Жылжымайтын мүлік экономикасында тұрғын үйлердің алатын орны

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе

I. Жылжымайтын мүлік экономикасында тұрғын үйлердің алатын орны
1.1 Азаматтардың тұрғын үй құқығы
2. Тұрғын үй рыногының қалыптасуы мен дамуы

II. Тұрғын үйді мұраға қалдыру және сыйға тарту
2.1. Мұра, заң бойынша ие болудың түсінігі және оның маңызы,
мұраның ашылуы және ашылу орны
2.2. Сыйға тарту шартының ұғымы және нысаны
2.3 Сыйға тарту шарты бойынша тараптардың құқықтары мен міндеттері

III. Қазақстан Республикасындағы жылжымайтын мүлік

IV. Қорытынды

V. Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Қазіргі кезде Қазақстанда рыноктық экономиканың қалыптасуына
бағытталған қайта құруларды жүзеге асыруға байланысты, елдің экономикалық
бәсекеге қабілеттілігін арттыру мәселесі арта түсуде. ҚР Президентінің
Қазақстан - 2030 Жолдауында экономикалық өсу стратегиясы шетел
инвестициялары көптеп тартылған, мемлекеттің белсенді рөлі бар рыноктық
экономикада екендігі айтылған. Тұрақты дамушы мемлекеттің маңызды
салаларының бірі – тұрғын үй саласы. Осы саланы дамытуда мемлекет тарапынан
2030 жылға дейін Қазақстан даму стратегиясының іске асырудың болашақтағы
шаралары туралы бағдарламасы өнеркәсіп, денсаулық сақтау, білім берудің
маңызды нысандарын жобалау мен жылжымайтын мүлік рыногы және тұрғын үй
мәселерін шешуді қарастырады.
Бұл бітіру жұмысында қазіргі экономикалық жағдайда маңызды болып
табылатын қолжетімді тұрғын үй сатып алу мен жылжымайтын мүлік рыногын
дамыту мәселелеріне арналған. Мұнда жылжымайтын мүлік рыногы түсінігі,
қалыптасқан теориясы мен маңыздылығы, сипаты мен құрылымы, мақсаты мен оның
жүзеге асу жолдары, шет ел тәжірибесі және оның Қазақстан экономикасында
жүзеге асырылуы қарастырылған.
Жылжымайтын мүлік экономикасының проблемалары кең ауқымды, күрделі
мәселелер жиынтығын қамтиды. Олардың Қазақстан ұлттық экономикасының
рыноктық қатынастарға өтуі және сол қатынастар жағдайындағы іс-әрекеттерге
байланысты туындайтын көптеген сұрақтарға жауап іздеу барысында шешу
қажеттілігі алдымызда тұрғаны анық. Бұл мәселелердің негізгі тобын
жылжымайтын мүлік объектілерін жалпы экономикалық проблемалар аясында
сараптау және зерттеу мәселелері құрайды.
Тұрғын үй немесе оның бір бөлігіне меншік құқығы мынадай негіздер
бойынша пайда болады:
1) үйдің бір бөлігін салу;
2) сатып алу — сату, айырбастау, сыйға тарту, өмір бойы күтіп ұстау,
шартымен алып қою мәмілелері мен заңдарға қайшы келмейтін басқа да
азаматтық-құқықтық мәмілелер жасасу;
3) тұрғын үйді мұраға немесе кұқыктын. әмбебап түрде ауысуы ретімен
алу;
4) жалға алушының мемлекеттік тұрғын үй қорының үйінде әлі өзі тұратын
тұрғын үйді немесе тұрғын үй-жайды жекешелендіру (сатып алу немесе тегін
алу) жолымен меншігіне алуы;
5) тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативті мүшесінің тұрғын үй- жай
үшін пай жарнасының бүкіл сомасын төлеуі;
6) шарттық міндеттеме, соның ішінде азаматтың үй салуға өз қаражатымен
немесе еңбегіне қатысуы туралы шарт негізінде тұрғын үй-жайды меншікке
беру;
7) заңды тұлғалардың мемлекеттік емес меншік нысанына негізделген
тұрғын үйді сату не тегін беру жолымен оз қызметкерлерінің немесе өзге
азаматтың меншігіне беруі;
8) мемлекеттік немесе заңды тұлғаның мемлекеттік меншік нысанына
негізделген тұрғын үйді заңда белгіленген шарттармен өз қызметкерінің не
өзге адамның меншігіне беруі;
9) жеке меншікте болған тұрғын үйдің бұзылуы немесе күштеп алынуы
салдарынан тұрғын үйден айрылуының өтемі ретінде тұрғын үй беру.

