ЖШС Қазақстан Ұны қазіргі кезіндегі қаржылық жағдайы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

1 Кәсіпорын экономикасында қаржының мәні мен рөлінің теориялық
негіздері
1.1 Қаржының мәні мен рөлі
1.2 Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары
1.3 Шетел мен қазақстандағы кәсіпорын экономикасын айырмашылығы
2 ЖШС “Қазақстан ұның” мысалында кәсіпорын экономикасындағы қаржылық
жағдайы
2.1 Кәсіпорының қысқаша мінездемесі
2.2 ЖШС Қазақстан ұның технологиялық тізбегі
2.3 ЖШС “Қазақстан Ұны” қазіргі кезіндегі қаржылық жағдайы
3 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы мен іскерлік
белсенділігін арттыру
3.1 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау
3.2 Кәсіпорынның табыстылығын арттыру
Қорытынды

Қолданылған әдебиеттердің тізімі

Кіріспе

Елімізде өтіп жатқан нарқтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін
ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін
республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа нақыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сыйып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейін ынта - ықыластың уақыт өткен сайын
әлсіремейтіндігіні, қайта артта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Қоғамда қаржылық талдау біреудің орынсыз тілегінен емес, өмірлік аса қа-
жеттілік салдарынан туыңдады: салмақ, ұзындық өлшемін және есептеу жүргіз-
бей, шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайы мен оған әсер ететін
себептерді білмей, табыс пен шығынды өзара салыстырмай, біріншісінің
екіншісінен артық болуына қол жеткізбей шаруашылықты ойдағыдай жүргізу
мүмкін емес.

Қай уақытта да болмасын бұл өте маңызды. Қазіргі қоғамның әкімшілік
-әміршілік жүйеден шығып, нарықтық қатынасқа ену кезеңінде оның мәнділігі
одан әрі арта түседі. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік (иесіз) меншік
жағдайында кеңінен орын алған ұқыпсыздық пен жауапкерсіздікті іскерлік, бас-
қарушылық, қатаң орындаушылық тәртіп, ұқыптылық және үнемділікпен ал-
мастыру - нарықтық экономиканың өзіне тән ерекшеліктері.
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен өз-
геше іс-әрекетті талап етеді. Ол зауыт қоймалары мен ашық алаңдарда, ма-
териалдар мен шикізаттың қисапсыз қорларының көгеріп, тот басып жатуына,
яғни миллиондаған теңгенің доғарылып, бекерге ысырап болуына жол бере ал-
майды.
Кәсіпорын мүлкіне салынған әрбір теңге жаңа табыс әкелу үшін осы
қорлар-ды қозғалысқа келтіреді. Жасанды көрсеткіш пен жоспар үшін жұмыс
істеу келмеске кетеді.

Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың ша-
руашылықты жүргізуші субъект ретінде құқық жағдайларын едәуір нығайтып,
олардың көптеген өндірістік және қаржылық мәселелерді өз бетінше шешуіне
мол мүмкіншілік ашты. Атап айтқанда, ішкі және сыртқы рынокта білікті
серікті таңдауға қол жетті, өйткені болашақтағы бірлескен іс-әрекеттің
тиімділігі кө-бінесе осыған байланысты болады. Кәсіпорындар бұрынғыдай
жоғарғы жақтың жөн сілтеуімен емес, контрагенттерді (жабдықтаушы, сатып
алушы, мердігер, банк және т.б.) қазіргі кезде өз қалауы бойынша алады.
Олардың өздеріне іскер серіктерді қаншалықты дәл және қатесіз
тандауымен нарықтық қатынастар негізінде мүмкіндігінше тез және дұрыс
бағдар тауып, оны ұстануына қарай жұмыстарының тиімділігі әр түрлі болады.
Басқаша сөзбен айтқанда, шаруашылықты жүргізуші субъектілердің қызметінің
жетістікте-рі басқару деңгейіне, қабылданған шешімдердің объективтілігі,
нақтылығы, шұ-ғылдығы мен ғылыми негізделуіне тікелей тәуелді. Үйлесімді
шешімдердің қа-былдануы, материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын тиімді
пайдаланып, еліміздің экономикалық өсуіне бағытталатыны белгілі.

Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің
орнықтылығының негізі оның қаржы тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қа-
ражатын еркін орын алмастыра отырып қолданып, тиімді пайдалану жолымен
өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз процесін қамтамасыз ете алатын өзінің
қаржы ресурстары жағдайын көрсетеді.

Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негіздел-
ген үшін оның қаржылық жағдайын талдау қажет. Тек терең және ұқыпты талдау
негізінде ғана оның қызметін объективті бағалап, кәсіпорынның қаржылық
тұрақтылығын нығайту немесе жақсарту және оның іскерлік белсеңділігін арт-
тыруға бағытталған басқару шешімдерін қабылдау үшін, басшылыққа нақты
ұсыныстар беруге болады.

