Алматы қаласындағы 1 Сыра зауытының тауар саясатын жетілдіру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
1. Тауар саясатының теориялық негіздері 5
1.1 Маркетингтегі тауар саясатының ролі 5
1.2 Тауардың бәсекеге қабілеттілігі 13
2. Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясатын жетілдіру 15
2.1 Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясаты 15
2.2. №1 Сыра зауытының тауар ассортименті 24
2.3. №1 Сыра зауыты тауарларының бәсекеге қабілеттілігі 28
Қорытынды 37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 39
КІРІСПЕ
Елімізде өтіп жатқан экономикасы түбейгейлі жүйелік өзгерістер кезеңін
басынан өткеріп жатыр. Микро деңгейдегі бұл кезең экономикалық
субьектілерінің іскерлік бағыттары мен шарттарының өзгерісімен сипатталады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқарудың жаңа жүйесі қалыптасып келе жатқан
кезінде негізгі құрамдастарының бірі – маркетинг жүйесі. Қазіргі отандық
жағдайларда маркетинг аумағындағы батыс тәжірибесін толықтай қолдану мүмкін
емес. Сол себепті Қазақстанда маркетинг жүйесінің қалыптасу бағыттары мен
мүмкіндіктерін, шарттарын анықтау мақсатында маркетингтің дамуының
тәжірибесін талдау маңызды мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда қалыптасқан экономикалық жағдайларында кәсіпорындар
алдында тұрған жаңа мәселелерді пайымдау шешу маркетинг кешенінінің
құрамдасы болып тауар саясаты болып табылады. Тауар саясатын басқарудың
күрделілігіне неғұрлым үлкен нарықтық сақтап қалу немесе басып алу арқылы
негізгі мақсаты пайданы асыру үшін НИОКР енгізу. Нарықты зерттеулер бойынша
маркетингілік рәсімдер, сұранысты қалыптастыру, сервистік қызметтерді
дамыту және басқада бағыттарды қамтуын қамтамасыз ету болып табылады. Тауар
саясаты басқару обьектісі ретінде кәсіпорынның басқа да жүйелерінен өз
күрделігі және бағытталуымен ерекшелінеді.Тауар саясаты кәсіпорынның
өндірістік және техникалық қызметтері арасындағы өзара тығыз әрекететуінің
үлесімділігі.
Кәсіпорын тауар саясатын жетілдіру тауар көп түрлігі (ассортимент),
тауар номенклатурасы, маркілеу, тауарларға атаулар беру, орам және
сервистік қызмет көрсету және тағы басқа проблема арасындағы келісімдерді
талап етеді.
Тауар ассортименті - функционалдық және тұтынушылық сипаттамалары
ұқсас тауарлар тобы. Кез келген фирма нарықта тұрақтану үшін, нарықта тауар
ассортиментін толтырып әрдайым, кеңейтіп отырады.
Тауар ассортиментін толтыру жайлы шешімдер қабылдау тауар
номенклатурасы түсінігімен тығыз байланысты.
Тауар номенклатурасы – бұл нақты сатушылармен тұтынушыларға ұсынылатын
тауар бірліктері және топтарының барлық көп түрлігінің жиынтығы. Тауар
номенклатурасының кеңдік, толу, тереңдік және гармониялық сипаттамалардан
тұрады. Бұл төрт сипаттамалар фирма тауар саясатын анықтауға мүмкіндіктер
береді.
Тауар маркасы басқа тауарлардан оны айыру үшін, қабылданған тәртіпке
сайкес тауарға тіркелген белгі болып табылады. Ол сурет, рәміз (символ),
бірікке әріптер немесе цифрлар сипатында болуы мүмкін.
Тауар маркасы экономикалық мән мағынасы жоғары және ол ол көптеген ірі
компаниялардың миллион, миллиардтаған доллармен есептелінетін мемлекеттік
автономды объектісі.
Кәсіпорынның тауар саясатын жетілдіру үшін үнемі тауардың өміршеңдік
кезеңін бақылау қажет. Тауардың өміршеңдік кезеңі бұл – бір нарықта болу
уақыты.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігі- бұл нарықта жемістіліктілікті
анықтайтын тауардың тұтынушылық және құндық сипаттамалар жиынтығы.Бұлкөп
функционалды түсінік, күрделі категория, нарық шарттарында тауарға сайкес
сипатталып , тұтынушылар талаптары тек сапалық, техникалық, эстетикалық
сипаттмалары ғана емес, сонымен қатар сатудың эканомикалық және
коммерциялық шарттары бойынша анықталады.
