ТОПТЫҚ ДИНАМИКА ЖӘНЕ БАСШЫЛЫҚ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ТОПТЫҚ ДИНАМИКА ЖӘНЕ БАСШЫЛЫҚ

АДАМДАРДЫ ЖӘНЕ ТОПТАРДЫ БАСҚАРУ
Адамгершілік кдтынастар және топтардын, қүрылуы. Ресми үйымдар
мен олардын, жіктелуі
Адамдар бір-бірімен араласуды қажет етеді. Сондықтан да ол баска
адамдармен қарым-қатыкас жасауды қалайды. Егер де екі немесе одан да көп
адамдар біраз уақыт ішінде бір-бірімен тығыз байланыста болған болса, онда
олар біртіндеп бір-бірінің бар екендігін сезініп, түсінісі бастайды. Мұндай
сезінуді және сезіну дәрежесің талап ететін уақыт — жағдайға және адамдар
дын, өзара байланыстарының сипаттамасына өте жоғары деңгейде тәуелді болып
келеді, Баскалардын, олар туралы ойлап, олардан бір нәрсені күту сезімі
адамдардың тәртібінің біршама өзгеруіне әкеліп соғады. Соңымен қатар, ол
әлеуметтік өзара қарым-қатынастық бар екендігін дәлелдейді. Жоғарыда
айтылған іс-әрекеттердіқ барлығы орындалып және адамдардың өз еркімен
жиналуы — топ негізін құрайды.
Марвин Шоудың айтуы бойынша: топ дегеніміз — бұл екі немесе одан да
көп адамдардың, әрбір басқа адамдарға ықпал етіп және өздері де басқалардың
ықпалында жүретіндей бір-бірімен қарым-қатынас жасауы.
Кез келген көлемдегі үйым бірнеше топтан тұрады. Басшылық көлденең
(бөлімшелер) және тік (басқару деңгейі) еңбек бөлінісі болған жағдайларда
өз еркімен топтар құрайды. Кез келген үлкен ұйымның бөлімдерінде көптеген
басқару деңгейлері болуы мүмкін, Мысалы, өнеркәсіп орнын бірнеше
бөлімдердің құрамы ретінде қарастыруға болады, соған сәйкес оның бірнеше
басқару деңгейлері де бар. Соңымсн, қорыта келе үлкен ұйым бірнеше жүздеген
немесе мыңдаған кіші топтардан тұрады деген шешімге келеміз. Өндірістік
процесті ұйымдастыру үшін басшылық еркімен құрылған топтар — ресми топтар
деп аталынады. Ресми топтардың алғашқы қызметі нақты мәселені шешіп, нақты
мақсаттарға жету болып табылады. Ресми топтың көлемі, оның қызметіне
ешқандай да ықпалын тигізбейді.
Ұйымдарда ресми топтардың үш негізгі түрі бар. Олар:
1. басшы топтары;
2. өндірістік топтар;
3. комитеттер.
Басшы топтары — басшыдан және оның тікелей бағынушыларынан тұрады, ол
бағынушылар өз кезегінде топтың басқа мүшелеріне басшы бола алады. Компания
президенті мен оның вице-президентін басшы тобына мысал ретінде келтіруге
болады.
Өңдірістік топтар — бұлар жұмысшы немесе мақсаттық топтар деп те
аталынады. Бұл топтар негізінде бір тапсырманы орындап жатқан адамдардан
құралады. Олар бір басшыға бағынышты болғанымен де басшы топтарынан
айырмашылықтары бар, яғни олардың жоспарлау кезінде де зкәне өз еңбегін
жүзеге асыруда көп мөлшерде дербестіктері бар.
Комитеттер — бұл қандай да бір тапсырманы немесе тапсырмалар кешенің
орындауға өкілеттілігі бар ұйым ішіндегі топ. Кейде оларды кеңестер,
мақсатты топтар, комиссиялар деп те атайды. Бірақ, олар қарастырған
жағдайлардың барлығында да шешім қабылдау мен оны жүзеге асыру іс-
әрекеттерін топ болып шешеді. Ал ол - комитеттердің басқа ұйымдық
құрылымдардан айырмашылығы болып табылады.
Комитететтерді дұрыс қолдана білу — нақты мақсаттарға жетудің тиімді
құралы болып табылады. Ұйымдарда комитеттердің негізгі екі түрі жұмыс
жасайды;
— арнаулы комитет;
— тұрақты комитет.
Арнаулы комитет — бұл нақты, белгілі мақсаттарды орындау үшін құрылған
топ. Мысалы, ұйым басшысы өнімнің сапалылыған арттыру жолдарын жетілдіру
үшін арнаулы комитеттің құрамын белгілейді. Мұңдай комитеттер сол
көрсетілген бағыт бойынша қызмет жасайды.
Тұрақты комитет — бұл ұйым ішіндегі нақты белгіленіп көрсетілген
мақсаты бар, үздіксіз қызмет жасайтын топ. Ұйымның манызды сұрақтарын шешу
процесінде мәліметтермен қамтамасыз етілуі — тұрақты комитеттердің басты
міндеттерінің бірі ретінде қарастырылады. Бұл комитеттің түріне мысал
ретінде ұйымдардың басқару әкімшілігінің жалпы жиналысын келтіруге болады.
Комитеттер ұйымның төменгі деңгейіндегі буындарда өзіндік құнды
төмендету, технологияны жетілдіру мен өнім өңдіруді ұйымдастыру, әлеуметтік
мәселелерді шешу немесе ұйым бөлімшелері арасындағы қарым-қатынасты
жақсарту мақсатымен құрылады.
Осы жоғарыда көрсетілген үш топтың қызметі — ұжым жұмысын сипаттайды.
Ресми ұйымдардың қызмет ету тиімділігі бірқатар өңдірістік және
өңдірістік емес факторларға байланысты болып келеді.