1 Кәсіпорын экономикасында қаржының мәні мен рөлінің теориялық
негіздері

1.1 Қаржының мәні мен рөлі

Қаржы – ақша қаражатын, қаржы ресурстарын олардың жасалуы мен
қозғалысы, бөлiнiсi мен қайта бөлiнiсi тұрғысынан алып қарайтын, сондай-
ақ шаруашылық жүргiзушi субъектiлер арасындағы өзара есеп айырысуларға,
ақша айналысына байланысты туындайтын экономикалық қатынастарды бiлдiретiн
қорытындылаушы экономикалық термин.
Қаржы – ақша құралдарының қорларын бөлу және пайдалану туралы
қатынастар жүйесi.
Қаржы қолма-қол ақша, табыс ұғымын бiлдiретiн орта ғасырдағы
латын тiлiнiң .financia сөзiне пайда болған француздың finance
сөзiне шыққан.
Қаржы қоғамда нақты өмiр сүретiн, объективтi сипаты мен айрықша
қоғамдық арналымы бар өндiрiстiк қатынастарды бiлдiретiн ақшалай қаржы
ресурстары мен қорларды жасау және пайдалану процесiндегi экономикалық
қатынастарды қамтып көрсететiн тарихи қалыптасқан аса маңызды экономикалық
категориялардың бiрi болып табылады. Ол натуралдық шаруашылықтан жүйелi
тауар-ақша айырбасына көшу жағдайында пайда болып, дамыды және мемлекеттiң
және оның ресурстарға қажеттiлiктерiнiң дамуымен тығыз байланысты болады.
Қаржының мәнi, iс-әрекет механизмi және рөлi оның функцияларынан
айқын көрiнедi. Қаржының мәнiн толық ашу оның ұғымы мен қажеттiгiн ғана
емес, сонымен бiрге қаржының қоғамдық арналымын, яғни оның функцияларын
анықтауды да талап етедi.
Қаржыға қатысты функция осы экономикалық категорияға тән қызмет
тобын, мәннiң iс-қимылдығы көрiнiсiн, сапасының өзiне тән категориялары
кескiнiң айрықшылықты әдiстерiн бiлдiредi. Функцияда категорияның қоғамдық
арналымы қамтып көрсетiледi, оның экономикалық табиғаты ашылады.
Қазiргi уақытта қаржының бөлгiштiк және ұдайы өндiрiстiк тәрiздi екi
тұжырымдамасы танылып отыр. Бiрiншi тұжырымдаманың жақтаушылары қаржы
қоғамдық өндiрiстiң, екiншi стадиясында – ақша нысанындағы қоғамдық
өнiмнiң құнын бөлу процесiнде пайда болады, қаржының бөлгiштiк сипаты оның
iс-әрекет етуiнiң ерекшелiгiн көрсетедi деп санайды. Бұл тұжырымдамаға
сәйкес қаржы екi функцияны орындайды: бөлу және бақылау.
Бөлгiштiк қатынастардың ерекше сферасы ретiнде қаржының мәнi ең
алдымен бөлгiштiк функцияның көмегi арқылы көрiнедi. Тап осы функция арқылы
қаржының қоғамдық арналымы – шаруашылық жүргiзудiң әрбiр субъектiсiн оған
қажет арнаулы мақсатты ақша қорлары нысанында пайдаланылатын қаржы
ресурстарымен қамтамасыз ету жүзеге асырылады.
Жалпы қоғамдық өнiмнiң құны, сонымен бiрге ақша нысанында тұлғанатын
ұлттық байлықтың бiр бөлiгi қаржының бөлгiштiк функциясының iс-әрекетiнiң
объектiлерi болып табылады.
Қаржының көмегiмен бөлгiштiк процесс қоғамдық өмiрдiң барлық
сфераларында - материалдық өндiрiсте, айналыс және тұтыну сфераларында
өтедi. Бөлудiң қаржылық бөлiнiске бөлiнудiң әр түрлi түрлерiн - iшкi
шарушылық, iшкi салалық, сала аралық, аумақ аралық бөлiнiстi тудыратын
көпсатылық тән.
Бөлу функциясы қаржы құралдарын қоғамдық жалпы өнiм мен оның
маңызды бөлiгi - ұлттық табысты, сондай-ақ ұлттық байлықтың бiр бөлiгiн
бөлу және қайта бөлу процесiнде пайдаланған кезде көрiнедi.бұл функцияны
қаржы өнiмдi өздiгiнше бөле бередi деген мағынада емес, қаржы тек жасалған
өнiмдi бөлудi ғана ортақтастырып, жүзеге асырады.
Қаржының бөлгiштiк функциясының iс-әрекетi оның мәнiнен:жиынтық
қоғамдық өнiмдi, ұлттық табысты және таза табысты бөлумен және қайта
бөлумен байланысты қатынастарды қамтамасыз етуден; табыстар мен
қорланымдарды қалыптастырудан; ақша қорларын жасаудан туындайды.
Қоғамдық өнiмдi бөлу алғашқы және кейiнгi, немесе қайта бөлу болып
ажыратылады.
Қаржы көмегiмен жететiн нәтижелердi бағалауға жалпы тәсiлдеме
қаржының рөлiн 3 бағытта атқаруға мүмкiндiк жасайды:
-ұлғаймалы ұдайы өндiрiстiң қажеттiлiктерiн қажеттi қаржы көздерiмен
қамтамасыз ету тұрғысынан;
-қаржыны қоғамдық өндiрiстiң құндық құрлымын реттеу үшiн пайдалану
тұрғысынан;
-қаржының әлеуметтiк-экономикалық дамудың ынталандырмасы ретiнде
пайдалану тұрғысынан.
Қаржы қоғамда нақты өмiр сүретiн, объективтi сипаты мен айрықша қоғамдық
арналымы бар өндiрiстiк қатынастарды бiлдiре отырып, тарихи қалыптасқан
экономикалық категория ретiнде көрiнедi.
Қаржы ұғымы мемлекетпен бiрге бiр уақытта қоғамның таптарға
жiктелуi кезiнде, мемлекеттiң дамуы мен оның ресурстарға
деген қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға байланысты жүйелi тауар-ақша
айырбасы жағдайында пайда болып, дамыды және ол ақша нысанындағы қоғамдық
өнiмдi бөлумен байланысты болатын экономикалық қатынастардың кең ауқымын
қамтиды.Тауар-ақша қатынастарының жалпы қамтуындағы сипатқа ие болып
отырған нарықтық экономика жағдайындағы қаржы нақтылы және үздiксiз болып
жататын ақша айналымын – ақша ағынын бейнелеп көрсетедi.
Қаржының мәнi, оның даму заңдылықтары, тауар-ақша қатынастарын қамту
сферасымен қоғамдық ұдайы өндiрiс процесiндегi рөлi қоғамның экономикалық
құрылысымен, мемлекеттiң табиғатымен және функциялармен айқындалады.
Экономикалық өмiрде қаржының сыртқы көрiнiсi қоғамдық өндiрiстегi әр
түрлi қатысушылар қаражаттарының қозғалысы түрiнде болып жатады.Құбылыстар
бетiнде бұл қозғалыс ақшалай сомманы қолма-қолсыз немесе қолма-қол ақшамен
есеп айырысу түрiнде бiр иеленушiден басқа иеленушiге беруi болып табылады.
Қаржы – ақша қатынастарының ажырағысыз бөлiгi,ол әрқашан экономикалық
жүйе шеңберiндегi қоғамдық ұдайы өндiрiстiң түрлi субъектiлерi арасындағы