Осы жоғарыда айтылған тауар саясатын біз тәжірибе жүзінде Алматы
қаласындағы №1Сыра зауытында зерттедік.
Қазіргі таңда Қазақстанның сыра нарығында 27 өндіруші бар. Соның ішінде
Алматы қаласының №1 Сыра зауыты отандық өндірістік қатарындағы сапалы өнім
шығаратын зауыт болып табылады.
Уаақыт өте келк сыра зауытының өнімді шығару деңгеі өсе бастады. 1996
жылы зауыттың өндірістік көлеиінің ұлғаюы ерекше болды.Осы уақыттан бастап
ұйымдастырушы техникалық іс-шараларға сайкес өндірісті жаңарту жұмыстары
белседі түрде жүргізіле бастсды.
Зауыт үлесін ең үлкен жетістік болып американдық – техналогияларды жаңа
қайнату пештерін цехторға ендіру болып табылады.Бұл жоғары сапалы өнімалуға
және өнім құрамындағы темірдің болмауына мүмкіндіктер туғызды.
Қазіргі таңда зауыты дайын өнімнің дизайнын және тауардың бәсекеге
қабілеттілігін жақсарту мақсатында 1997 жылы Германдық Кронес фирмасымен
келісім шарт жасалынған. Бұл келісім шарт өнім сапасын арттыруға және таза
өндіруге мүмкіндіктер туғызды.
Зеріттеу нәтежесінле біз сыра зауытының тауар саясатын жетілдіруде
жетістіктерге жетті.
№1Сыра зауытының тауар саясатын жетілдіру жолдарының бірі ассортимент.
Сыра зауытының қазіргі уақыттағы тауар ассортименті келесілей сыра және
сусындар түрлерімен анықталады: Жигулевское, (Корона Алатау, Мың
жылқы, Көктөбе, Жігер, Медео, Шымбұлақ, Казахстанское). Сусындар Зеленое
яблоко, Малина, Буратино, Тоник, Квас.
Сыра зауыты жаңа пештерді қолдана отырып ассортименттерін кеңейтіп,
тауардың бәсекеге қабілеттілігшін және тауар сапасын жоғарлатты.
Сыра зауытының бәсекеге қабілеттілігінің ең алдымен оларға арттықшылдық
бере алатын тауар қасиеттеріне тәуелді болады, сол себепті бірінші кезекте
өнімнің бәсекеге қабілеттілігін анықтайды. Қазіргі шарттарда Сыра зауытының
бәсекеге қабілеттілігі өткізу нарықтары, көлемдері, қосымша пайда үшін курс
стратегиясының басты құралы ретінде әрекет етеді. Осыған сайкес Сыра
зауытының шығаратын өнімге бағаларды төмендету мен нарықтағы өнімдерден
ерекшеленетін тауарларды шығару есебінен бәсекелестерді ығыстырып,
нарықтағы жағдайын күшейтуге ұмтылады.
№1Сыра зауыты тауарының сапасын жақсарту жаңа позитивті қасиеттерді
алумен жүреді. Тауардың сапасын көтеру бұрынғы өндірілген тауардың ескіріне
алып келеді. Сыра зауыты тауардың сапасын келесі негізгі көрсеткіштеріді
есепке алынады:
• Функционалдық сайкестік:өз базалық функциясының орындайтын тауар
қабілеттілігі;
• Нормалармен стандарттарды нормативтік қолдау;
• Сенімділік, берілген уақыт ішіндегі жұмысты деффекциясының болмауы ;
• Ұзақ мерзімділігі;
• Тауар қызметініңпайдалы мерзімі;
• сервис;
• көркемділігі;
• тауар имиджі.
Тауар саясатында маңызды аспектісі болып зауытының тауарлық немесе
сауда маркасын қолдану. Сыра зауытының тауар маркасы атаулардан,
символдардан, форма немесе комбинация және т.б. белгілерден құрылып тауарды
ерекшелендіреді
Тауар саясатын жетілдіруде Сыра зауыты шығаратын тауар түрінің сапалы
маркировкасын, ассортиментін, бәсекеге қабілеттілік жолдарын енгізіп
жетістіктерге жетіп отыр.
Жалпы Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тәжірибесін талдау
барысында, тауар саясатының жетілдіру жолдарын үлгі ретінде алдық. Өйткені
кейінгі жылдары осы салаларда республикамызда айтарлықтай дамуға бет алцсын
байқауға болады. Қазіргі таңда әрбір кәсіпорынлдар мақсаттарыны жету үшін
тауар саясатын жетілдіруде.
