Мәдениет туралы түсініктің тарихи дамуы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны
Кіріспе 1
1. Мәдениет туралы түсініктің тарихи дамуы 1
1.1 Трансцендентальдық 3
1.2 Скепсис 4
1.3 Гедонизм 5
2. Жаңа дәуір 6
2.1 Ноумен 7
3. Мәдениет терминдері 9
3.1Терминологиялық 9
3.2 Антропологиялық 9
3.3 Этнографиялық 10
3.4 Семиотика 10
3.5 Қоғамдық-құқықтық 10
4 Мәдениет 10
Қолданылған әдебиеттер 11

Кіріспе

Мәдениет, бұл – былайша айтқанда, адам мен табиғаттың байланысының
принципі, оның қоғамдық өмірге енудің әдісі сана сезімнің механизмі, басқа
құбылыстардан оқшауланбайтындығы және өзіне тән автономиялығы мен
(уникальное) бірігейлігі.
Мәдениет, - бұл, ментальдық мінезділік (сананың адамның сыртына,
өзіне, өзінің рухының түбіне бағатталуы).
Мәдениет, - бұл, әлемге және тұлғаға адами мағына, мән енгізуге
мүмкіндік береді. Ол адамзат дамуындағы көп ғасырлар бойы жинақталған
қабілеттілігін пайдалану үшін өзіне сіңіріп алады. Мәдениетті болу – бұл
қолдан келтіру. Көптеген заттарды қолдана білу, ғасырлар бойы қалыптасқан
құбылыстарды бүгінгі актуальділікті өз күйінде және өзі арқылы көре білу.