Бейресми үнымдардын, дамуы және олардын, сипаттамалары

Ресми ұйым басшының еркімен құрылады. Ол құрылғаннан кейін ұйым ғана
болып қоймай, адамдар басшылық органдардың ережелеріне сай емес қарым-
қатынас жасайтын әлеуметтік орта да болады. Әртүрлі топ ішіндегі адамдар
бір-бірімен жиналыс кезінде, жұмыстан кейін және баска бос уакыттарда
араласып тұрады. Осы әлеуметтік өзара қарым-қатынастардан бірнеше достық
топтар, яғни бейресми топтар жиыны — бейресми ұйымның сипаттамасын береді.
Бейресми ұйым — ішкі себептермен пайда болған, белгілі бір мақсатқа
жету үшін жүйелі түрде өзара қарым-қатынаста болатын және өзара пайда
болған адамдар тобы. Ресми ұйымдарға ұқсас бұл мақсаттар бейресми
ұйымдардың қалыптасуының себебі болып табылады. Үлкен ұйымдарда бейресми
ұйымдардың бір-бірімен байланысып жатқан тармақталған жүйесі болады. Ресми
ұйымның қызметкерлері шешетін міндеттердің тапсырмалардың сипаты оларды
әркашанда бір-бірімен араласып, өзара іс-әрекеттер жасауға итермелейді.
Мұндай үдемелі әлеуметтік қарым-қатынастардың орынды нәтижесі ретіндс өз
еркімен пайда болган бейресми ұйымдарды қарастыруға болады.
Ресми ұйымдар мен бейресми ұйымдардың ортақ көрсеткіштері де бар
болады; яғаи иерархияның 6ар болуы; лидерлік және міндеттер. Өз еркімен
пайда болған ұйымдарда жазылмаған ережелер болады. Ал жазылмаған ережелерді
— нормалар деп атайды, оларды ұйым мүшелері — тіртіптілік көрсеткгші
ретінде қарастырады. Бұл нормалар марапаттау мен санкциялар жүйесі арқылы
нығайтылып отырылады. Ресми ұйымдар алдын-ала жоспарланған түрде, ал
бейресми үйымдар ішкі көзтарастарға байланысты болып құрылуы, олардың
ерекшеліктерін көрсетеді.
Адамдардың ресми ұйымдарға кіруініңн негізгі себептері төмендегідей:
- ұйым мақсаттарына жету үшін өз үлесін қосқысы келеді;
- үлкен табыс іздейді;
-осы ұйымда жұмыс істеу беделіне қызығады.
Ресми ұйымның құрылымы мен түрі басшы органдарымен саналы түрде
жобалаудың көмегі аркылы жасалынады, ал бейресми ұйым құрылымы мен түрі
әлеуметтік қарым-қатынастар нәтижесінде қалыптасады.