бүкiл ақша қатынастарын емес, тек айырықша ақша қатынастарын бiлдiредi,
сондықтан оның рөлi мен маңызы экономикалық қатынастарда ақша
қатынастарының қандай орын алатындығына байланысты.
Жалпы қоғамдық өнiм мен ұлттық табысты жасау, бөлу және қайта бөлу
процесiнде қалыптаса отырып, қаржы қоғамның түпкiлiктi
пайдалануғажiберiлетiн материалдық ресурстар бөлiгiнiң ақшалай көрiнiсi
болып табылады.
Қаржы қатынастарының пайда болуы өзi жайында әрқашан ақшаның нақты
қозғалысымен аңғартып отырады.
Қаржы қатынастары өзiнiң негiзiнде бөлгiштiк қатынастар болып
табылады.Қаржының арқасында экономиканың барлық құрылымдық бөлiктерiнде
және фирманың түрлi деңгейлерiнде қоғамдық өнiм құнын қайта бөлудiң сан
алуан процестерi жүзегет асады.Қаржы қатынастарының бөлгiштiк сипаты
экономикалық категория ретiнде олардың айрықша белгiсi болып табылады.
Қаржының түрлi мақсатты ақша қорларының қозғалысында көрiнуi оның
маңызды ерекше белгiсi болып табылады.Ақша қорлары, iстiң шын мәнiнде,
қаржы қатынастарының объектiлерi болып табылады.
Ақша қаражаттары экономикалық өмiрде, әдеттегiдей, баламалы, яғни
тауар және ақша нысандарындағы құнның тең қозғалысы негiзiнде
пайдаланылады.Баламалылық белгiсi басқа экономикалық категориялардың –
бағаның, еңбекақының, несиенiң iс-қимылына тән.Ақша қорларыыының бүкiл ақша
қаражаттарынан бөлiнiп тұратын ерекшелiгi сол, олар экономиканы басқарудың
барлық деңгейлерiнде ақша нысанындағы құнның бiр жақты қозғалысының
негiзiнде жасалынады.
Қаржы - бұл қоғамдық өнiмдi бөлу және қайта бөлу процесiнде пайда
болатын айрықша экономикалық қатынастардың жиынтығы., мұның нәтижесiнде
ұдайы өндiрiс қатысушыларының сан алуан қажеттiлiктерiн қанағаттандыру
үшiн олардың ақшалай табыстары, қорланымдары мен қорлары жасалып,
пайдаланылады. Қаржының қажеттiгi объективтi мән-жайдан – тауар-ақша
қатынастарының болуынан және қоғамдық дамудың қажеттiлiктерiнен
туындайды.Қаржының басты арналымы – табыстар мен ақшалай қорларды жасау
арқылы мемлекет пен шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң қаржы ресурстарына
деген қажеттiлiктерiн қанағаттандырып отыру және бұл ресурстардың
жұмсалуына бақылау жасау. Қаржы ресурстары болмаса, қаржы механизмi
арқылы барлық жағдайда ықпал етудiң кең мүмкiндiктерiн пайдалана алмаса,
мемлекет өзiнiң iшкi және сыртқы саясатын жүзеге асыра алмайды, өзiнiң
әлеуметтiк-экономикалық бағдарламаларын , қорғаныс және елдiң қауiпсiздiгi
функцияларын қамтамасыз ете алмайды. Қаржының мәнi ақша нысанындағы құн
қозғалысынан туындайды.Бұл қозғалыстың шарты тауар-ақша қатынастарының
болуы және экономикалық заңдардың, соның iшiнде құн заңының iс-әрекетi
болып табылады. Экономиканың жұмыс iстеуiнiң нарық жағдайында мемлекет
тауар-ақша қатынастарын әлдеқайда аз дәрежеде реттейдi, негiзгi реттеушi
тауарлардың, жұмыстардың және қызметтер көрсетудiң сұранымы мен ұсынымы
болып табылады.
Қаржы ғылыми қаржыны тек экономикалық категория, яғни айырықшалықты
өндiрiстiк қатынастардың жиынтығы ретiнде ғана қарастырып қоймайды,
сонымен бiрге мақсатты ақша қорлары түрiндегi олардың материалдық iске
асуын баса көрсетедi.
Қаржы ресурстарында негiзгi орынды таза табыс және амортизациялық
аударымдар алады.
Қаржы ресурстарының қаржы қорларының айырмашылығы бар.
Қаржы ресурстары деп ақша қаражаттарының көздерiн, шарушылық органның
немесе шаруашылық жүргiзушi субъектiсiнiң мұндай қаражаттарды жасау
мүмкiндiктерiн түсiнедi.Қаржы ресурстары – бұл қорлардағы, яғни ақша
қаражаттарының мақсатты босалқы қорларындағы байланылған қаражаттар,
сондай-ақ әлi мақсатты белгiлi бiр бағыттылығы жоқ қорлар бойынша
қалыптаспаған ақша қаражаттары.
Қаржы ресурстарын пайдалану негiзiнен арнаулы мақсатты арналымның
ақша қорлары арқылы жүзеге асырылады.Қаржы ресурстарын пайдаланудың бүкiл
жүйесiнiң құрамды бөлiгi.
Қаржы және қаржы ресурстары - бара-бар ұғымдар емес.Қаржы ресурстары
өзiнше қаржының мәнiн анықтамайды, оның iшкi мазмұны мен қоғамдық арналымын
ашпайды.Қаржы ғылымы тап мұндай ресурстарды жасау, бөлу және пайдалану
негiзiнде туындайтын қоғамдық қатынастарды зерделейдi,ол қаржы қатынастары
заңдылықтарын зерттейдi.
Қаржы ресурстары жалпы қоғамдық өнiмнiң жартысын құра отырып,
мемлекеттiң қаржылық қуатының көрсеткiшi болып табылады.Қоғамдық өнiм мен
ұлттық табысты өндiру, бөлу және қайта бөлу процесiнде қалыптаса отырып,
олар түпкiлiктi пайдалануға, яғни негiзгi құрал-жабдықтарды толтыруға,
ұлғаймалы ұдайы өндiрiстi қамтамасыз етуге және жалпы мемлекеттiк
қажеттердi қанағаттандыруға қоғам жұмсайтын материалдық ресурстардың бiр
бөлiгiнiң ақша көрiнiсi болыр табылады.
Қаржы ресурстарының қозғалысы жиынтық қаржы балансында да қамтып
көрсетiледi.
Қаржы ресурстарының құрамында олардың аса маңызды екi бөлiгiн бөлiп
көрсетуге болады:
мемлекеттiң кiрiстерi
бюджеттен тыс қаражаттарды
Қаржы ресурстарының өсуiне сонымен қатар жалпы алғанда қоғамдық
өндiрiстiң, сондай-ақ өнеркәсiп өндiрiсiнiң материалдық-заттық құрылымы да
әсер етедi.
Мемлекеттiң қаржы ресурстары көлемiнiң динамикасы мен құрылымының
тенденциялары нарықтық қатынастарға көшу бағдарламаларын жүзеге асырудың
нәтижесiнде тиiмдiлiгiн айтарлықтай арттыру қаржы ресурстарын
қалыптастырудың қарқынын тездетуге және өсуi интенсивтi факторлармен
шарттасылған көздердiң үлес салмағын көбейту бағытындағы олардың
құрылымын жақсартуға жеткiзетiндiгiн дәлелдейдi.