1. Тауар саясатының теориялық негіздері
1.1 Маркетингтегі тауар саясатының ролі
Маркетинг кешенінің басты құрамдасы тауар болып табылады. Нарықта
сатып алу, тұтыну және пайдалану үшін ұсынылатын кез келген нәрсе тауар деп
аталады. Дайын өнім тұтынушылық қасиетке ие болу кезінде тауарға айналадың,
яғни тауарға біріншіден сұраныс бар, екіншіден, оған белгілі мөлшерде ақы
төлеуге сатып алушы ойы болады, үшіншіден, адам мұқтаждығын
қанағаттандыруға қабілеттілігі тән:
Тауар келесі белгілері бойынша жіктеледі:
1. Белгілеуіне қарай: тұтынушылық, өндірістік белгілеу;
2. Қолдану мерзімдері бойынша: ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді
және қызметтер (өндіріс пен тұтыну қатар жүреді);
3. Сұранысы мен бағасына қарай: күнделікті сұранысы бар тауарлар,
алдын ала таңдау тауарлары, айрықша сұраныс тауарлары;
4. Тұтыну сипаты және өңдеу дәрежесіне қарай: шикізат, дайын және
қосалқы өнімдер, жартылай фабрикаттар мен материалдар;
5. Дайындау тәсілдері бойынша: стандарттық және бірігей өнім.
Тауар саясатын басқарудың күрделігіне неғұрлым үлкен рыноктың үлесті
сақтап қалу немесе басып алу арқылы негізгі мақсаты пайданыасыру үшін НИОКР
енгізу, нарықты зерттеулер бойынша маркетингтік рәсімдер, сұранысты
қалыптастыру, сервистік қызметтерді дамыту және басқа де басқа бағыттарын
қамтуын қамтамссыз ету болып табылады. Егер осы негізгі мақсатқа жетуді
ескермесе кәсіпорын өз бөлімшілерін жақтаушылығын арттыру мәселесі
талқыланбайды. Тауар саясатының басқару обьектісі ретінде бағытталуымен
ерекшеленеді. Осы кездегі тауар саясаты кәсіпорынның өндірістік және
техникалық қызметтері арасындағы өзара тығыз әрекет етуі үлесімді болуы
керек.
Кәсіпорынның тауар саясатындағы әр қилылық тауардың әр түрлі
деңгейлері мен байланысты болады. Нарықта тұтынушылықты қанағаттандыру үшін
ұсынылатын тауар үшдеңгейге бөлінеді:
-ой бойынша тауар;
-нақтылы орындаудағы тауар - оның тұтынушылар алдындағы
көрнісі,тауардың фирмалық аты, дизайын, орамы, бағасы,сапасы мен
сенімділігі, функционалдық қасиеттері және басқада тұтынушылық
қасиеттерімен анықталады.
Қазіргі нарықта тауардың тұтынушылық қасиеттері тармағын немесе
қызметтер кешенін кеңейту бағалық емес бәсекенің маңызды факторы болып
табылады.
Тауар саясатының қалыптасуында нарықта сатылған және жаңадан
ұсынылған өнім үшін маркетингтің нақты мәселелері бір шама өзгеше келеді.
Өндірілген өнімге қатынасты маркетинг қызметін нарықта бәсекелестерге
қатысты позициялауды талдау, тұтынушылардың сұранысын және тілектерін
ескеріп, оны модификациялау, орамын өзгерту сияқты мәселелер толғандырылады
сатылған өнімнің көлемі және аймақтары бойынша келешекке жоспарлау
барысында маркетингтік бағдарламалар құрылып оны әрмен өсірудің шараларын
қарастырады. Ал жаңа өнімді талқылау кезінде кәсіпорынның басқа бөлімшелері
қатысып талду жасауындағы қиындық болып табылуына қарай маркетингке қатысты
осы бағытта екі мәселені қарастырады:
-маркетинг бөлімі қажетті түрдегі ақпаратты (болашақ нарық
мөлшері, мүмкін бәсекелестер, нарықтағы бағалар, жаңа өнімге қатысты
тұтынушылар қалауы мен тілектері, өткізу және сервистік тармақтар дайындығ
және тағы басқалары жатады) бере алатынына көз жеткізу;
-жаңа өнім құру процесі алғашқы кезеңінде жеткілікті түрде
маркетинег бөлімінің қатыстыратынына көз жеткізіп, басқаруды ұйымдастыру.
Фирманың тауар саясаты жекелей тауар бірліктері, тауар көп түрлігі,
тауар номенклатурасы, маркалық атауларды беру, орам және сервистік қызмет
көрсетумен байланысты проблемалар арасында келісімділікті талап етеді.