I. Жылжымайтын мүлік экономикасында тұрғын үйлердің алатын орны

1.1 Азаматтардың тұрғын үй құқығы

Азаматтардың меншік объектісінің маңызды түрінің бірі тұрғын-жай
болып табылады. "Тұрғын үй қатынастары туралы" Заңға сәйкес азамат, егер
заң актілерінде өзгеше көзделмесе, Қазақстан Республикасы аумағының қай
жерінде тұратындығына қарамастан, жеке меншігіне заңды түрде тұрғын үй
сатып ала алады. Бұл орайда бір азаматтың меншігіндегі тұрғын үйлердің саны
мен көлеміне шек қойылмайды.
Тұрғын үй немесе оның бір бөлігіне меншік құқығы мынадай негіздер
бойынша пайда болады:
1) үйдің бір бөлігін салу;
2) сатып алу — сату, айырбастау, сыйға тарту, өмір бойы күтіп ұстау,
шартымен алып қою мәмілелері мен заңдарға қайшы келмейтін басқа да
азаматтық-құқықтық мәмілелер жасасу;
3) тұрғын үйді мұраға немесе кұқыктын. әмбебап түрде ауысуы ретімен
алу;
4) жалға алушының мемлекеттік тұрғын үй қорының үйінде әлі өзі тұратын
тұрғын үйді немесе тұрғын үй-жайды жекешелендіру (сатып алу немесе тегін
алу) жолымен меншігіне алуы;
5) тұрғын үй (тұрғын үй-құрылыс) кооперативті мүшесінің тұрғын үй- жай
үшін пай жарнасының бүкіл сомасын төлеуі;
6) шарттық міндеттеме, соның ішінде азаматтың үй салуға өз қаражатымен
немесе еңбегіне қатысуы туралы шарт негізінде тұрғын үй-жайды меншікке
беру;
7) заңды тұлғалардың мемлекеттік емес меншік нысанына негізделген
тұрғын үйді сату не тегін беру жолымен оз қызметкерлерінің немесе өзге
азаматтың меншігіне беруі;
8) мемлекеттік немесе заңды тұлғаның мемлекеттік меншік нысанына
негізделген тұрғын үйді заңда белгіленген шарттармен өз қызметкерінің не
өзге адамның меншігіне беруі;
9) жеке меншікте болған тұрғын үйдің бұзылуы немесе күштеп алынуы
салдарынан тұрғын үйден айрылуының өтемі ретінде тұрғын үй беру;
10) Қазақстан Республикасының заң актілерінде тыйым салынбаған басқа
да негіздер бойынша ("Тұрғын үй қатынастары туралы" Заңның 12-бабы).
Қазіргі кезде бағалы қағаздар азаматтық құқықтардың объектілері
ретінде кеңінен танымал. Олар азаматтардың меншік құқықтарының объектілері
болып есептеледі (АК-тің 129-140-баптары). Азаматтардың меншік құқығының
бұл объектісінің ерекшеліктері арнайы заң актілерінде көрсетілген.

1.2 Тұрғын үй рыногының қалыптасуы мен дамуы

Қазақстанда тұрғын үй саласы рыноктық қатынастарға көшті және
экономикалық реформалардың басты мақсаты тұрғын үй рыногын қалыптастыру,
сонымен қатар қаржы-несие механизмін даярлау болып табылады. Тұрғын үйді
қаржыландырудың дәстүрлі кеңестік жүйесі толығымен жүргізіліп жатқан тұрғын
үй саясатына сәйкес келді және мемлекеттік тұрғын үй құрылысы үшін
бюджеттік ресурстарды орталықтан бөлу, сонымен қатар тұрғын үй шарттарын
жақсарту қатарында тұрған азаматтарға тегін қамтамасыз ету болды. Тұрғын үй
құрылысының мемлекеттік бағдарламасының баяу қалыптасуына байланысты
мемлекеттік емес сектордағы субъектілердің және ең алдымен халықтың жеке
қаражаттарын тартуды ынталандыру бойынша шаралар қабылданды.
Қазақстанда экономикалық өзгерістердің басынан бастап, өзінің
маңыздылығына қарамастан тұрғын үй реформасы өте баяу қарқынмен жүргізілді.

