Мәдиниеттану: пәндік ерекшеліктері, құрылымы, негізгі ұғымдары және әлеуметтік қызмет

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Мәдиниеттану: пәндік ерекшеліктері, құрылымы, негізгі ұғымдары және
әлеуметтік қызмет.

Мәдениеттану пәні нені зерттейді?

Мәдениеттану-философиялық ілім, ол философияның бір бөлігіне, дәлірек
айтқанда, мәдениет философиясына жатады.
Неміс классикалық философиясының негізін салушы Иммануил Канттың (1724-
1804) пікірінше, тек екі нәрсе адамды тандандырады жұлдызды аспан және
адамның ішкі рухани дүниесі. Соңғының өзегін рухани мәдениет құрастырады.
Егер біз философияны И.Канттың ізімен:
Адам деген кім және ол қайдан келді? Ол не үшін өмір сүреді? Адам
қайда барады, болашағы қалай? Деген үш сұраққа сыйғызсақ, онда адам мен
мәдениеттің, философия мен мәдениеттанудың арасындағы тығыз байланысты
көреміз.
Мәдениеттану пәні Батыс елдерінде мәдени антропология (адам туралы
ілім) құрамында қалыптасқан. Мәдениет – ашық жүйе, оның негізгі мақсаты,
өзін басқаға, жеткізу, ол монологтан гөрі диалогқа - сұхбаттасуға жақын.
Сондықтан мәдениеттануда өзін-өзі тарату (трансляция) мақсаты алдыңғы
қатарға шығады және бұл жерде осы мәдениетті тарату құралдары (таңбалар,
рәміздер, ғибадаттық әдеп-ғұрыптар және т.б.) мен оның ішкі мән-мағынасы
(менталитеті, ділі, діні, санасы және т.б.) бірдей қызмет атқарады. Осы
тұрғыдан төмендегідей тұжырым жасауға болады; мәдениеттану мәдениетті
нақтылы тарихи-әлеуметтік процесс түрінде қарастырады. Бұдан келіп жалпы
философиялық ілімдер мен мәдениеттанудың арасындабелгілі бір алшақтық
туады. Біздің түсінігімізше, мәдениеттану мен мәдениет философиясы мүлдем
тұтасып кетпеген. Біріншісінің өзіндік ерекшелігі бар:
а) егер философия өз мұрасында объективтілікке, жалпымалыққа,
әмбебаптылыққа ұмтылса, мәдениеттануға типтілік, интровертивтілік (ішкілік)
субъективтілік тән;
ә) тарихилық және логикалық ғылыми тәсілдерінің арақатынасын мәдениет
философиясы мен мәдениеттануда салыстырсақ, онда философия негізінен
логикалық тәсілге жүгінетінін, ал мәдениеттануда тарихи әдістің басым
болатындығын байқаймыз (мәдениеттанудың басты міндеттерінің бірі – тарихи
кезеңдер мен өркениет түрлеріне көркем бейне беру) осы сипатта мәдениеттану
Гегель, Гердер, Кант түсінігіндегі тарих философиясына жақын;
б) мәдениет философиясымен салыстырғанда мәдениеттануда аксиологиялық,
психолингвистикалық және герменевтикалық (түсіндірмешілік) сарындар басым.
Мәдениеттану жеке пән ретінде XIX соңғы ширегінде қалыптаса бастады,
сондықтан да оны әлі де болса да буыны бекімеген жас ғалымдар саласына
жатқызамыз. Мәдениеттану – мәдениет туралы ғылым, сонымен қатар
философиялық ілім, өйткені ол философияның басты саласы – мәдениет
философиясын қамтиды. Мәдениеттану қоғамда болып жатқан түрлі процесстерді
(материалдық, әлеуметтік, саяси, адамгершілік, көркемдік т.б.) барынша
қамтып, мәдениет дамуының жалпы заңдылықтарын, оның өмір сүруінің
принциптерін және бір-біріне этно-әлеуметтік, саяси – моральдық, ғылыми-
көркемдік және тарихи сипаттамаларымен, жағдайларымен ерекшелінетін алуан
мәдениет түрлерінің өзара байланыстары мен тәуелділіктерін зерттейді.
Мәдениеттануды тек қана гуманитарлық ғылымдар саласына ғана емес,
жалпы теориялық пәндер қатарына да жатқызуға болады, өйткені бұл пән
адамзат баласының мәдени өмірдегі толып жатқан құбылыстарын жүйелі түрде
қарастырады. Ал мәдени процестердің мәнін ашып көрсетуде түрлі ғылым