Тауар ассортименті. Тауар ассортиментін жоспарлау, құру және басқару
маңыздылығы тауар өндірушілер өздерінің өндіріс мүмкіндіктеріне қарай
бегілі тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыру үшін керек кезде нақты
тауарлар жиынтығын ұсынуға бағытталған. Өндіруші-кәсіпорын нарыққа
ұсынылған тауардың тауардың түрлі жиынтығын ассортимент деп аталады.
Тауар ассортименті – кәсіпорын өндіретін белгілі тауардың барлық
түрлерінің жиынтығы. Оған әр тұрлі тауар жиынтығы кіреді. Тауар түрлері
(рахат конфеттері – карамель, мармелад, сорғыш конфеттері, ирис, шоколад)
функционалды айырмашылықтарына, сапасына, бағасына қарай ассортименттік
топтарға бөлінеді. Әр топ топтастырудың төмен сатысын көрсететін
ассортименттік позциядан тұрады. Мысалы кәсіпорын тоңазытқыш және кір
машинасын өндіреді делік. Тоңазытқыштың бір, екі және үш камералық тағы
басқа үлгілері болады. Олар әр түрлі таңбаларға ие болуы мүмкін және
көлемімен, ерекше техникалық көрсеткіштермен сипатталады.
Тауар ассортименті мына көрсеткіштермен сипатталады екі тереңділігі
және салыстырмалығы. Ассортимент екі ассортиментік топтардың саны.
Ассортимент тереңдігі әр ассортименттік топтағы жайғасым саны. Ассортимент
салыстырмалығы – тұтынушылар көз қарасынан, түпкі қолдануға, тарату
арналарына жәнебағаға байланысты ұсынған ассортименттік топтардың
арақатынасы.
Ассортиментті құру арқылы нақты тауарлар түрлері, олардың жеке
серияларының мәселелері, ескі және жаңа тауарлар, күрделі және жай
тауарлар арақатынасын анықтауға болады. Ассортиментті құру кезінде баға,
сапа, кепілдеме, сервис жайында өзекті мәселелер пайда болуы мүмкін.
Ассортимент құрудың алдында фирма ассортимент қағидасын өңдейді. Ол оңтайлы
ассортименттік құрылымы мен тұтынушылардың талаптарын ескеріп, шикізатты,
техниканы, қаржы қорларын тиімді қолданып, өнімді төмен шығынмен өндіріп,
тауар ұсынысын құруға бағытталады. Ассортименттік қағида көрсеткіштері
жүйесімен сипатталады. Олар: тауарлардың түрлері, ассортиментті жаңарту
деңгейі мен оның жиілігі, белгілі тауар түріне белгіленген баға деңгейі
және тағы басқалар. Ассортименттік қағиданың мақсаты фирманы нақты
тұтынушылар сұраныстарының түрлері мен құрылымына сәйкес тауарларды
өндіруге бағыттау болады. Ассортиментті жоспарлау жұмысы қажетті анықтаудан
немесе нарықты зерттеу нәтижесінде өнім туралы негізгі ұғым қалыптасқаннан
кейін басталады. Жаңа өнім туралы ойдың пайда болңан көзіне қарамай ойдағы
өнімнің қажетке сәйкестігін анықтау керек. Кейбір жағдайда немесе
жаңартылған өнімді бар ассортименттікке қосу немесе ассортименттегі ескі
өнімге айырбастау ғана қажет болады. Ал өндіру үшін жаңа өнім жобасы
болмаған жағдайда өнім туралы ойды жобалау. Жобалау конструкторлық
бөлімшелерге жіберіледі. Олар жаңа тауарлар үлгілерін дайындап, өндірудің
алдында оларды тексеріп отырады.
Тауарлар ассортименті – функционалдық және тұтынушылық сипаттамалары,
сонымен қатар тарату арналары бойынша ұқсас тауарлар тобы. Әрбір тауар
ассортименті маркетингтің өз стратегиясын талап етеді. Тауар
ассортиментінің кеңдігі мен тереңдігін айрықшалайды.
Тауар ассортиментінің кеңдігі фирма мәселелері мен мақсаттарына тәуелді.
Рыноктың көп үлесіне ие болғысы келетін фирма үлкен тауарлық көптүрлілікке
ие болуы тиіс, егер оны тек пайда ғана қызықтырса онда табыстық тауарлардың
тар көптүрлілігіне ие болған жөн. Уақыт өтісімен фирманың тауар
ассортименті көбінесе кеңейеді және ол өңдеу мен толтыру сияқты екі әдіспен
жүреді. Тауар ассортиментін өңдеу және тауар фирма өндіретін көптүрлілік
шегінен шыққанда болады.