Қазақстанда тұрғын үй саласында рыноктық қатынастарды қалыптастыру
1991 жылы Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру туралы, Жеке меншік
туралы заңдар қабылданған кейін басталды. Кейінірек кепілдік,
инвестициялық қызмет туралы заңнамалық келісімдер қабылданды жаңа Азаматтық
кодекс К941000, К990409, Жылжымайтын мүліктің ипотекасы туралы,
Жылжымайтын мүлікке құқықты Мемлекеттік тіркеу және олармен мәміле жасау
туралы заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары,
Тұрғын үй қатынастары туралы Қазақстан Республикасының Заңы күшіне
енгізілді, купондық жекешелендіру туралы ереже әзірленді және тағы басқа.
Сөйтіп, тұрғын үй саласында рыноктық қатынастарды қалыптастыруға арналған
заңнамалық база жасалды.
Сонымен қатар, жаңадан салынған тұрғын үйге халықтың көпшілік
бөлігінің төлем сұранысының жеткілікті түрде жоғары болмауынан, сондай-ақ
дайын тұрғын үйді алуға несиелердің болмауынан реформаның алғашқы
жылдарында дайын тұрғын үй рыногында халықтың төлем жасау қабілеті үшін
қолқа көрсетуге қажетті несиелік-қаржылық тетігімен қамтамасыз етілмеді.
1993 жылы тұрғын үй реформасында маңызды қадам жасалды. Қазақстан
Республикасы Президентінің №1344 Жарлығымен Жаңа тұрғын үй саясатының
мемлекеттік бағдарламасы және оны іске асыру механизмі қабылданды. Онда
мемлекеттің тұрғын үй саясаты саласында бірқатар аса маңызды стратегиялық
қадам жасау көзделген: тұрғын үй саласында қатысы бар құқықтық нормалар
жүйесіне қажетті өзгерістер мен толықтырулар енгізу; тұрғын үй құрылысын
қаржыландыру және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық жүйелерін реформалау;
монополиясыздандыру, тұрғын үй саласында жалға алу секторын кеңейту
жөніндегі шараларды жүзеге асыру; құрылыс индустриясының базасын жаңғырту;
тұрғын үй құрылысына арналған жер учаскелерін бөлу мен тіркеудің
оңайлатылған рәсімдерін әзірлеу; тұрғын үй және жылжымайтын мүлік рыногын
тұтас дамыту.
1997 жылдың қазан айында қабылданған Жеке тұрғын үй құрылысы туралы
Қазақстан Республикасының Заңы және құрылыс есебінде тұрғын үй мәселесін
бөлшектеп шешілуіне сәйкес келеді. Жеке тұрғын үй құрылысының қалыптасуы
бірінші деңгейлі маңыздылықтың әлеуметтік-экономикалық міндеті болып
қарстырылады.
Тұрғын үй саясаты туралы мемлекеттік бағдарламалардың жүзеге асқаннан
бері 10-14 жыл уақыт өтті. Осы уақыт аралығында тұрғын үй рыногы үлкен
позитивті өзгерістер болды. Қазақстандағы жылжымайтын мүлікке бағаның
қойылуы, сонымен қатар сұраныс пен ұсыныстың деңгейі ипотекалық несиелеу
рыногын қалыптастыру перспективасын бағалауда көрінді. Республикада тұрғын
үйге сұраныс деңгейі төмен болып келді. Тұрғын үйге деген сұраныс тек
республиканың бизнес-элитасы және байлардың көлемі жоғары қалыптасқан екі
орталықта - Астана және Алматы, сондай-ақ өнеркәсіп салаларының өңдеуші
және қайта өңдеу кәсіпорындары шоғырланған қалаларда болды. Сұранысқа әсер
ететін факторлардың бірі бюджеттік шектеулер, яғни жанұяның табысы.
Қазақстанда жанұяның табысының орташа деңгейі жоғары емес деңгейде болды.
Қазақстан Республикасының статистика бойынша Агенттігінің мәліметтері
бойынша 2006 жылы халықтың жан басына шаққандағы ақшалай табысы 18467 теңге
(1999 жылы шілдеде 3224 теңгені немесе 23 АҚШ доллоры) құрды.
Қазақстанда үй шаруашылығының орташа құрамы 2006 жылы 19544 теңге және үй
шаруашылығының табысы (үш адам) -58632 теңге құрады. Сонымен бірге 1999
жылы шілдеде Астана және Алматы қаларының тұрғындарының жан басына
шаққандағы ақшалай табысы 5486 теңгені құрды. Сәйкесінше, өсім келесідей
факторларға тәуелді болады: еңбекақыны және жиынтық табысты жоғарылату.
Рыноктық экономика жағдайында тұрғын үйге деген сұраныс, көбінесе
демографиялық көрсеткіштермен анықталады, яғни жаңа жанұяның пайда болуы,
миграция деңгейі, күрделі үй шаруашылығының саны және тағы басқа.
Қазақстанда 2006 жылдың қазанында халықтың табиғи өсімінің жоғарылау
тенденциясы байқалды, яғни 118547 адамды құрды, (2005 жылдың қаңтар-
қазанында бұл 103051 адам болған). Неке құрғандар саны 2006 жылы 113467
(2005 жылы 101105), ал миграцияның оң сальдосы 2006 жылы 26313 адамды
(2005 жылы 17471адамды) құрады.
Кеңес Одағы кезінде тұрғын үй құны және коммуналдық қызмет мемлекетпен
субсидияланған экономиканы орталықтан басқару жүйесі жылдарында тұрғын үйді
бөлу және қайта бөлудің нақты формалары құрылды. Тұрғын үйді бөлудің
негізгі формасы тұрғын үй шарттарын жақсартуды қажет ететіндердің тәртіп
тізімімен бөлу (кәсіпорындарда және жергілікті кеңестерде), ал тұрғын үйді
қайта бөлу пәтер айырбастау бюросы арқылы жүрді. Өткен жылдары кәсіпорындар
тұрғын үй – коммуналдық қызмет көрсетуге жауап берді. Бүгінгі таңда
жекешелендіру негізінде бұл функциялар жеке құрылымдық кәсіпорындарға
ауысты.
2000 жылы Қазақстан Республикасының Үкіметі қабылдаған мемлекеттік
бағдарламаның басты себебі болған тұрғын үй құрылысын ұзақ мерзімді
қаржыландыру және ипотекалық несиелеу жүйесін дамыту концепциясы
қабылданды. Дамыған елдерде ЖІӨ-ге ипотекалық несиелеу қатынасы 10-60%,
Қазақстанда шамамен 6-7% , Ресейде 1%-ға жуық құрады. Жылжымайтын
мүлікпен барлық келісімдердің 30% ипотеканың көмегімен жүрді. 2000 жылы
барлық қаржыландыру көздерінің көздерінің үлесі 22,4 млрд. теңге инвестиция
бағытталды, бұл 1991 жылмен салыстырғанда 46% көп және тұрғын үйдің жалпы
алаңының 1218 мың шаршы метр енгізілді, бұл 1999 жылмен салыстырғанда 10%
көп. Республикада тәелсіздік алғаннан кейін 10 жыл ішінде тұрғын үйдің 25,2
млн. шаршы метрі енгізілді, сонымен қатар жеке құрылыстар 8,8% құрады. 2000
жылы республикадағы халықтың 1000 адамына есептелінген тұрғын үй жалпы
алаңының 81,9 шаршы метрі салынды. Жеке құрылыс көлемінің төмендеуіне
қарамастан, отандық бизнес шетелдік компаниялар бағытталған аймақ бойынша
маңызды өсу байқалды. Құрылыстың көлемі орталықтың Алматы қаласынан Астана
қаласына көшуі үлкен әсер етеді. Қазіргі кезде тұрғын үй рыногының деңгейі
және жағдайы әлеуметтік процестерді дамытуға әсер ететін маңызды
факторларының бірі болып табылады. Елдің экономикасы мен халықтың
қызығушылығына бағытталған тұрғын үй рыногы экономиканың әртүрлі
салаларының қалыптасуының тиімділігін қамтамасыз етеді. Тұрғын үй рыногының
қалыптасуы жаңа үйлердің құрылысын кеңейту және бар үйлердің пайдалануын
жақсартуға ынталандыру әсерін тигізеді. Сондықтан тұрғын үй рыногының үлесі
қоғамның өндіргіш күштерін орналастыру және дамыту міндеттерін шешуде
экономика саласын даму болашағында әлеуметтік бағдарламасын және ғылыми-
техникалық прогресті даярлауда қажетті жағдайлары болып табылады.