салаларының өкілдері, атап айтқанда этнографтардың, әдебиетшілердің,
социологтардың, психологтардың, тарихшылардың, демографтардың және т.б. ат
салысатынын ескерсек,мәдениеттанумен барлық ғылымдар саласының
айналысатындығын айқын аңғаруға болады. Шындығында да, мәдениеттануға осы
уақытқа дейін түрлі ғылым салалары, атап айтқанда, антропология,
психология, тарих, педагогика зор ықпал етті.
Антропологияның басты бағытының бірі – қоғам мен адамды салыстырмалы
тұрғыдан зерттеу. Осы тұрғыдан алып қарағанда, “антропология” мәдениет
деген ұғымның мағынасын анықтауда үш жағдайға назар аударады. Олар:
Қоғам мен адамның мәдени қалыптасуы (ағартушылық);
Қоғамдық және адамзаттық салт-дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың,
қалыптасқан дағдылардың, қоғамдық мекемелердің және т.б. жиынтығы
(бірлігі);
Белгіл бір қалыптасқан мәдени жүйенің басқа мәдени құндылықтарға
қарсылығы.
Мәдениетке антропологиялық тұрғыдан берілген бұл анықтаманы
мәдениеттану саласындағы көптеген сыншылар “жалпылама” деп есептеп оның
эмпирикалық сипатта екендігін баса көрсетеді. Сонымен қатар олар
“әлеуметтік антропология”, әлеуметтанудың (социологияның) негізгі әдістері
мен үлгілерін қабылдап, осы ғылымға мүлде бет бұрып кетті деп пайымдап, ал
“мәдени антропология” деп аталатын антропологияның басты саласы-психология
мен тарихқа ден қойды деп тұжырым жасайды. Әрине, түрлі пәндерге бағдар
жасау емес, жалпы мәдениетті түрлі мағынада түсіндіруге әкеліп соғары
сөзсіз. Осы орайда ерекше атап өтетін бір жәйт, ғасырлар бойы даму жолынан
өткен социология да дәл баяғыдай жаратылыстану ғылымдарына сүйенеді,
әлеуметтік ғылымды әлеуметтік философияға қарсы қояды.
Дүние жүзі халықтары мен этникалық топтарының, тайпаларының мәдени
және тұрмыстық ерекшеліктерін, олардың шығу тегі мәселелерін, олардың жер
жүзіне таралып қоныстануы мен мәдени тарихи қарым-қатынастарын зерттейтін
этнография ғылымы адамзат баласының өткен заман мен бүгінгі таңдағы
мәдениеттің мол мұрасын игеруге және оны ғылыми тұрғыдан ашып көрсетуге
айрықша рол атқарып отыр. Этнография ғылымы белгілі бір халықтың қай
этносқа жататындығына қарамастан, олардың қайсысының болсын материалдық
және рухани мәдениет саласындағы жетістіктеріне үлкен құрметпен қарауға
үйрете отырып, мәдениеттану ғылымының қалыптасуына өзінің қомақты үлесін
қоса білді. Егер антропология мен этнография адамның биологиялық
белгілеріне сүйене отырып, мәдениетпен “жаратылыстану ғылымдары” ретінде
үйлесімділік тапса, қоғамда жүйелі түрде қарастыратын әлеуметтану
(социология) ғылымның биологиямен байланысы жоқ.
Социология мемлекет, таптар және одан да ұсақ қоғамдық топтарды
этникалық белгілеріне қарай емес, олардың қоғамда алатын орны мен
атқаратын қызметіне қарай зерттейді көп уақытқа дейін КСРО-да социология
марксизмге жат ғылым ретінде саналып, тарихи материализмге қарама-қарсы
қойылды. Шын мәнісінде социология мәдениеттанушыларға қоғамның әлеуметтік
әрекетшілігіне байланысты мәдениеттің материалдық және рухани көріністерін
дұрыс түсініп. Ой елегінен өткізуге көмектеседі.
Мәдениеттану саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарында түрлі әлеуметтік
топтарға жататын адамдардың қызметі мен іс-әрекеті заңдылықтарын зерттейтін
әлеуметтік социологияның мәліметтерінің алатын орны ерекше, өйткені олардың
мәдени іс-әрекет көріністері белгілі бір психологиялық сарынға байланысты
болғандықтан, мәдениет саласындағы зерттеу жұмыстарында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.