Архаикалық кезеңдегі Грек мәдениеті (б. з. д. VIII— VI ғ. )

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Архаикалық кезеңдегі Грек мәдениеті (б.з.д. VIII— VI ғ.)

Грекия мәдениетінің архаикалық кезеңі б.з.д VIII— VI ғ. аралығын
қамтиды. (Архайос грек сөзі, көне ұғымын білдіреді). Бұл кезең
гректердің Мрамор және Жерорта теңіздерінің жағалауларындағы жерлерді
меңгеру — ұлы отаршылдық кезеңі, бұл — құлиеленушілік құрылыстың кірігу
кезеңі, грек мемлекет қалаларының өзара саяси-әлеуметтік күрес жағдайында
қалыптасу кезеңі, дәлірек айтқанда қилы-қилы қоғамдық-саяси оқиғаларға толы
түбегейлі терең өзгерістер кезеңі.
Дәуір басында-ақ, әсіресе материалдық мәдениет қаулап дами бастады.
Жолдар тартылып, көпірлер тұрғызылды, қалаларда су құбырлары салынды, темір
қару-жарақтар кеңінен қолданыла бастады, металлургая мен құйма тәсілі одан
әрі жетіле түсті. Тұрмысқа қажетті бұйымдарды шығаруды ұлғайтудың арқасында
жалпы гректік рыноктар пайда болды, тұңғыш рет теңге сомдалып, сауда
айналымыңда кеңінен қолданыла бастады. Крит-Микены мәдениетінің күйреуі
нәтижесінде тығырыққа тірелген грек әлемі томаға-тұйықтықтан арылып, басқа
халықтармен байланыстарының арнасын кеңейте түсті. Шындығында да, гректер
көріділес жатқан халықтардан көп нәрселер үйренді. Мысалы, олар
мидиялықтардан теңге ақшалар соғуды, финикиялықтардан — алфавиттік жазуды
(кейіннен оны жетілдірді) мұра етті. Қала тұрғындары арасынан шыққан
байыған кұлиеленушілерді жаңа байлар деп атады. Ру басшыларының зорлық-
зомбылығына шыдамаған шаруалар қалаларға қарай ағыла бастады. Шаруалар
сияқты кедейленген әлеуметтік топтардан демос (халық) қалыптасты.
Демостың экономикалық және саяси жағынан билеп-төстеген ақсүйектерге қарсы
күресі бір толастамады. Осындай таптық тартыстардың өрлеуі, жердің
жетіспеуі және қала тұрғындарының шектен тыс көбеюі б.з.д. VIII—VI ғда етек
алған ұлы отаршылдықтың белең алуына тікелей себепкер болды. Оңтүстік
Франция мен Испанияда, Сицилия мен Апенин түбегі жағалауларында, Ніл сағасы
мен Қара теңіз жағалауында 150-дей грек қала отарлары пайда болды. Осы бір
жағдайды ұлы Платон гректер Жерорта теңізі төңірегін батпаққа жиналған
бақадай қоршап алды деп тамаша бейнелеп айтқан.
Архаикалық дәуірде рулық құрылыстың түкпілікті ыдырауына байланысты
көне полис кұлиеленушілік құрылыстың саяси-әлеуметтік формасы — мемлекет
қалалар қалыптаса бастады. Әр полюске қаланың ез жерімен қатар, оны
қоршаған егістік жерлер де кіретін болды. Қаланың дербестігі мен
тәуелсіздігін еркін азаматтар жасағы қамтамасыз етті. Олар мемлекеттік
полистік құрылыс жағдайында халық жиналыстарына, сот лроцестеріне және
мемлекеттік маңызы бар істерді шешуге қатыса алатын болды. Мұндағы
шаруашылықтың жүргізілуі құлдық жүйенің мүдделеріне сай келді. Мемлекет-
қалалардың орналасқан аумағы әртүрлі болған. Мысалы: Афины мемлекет
қаласының көлемі 8400 шаршы км., ал Спартаның көлемі — 2650 шаршы км.
болды. Ғалымдардың пікірінше, Грекиядағы мемлекет қалалардың жалпы саны екі
мыңға жуық болған. Солардың ішіндегі ең ірілері — Афины, Спарта, Коринф,
Аргос, Фивы және т.б. Саяси жағынан алып қарағанда көптеген мемлекет
қалаларға ұсақталып бөлінген Грекия, дәл осы архаикалық дәуірде басқа
халықтармен қарым-қатынастар жасаудың нәтижесінде елдің бірлігі туралы
ойлана бастады, сондықтан да болар бүкіл грек әлемін қамтитын Эллада,
Эллиндер деген ұғымдар қалыптасты. Жергілікті діндердің бірігуінің
нәтижесінде жалпы гректік құдайға табыну орындары — билікті, Аидқа жер асты
патшалығын берді. Сұлулық пен сүйіспеншілік құдайы Афродита мифтер бойынша
теңіз толқынынан жаратылған ол римдік аңыздарда Венера деген атпен белгілі.
Венера Медейская, Венера Таврическая, әсіресе Милос Венерасы және тағы да
басқа әйгілі мүсіндер Афродитаның даңқын бүкіл дүние жүзіне паш етті.