II. Тұрғын үйді мұраға қалдыру және сыйға тарту

2.1. Мұра, заң бойынша мұраға ие болудың түсінігі
және оның маңызы, мұраның ашылуы және ашылу орны

Әкеден қалған мұра балаға, ұрпағына заңды негіздерге сәйкес
мұрагерлік құқық тәртібімен жүзеге асырылады. Мұрагерлік құқық Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексіменн, ал тікелей өзі белгіленген
жағдайларда өзге де заң актілерімен реттеледі. Мұрагерлік – қайтыс болған
азаматтың мүліктік құқығы мен міндеттің басқа адамдарға ауысуы.
Мүліктік құқық пен міндетке жеке-жеке тоқталатын болсақ, мүліктік
құқық – мұраға қалдырушыға тиесілі мүліктің мұрагерлік тәртіппен
мұрагерлеріне ауысуы. Ол, мәселен мұрагердің мұрагерлік тәртіп бойынша
ауысқан үйге, пәтерге, автокөлікке және тағы басқаға құқығы бар дегенді
білдіреді.
Мүліктік міндет – мұрагердің мүліктік құқықтан басқа мұра қалдырушының
міндетін (қарыздарын) өтеуі. Яғни, мұра қалдырушы бұрын-соңды несие
берушілерге және тағы басқаларға қарыз болған реттерден туындайтын
міндеттер. Мұрагерлер бұл жағдайда қарыздарын мұрагерлік мүлік шегінде
өтеуі тиіс. Алайда, мұрагер мұра қалдырушының жеке басына тығыз байланысты
құқықтары мен міндеттеріне жауап бермейді. Мысалы, алименттік
міндеттемелерден туындайтын құқықтар мен міндеттерге және т.б. жауап
бермейді. Қорыта айтқанда, мұрагерлік – тұлғаның қайтыс болуы салдарынан
пайда болатын күрделі комплексті қатынас.
Мұрагерлік екі негізде: яғни өсиет және заңды мұрагерлік бойынша
жүзеге асырылады.
Егер азамат тірі кезінде заңда көрсетілген тәрптіпке сәйкес өсиет
қалдырса, бұл жағдайда мүлік өсиетке көрсетілген тұлғаларға өсиет бойынша
ауысады.
Сонымен қатар, азамат өсиет қалдырмай қайтыс болатын болса, онда
мұрагерлік заңды мұрагерлік тәртіппен және заңда белгіленген кезек тәртібі
бойынша мұрагерлер мұрагерлікке шақырылады. Сондай-ақ құрылған өсиет, заңда
көрсетілген тәртіпке сәйкес болмаса, өсиет жарамсыз деп танылады да, заңды
мұрагерлер кезек тәртібімен мұрагерлікке шақырылады.
Егер мүліктің белгілі бір бөлігі өсиетте көрсетілсе, онда көрсетілген
мүлік өсиет бойынша өсиетте көрсетілген тұлғаларға ауысады да, қалған өсиет
етілмеген мүлік бөлігі заңды мұрагерлік бойынша жүзеге асырылады.
Мұраға ие болу үшін алдымен Қазақстан Республикасы Азаматтық
кодексінің 1042-бабына сәйкес мұра азаматтың қайтыс болуы немесе оны қайтыс
болды деп жариялау салдарынан ашылады.
Мұраның ашылуы бойынша мұраны қабылдау және мұрадан бас тарту үшін
мұрагерлер нотариалды мекемеге барып, сол туралы арыз береді. Осыған
байланысты белгіленген алты ай мерзім ішінде (егер заңда өзгеше көзделмесе)
мұраға құқық туралы куәлік беріледі немесе мұрагерлік мүлікке қамқоршы
тағайындалады.
Жалпы, мұрагерлік құқықтық қатынастың субъектілері мұра қалдырушы,
мұрагер, заңды тұлға және мемлекет болып табылады. Заңды мұрагерлік бойынша
қоғамның тең құқықты мүшесі, мұра қалдырушы мен мұрагер болып табылады.
Заңды мұрагерліктің субъектісі болып Қазақстан Республикасының азаматы,
шетел азаматы және азаматтығы жоқ азамат бола алады. Мұра қалдырушы қайтыс
болғаннан кейін өзіне тиесілі болған мүлікті басқа адамдарға мұра етіп
қалдырушы тұлға болып табылады. Қорыта айтқанда, мұрагерлік құқық тәртібі
бойынша мұра қалдырушының жеке меншігі мұрагерлерге ауысады.
Мұра ашылған кезде мұра қалдырушының тірі жүрген мұрагерлері, сонымен
қатар мұра қалдырушының тірі кезінде ішінде қалған және мұра ашылғаннан
кейін тірі туған азаматтар заң бойынша мұрагер бола алады.
Заң бойынша мұрагерлік бойынша мұрагер деп заңда көрсетілген мұра
қалдырушының құқықтық мирасқорын атайды. Сонымен қатар заңды мұрагерлік
бойынша мұрагерлер ретінде азамат, мекеме, ұйым, әрекет қабілеттігі жоқ деп
танылған немесе әрекет қабілеттілігі шектеулі азаматтар, шетел азаматтары