Жоғары өңдеу. Екінші рольдегі әрекет ететін фирма және төмен нарық
эшелондарында әреект етеді. Рыноктың жоғары эшелондары өткізу неғұрлым
жоғары ырғақтары мен жоғары пайдалылықпен тартылады. Жоғары өңдеу үлкен
қорлар мен тәуекелділіктерді талап етеді, себебі жетекші рольдегі
бәсекелестер осы эшелонда әрекет етеді. Потенциал сатып алушылар төменгі
эшелондағы фирмалар жоғары сапада тауарлар өндіре алатынына сенбеуі мүмкін.
Егер бастысы фирма қызметкерлері мен делдалдарында рыноктың жоғары
эшелондарына қызмет көрсету үшін шеберліктері және біліктіліктері жетпеуі
мүмкін.
Төмен өңдеу. Көптеген фирмалар жетекші рольдегі иеленуге тырысып,
рыноктың жоғары эшелонында орналасады. Бірақ өз өндірісін кеңейту мөлшері
мен фирманың тауар көптүрлілігі бойынша басқа рынок эшелондарын қамтуға
тырысады. Төмен өңдеу фирмамен бәсекелестерге кедергі ету мақсатында
орындалып, рыноктың тез өсіру сегменттеріне өту үшін немесе жоғарыға
тырысады. Жетекші американ автомобил шығаратын Форд, Дженерал Моторс және
басқа да фирмалар 70 жылдар ортасында көптүрлілікті төмен кеңейтуге мүддесі
болмай, яғни олар аз литражды және үнемді автомобильдерге негізделмеді.
Онымен жапон фирмалары пайдаланып АҚШ-тың автомобиль рыногының айтарлықтай
үлесіне ие болды.
Жоғары және төмен өңдеу. Орта эшелонда әрекет ететін фирмалар жоғары
және төмен бір уақытта тауар көптүрлілігін өңдеу жайлы шешім қабылдауы
мүмкін. Ол үшін фирма нарықтың төмен эшелондарында әрекет ететін бағалар
бойынша сататын жетілген тауарлар өндіруі тиіс. Жоғары өңдеу үшін рыноктың
жоғары эшелондарына қарағанда бағасы төмен белгіленген жоғары сапалы
тауарлар өңдеуі қажет.
Тауар ассортиментін толтыру. Тауар ассортиментін кеңейту бар рыноктар
үшін жаңа тауарлар шығару есебінен жүруі мүмкін. Фирманың тауар
ассортиментін кеңейту үшін бірнеше белгілер болуы мүмкін:
- пайданы өсіру қажеттілігі;
- ассортиментті кеңейтуді сұрайтын делдалдарды қанағаттандыруға тырысу;
- фирманың әрекет етпейтін өндірісін қолдану мүмкіндіктері;
- максимал тауарлық көптүрлілікпен жетекші фирма болуды мақсат ету;
- бәсекелестер әрекетін ырықтандыру;
Тауар ассортиментін кеңейту кезінде шығарылатын тауарлардан жаңа
өнімнің ерекшеліктерін есепке алу қажет. Осыдан басқа тауар ассортиментінің
толуы жалпы пайданың азаюына әкеледі, өйткені тауарлар өзара бәсекеге
түсіп, ал сатып алушы оларды таңдап алуда қиындықтарға кездеседі.
Тауар ассортиментін толтыру жайлы шешімдер қабылдау тауар
номенклатурасы түсінігімен тығыз байланысты.
Тауар номенклатурасы – бұл нақты сатушылармен тұтынушыларға ұсынылатын
тауар бірліктері және гармониялықпен сипатталады.
Тауар номенклатурасының тереңдігі бұл фирма шығаратын тауар
ассортименттік топтарының жалпы саны.
Тауар номенклатурасының тарату тораптары, түрлі ассортименттік тауарлар
арасындығы жақындық дәрәжесі.
Тауар номенклатурасын сипаттайтын төрт көрсеткіш фирма тауар саясатын
анықтауға мүмкіндік береді. Ол тауар номенклатурасын кеңейтіп тауарлардың
жаңа ассортименттік топтарын енгізіп, әр түрліліктер санын көбейтіп, осы
кезде толуға ықпал етеді. Шығарылатын тауарлардың көп вариантын орау
салмағы және әр түрлі қоспалар қосу арқылы фирма өз тауарлық
номенклатурасын тереңдетеді. Фирма мақсатты түрде әр түрлі ассортименттік
топтар арасында гармониялыққа жете алады.