1. Мәдениет туралы түсініктің тарихи дамуы

Кәзіргі философиялық генезис тұрғысынан алып қарасақ мәдениеттің
терең философиялық дәстүрі бар екендігін көреміз. Дегенмен, мәдениеттің
күнделікті өмірде, тұрмыстық жағдайда, адамдардың қарым-қатынасрында қалай
пайдаланатындығын анықтап алған жөн. Бұл тұрғыда мәдениетке адамдардың ішкі
дүниесінің мөлшерлік үлгі жағы, немесе адам қылықтарының қалпы жатады.
Жалпы адамдар теория жүзінде емес, жәй ғана өмір сүру кезінде мәдениет
ұғымын әр тұрғыда қарастыра береді. Мысалы, мәдениет ұғымы арқылы,
әлеуметтік ортада өзінің әдептілігін, басқаларды құрмет тұтатындығын және
өзінің қылықтарының өлшемін білетін сыпайы адамдарды сипаттайды. Бірде
мәдениет пен білімдікті қатар қойса, енді бірде, мәдениетті белгілі бір
құбылыстардың сапалы деңгейін сипаттау үшін қолданады. Бұған байланысты
Ойлау білу мәдениеті, Сөйлеу білу мәдениеті, Тауарларды сата білу
мәдениеті сияқты жалпыға түсінікті қарапайым кітапшаларды жатқазуға
болады. Тіптен күнделікті болмаса да, ол сөздің әдеби-публистикалық
қолданылуы, ал оның бастамасын күнделікті санадан іздеген жөн.
Алайда қарапайым сананың әлеуметтік шынайлықты ұғынуының ерекше түрі
бола тұра, маңыздылығына және оның өмірден шеттелмейтіндігіне қарамастан
оның мәдениет түсінігін логикалық тұрғыдан нақты көрсете алмайтындығын
ескерген жөн. Дегенмен мәдениеттің мәніне жетудің келесі сатысына шыққанда
өмір тәжірибесі жинақталған, бойына сіңірген тіршілік қасиеттерін
елемеушілікке жол бермеу қажет.
Ғылым болса өзінің логикалық жүйесінен кейбір қиялдар мен
адасушылықтарды жоққа шығара отырып міндетті түрде обьективтіақиқатқа
жетуге тырысады. Бәрібір ол жасаған қорытындылар да салыстырмалық
(относительдік) ақиқат ретінде көрсетіледі, оның мүмкіндігі де тарихи
шектелген. Ол тиянақты білімді туғызғанмен, сонымен бірге, ғылымда жоқ –
барға нанушылыққа әкеліп соқтырады. Бұл жөнінен Эйнштейін дәл айтқан сөзін
еске алсақ, ол ғылым жалпы, күнделікті ақылойдың жетілдірген түрі деген.
Ал енді мәдениеттің мәнін белгілі бір тұрғыда қарастырсақ, оның
басқалардан гөрі айрықша екі жолын көруге болады: зайырлы және діни
мәдениеттер. Діни ілімнің түсініктерінің шеңберінде мәдениет ұғымы
(ғибадат), жоғарғы иенің беретін сенімі, дәстүрлі, жоғарғы мәні жатады.
Мәдениеттің түп-тамыры байарғы заманға барып тіреледі. Оның діни
көзқарастардан нәр алатындығы даусыз. Оларға адамдар арасындағы салт-сана,
дәстүр, жоғарғы бір күшке табыну, жаратқанның құдіретіне сену сияқты т.б.
табынудың түрлерін жатқызуға болады. Діни қарекеттер, діни тәжірибелер-
алғашқы адамдардың табиғи жағдайдан шығуы, адам болмысының пайда бола
бастауы. Сол себептен ғибадат (культ) және мәдениет ұғымдарының бір-
біріне концептуалдық жағынан жақындасуының өзі әділетті. Оның бергі жағы
тарихта зайырлы мәдениеттің де барлығын білеміз. Зайырлы дегеніміз,
табынушылықтың тыс, оны жанап өтетін, рациональдық ақыл-естің негізінде
пайда болатын, ғылымның табыстарына негізделген түрлі толғанулардың
жиынтығы.
Егер, философиялық тұрғыда мәдениеттің бастамасын антикалық дәуірден
бері қарай қарастырсақ, онда бірінші бағыт (мәдениетті ғибадат етушілік
әрекеттерінен барып түсіндіру) Грекия әлеміне барып тіреледі де, ал
екіншісі Рим дәуірінің рухани өмірінен тарайды.
Алғаш рет әдебиетте мәдениет термині Римнің атақты философы әрі шешені
Цицеронның (б.д.д. 45 ж.) Тускулан кеңесі атты еңбегінде кездеседі.
Оның этимологиялық негізі өңдеу, тазалау деген сөзднрден шығады.
Алғашқыда агротехникалық термин (жнрді өңдеу) ретінде қолданылды. Ал,
Цицерон болса алғаш рет ауыспалы мағынада адамның ақыл-есіне ықпал ету үшін
қолданады. Философияны өмірдің ғылымы ретінде түсініп және философияның
Сократтан бастап келе жатқан адам тану дәстүрін жалғастыра отырып, Цицерон
философияның адам өміріне ықпал хасауының әдістерін қарастыруды мақұл
көрді. Тек осымен антикалық полисте азаматтарды дайындау, ессіз баладан ер
адамдық деңгейге дейін қалыптасу жағдайлары сипатталады. Гректер бұл бұл
жағдайды пайдейя (жас бала) түсінігімен белгіледі.
Гректердің - пайдейя термині екі мағынада: біріншісі тікелей
тәрбиеле, үйрену, ал екіншісі білімді, білімділікті, ағартушылықты,
мәдениетті анықтайды. Олар адамдарды белгілі кәсіби емес, керісінше тұлға
етіп айқындалған құндылықта қалыптастырды.
Сөз жоқ, бұл адамға қарай бағытталғандықтың өзі мәдениет түсінігінің
антикалық ауыспайтын гуманистік маңызын құрайды және негізінде мәдени
жағдайлардың мақсатын шығаратын адам идеалы бар.
Грекия пайдеясының негізгі құндылығы арнайы педагогикалық шеңберден
шығып, мәдениеттің қалыптасуы мен нормалардың үлгілеріне саяды.Білім алу
процесі тек ғана нормалармен талаптардың жиынтығын игеру ғана емес, қайта
соларды дәйекті игере отырып қоғамдық өмірдің әралуандылығына дайындау
болды. Гректердің айтуынша оны даналықты тапқыштық - номалық (заңдар) деп
бағалады.
Мәдениеттің мақсаты мынада болады: адамның байыпты ойлау қабілетін,
эстетикалық сезімін әдемілігің дамыту адамның іс әрекетінде сезімділік
өлшемімен әділектіліктті қалыптастыруға жол ашу. Бұл жағдайда антикалық
адам өзінің табиғатпен біртұтас екендігін жоғалтқанжоқ. Табиғат өзінің
қанатының астына құдайлар мен адамдарды ала отырып ғарыштың айырылмас
негізгі бөлігі болып қала береді.
Тәуелсіз, асқақ антик адамы өзінің күш-қуаты мен ақыл ойының
арқасында табиғатпен едене жанасып кету қабілеті мақтан етті. Табиғаттың
жалпы өзгеру тәртібін бақылай отырып, ол субьективтік логостың
обьективтігімен қосылуын әрі қарай дамыта отырып, өзінің ақыл ойын еселеді.
Полис байырғы атақ құмарлық мақсатының кепілі болғандықтан, ол өзін сот
процестерде, жоғарғы халық мәжілістерінде онтологиялық қауіпсіздікке
сезінді. Тұрақтылық пен тәртіптің кепілі болып заңғар емес (оларды қорғау
құдайдың еркінде болсада), қайта санасына сіңіп кеткен рационалдық
мәңгілік, өміршең сияқты ұғымдардың жаратылысына бітуі, олай болса құдайдың
өзі орнатқан реттілік. Табиғат пен адамның біртұтастығы, оны түсіну
қиындатқанымен, транценденттік абсолюте әкелмеді, ал табиғи өмір, білім
мен мәдениеттің этикалық идеалына айналды.