бола алады. Қорыта айтқанда, заңды мұрагерлік бойынша мұрагерлер қатарына
мұра қалдырушының тірі кезінде іште қалған және мұра ашылғаннан кейін тірі
туған балалары кіреді. Егер мұра қалдырушының тірі кезінде іште қалған
баласы туылғаннан кейін, кем дегенде бір рет минуттай тірі болса, ол тірі
туылған деп саналады және ол мұрагерлер тобына кіруге тиіс. Бұдан басқа
мұра қалдырушының табиғи ұрықтануы нәтижесінде пайда болған балалар да
мұрагерлері болып табылады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің талаптарына сәйкес, заң
бойынша мұрагерлік кезек тәртібімен шешіледі. Бұл жағдайда мұрагерлік
құқыққа кезек тәртібі бойынша, үлеспен тек мұра қалдырушылардың жақын
туыстары ғана ие болады.
Заңды мұрагерлік бойынша мұра қалдырушының құқығы мен міндеті заңда
көзделген тәртіп және шарт бойынша ауысады. Мұра қалдырушының мүлкі заңда
көрсетілген кезек тәртібі бойынша тең үлеспен мұрагерлікке шақырылады. Егер
мұрагерліктің негізі өсиет болып табылса, яғни өсиет қалдырушы өсиет
қалдырса, онда мұрагерлер арасындағы құқықтар мен міндеттерді үлестіру
сондай-ақ мұрагерді қосымша тағайындау тек өсиет қалдырушының өз ықтиярымен
реттеледі.
Егер де азамат өсиет қалдырмай қайтыс болып кететін болса, онда
мұрагерлік заң бойынша орын алады. Егер өсиет заңға сай талаптармен
жасалмаған ретте, өсиет жарамсыз болып танылады және жасалмаған заңсыз
өсиетке теңестіріліп, мұрагерлік заң бойынша орын алады. Өсиет қалдырушы
өсиетте мүліктің жартысын ғана өсиет етсе, өсиет етілмеген қалған бөлігі
заң бойынша мұрагерлікпен ауысады.
Қорыта айтқанда, өсиет қалдырмаған не бүкіл мұраның тағдыры
айқындалмаған кезде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінде белгіленген және өзге де жағдайларда мұрагерлік заң бойынша орын
алады.
Жалпы мұрагерлік құқық азаматтық құқық саласының бөлігі болып
табылады. Ол қайтыс болушының құқықтары мен мiндеттерінің заңда белгіленген
тәртіп бойынша мұрагерлеріне ауысуын реттейтін құқықтық нормалар жиынтығы.
Мұрагерлік тұлғаның қайтыс болуы салдарынан пайда болатын
күрделі комплекстік қатынас. Мирасқор үшін, мұра қалдырушының құқығы мен
міндетінің мұрагерлеріне ауысуын бір ғана заңдық факті деп қарау аз
(мұраның ашылуы), бұған қоса оқиға болған жерде маңызды. Заңдық фактінің
құрамы да күрделі комплекстік мұрагерлік құқықтық қатынасты тудырады және
бұл комплекске азаматтық құқықтық қатынас кіреді. Азаматтық құқықтық
қатынастар (азаматтың құқығы мен міндеті) оқиға мен әрекетті құрайды.
Азаматтың құқығы мен міндеті құқықтық қатынастан тыс аспауы тиіс. Осыған
орай, мұрагерлік құқықтық қатынастың пайда болуы мен субьектінің құқығы мен
міндетiн талдау барысы оның мұрагерлік құқыққа тиісті еқенін білуіміз
қажет. Мұрагерлік құқық қоғамдық қатынастардың ерекше түрі болып табылады,
яғни ол мүліктердің бір жақтан екінші жаққа ауысуы нәтижесінде пайда
болады. Бұл ауысуы, экономикалық құбылыс сияқты. Экономикалық қатынастар
жағынан, қайтыс болушының мүлкі мұрагеріне ауысу азаматтың заңдық
нормаларымен реттеледі.
Мұрагерлік құқық мүліктердің ауысуын реттейтін нормалар
жиынтығы. Бұл нормалар барлық мүліктік құқықтардың ауысуындағы тәртіптер
мен міндеттерді, сонымен қатар қайтыс болған адамның қарыздарын өтеуін
реттейді. Қорыта айтқанда, мүра қалдырушыға тиесілі жеке менінік мүлкінің
мұрагердің жеке меншік мүлік болып қалуын қамтамасыз етеді.
Ал, мұрагерліқ құқықтың пәні болып барлық мүліктердің
жиынтығы табылады. Мұра қалдырушының мүліктік құқығы мен міндеті қандай
болса, егер заңда өзгеше туындамаса, мұрагерлерде тап сондай құқыққа ие
болып, соған міндеттелінеді.
Қазіргі уақытта мұрагерлік құқық жан-жақты үлкен мәселелерге
ие. Бұл нарықтық қатынастың құрылу нәтижесі азаматтардың жеке меншік
