық
жштерден тоқылған мата,VI - синтетикалық жіптер мен басқа талшықтардан
тоқылған мата,VII- жасанды талшықтар мен басқа талшықтардың қосындысынан
тоқылған мата; VIII - синтетикалық талшықтар мен басқа талшықтардың
қосындысынан тоқылған мата жасанды жіптерден тоқылған маталардікі - 3,
басқа талшықтармен қосылған жасанды жіптерден тоқылған маталардікі - 4,
синтетикалық жіптерден тоқылған маталардікі - 5, басқа талшықтармен
қосылған синтетикалық жіптерден тоқылған маталардікі - 6, т. с. с. Креп
маталары үшін артикулдің екінші цифры 1, тегіс тоқылған (полотнолы
саржалық, атластық айқаспалар) маталарыныкі - 2, жаккард маталарынікі - 3,
т. с. с. Артикулдің үшінші және одан кейінгі цифрлары өзгеруі мүмкін. Олар
матаның шагын топ ішіндегі реттік нөмірі. Барлық жібек маталардың артикулі
бес таңбалы болып келеді. Соңғы екі топ штапель маталарын қамтиды[2].

3.2 Синтетикалық талшыктарды жуу,бояу.

Синтетикалық талшыктардын, жуандығы қарапайым талшықтардың жуандығына
және олардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.