Жаңа тауарды жоспарлау. Жаңа тауар дегеніміз қолда бар тауарларға
қарағанда жаңа тұтыну қасиеттерімен ерекшеленіп, нарыққа ұсынылған жаңа
өнім.
Жаңа тауарлардың маңыздылығын мына факторлар бейнелейді:
- пайданы өсіруге байланысты көмектеседі;
- қалыптасқан тауар және ассортимент топтарына қарағанда ерекше
қасиеттері бар;
- өндіріс қалдықтарын пайдалануға мүмкіндік жасауы мүмкін;
- фирманың инновациялық қабілетін сақтауға және оны көтеруге ықпалы бар;
- маусымды жұмыс жасайтын фирмалардың шығындарын азайтып, өткізу
арналарын жыл бойы тұрақтандырады;
- тұтынушылардың демографиялық өзгеріс сипаттамаларына өндірісті
сәйкестендіруге жағдай жасауы мүмкін.
Жаңа жоспарлау ісі келесі сатылардан тұрады:
1) Идея жинау сатысы жаңа тауар шығару мүмкіндіктерін үздіксіз ізденуден
тұрады. Ол идеяларды фирманың қызметкерлерінен, өнім арналарынан,
үкімет органдарынан және бәсекелестердің тауарларын салыстыру арқылы
жинауға болады. Негізінде идея жинаудың үш әдісі бар: ой шабуылы
тауарларды талдау, сауалдама арқылы.
2) Өнімді бағалау сатысында іріктеу арқылы жарамсыз идеяларды талдаудан
тыс шығарады. Ол үшін іріктеу тізімі қолданылады. Іріктеу тізімінің
бір шетінде жаңа тауардың маңызды қасиеттері көрсетіледі, ал екінші
шетінде идея бойынша өндірілетін тауарлар салыстырылады.
3) Тұжырымдаманы тексеру сатысында тұтынушыға өндірілетін тауар
ұсынылады. Сол арқылы оның затқа деген ниеті мен сатып алуға деген
ынтасы анықталады.
4) Экономикалық талдау сатысында талдау сұранысы болжамдалады және
шығындар мен пайда есептелінеді.
5) Өнімді шығару сатысы идеяны нақты іс-қимылға айналдыру деген ұғым.
6) Байқау маркетинг сатысы дегеніміз өнімді бір немесе бірнеше таңдалған
аймақтарда өткізіп көру.
7) Коммерциялық өткізу сатысы тауар өміршеңдік кезеңінің енгізу фазасына
сәйкес келеді.
Демек, жаңа шығарылған тауарлардың бәріне нарықта сұраныс бірдей
болмайды. Жаңа тауарлар сәтсіз жолында болуы мүмкін, егерде ұтымды
ерекшеліктері жеткіліксіз болса, дұрыс жоспарланбаған болса немесе нарыққа
шығу мерзімі дәл анықталмаса.
Тауар жайғасымы (позициялау). Бар тауарлардың қатарында жаңа
тауарлардың орнын анықтау процесі, яғни басқа тауарлар қатарында жаңа
тауарларды қолдану облысында орнату және олармен бәсекелесумен қатар ескі
тауарларды сырып тастау мүмкіншілігі болып табылады. Позициялау нарығында
жаңа тауардың шығу мүмкіншілігін потенциалды анықтау үшін қажет.
Позициялау және саралау - бір-бірімен тығыз байланысқан түсінік.
Позициялау тұтынушылардың қажеттілік сәйкестеріне қарай нақты нарықты
саралауда тауар жайғасымы бекітілуімен байланысты.
Позициялау мақсаты - сатып алушыға ұқсас тауардың ішінен сол тауарды
қандайда белгісі бойынша бөліп алуға және соны сатып алуға көмектесу.
Клиенттердің тұтыну сипаты және тауар артықшылығының басымдылығын
анықтау негізінде позициялауға мүмкін.
Кәсіпорын өз тауарларын нарықта жылжыту үшін түрлі маркетингілі
мониторинг әдістерін қолданады.
КЕСТЕ-1
Шартты жағдайларға мысал: жаңа өнім түріне өту
Өнім түрлері Тауардың өміршеңдік Жалпы
және оның кезеңі көлемдегі
көлемі шығарудағы
өсу кезеңі тұрақтандыру үлес салмағы
құлдырау
кезеңі кезеңі
А - - 50 50
Б - 30 - 30
В 20 - - 20
Қазіргі жағдайда шығарылатын өнімнің 80%-ы нарықтың қауіпті аймағында,
ал тауардың 50%-ның ешқандай болашағы жоқ. Шығарудың жалпы көлемі 20%
алатын және өсу аймағында орналасқан В тауарына қолдау көрсету үшін
шаралар жасау және жаңа тауарлар моделдеріне өту қажет.