мүлікке құқығын бекітуі, яғни мұрагерлік құқық бойынша ауысатын мүлік
объектілердің шеңбері едәуір ұлғаюының себебінен болса керек. Егемендік
алғаннан соң 10 жылдам уақыт аралығында көптеген заңдарды қабылдадық. Ол,
мұрагерлік құқыққа қатысты ережелер, Кеңес тұсындағы ескі заңдарды
экономикалық және саяси мемлекетімізге сәйкес түрлендірдік. Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің 6-шы бөлімі мұрагерлік ережелеріне
арналған.
Сонымен қорыта айтсақ, Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексіндегі мұрагерлік құқықты жеке сала ретінде бекіту керектігі
ұсынылса. Өйткені мұра қалдырушыға тиесілі болған мүліктердің мұрагерлеріне
ауысуының өзі күрделі құқықтық қатынас тудырады. Сонымен қатар,
мұрагерлік екі негіз бойынша өсиет немесе заңды мұрагерлік жүзеге
асырылуының өзі және мұраны алу мен мұраны қорғау жөне т.б. үлкен әлі толық
көлемде зерттелмеген мәселелер біріне айналып отыр десекте болады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 1038-шы бабына
тоқталсақ, яғни мұрагерлік — азаматтың жеке меншік құқығының пайда болуы
негізінен туындайды, солай болгандықтан қайтыс болған азаматтың құқығы мен
міндеті мұрагерге ауысады. Осыған байланысты мұрагерлік құқығына кең
көлемде анықтаманы төмендегіше беруге болады, Қазақстан Республикасының
Азаматтық қодеқстің 1038-ші бабының 1-ші бөлігін мына түрде көрсеткен жөн:
“Мұрагерлік - қайтыс болған азамат (мұра қалдырушы) мүлкінің құқықтары мен
міндетгерінің басқа адамға (адамдарға) — мұрагерге (мүрагерлерге) ауысуы”.
Мұрагерлік — азаматтың жеке меншік құқығының пайда болуы негізінен
туындайды, яғни қайтыс болған азаматтың құқығы мен міндеті мұрагерге
ауысады. Осыдан туындайтын мұралық масса, яғни бұл мұра қалдырушы қайтыс
болғаннан кейінгі мүліктер жиынтығының (жылжымайтын және жылжымалы мүлік)
мұрагерлеріне ауысуын айтады. Мұрагерлік құқық - мұра қалдырушы қайтыс
болғаннан кейін ашылады. Мұра ашылуы кезіндегі мұраның орны мен уақыты
көптеген сұрақтарды шешу үшін маңызы зор. Мәселен, мұраның ашылу уақыты
мыналарды: мұралық мүліктің құрамын, мұрагерлердің мұралық мүлікке меншік
құқығының пайда болуын, мұралық мүлікті қабылдау немесе одан бас тартуды
және т.б. анықтау үшін маңызы бар.
Мүліктік міндет, бұл — мұрагердің мүліктік құқықтан басқа мұра
қалдырушының міндетін (қарыздарын) өтеуі. Мұрагер мұралық еткен мүлік
шегінде мұра қалдырушының қарыздарын өтеуі тиіс. Алайда, мұрагер мұра
қалдырушының жеке басына тығыз байланысты құқықтар мен міндеттерге жауап
бермейді. Мысалы: алименттік құқықтар мен міндеттер мұрагерлік деп
есептелінбейді.
Мұраның құрамы. Мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиесілі мүлік,
сондай-ақ оның қайтыс болуына байланысты қолданынуы тоқтамайтын құқықтары
мен міндеттері кіреді.
Мұра қалдырушының жеке басына тығыз байланысты мына құқықтар
мен міндеттер:
1) егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше белгіленбесе, заңды
тұлғалар болып табылатын ұйымдарға мүше болу құқығы;
2) өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянды өтеу құқығы;
3) алименттік міндеттемелерден туындайтын құқықтар мен міндеттер;
4) зейнетақы төлеу, жәрдемақы және еңбекпен әлеуметтік қамсыздандыру
туралы заң акгілерінің негізінде басқа да төлемдер төлеу құқығы;
5) мүліктік құқықтармен байланысы жоқ жеке мүліктік емес құқықтар
мұраның құрамына кірмейді.
Мұра қалдырушыға тиесілі болған жеке мүліктік емес құқықтар мен басқа
да материалдық емес игіліктерді мұрагердің жүзеге асыруы және қорғауы
мүмкін.
Мұраның құрамына тек қана құқықтар емес, сонымен қатар аталмыш
міндеттер де кіреді. Мұрагерлік құқыққа мемлекеттік органға жататын
кооперативтік, ауыл шаруашылық, қоғамдық және т.б. мүліктер кірмейді.
Мұрагерлікке ие болу үшін ең алдымен мұра ашылады. Мұраның