Бейресми ұйымдардың даму процесі

Қызметкерлер — ортақ көзқарастардың негізінде достық қарым-қатынаста
болатың топтар құрайды. Бұл топтар сол ұйым өмірінен пайда болады. Бірақ
бұл топтар пайда болғаннан кейін еңбек процесімен байланысын толықтай үзіп,
өз бетінше өмір сүре бастайды. Қызметкерлер арасындағы қарым-қатынастардың
артуы — топтың басқа мүшелсріне деген достық сезімнің пайда болғанын
көрсетеді. Ал бұл сезімдер қызмет міндеттемелерінің сипаттамасында көп
көлемде әртүрлі қызмет түрлерінің негізін қалайды. Мұндай кең көлемдегі
қатынастар тұлға аралық байла-нысың күшеюіне ықдал етеді. Бұл байланыстар
күшейген кезде топтың маңыздылығы арта түседі. Ондай топтар түрлі іс-
әрекеттердің орындалуының дәстүрлі әдістерін жасап шығарады және де қажет
болған жағдайда оларға өзгертулер еңгізеді. Осыдан барып топ үйым қатарына
қосылады.
Адамдарға бейресми ұйымдарға деген тиістілік сезімі еңбекақы алғаннан
да маңыздырақ, ол психологиялық қорытынды жасап шығаруға мәжбүр етеді.
Адамдардың бейресми ұйымдарға кіру себептері төмен-егідей:
-тиістілік сезімі;
-өзара көмек;
-өзара қорғау;
-өзара тығыз қарым-қатынас пен қызығушылық.
Тиістілік сезімі. Бейресми ұйымға кірудің алғашқы және ең басты себебі
тиістілік сезіміндегі қажеттіліктерді қанағаттандыру болып саналады. Бұл
қажеттіліктер — ең бір күшті, "жалынды" қажеттіліктер болып табылады. Жүмыс
процесінде әлеуметтік ұласуды орнатып және оны қолдап отыры мүмкіндігінің
болмауы, адамдардың өз еңбегіне қанағаттанбау сезімін туғызады. Топка
тиісті болу және оны қолдау мүмкіндігі қызметкердің қанағаттану деңгейімен
өте тығыз байланысты екенін зерттеулер тәжірибелерінен көруге болады.
Топ мүшелері осындай дәрежеге жеткен кезде, өздерін сол ұйыммен
теңестіру мүмкіндігіне ие болады. Бұл кезде, барлық жағдайлар арасында тек
қана көрсетілу дәрежелерінде айырмашылық болады. Жапондықтарда бұл дәреже
көрсеткіші өте жоғары, біз оны олардың іс-әрекеттері мен тәртіптерінен
көруімізге болады. Оларда алдыңғы шепте ұйымға деген тиістілік сезімі
тұрады, содан кейін барып өзінің жеке түлғамының қажеттіліктерін қамтамасыз
етеді. Мұндай тиістілік сезімі бейресми үйымдарға да тән.
Өзара көмек. Көп жағдайларда адамдар өздерінің серіктестерінің
көмегіне сүйенуіне тура келеді. Мұндай көмек көрсету екі жаққа да бірдей
тиімді. Бұл жағдайларда көмек көрсетуші абырой мен өзін-өзі сыйлау
құрметіне, ал көмек көрсетілген адам іс-әрекеттер жасауға қажетті нұскдулар
алады.
Өзара қорғау. Адамдар күштің бірлікте екенін білген. Олардың әртүрлі
топтарға кірудің маңызды себебі ретінде әлі күнге дейін қоргау қажеттілігін