1.2 Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы қорлары

Шаруашылық-қаржы қызметi процесiнде кәсiпорын мен ұйымдар қаржы
қорларын – белгiлi бiр мақсаттарға арналған ақша қаражаттарын
қалыптастырып, пайдаланады.Қорлардағы ақша қаражаттары үнемi қозғалыста
болады:түседi, қордаланады, жұмсалады.
Кәсiпорындар мен ұйымдардың қаржы тәжiрибесiнде кәсiпорындардың, жеке
саланың немесе бүкiл ұлттық шарушылықтың өндiрiстiк, шарушылық және
әлеуметтiк қызметiндегi мақсат-мiндеттерiне қарай әр түрлi қорлар
жойылса, кейбiрi өзгерiп, тқайсы бiреулерi жеке бөлiнiп шықты.
Қаржы қорларында ксiпорындар мен ұйымдар мүлкiнiң қозғалысы бұл
ақпаратты өндiрiс, шаруашылық-қаржы және әлеуметтiк қызметтi басқаруда
пайдалану үшiн толық немесе iшiнара түрде бейнеленедi.
Кәсiпорындар мен ұйымдардың жұмыс iстеуi үшiн неғұрлым елеулiлерi мен
маңыздылары мына қорлар болып табылады:жарғылық,резервтiк капиталдар,
қорлану қорлары, тұтыну қоры, еңбек ақы төлеу қоры, валюталық, жөндеу
қорлары.
Жарғылық капиталдың мөлшерi шаруашылық қызмет процесiнде өзгерiп
отырады: негiзгi капиталға жұмсалатын инвестициялар, таза табыс есебiнен
болатын айналым капиталының өсiмi, тауар-материалдық құндылықтарды
бағалауға дейiнгi және капиталдың басқс молықтырылуы нәтижесiнде көбейедi,
негiзгi құралдарды шығару немесе беру, оның тозығын есептеу, зияндарды
шығару, тауар-материалдық игiлiктердiң бағасын түсiру есебiнен кемидi.
Тұтыну қоры мыналарды кiрiктiредi:
бүкiл қызметкердiң еңбегiне ақы төлеу шығындары
ақшалай төлемдер, соның iшiнде жылдың қорытындысы бойынша сыйлықтар
еңбегi үшiн ынталандырудың басқа түрлерiне жiберiлетiн ақша және
натуралдық нысандардағы қаражаттар
Қорлану қоры:
-кәсiпорынның қарамағында қалатын табыс;
-негiзгi капиталды қалпына келтiруге жұмсалатын амортизациялық
аударымдар;
-шығып қалған мүлiктi өткiзуден түскен түсiм-ақша;
-банктердiң несиелерi;
-басқа да көздер.
Кәсiпорындар мен ұйымдардың валюта қорлары валюта қорлары
қаражаттарының есебiнен мына көздерден қалыптасады:
-экспорттық валюталық түсiм-ақшадан;
-жарғылық капиталға түсетiн жарналардан;
-iшкi валюта нарығында өкiлеттi банктер мен айыцрбастау пунктерi
арқылы валюта сатып алу.

1. 3 Шетел мен қазақстандағы кәсіпорын экономикасын айырмашылығы

Әдетте америкалық фирмалардың көлемі жұмысшылардың санымен бағаланады:
өте ұсақ фирмалар – 20 адамға дейін жұмысшылары бар, шағын 20-дан 99 адамға
дейін, орташа 100-ден 499-ға дейін, ірі 500 адамнан көп (2 сурет).
Көрсеткіштерді салалар бойынша құрады: бөлшек саудада 100 жұмысшысы бар,
өңдеу саласында 500-ге дейін жұмысшылары бар фирмалар шағынға жатады.