1.1 Трансцендентальдық

1.1 Транцендентальдық (лат. тілінде – аттап кетушілік межеден асып
кетушілік), Филос. Канттың, тәжірибеден алынбаса да тәжірибеге ықпал
жасайтын о баста есте бар нәрсені белгілейтін философиялық ұғым:
Транцендентальдықтын түрлеріне кеңітік пен уақыт, себептілік, қажеттілік
сияқты басқа да категориялар жатады.

Бірақ эллинизм дәуірінде, антикалық полистің өзінің бастапқы
дербестігінен айырыла бастауына байланысты қоғам азаматтарға мұқтаждығын
доғартты: қала шексіз импертяның қол астына енді, адамдардан шешім
қабылдауда полистік сабырлықты, ізгілікті, батылдықты талап етпей, тек қана
белгісіз өмір сүру қабілеттігі мен өзін сақтауды, әлеуметтік тұрақсыздық
пен бақылаусыз саяси өзгерістерде атарация (рух сабырлығы) арқылы қол
жеткізуді мақұлдады. Барлық құндылықтарға күмән келтіру, айрықша скепсистік
ардықсыз бір жағынан антикалық адамдардың әлеуметтік катаклизмаға,
авторитарлық билікке, жергілікті заң тәртібін бұзушыларға бетпе-бет келуден
қайныққанды сипаттайды, әдетте мұндай жағдайда мәдениет зардап шегеді.

1.2 Скепсис

1.2 Скепсис (грек тілінде – анықтап қарау, ойлану). Күмәндану, сенбеу.
Скептицизм. Филос. Кез келген танымды күмәнға, күдікке алатын, обьективтік
ақиқаттың болу мүмкіндігіне күмән, шек келтіретін бағыт.

Біліктілікпен танымның ролі төмендеді де, грекия білімділігінің
ядросы болған рационалдық біліммен адамдарды үлгімен қалыптастыру жүйе
ретінде қажет болмай қалды. Егер грек ертеректерде, ирационалдылыққа
жаратушыға сенуде менмендікпен күле қараса, енді олар адамдардың жандарын
жаулап ала бастады.
Мұндай әлеуметтік жене саяси тұрақсыздық жағдайларды отандық
құдайлардың мардымсыз көмекші болғандығын көрсетті. Гректер құдайлардың
көңіл күйіне қарай өзгеріп тұратын және олардың адамды көре алмайтындығына
үйренген сондықтан олра тек қана өздерінің ақыл-ойымен күштеріне сенетін
болған. Осыған байланыстыда болар, уақытты секілді түрде өткерді,
құпиялықты жаратпады жне адам дәрменсіздігін айыптады. Прогрессивті тез
даммен социомның үйлемсіздігінің бұрыңғы полистік адам ізгілігі
құндылығының салдары жаңа ғарыштық бағдарға қайшы келеді. Жеке адамдар,
адамдардың барлық іс әрекетін қажет ететін әлемдік тәртіліктің қажеттігімен
қарсы тұра алмайды.
Содан соң, христиан мәдениеті-орта ғасырлық християндық туындайды. Ол
антикалық мәдениеттің жетістіктерін туындай отырып сонымен қатар пұтқа
табунышылықты теріске шығарды. Ол политеизмді монотеизмге, (көп құдайға
сенушілікті бір құдайға табынушылыққа) заттар әлеміне деген құштарлықты,
натурализмді-адам рухына, генодизмді-тақуалықты (аскетизм) идеалдарына,
танымды-библияға сүйенетін таурат-жазба білімдеріне қара-қарсы қойды.