ашылуына нақты тоқталайық. Мұра азаматтың қайтыс болуы немесе оны қайтыс
болды деп жариялау салдарынан ашылады.
Мұра қалдырушының қайтыс болған күні, ал оны қайтыс болған деп
жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматы қайтыс
болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне енген күн мұраның ашылу уақыты
болып табылады.
Егер бірінен кейін бірі мұрагер болуға құқылы адамдар бір күнде қайтыс
болса, олар бір қүнде қайтыс болған деп танылады және олардың әрқайсысынан
кейін мұрагерлік ашылады да, олардың әрқайсысының мұрагерлері мұрагерлікке
шақырылады.
Мұрагерлік құқық жалпы мұра қалдырушының қайтыс болуы салдарынан
ашылады. Мұрагерлік құқық үшін мұраның ашылу уақыты мен мұраның ашылу
орнының маңызы зор. Ол мұрагерлік құқықтық қатынастың пайда болуын және
азаматтың қайтыс болғандығын растайтын неке органынан берілетін немесе сот
шешімімен оның қайтыс болғандығы туралы хабарлануы негізінен туындайды.
Ал мұраның ашылуы белгілі бір уақыт пен белгілі бір орында өтеді.
Мұраның ашылу орны бойынша мұрагерлер мемлекеттік нотариалдық мекемелерге
баруы керек. Мұрагерлер мұрагерлік мүлікке ие болуы үшін, ең алдымен
мұрагерлер оны қабылдауы керек. Мұраны қабылдау үшін заң 6 ай мерзімді
белгілеген. Алайда кейбір жағдайларда осы мерзім сот арқылы бұдан да үзақ
уақытқа созылуы мүмкін.
Мұраның ашылу уақыты мұра қалдырушының қайтыс болғандығын
растайтын, яғни егер азаматтың тұрғылықты жерінде ол туралы үш жыл бойы
деректер болмаған ретте, егер ол өлім қатері төнген немесе жазатайым
оқиғадан қаза тапты деп жорамалдауға негіз болатын жағдайларда алты ай бойы
хабар-ошарсыз жоғалып кетсе, мүдделі адамдардың арызы бойынша сот оны өлді
деп жариялауы мүмкін.
Соғыс қимылдарына байланысты хабар-ошарсыз жоғалып кеткен
әскери қызметші немесе өзге адам соғыс қимылдары аяқталған күннен бастап
кемінде екі жыл өткеннен кейін өлді деп жариялануы мүмкін.
Өлім қатері төнген немесе жазатайым оқиғадан қаза тапты деп
жорамалдауға негіз болатын жағдайларда, хабар-ошарсыз жоғалып кеткен адамды
өлді деп жарияланған реттерде, сот бұл адамның шамамен қаза тапқан қүнін
оның өлген қүні деп тануы мүмкін.
Адамды өлді деп жариялау туралы заң күшіне енғен сот шешімі
негізінде азаматтық хал актілерін жазу кітаптарына оның өлгені туралы жазба
жасалады. Бұл жазбаның нәтижелері де нақты өлім туралы жазбаның нәтижелері
сияқты болады.
Мұраның ашылуы бойынша мұраны қабылдау және мұрадан бас
тарту үшін нотариалдық мекемеге мұрагерлер арыз береді. Сол бойынша
берілген мерзім iшінде, егер заңда өзгеше көрсетілмесе, мұрагерлікке
құқық туралы куәлік береді немесе мұрагерлік мүлікке қамқоршы
тағайындайды.
Мұра қалдырушының қайтыс болғандығын растайтын өзге де жанама
құжаттар мұраны ашу үшін негіз болып табылмайды.
Заңды мұрагерлік бойынша азаматтың қайтыс болғандығы туралы
хабарланған істі сот прокурордың міндетті қатысуымен қарайды.
Мұраның ашылу уақытын анықтауды заң мынандай жағдайлар мен байланыстырады:
1. Мұрагерлікке шақырылатын мұрагерлерді анықтау;
2. Мұрагерлік мүліктің құрамы (мұралық масса) - мұра қалдырушыға
тиесілі болған мүлік түрлерінің жиынтығы және мұрагерлерге ауысатын ақшалай
сомма;
3. Мұрагерлердің мұрагерлік мүлікке құқығының пайда болу мерзімі;
4. Мұраны қабылдау мерзімін есептеу немесе мұрагерлердің одан бас
тарту мерзімі;
5. Кредиторлардың талап қою мерзімін есептеу;
6. Мұрагерлікке құқық туралы куәлікті беру үшін көрсетілетін мерзім;
7. Заңдарды нүсқау етіп қолдану (егер заңда өзгеше туындамаса, мұраның
ашылу кезінде қолданатын заңдар).
Мұраның ашылуында уақыттың емес күннің мәні бар. Мұрагерлік
мүліктің құрамын мұраның ашылған күні бойынша анықтайды. Осыған байланысты
мұра ашылған кезде тірі жүрген адамдар мұрагерлер болып табылады.