қарастырады. Ұйым мүшелері бірін-бірі көрсетілген немесе келтірілетін
зияндардан, қауыптерден қорғайды.
Өзара тығыз қарым-қатынас пен қызығушылық. Бейресми ұйымдарға деген
тиістілік сезімінің ең маңызды себептерінің бірі — бейресми арналар арқылы
келіп түскен мәліметтерге қол жеткізу. Олар жеке адамдардың психилогиялық
қорғалу және тиістілік қажеттіліктерін қанағаттандыра алады. Адамдар
бейресми ұйымдарға өздері қызығатын адамдарға жақын бслу мақсатымен
қосылады. Қызығушылықты — бірдей жұмысты орындау, тиістілік сезіміне деген
қажеттілік, қызмет бабы, қорғау және сыйлау сезімдері туғызуы мүмкін.
Бейресми ұйымдардың дамуының негізгі сипаттамалары төмендегідей:
-әлеуметтік бақылау;
-өзгерістерге қарсы тұру;
-бейресми лидерлердің болуы;
Әлеуметтік бақылау. Бейресми ұйымдар өз мүшелеріне әлеуметтік бақылау
орнатады. Бұл бақылаудың бірінші қадамы – тиімді және тиімсіз топтың
мөлшерлі нормаларды орнатып, оны нығайту болып табылады.
Өзгерістерге қарсы тұру. Адамдар бейресми ұйымдарды ұйымда немесе оның
бөлімінде болатын нақты немесе алдағы уақыттарда көзделген талқылауларда
қолдануы мүмкін. Бұл жерде өзгерістерге қарсы тұру тенденциясы бақыланады.
Мұндай өзгерістер бейресми ұйымның ары қарай дамуына ықпал етуімен
түсіндіріледі.
Бейресми лидерлер. Бейресми лидер өзінің жағдайын ресми ұйым лидеріне
ұқсас билікке ие болып, оны топ мүшелеріне колдану арқылы жүзеге асырады.
Ресми және бейресми ұйымдардың лидерлері қолданатын әдістері мен
құралдарында айтарлықтай айырмашыдық жоқ.
Ресми ұйым лидері — ресми түрде берілген өкілеттіліктерді қолдану
арқылы нақты көрсетілген салада қызмет жасайды. Ал бейресми лидердің
сүйеніші — оны топ мүшелерінің қадірлеуі мен ардақтауы болып табылады. Ол
өзінің қызметі мен іс-әрекеттерінде адамдар мен олардың өзара қарым-
қатынасына сенімділік жасайды. Бейресми лидердің ықпал ету өрісі ресми
ұйымдағы әкімшілік белгілеген шектен асып кетеді.
Бейресми ұйым лидері болу мүмкікдігін аңықтайтың негізгі факторлар
төмендегідей:
-жас шамасы;
-қызмет орны;
-өз ісін жете білуі;
-жұмыс орнының орналасуы;
-жұмыс процесі өтіп жатқан жерлерде еркін қозғалу;
-қайырымдылық;
Жоғарыда айтылғандарға қоса бейресми лидердің жоғарғы дәрежесі екі қызметі
бар. Олар:
1.Топ мақсатына жету үшін көмек көрсету;
2. Топ қызметін қолдап, оны орнықтыру.
Кейбір жағдайларда бұл функцилларды әртүрлі адамдар орындайды. Олай
болған жағдайда бейресми топта екі лидер пайда болады. Оның біреуі — топ
мақсатының орындалуын қамтамасыз етеді, ал екіншісі — әлеуметтік қарым-
қатынасты реттейді.