Тауардың өміршеңдік кезеңі
1) Фирма жаңа тауар шығаруға байланысты барлық әрекеттерінің, зиян-
қауыптерінің қайтарылымына тұратындай табыс келтіруді қамтамассыз
етуге тырысады. Фирма өз тауарларын өткізуде жоғары, әрі ұзақ уақытқа
созылауын қалайды. Олар әр тауарлардың өзіне тән өміршеңдік кезеңінің
бар екенін біледі, бірақ осы кезеңнің қанша уақытқа созылатынын болжау
оңай емес. Тауардың типтік өміршеңдік кезеңінің ирегі 1-суретте
келтірілген.
2) Нарыққа шығару кезеңі-тауарды өткізудің шабан өсу кезеңі. Тауарды
нарыққа шығарарда шығын көп болғандықтан бұл кезде табыс болмайды.
3) Өсу кезеңі-тауарды нарықта қабылдау және табыстың тез өсу кезеңі.
Мұнда тауардың болашағына көп әсер етеді. Бұл фазада тұтушылар тауарды
қабылдайды, сұраныс өсе бастайды және сату көлемі де өседі. Тауарды
өткізуден түскен пайда барынша максималды деңгейіне жетеді. Мұндағы
фирманың негізгі мақсаты сату көлемінің өсуін неғұрлым ұзақ уақытқа
созу керек. Бұл мақсатқа жаңа сегменттеріне шығу, жаңа өткізу
арналарын табу, жарнамаларды күшейту арқылы жетуге болады. Баға тіпті
төмен болуы мүмкін, өйткені рынокта бәсекелестердің тауарлары
сатылады. Олардың жолын бөгеу үшін бағаны төмендету қажеті де
кездеседі.
1. Кәмелеттену кезеңі - тауарды потенциялды сатып алушылардың
қабылдануына әлдеқашан қол жетіп, соған байланысты өткізу қарқыны
бәсеңси бастаған кезеңі. Жаңа тауар дәстүрлі тауарға айналады, сату
көлемі шектеледі. Пайда көлемі төмендей бастайды. Алайда
тұтынушылардың көпшілігі тауарды әлі де сатып алады.
2. Құлдырау кезеңі - өткізу өте тез және табыстың төменднген кезеңі.
Келтірілген тауар өміршеңдік кезеңінің ирегі типті болғанымен,ол бұл
түрде ылғи болмайды. Сату көлемі төмендей түседі. Бұл кезеңде тауардың
қасиеттерін зерттеп, оны жаңарту мүмкіндіктерін немесе оны өндірістен
шығаруды қарастыру қажет.
Енгізу Өсу
Кемеліне жету Құлдірау
Сату
көлемі
Уақыт мерзімдері
Бір кезеңнен басқа кезеңге ауысқан кезде күрт өзгерістер әдетте
байқалмайды. Сондықтан маркетинг бағдарламасына дер кезінде ұтымды
өзгерістер енгізу үшін сату көлемінің өзгерісіне зер сала қадағалау қажет.
Нарықта сырқат тауар ұстанғандар көп шығынға ұшырайды, ол фирма беделіне
де нұсқан келтіреді.
Тауар өміршеңдік кезеңі сипаты және әрбір кезеңінің ұзақтығы
тауардың тұтыну қасиеттеріне, олардың тұтынушылар қажеттіліктеріне
сәйкестігіне, өзара алмасушы тауарлар санына және олардың бәсекелік
қабілеттілігіне байланысты. Осыған қоса нарық жағдайы да есепке алынуы
маңызды орын алады.
Тауардың өміршеңдік кезеңінің түрлері. Жоғарыда дәстүрлі түрде орын
алған тауардың өміршеңдік кезеңін қарастырған едік. Алайда іс жүзінде оның
басқа да түрлері бар (суреттерде көрсетілген).
Дәстүрлі ирегі: нарыққа тауарды енгізу, өсу, кемеліне жету және
құлдырау кезеңдері нақты мезгілдермен қамтылған.
Классикалық ирегі: тауардың тұрақты өтімі ұзақ уақытпен сипатталған.
Иілу ирегі: тауардың өтімі аса тез көтеріліп және тез төмендеумен
сипатталған.