1.3 Гедонизм

1.3 Гедонизм (грек тілінде-рахат, ләззат, құшыр). Адамдардың мінез-
құлықтарының белгісін айқындайтын және рахаттылықты ең жоғарғы игілік деп
санайтын этикалық бағыт. Гедонизм рахаттылыққа талпынушылықты адамдардың
табиғатына берілген табиғаттан жасалынған, алдын ала барлық ісін
айқындайтын адамдамдың о бастағы қозғаушы күші дейді.

Егер антикалық мәдениетті түсінудің негізінде құдай берген заттар
қисынынан шығатын өзінің жеке даралығы жоқ абсолютті мойындау жатса, ал
орта ғасыр мәдениетімен тұрақты түрде өздігінен жетілу және күнәдан құтылу
ыңғайлылығын байқаймыз. Өзіне өзі сенбейтін сезім ортағасырлық адамдардың
ақыл ойын, жанын және олардың мінез құлқын айқындады. Материалдық
қамтамысыздыққа сенбеушілік рухани сенбеушілікке әкеліп соқты. Ал бұл
болашаққа сенбеушілік еді. Антика адамы өзінің сенімділігін тұрақты
өзгермейтін мәңгі ғарышты қала берсе табиғатты мендеу арқылы алды. Бұлар:
жұлдыздар, аспан, таулар, өзендер. Ал құдайлар болса олар табиғаттың бір
бөлшегі. Алайда табиғилық-әлеуметтік жөнділігі туралы беріктілік сенімінен
айырылуына байланысты, антикалық сана сезімнің негізгі тиянағын жоққа
шығардыда, жоқтан құдайдың еркімен дүние жаратылды деген принцип
мақұлданды. Ғарыштылықтың орнына транцентентизм мен персонализм келді.
Дара және барлығына қатысы бар құдай, табиғилықтан жоғарғы тұлға
ретінде дүниені жаратушы және тәуелсіз құдай, адаммен дүниенің негізін
қалаушы. Дүниенің жаратылғанын мойындау (креационизм), оның тұрақты турде
жаратыла беретін концепциясына ұласады: құдай өз еркінің негізінде іс
әрекет жасайды ал адам оның қарекетінің табиғатын біле алмайды және
нәтижелерін жете түсінбейді.
Ұшан теңіз әлемге бетпе-бет келген адам,онда адамның оиына симайтын
заңдар мен мөлшерлердің бар екендігін байқайды, бірақ онда Жоғарғы ақыл-
естің және жоғарғы әділеттің бар екендігін үлкен қуанышпен түсінді.
Мәдениет адамның алдында табиғатты бұзылмаған, толықтырған сенім арқылы
оның қабілетін, ақыл-ойын қайта өңдеу ретінде қажеттілік болып қайта
тұрды. Адамның алдында бұрын болып көрмеген әлем есігін ашты. Бәрін көріп
білетін құдай оған қамқорлық жасайды, оны сүйеді. Адамды құтқару үшін оған
жалғыз өзі білетін, азаптанатын баласын жіберді. Адамдардың алдында сүйу
сиакты басқаша көзқарас ашылды. Рационалдық, адамға ең негізгі болмай,
адамның сенім, үміт, сүю сиақты өлшемдері пайда болды.
Адам өзінің дәрменсіздігін ашты, Адам-әлсіз, дәрменсіз, жан ашуға
тірі нәрсе. Бірақ, адам өзінің, дәрменсіздігі арқылы құдіретті күш
екендігін айқындайды. Адам сенімге үміт арта отырып астан-кестен, ұйқы-
тұйқы түсініксіз дүниеге ия деуі мүмкін. Сонда өмірдің әрі қауіпті, әрі
сандырақ, әрі жан түршігерлік жағы арқылы, бұлттан шыққан күн сияқты,
құдайдың нұры шашылады. өзіндік тұлғасы бар құдай әр адамда бейнеленеді,
құдай-тұлға.
Мәдениеттің жана түсінігі, адам өзінің уникальды (өте сирек, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.