Ежелгі Грекияның басты құдайларының бірі — жануарлар әлемінің, ағаштар
мен өсімдіктер дүниесінің қамқоршысы Артемида. Әлемнің жеті кереметі болып
саналатын Артемида ғибадатханасы — Артемиданың құрметіне тұрғызылғап. Афина
данышпандық құдайы, оның шапағатының арқасында адамдар ғылымға ұмтылған
қолөнермен айналысқан, әйелдерді тоқыма ісіне үйреткен Гелиос — күн құдайы,
Ника (Виктория) — жеңіс құдайы, Арес — соғыс құдайы, Дионис — шарап құдайы,
Гермес — сауда-саттық құдайы және т.б.
Грекияда құдайлар мен адамдардың некесінен пайда болған батырлар да
ерекше құрметке бөлінген. Әсіресе 12 рет ерлік жасаған Гераклдың мерейі
үстем болды. Геракл (Геркулес) — ежелгі грек жұртында аты аңызға айналған
нағыз халық батыры. Әкесі Зевс, анасы Алкмена, заиыбы — Амфитриона,
Гераклдың көзсіз ерліктері ғасырлар бойы жырланып келді. Бір таңқаларлығы
оның есімі Илиада мен Одиссея дастандары жазылмай тұрған кездің өзінде-
ақ белгілі болған. Гераклдың образы өнер туындыларында да асқан шеберлікпен
берілген (мусін өнерінде Дем алып тұрған Геракл, әдебиет саласында Софокл
мен Еврипидтің шығармалары).
Құлиеленуші полистердің өсуі монументтік сәулет өнерінің дамуына,
Грекияның көптеген қалаларында салына бастаған храмдар (ғибадатханалар)
құрылысының етек алуына әкеліп сокты. Ғибадатханалар қалаларды одан әрі
көркейтіп, оның күш-қуатын көрсетті, храм салуда полистер арасында
бәсекелестік пайда болды. Сарайлық, криттік сәулет өнеріне қарағанда, бұл
дәуірдің сәулет өнері храмдық болып келеді. Бірақ, діни рәсімдер арнайы
құрбандық орындарында, далада өткізілгендіктен храмдарға құдайға құлшылық
ету үшін емес, тек құдай мүсіңдері тұратын орын ретінде ғана пайдаланылатын
болған, яғни храмдар — шеберлер қолынан шыққан асқақ мүсіндердің мекені
болды. Архаика кезеңінің ең биік храмдарының бірі — Коринфтегі Аполлон
храмы (б.з.д. VI э.ң екінші жартысы). Бұл храм — өзінің сәулеті жағынан қас
бетінде алты колоннасы, ұзына бойында он бес колоннасы бар таңғажайып
құрылыс.
қайран тастан қашалған колонналардын ұшы жіңішкере береді олар әдемі
жұқа сылақпен әдемі етіп сырланған. Немістің ұлы ақыны Гете сәулет өнерін
үнсіз музыка деп бағаласа, сол бір үндестіктің ажырамас бөлшегі болып
табылатын грек колоннасы — таңғажайып таза үнді, жан тебірентерлік
дауыстарға толы симфония сияқты. Олай болатын себебі, грек сәулет өнерінде
колоннаның ролі зор болды, олар храмның сырт келбетін одан әрі
әсерлендіріп, айқындай түсетін. Колонналар көлеңкесінен саудагерлер мен
ақша ұстайтын адамдар сая табатын, жауыннан немесе ыстықтан бой тасалайтын
орын ғана емес, саяси айтыстар қызып жататын грек қаласының бүкіл тіршілігі
осы колонналар аясында өтетін еді. Демек, орнықты да, әсем етіп салынған
грек колонналары заман талабына сай өз міндеттерін толық атқара білді.
Грекияда мүсін өнері сәулет өнерімен біте қайнасып дамыды, яғни мүсін
өнері сәулет өнерін туғызды, ал сәулет өнері өз кезегінде мүсін өнерін
жасады. Бүтінгі заманымызға дейін өзіндік ерекшеліктерін, сыр-сипатын
сактап келгсн өнердің құнды ескерткіштерінің көпшілігі дәл осы кезеңде
жасалды. Үғ. ортасында Афиныда жұмыс істеген ұлы мүсінші Мирон бсйнелеу
өнерінің дамуына орасан зор әсер еткен таңғажайып мүсіндер жасады. Олардың
қатарына қоладан қүйылған құдайлардың мүсіндері, атлеттер мен жануарлар
бейнелері және т.б. жатады. Болашақ ұрпаққа римдік бірнеше мәрмәр көшірме
арқылы жеткен Диск лақтырушы деген мүсінді алып қарастырып көрейікші.
Диск лақтырушы қолындағы ауыр дискіні кейін сермеп, енді ғана лақтырайын
деп тұрған сәтінде бейнеленген. Оның бұлшық еттері шиыршық атқан денесі
доғадай иілген, бірақ өңі өте сабырлы, барлық ықыласын, ынта-жігерін тек
жеңіске арнаған. Балғын жастың ерік-күші мен қайраты сомдалып ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.