Топ жумысынын, тиімділігіне эсер ететін факторлар

Топтың тиімді жұмыс жасауына ыкдал ететін негізгі факторлар қатарына
мыналар жатады:
--- көлемі;
— құрылымы;
— топ ережелері;

— бірлігі мен уйымшылдығы;

— топ пікірлестігі;

— қайшылықтар;

— топ мүшелерінің мәртебесі;
— топ мүшелерінің ролі.
Көлемі. Кейбір зерттеулерді қорытындылай келе, 5-11 мүшеден тұратын топты —
тиімді топ деп қарастыруға болады. Бұл кезде топтың әрбір мүшесіне деген
жауапкершілік арта түседі. Ал адам саны көп болатын топтарда топ
мушелерінің өз көзқарастарын қорғау мүмкіншіліктерінің қиындауы мүмкік. Топ
көлемін ұлғайту бір қатар қиыншылықтарды тудырады. Олар: қарым-қатынастың
нашарлауы; топ қызметі мен оның міндеттерінің орындалуына байланысты
сұрақтардың шешілу жолдарының қиындауы; бейресми топтардың бірнеше
кішкентай бөлімшелерге жіктелу мүмкіндігігінің артуы, ол өз кезегінде
мақсаттардың үйлесімділігіне кері ықпал етеді.
Құрылымы. Мәселені шешу кезінде пайда болатын көзқарастар мен
жекелеген адамдардың ұқсастық дәрежесі — осы фактордың негізінде
қалыптасады. Көтерілген мәселе бойынша г топ мушелерініқ шешім
кдбылдауынық мақызды себебі рстінде эр ч турлі козкдрастарды қолдаку
арқылы еқ тиімді шешімді іздесті*у І кдрастырылады.
I
Топ ережелері. Топ қабылдаган ережелер лсеке адамкыч, і тәртібі мен іс-
әрекетіне және де топтық қандай бағытта жумь с } жасайтынына ықпалын
тигізеді, яғни уйым мақсатына жету үш;; І немесе оған қарама-қарсы іс-
әрекеттер жасау. Бул ережелер тс-л мүшелеріне олардан кдндай тәртіп
пен жумыстың та лап еті летік: н t корсетеді. Қызметкерлердің өз іс-
әрекеттерін осы ережелер];: сәйкестендіру і, жеке тулға лардық топқа тиісті
болуыка сену J, то'; -тыд оларды қолдауы мен тануы осы топ ерелселерініқ
ықпалл арқылы жузеге асады. Бул ережелерді төмендегідей жіктеуге бол а
- : ды, яғни:

— уйымға деген мақтаныш пен абырой;
— маіссаткд жету;

..Xх --• бірлескен рқОск; г — жоспарлау;
~ бақылау; ~- өте жогарры деқгейдвгі мамандарды дайындау;
— жаиалықтар енгізу;
— тұтынушыларға коқіл бөлу; - адалдықты корғауы.
Вүл ерсжелеп рссми жзне бейрссми топтарга да тән.

Топ бірлігі немесе үйымшылдығы. Топ бірлігі дегеніміз — бүл топ мүшелерініқ
бір-біріне жоне де топқа тартылуыи корсе-тстін олшем, Үжымдағы бірлсскем
топ өте жакры жумыс жа-сагандықтан, жогары деқгейдегі уйымшылдық — бүкіл
уйьш тиімділігін котеруте әсерін тигізеді. Егер т топ пен ужым мақеаты
озара келісіліп жасалынған жагдай болса, онда да ұйым тиімділігі арта
түееді
Топ пікіриестігі. Бүл — жеке түлғалардық кез келген қүбы-лыі:ты өздерініқ
нақты козқарастары арқылы және топ келісімді лігін бузбау аркялы басым болу
бағыты. Той мүшелерініқ айтуы бойынша, келіспеушіліктср тиістілік сезімінің
бүзылуына эсер стеді. Сондықтан да келзспсушіліктен алшақ жүрген дүрыс. Ton
пікірлестігі белгілі болған жағдайда аралықшешімдерді шешу ықтималдығы арта
түседі.
^Қайшылықтар. Бүл - екі немссе одан да көп жақтардьщ келіспеушілігі, яғни
бір жақтын козкдрастарынық қабылдануын колдауы және екінші жаққа осыидай
әрекет жасазпга кедергі келтіру. Барлық үйым оөлімшелеріндегі қарама-
қайшылықтардық себебі мсн оларды шешу эдістері бірдей болып кяледі.
Функіщоналды қайшылықтар да уйым тиімділігініқ арту-ыка ғлеулі ыкдад етеді.
Топ мүіиелерінін, мәртсбесі. Үйымдағы немесе топтагы кез келген жеке
түлғанық мәртебесі мына көрсетілген бірқатар фак-тсрлармен аиықталынады:
қызметтердіқ иерархиялық деь-.гейімен, ұйымдагы қызмет орнымсн, жүмыс
орнынық ориаласу-ьшен, білімімсн, әлеуметтік дарындылығымен, мәліметтсрмен
лсан-жақтм кдмгылуы және т. б. Бүл факторлар топ нормалары мен оігыа
багалылыгытіа байланьтсты мәртебеніқ жоғарылауына, томендеуіие нкдалын
тигізеді. Мәргебесі жоғары топ мүшелері ~ топ ішіндегі шешім кдбылдау
протесте мәртебесі төмен мүшелерге қараганда, кобірек Ілдтысады.
Топ мүшелерінік, ролі. Топ тиімді жүмыс жасауы үшін онық мүшелсріие
элсуметггік кдтынастар мен макраттарға жеіу үшін
мг.
мүмісіндік бсрілуі тиіс. Жақсы жүмыс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.