2 – сурет. АҚШ-ғы әртүрлі деңгейдегі фирмалардың саны
Фирма көлемі Фирма саны
Ірі 1000
Орташа 134000
Шағын 2000000
Шағын кеңселер 3000000

АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, шағын бизнес ортаның өзгерісіне тез
бейімделгіш. Шағын кәсіпорындардың жаппай ликвидациясы кәсіпкерлерге кері
әсерін тигізбейді. Жұмысшы күшінің және капиталдың территориялық және
саналық ағымы жақсарады, тұтынушы сұранысының және жоғары өндіріс
шағындарының өзгеруіне өндіріс қимылының жеделдігі жоғарылайды. Бір шағын
кәсіпорындар жабылса, екінші біреулері ашылады.
Қазіргі уақытта АҚШ халқының 53 % шағын және орта бизнес саласында
жұмыс істейді11. АҚШ тәжірибесі шағын бизнес ірі өндірістің өзгерістерге,
жаңа міндеттемелерге бейімделуін және икемділігін көтеретіндігін көрсетіп
отыр.
Енді АҚШ-та шағын кәсіпорындарға мемлекет тарапынан көмекке келейік.
Шағын кәсіпорындардың қызметі арнайы ұйымының – 1953ж АҚШ Конгресі құрған
шағын бизнес әкімшілігінің құзырына кіреді. Сол жеке сектордың құқықтық
негізгі болып табылатын шағын бизнес туралы Заң қабылданды. 1953ж Эйзенхаур
президент болған кезде елде жұмыссыздық және инфляция болатын. Экономиканы
жандандыру үшін – шағын бизнес әкімшілігін (ШБӘ) құрды. Ол өз қызметтерін
дұрыс атқарды. Қазіргі уақытта АҚШ-та шағын бизнесте 22 млн кәсіпорын бар,
онда елдегі барлық жұмысбастылардың 54 % қызмет етеді. Шағын бизнес
кәсіпорындарының өндіріс және сату көлемі жалпы мемлекеттегі сату көлемінің
52 % құрайды, және 99,7 % кәсіпкерлер – бұл шағын бизнес басшылары. Шағын
бизнес әкімшілігі - шағын кәсіпорындарға қаржылық және кеңестік көмек
көрсетеді. Басты міндеті – шағын кәсіпкерлікті ұйымдастыру, қолдау және
өмір сүруін қамтамасыз ету. ШБӘ өз қызметін басқа агенттіктер мен
комитеттер, соның ішінде қаржы, білім, кәсіби ассоциациялар мен бірігіп
отырып жүзеге асырады. Мемлекет өнімнің ірі тұтынушыларының бірі
болғандықтан шағын бизнес әкімшілігі шағын кәсіпорындарға мемлекетпен
мәміле орнатуға көмектеседі. Әйел, мүгедек, ардагер – кәсіпкерлерге ерекше
назар аударады. шағын бизнес әкімшілігі 5 мың адам жұмыс істейді, оның 4
мыңы Вашингтоннан тыс жерлерде. Ұйымның 10 аймақтық орталығы және 66
территориялық бөлімшелері бар. Олардың арасындағы байлаиыс аудан – аймақ –
орталық тізбегі бойынша жүзеге асады. АҚШ-ғы шағын бизнес қоғамдағы ресми
белсенділікті сақтау үшін маңызды болып табылады.
Америкалық тәжірибе көрсетіп отырғанындай кәсіпкерлік еркіндігін
шектейтін кез келген үкіметтік немесе басқа да шектеулер ресми
белсенділікті төмендетеді. Сондықтан шағын бизнестің барлық мүдделері АҚШ
конгресінің бақылауында. Сонда да ерекше ролді шағын бизнес әкімшілігі
шеңберіндегі жобалар ойнайды. Мысалы, шағын бизнеспен айналысқысы
келетіндер үшін арнайы қызмет қарастырылған, олар тегін кеңестер береді,
конференциялар ұйымдастырады, кездесу және семинарлар өткізеді. Оның
үстіне, шағын бизнес бизнес - инкубатордың бастауымен ақпарат беру,
кәсіпкерлерді оқыту және оларға әр түрлі сұрақтар бойынша кеңес берумен
айналысатын орталықтар ұйымдастырылған.
Бұдан басқа, 1976 ж. арнайы шағын бизнес мүдделер қорғайтын Адвокаттық
кеңсе құрылды, ол тікелей Президент пен Сенатқа бағынады. Адвокаттық кеңсе
негізгі міндеттері:
мемлекеттік заңдардың, жобалардың, ережелер мен салықтардың шағын
бизнестің дамуына әсерін зерттеу.
Шағын бизнеске әсер ететін факторларға экономикалық және статистикалық
зерттеулер жүргізу, шағын бизнес потенциалын бағалау, шағын бизнес
мәселелері мен қажеттіліктерін зерттеу т.б.
Қазақстандық тәжірибеде шағын бизнеске көмектесудің инкубаторлық
жобасын қолданған жөн. Инкубатор термині алғаш кәсіпкерлікпен
айналысушыларға көмек көрсету мақсатында университет, ұйымдар, кампаниялар,
федералдық үкімет органдары жандарына ашылған ұйымдарға қолданылады.
Инкубатордың басты міндеті – шағын, әсіресе иннновациялық бизнесті
алғашқы қолдау. Инкубаторлар жанынан құрылған кәсіпорындар тәжірибе
жинайды, одан ары даму үшін көмек алады, нарықтағы өз орындарын бекітеді.
Дамудың белгілі бір деңгейіне жеткеннен соң, әдетте үш жылдан соң, фирмалар
бизнес – инкубаторлардан шығып өз бетінше қызмет етеді. Ал босаған
орындарға бизнесті нөлден бастап жатқан жаңа фирмалар келеді.
Әдетте бизнес - инкубаторлар бірнеше жаңа бастаушы орналасқан арнайы
ғимараттарда орналасқан. Олар ғимарттар мен құрал – жабдықтарды бірігіп
қолданып ғана қоймайды, сонымен бірге бизнес-инкубатор көрсететін барлық
қызметтерге, бизнес кеңестерге қол жеткізе алады. Кейбір қызмет түрі,
аренда құнына қосылған, көрсетілетін қызметтердің басқа түрлерінің бағасы
төменірек.
Бизнес – инкубатордың негізгі ресурстарына келесілер жатады:
а) бизнес- инкубаторлар персоналы, соның ішінде кеңес берушілер;
б) құрал – жабдықтар, соның ішінде ұйымдастыру техникалары (көшірме
машиналары, факс, компьютерлер т.б.);
в) бір жылға жалданатын ғимарттар мен жиһаздар;
Бизнес – инкубатордың басындағы тұлға – директор немесе атқарушы
директор.
Америка Құрама Штаттарындағы бизнес – инкубаторлардың 90% жуығы – бұл
коммерциялық емес ұйымдар, олардың басты мақсаттары жаңа кәсіпорындар құру
және дамыту. Қазақстан экономикалық дамуының қазіргі кезеңінде бизнес –
инкубаторлардың құрылуын әлі ертерек дейді. Өйткені бизнес – инкубаторлар
коммерциялық ұйымдар ретінде мемлекеттік және мемлекеттік емес демеушілер
есебінен қаржыландырылады. Біздер үшін ең қиын қаржы көздерін табу. Соған
қарамастан, АҚШ тәжірибесі көрсетіп отырғандай, бизнес – инкубаторлардың
клиенті – 90 % жуығы жоғары эффективті кәсіпорындар болып табылады. Бұл
факт Қазақстанда бизнес – инкубаторларды құруда маңызды болып табылады.
Инкубаторлар мақсаты және қаржыландыру көздеріне қарай фирмалық,
мемлекеттік, университеттік және жеке деп бөлінеді. Қазір бүкіл әлемде
бизнес бизнес – инкубаторлар шағын кәсіпкерлікті қолдаудың тартымды әдісі
болды.