2.2. Сыйға тарту шартының ұғымы және нысаны

Сыйға тарут шарты бойынша бір тарап (сыйға тартушы)
басқа тараптың (сыйды алушының ) меншігіне затты немесе өзіне
немесе үшінші адамға мүмліктің құқықты (талапты) тегін береді
немесе беруге міндеттенеді, не оны өзінің немесе үшінші
тұлғаның алдындағы мүліктік міндеттен босатады немесе босатуға
міндеттенеді.
Қайтарымсыздылық - сыйға тарту шартының ең негізгі белгісі
болып табылады. Затты немесе құқықты қарсы беру не қарсы
міндеттеме болған кезде шарт сыйға тарту шарты деп танылмайды.
Сыйға тарту (кей кездері) белгілі жағдайларда азаматтар мен заңды
тұлғалардың мүліктік аймағындағы қажеттіліктерін қанағаттандыру
қызметін атқарады. Сыйға тарту шарты – мүлікке билік жүргізудің
заңды амалы. Ол мүлікті ерікті беру актісін бекітеді және
меншік құқығының ауысуын реттейді. Осы арқылы сый алушының
айналадағыларға қатысты мүдделері қамтамасыз етіледі және ол өзіне
берілген құқықты заңсыз араласудан қорғау қабілетіне ие болады.
Енді түпкілікті және біржола заттың иесінің ауысуы болады.
Сондықтан, сыйға тарту шарты мерзімсіз болып табылады.
Сый тартушы сый алушының арасындағы қатынастары (не
себептен сыйлағаны) әртүрлі мүмкін, оларды анықтаудың сыйға
тарту шарттың жарамсыз деп тану кезінде маңызы болады.
Қазіргі жағдайда сыйға маңызды әлеуметтік функцияларды атқарады.
Ұйымдар мен азаматтардың сандары өсе түсті, олар басқа
тұлғаларға көмек ретінде олардың өмір сүруі үшін аса
қажетті заттарды қайтарымсыз береді. Мысалы: азық-түлік, киім-
кешек. Білім беру, денсаулық сақтау ұйымдарныа қолдау берілуде,
кей-кездері сыйға тарту шет ел элементінің қатысуымен де
жүргізіледі. Қоғамды әрі қарай адамгершілік тұрғысынан тарту
барысында сыйға тарту қатынастары басқа да азаматтық-құқықтың
қатынастар қатарынан нақты орын алады.
ҚР АК бiр уақытылы кәсiпкерлiк сипаттағы қатынастарды
реттегеннен сыйға тарту шарты осы кодекс реттеу
көзқарасынан үйренiшсiз болып көрiнедi. Ақша –мүлiктiк
қатынастарында қайтапымсыздыққа орын жоқ болып көрiнедi.
Егер сауда саттық құқықтық нормаларынан бөлек
азаматтық құқыққа тоқталсақ, онда сыйға тарту шарты басқа
шарттық құқықтық қатынастарын арасында да салмақтылау
көрiнер едi.
Шартты азаматтық-құқықтың ықпалы бар екені айқын көрінеді,
егер қазіргі шет ел және құқық жүйесіндегі шартты саралауға
жүгінетін болсақ, сыйға тарту шарты басқа шарттармен сатып алу
-сату, айырбас және т.б. коммутативті шарт болып табылады. Мұндай
шарттың мәнісі бойынша шартты жасасқан кезде әр тараптың
пайдасы мен шығыны мүмкін.
Қолданыстағы (күшіндегі) азаматтық заңнамаға сәйкес сыйға тарту
шарты реалды немесе консенсуалды шарт болуы мүмкін. Бұл едәуір
өзгеріс осы қоғамдық қатынастарды реттеу барысында пайда
болған. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.