2 ЖШС “Қазақстан ұның” мысалында кәсіпорын экономикасындағы қаржылық
жағдайы

2.1 Кәсіпорының қысқаша мінездемесі

Павлодар республика бойынша ен ірі астықты өндіретін қала болып
табылады. Біздің қаламыз өсірілетін астық жоғары сапалы екенін алыста және
жақында орналасқан қалалар оның жоғары сапасына байланысты жақсы біледі.
Сонымен қатар өндіретін ұның өзі Павлодарда отандық астықтан жасалынған,
ең жоғары көрсеткіштерді көрсетеді және әр түрлі қалалар мен мемлекетерге
экспортқа шығарады. Ондай жағдайда кәсіпорынға Қазақстан ұны деген атқа
ие болу үшін ол дегені өз алдында қойған мақсатарды әрі қарай дамытып үлкен
сапалы ұнды өндіру керек.
ЖШС “Қазақстан ұның” қысқаша мінездемесі туралы
ЖШС “Қазақстан ұның” жауапкершілігі шектелген серіктестігі Павлодар
облысының басқару юстициясында 2001 жылдың 5 желтоқсанында тіркелген,
мемлекеттік тіркеудің заңды тұлға куәлігімен № 9919 – 1945 – ЖШС.
ЖШС “Қазақстан ұның” кәсіпорнының негізгі қызметінің түрі сатып алу,
сақтау және астықты өңдеу болып табылады. Өз қызметін кәсіпорын ЖШС Астық
компаниясының Ертіс диірмені комплекстік диірменінің жалға алумен
бастады, бірақта өтеп алу құқығымен.
Сатып алу кезінде мүліктің өндірістік комплексі тәулігіне 200 тонна
құрады. Өнімнің сапасы, өндіріс прцессінің шұғыл мұқтажын және капиталды
жөндеудің ұзақ уақытқа созылуы, яғни тұрақты болмауы, сондықтан дайын
өнімді шығару көрсеткіші аса үлкен орында болмады. Өндірістік үймереттің
кровлядарын, силостар дәрежесін және басқа техникалық құрал – жабдықтарды
жөндеу талап етілді.
2003 жылдың басында ұйымның басты мақсаты өндірісті жоғарлату және
дайын өнімнің сапасын жақсарту, барлық жабдықтарға капиталды жөндеу жасау,
ішінара ескірген жабдықтарды ауыстырып және қосымша жаңа жабдықтарды сатып
алу болды. Сонымен бірге тоқтаусыз жұмыс істейтін негізгі өндірістегі
көмекші цехтарда ( энергоцех, қазандық) капиталды жөндеу жүргізілді, жаңа
механикалық – жөндеу цехы салынды. Қайта құру 2005 жылдың 3 – ші
кварталында аяқталады деп жобаланды. Қайта құру аяқталғаннан кейін диірмен
зауытының өндірістік қуаты тәулігіне 500 тонна астық өндіруге дейін жетті.
2002 – 2004 жылдары ЖШС Қазақстан ұны капиталды жөндеу
жүктелімінде, астық өндеу көлемін нысаналық көбейтті, бірақта астықты сатып
алу айналым қаражаты жеткіліксіз болса да, ең аз пайдалықты біле тұра жұмыс
істеп, мукамолды нарықта мәнділік үлесін жаулап алуға тырысты. Осы мақсатқа
байланысты Қазақстан аймақтарының барлығына таралды, ал Алматы қаласында
өкілеттік компаниясы ашылды. Тәжікстан мен Өзбекстанда серіктестіктері бар.
Алыстағы шетел мемлекетіндегі үлкен сауда үйі бар Улан – Батормен (
Моғолстан ) олар серіктестік ара қатынасты жақасартты. Бұдан басқа Ресей,
Қырғыстан, Түркменстан, Ауғанстан, Әзербайджан және Грузия елдерінен ұнды
жеткізу ұсынысы жиі түсіп тұрады. Қытайға өткізу арналарына ізденіс жасау
жұмыстары жүргізіліп жатыр.
Қорытындысына келсек, бүгінгі күнде кәсіпорынның техникалық
мүмкіндіктері өнімнің сұранысынан бірнеше есе шектен шығуда, бұл өндіріс
қуаттылығынаң көбеюі дұрыс шешім қабылдағанын растайды.
2004 жылдың ортасында ЖШС “Мука Казахстана” компаниясының
алдағы уақытта өсу мақсатымен нарықтағы сұранысты ескере отырып,
Өзбекстандағы Ташкент қаласында ЖШС “Мука Казахстана” - ООО Pavlodar Uni
қатысуымен 100% еншілес кампаниясы ашылды. Осы уақытта Павлодар облысының
Ертіс ауданында астықты сақтау сыйымдылығы 70000 тонна элеватор алынды,
қызмет ету мақсаты еншілес Ертіс астығын құру болды. Осы кезеңде
итальяндық макарон жабдығы сатып алынды және ТОО “Мука Казахстана” жерінде
макарон фабрикасының құрылысы басталды. ТОО Вереск компаниясы қосылма
болды, оның компаниясында астық өндірісі дамуда. 2005 жылы 7000га бидай
егілді, Павлодар облысында ең бірінші болып 12000 га химикалық жер сүрі
дайындалуда.2006 жылы 50000 га бидай егілу жоспарда.
Дайын өнімнің сапасын жақсартуда және диірмензауытының өндірісін
жоғарлату мақсатында 2002 – 2005 жылдары ТОО Қазақстан ұны үлкен
көлемді жұмыс қызметін атқарды: астық тазарту бөлімінде қайта құру
жүргізіліп үй – жай және жабдықтау қайта жоспарланды, қосымша 18 шелушилдық
машина ЗШН және 1 жуу машинасы БМШ құрылды, қосымша шанақтардың құрылғылары
өндірілді, жабдықтардың капиталды жөндеуі және тозылған жабдықтар
ауыстырылды. Размолдық бөлімде толық техникалық комплекс шаралары
өткізілді:
- Крупаның және ұнның жоғарғы сапасының шығысын жоғарлату мақсатымен
астықтың техникалық размол сызбанұсқасы қайта қарастырылды.
- Ситалардың құрылым сызбанұсқасы қарастырылды және тозылған ситалар
ауыстырылды ( 1000 м жуық )
- Сита рамаларының тығыздалуына үлкен көлемді жұмыс атқарылды ( 3000
м жуық )
- Негізгі диірмензауытының жабдықталуы – 22 вальцевті станоктардың
автоматтандыруымен басқарылуы енгізілді.
- Тәулік орнына дайын өнімді күнділік жүйеде шығарылуы енгізілді, бұл
қызметкерлер санын қысқартуға жол беруді және дайын өнімді шығарғанда
бақылауы жүргізілді.
- Барлық жабдықтарға капиталды жөндеу жүргізілді және ішінара
тозылған жабдықтар ауыстырылды.
Элеватор ЛВ4*175 200000 тонна астықты ( тәулігіне 700 тонна)
жылына өндеу қабілеті бар ( қабылдау, кептіру, жөнелту )
2002 -2004 жылдары бұл объектіде үлкен көлемді жұмыс ісі атқарылды.
- № 2 – ші силкорпуста 1600 кв. м. көлемімен жаңа кровлядар жөнделді.
- Өндірістік асқарпаздардың көмегімен 3000 тонна сыйымдылығымен жалпы
астық өндіретін 5 дәрежелі силостарда жөндеулер жүргізілді
- 175 тнсағ. өндірістік 4 норияда, 4 сепораторда БИС – 100, 12
конвейорда, астық кептірушілерде және т.б. жөндеулер жүргізілді.
- Элеватордың сыртқы аймақтарында да үлкен көлемді жөндеу жұмыстары
орындалды.
Осының бәрі элеватордың тоқтаусыз және астықты жоғалтудың қысқартуын
қамтамасыз етті. Қалыпты жұмыстың негізгі өндірісі көмекші цехтарсыз
болуы мүмкін емес. Олар: көлік, энергия, механикалық – жөндеулер және
құрылыс – монтаж телімі. Сонымен қатар көмекші цехтарды қолдау үлкен
шығыстарды қажет етеді. 2002 – 2004 жылдары бұл бағыт бойынша келесі жұмыс
істері атқарылды:
- 400 кв. м. алаңында толық жабдықтау станоктарымен жаңа жөндеу цехы
салынды ( токірлік, фрезерлік және т.б.)
- Энергоцехтың барлық жабдықтарында жөндеулер орындалды: қазандықтың
4 катламында, 4 трансформаторлық подстанцияда, электро жабдықтарда,
инженерлік желілікте және т.б.
- 15 трансформаторлық бірлікте капиталды жөндеулер жүргізілді:
автокөліктерде, трактірлерде, тепловоздарда және т.б.
- Қоймадағы құрылыс – монтажының телімінің жылдық жұмысының көлемі 10
млн. теңгеге дейін кеңейді.
Қайта құру кезінде № 1 ЖШС Қазақстан ұны диірмен зауытының
қосымша оңдаулары жүргізілді:
- Астықты үгу және аралық өнім желісінде – 15 вальцевті станок БЗН (
қосымша 24 станокқа )
- Аралық өнімнің тартылған желісінде – 25 бичті машиналар МБО (
қызмет істейтін бесеуіне )
- Крупаны байыту желісінде – 14 елеуіш машиналары БСО ( қызмет
істейтін алтауына )
- Пневмотранспорт желісінде – 4 фильтра – циклон РЦИЭ
Сонымен қатар қайта құрылғандар және ауыстырылғандар:
- Аралық өнімді егуде 12 себу машиналары ЗРШ 6 – 4 М.
- Диірмен заутының барлық көліктік жүйесі қайта орналастырылуда 12
нория НЦГ – 20.
Республикада ең алғаш рет ұнды себкеннен кейін жинаудың жаңа жүйесі
енгізілді. Бұл бір сұрыптан басқа сұрыпқа ауысу мүмкіндігін береді: үш
сұрыпты, екі сұрыпты және бір сұрыпты.
Астық тазарту бөлімінде мынандай жүйелер енгізілді: астықты терең
өндеуде ЗШН – 18 данасы қондырылды және өндірістің қуаты 20тнсағ. дейін
көтеріліп астықты автоматты түрде таразыға тарту жүйесі қондырылды.
Жұмыс процессінде үймеретті құру конструкциясы күшейтілді және
зауытта еңбектің санитарлық– гигиеналық шарттары жақсарды. Жұмыс
аяқталғаннан кейін зауттың өндірістік қуаты 2 есе өседі ( тәулігіне 500
тонна астық) және шығаратын өнімнің сапасын жақсартып дайын өнімді
шығарғанда проценті көтерілді.
Павлодар қаласындағы Солтүстік промзонада орналасқан элеватор мен
зауытың ішіне кіретіні бұл:
1) – 1965ж қанауға енгізілген элеватор.
- 67м жұмыс істейтін мұнара, 4 нориялы НЦ-175, бір нория НЦ-350, бір
жолаушы лифт және күніне 1000тн өндіретін бмдай құрал жабдықтары.
- 30 метірдей 2 сүрлем түла, бұл 50000тн бидайды сақтауға арналған.
- күніне 2000тн бидайды өндейтін 6-і автоматы түрде жүк түсіруші
жабдық.
- 1984ж енгізілген темір бидай сақтаушы 15000тн стиымдылығымен.
- 1000кВА-ты енгізілген трансформаторлы подстанция.
- 60тн және 150тн салмақ жүкті көтеретін теміржол.
- 500тн салмақты қалдық қоймасы.
Элеватордың барлық аталған құралдары қкнкуға енгізіліп және жұмыс
істейді.
2) 1973ж қанауға енгізілген дирмен зауоды.
Зауодтың құрамына кіретін жабдықтар:
– күніне 1000тн өндіретін элеватордан дирмен зауодыажер астымен бидайды
өткізетін жабдық.
– күніне 250тн бидай өндіретін және ұнды жасауға арналған бидай тазалайтын
құрал. Бұнда 2-кі БПС-12 бөлгіш орналасқан, 4 тас сүрыптауғыщ БКТ-100, 2-
кі БЗК-9 концентратор, БМШ қабыршақтану ылғал көлігіә, 6 триерлі ЗТО және
ЗТК көлігі, 6-і БМО-6 обойлы машина, 6 аспирант, 19 норий және бидайды
өткізу үшін транспартерлер. Көбінесе айтылған жабдықтар Бөлер атындағы
Швейцариялық фирмада жасалынған, сондықтан бұл сапалы және қазырғы
заманға сай бидайды өндіруге арналған,
– күніне 250тн бидайды ұнға сүрыпталуы.Бұл жерде 22 А1БЗН вальцовті станок
, 12-кі ЗРШ6-4М расев бар, 21 нория және транспортер, сүрыпталған өнімді
өткізуге арналған 4 құбырша.Барлығы Бөлер фирмасында жасалынған,
– күніне 200тн өнімді жасайтын және қаптар мен құбырларға салатын жабдық.
Бұл жерде өндірілген өнімге 20 бункер бар, 5 таразы сурыптауғыш бұл құрал
ұнды қаптарға салуға арналған, 2-кі автоматы түрде ұнды құбырларға салуға
арналған,
– 2500тн үн сиятын 2-кі қойма.
– 250кВА –ты трансформаторлық подстанция.
– 300000 қап сиятын қойма.
Дирмендегі барлық айтылған құрал жабдықтар жұмыс істейді.
Зауодтың технологиялық схемасымен қарастырылады бұл:
- бидайды екі рет бөлгішпен тазалайды, тас сурыптаушыда және
концентраторларда,
- бидайды А1БМШ 3 машиналарында сулап жуады.
- бидайды 3 рет сулап 5 АIБШУ сулағыш машиналарда сұрыптайды, одан
кейін 14 бункерлерде жатады.
- өнімді шегенде, 12 расветті ЯЗРШ6-4, 6 илеуіш А1БСО және 5 шегіш
БМО ол 1500 елеуішпен орналасқан. Осы жерде өнімді 10-нан аса рет қайта
тексереді. Сондықтан бидай төмен сапалы болса да жақсы өнімді алуға болады.
3) Шаруашылық энергия.
Оның құрамына кіретіндер:
- электроцех, ЦРП трансформаторлық подстанциясымен 630кВ-қа, 10км-дей
жоғары және төмен вольті кабель орналасқан.
- 4 кателді Братск-М көмірмен жұмыс істеп 4г кал жасайды. Бұл
котельня 1998ж жаңадан жиналынып, оған жаңа кателдарды және насостарды
құраған.
Бұл құралдардың барлығы жұмыс істейді.
4) Қосымша ғимаратар.
Оның құрамына кіретінде:
- 3 қабаты администрациялық түрмыс корпусы бұнда, дәмхана,
наубайхана, КПП және макарон цехі орналасқанн.
- 2 қабаті жаңартылған лаболатория бұнда бидайдың анализдерін
өткізет.Бұған қоса әр түрлі тауарлармен дүкен орналасқан,
- гараж, жұмыс шеберханасы орналасқан. Мұнда барлық темір жұмыстары
және жөндеу жұмыстары өткізіледі,
- ағаш шеберханасында, барлық ағаштан жұмыстар жасалынады.
- көлік цехі.
- өрт сөндіретін депосы орналасқан, кәсіпорының шекаралары темір
битонмен қоршалған.
Өндіру технологиясы.
Лицензиясы және сертификатары: элеватордағ,ы бидайды мемлекетік
№0003855 лицензияға сай сақталады, бұл лицензия 24.07.2002ж ҚР-ның ЖШС
Қазақстан ұның бидай министірлік депортаментімен қарастырылған. ЖШС
Қазақстан ұның шығарылған сертификациясы ЖШС Ертіс -Стандарт
кәсіпорынымен бидай экспертизасы өткізіледі.

2.2 ЖШС Қазақстан ұның технологиялық тізбегі

Процестің үздіксіздік дәрежесі бойынша бөлінеді: үздіксіз – ағымды
желілер бекітілген және бос ритммен. Ағымдық желідегі үздіксіздік
операцияның желі тактісінің теңдігімен және дәрежелілігімен қамтамасыз
етіледі. Бекітілген ритммен ағымды желілер өзі ағымдық жұмыстың аса
жетілген нысанын көрсетеді. Бос ритмді ағым өнеркәсібінің толық емес
учаскелерде қолданылады. Өндірісті жинау бойынша ағымды желілер учаскелік,
цехтық және зауыт ішілік болып бөлінеді. Жиі кездесетін учаскелік ағымды
желілер өндірістік учаскелерде бұйымның жеке бөлімшелері мен бұйымдарын
орындау үдерісін қамтиды.

Кесте 1 - Ағымдағы желілердің негізгі түрлері
Классификациялау қағидалары Ағымды желілердің турлері ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.