Ұзақ созылған елігу ирегі: бұл да жоғарыдағыдай, тек өнімнің өтімі
төменлеп барып бір деңгейде сақталады
Мерзімді немесе сән ирегі: тауар жақсы өтімін тауып, маусым мерзіміне
қарай осы ирек сипатын алады.
Тауарды тестілеу. Жаңа тауарлардың сапасы мен сұранысын анықтау үшін
тестілеу жүргізіледі. Мысалы, бір жыл ішінде шет елінде бірнеше тестілеудің
нәтижесінде шамамен 40% сәтсіз тауарлар болып шығады. Англия, Белгия,
Голландия және Германияда еуропадағы ең жоғары беделге ие болған төрт
тестілеу орталығы орналасқан. Олар неше түрлі тауарларды және қызметтерді
тестілеу жұмысын атқарады. Ал дәрежесінің ең күштісі - Берлиндегі
Test журналын шығарушы (1964 жылы ФРГ парламенті құрған) тауарды тестілеу
орталығы Stiftung Warentes (SW) болады.
Кейінгі жылдарда бұл орталықтарда негізінде тұрмыстық электроника
бұйымдары және де басқа үй тұрмысына қажет бұйымдар тестіленетін болған.Ол
тауар 5 баллдық шкаласымен бағаланады. Оның белгілері: өте жақсылары ++,
жақсылары +, орташалары о, нашарлары -, өте нашарлары --.
Тауарлардың қауіпсіздігі мен ыңғайлылығы негізгі белгілері болып саналады.
Кейінгі кезде Ресейде рынокқа ұсынылған шетелдік жаңа тауарларға
тестілеу жүргізілген болатын. Тестілеудің қорытындысы тұтынушыларға
арналған Спрос, Добрые советы журналдарында жариялануда. Ал бұл
журналдар Қазақстанда да таратылады. Біздің елімізде осылай тестілеу
жүргізілуі тұтынушыларға тиімді және қолайлы болар еді. Бұл халыққа
көрсетілген қамқорлық болуымен қатар кәсіпкерлерге де тиімді және өтімді
тауарларды таңдап алуға көмектесер еді.
1.2 Тауардың бәсекеге қабілеттілігі
Өнімнің бәсеке қабілеттілігіне қазіргі әлемде барлық фирмалар көп көңіл
бөледі. Бұл мәселелерге әр елдің экономикалық және әлеуметтік өмірі
байланысты. Себебі бәсекеге қабілетті деген ұғымы елдің, әр өндірушінің
тауарлар мен қызметтерді өңдеу, өндіру, өткізу мүмкіндіктерінің жиынтығын
анықтаушы көрсеткіш болады.
Нарық байланыстарын қызметтендіру маңызды шарттары нақты бәсекелестер
болып табылады. Бәсекелес - бұл үлкен пайда алу мақсатында нарықтағы
өнімдердің экономикалық бәсекелесі (соперничества).
Бағалық және бағалық емес бәсекелес, олигополиялық, еркін бәсекелестер
болып ерекшеленеді.
Еркін бәсекелес - нарықта көп өндірушілермен кез келген тауарды
қолданатын тұтынушылардың көбеюінен туындайды және де бәсекелестердің
ішінен біреуі нарықтан ығыстырылады, өйткені тұтынушылар сатушыларды үлкен
көлемде таңдай алады.
Олигополиялық бәсекелес - нарықтың көп бөлігін бақылайтын біріккен
немесе бірнеше кәсіпорындардың бәсекелесі.
Бағалық бәсекелес - өндіруші тауардың бағасын төмендету немесе көтеру
жолы арқылы сұранысқа әсер етеді.
Бағалық емес бәсекелес - сұранысқа түрлі жолдар арқылы әсер етуі, яғни,
сапаны жоғарлату, сыртқы көрінісі, жарнама және т.б.
Тауардың бәсекеге деген қабілеттілігі дамыған бәсекелестік рынокта оның
коммерциялық табысын көрсететін маңызды факторы болады. Тауардың бәсекеге
қабілеттілігі дегеніміз тауардың рыноктағы табысын анықтайтын тұтыну және
құнды (бағалы) сипаттамаларының жиынтығы, яғни бәсекелес ұқсас тауарларды
молынан ұсыну кезіндегі бір тауардың басқаларға қарағанда артықшылықтары.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін тек басқа бәсекелес тауармен салыстырып
қана анықтауға болады, сондықтан оны нақты нарыққа және сату уақытына
байланыстырып қарастыру қажет.
Өзінің қажетін қанағаттандыру үшін сатып алушыға тек тауарға ие болу
жеткілікті емес. Егер ол техникалық күрделі өнім болса, онда сатып
алушыда оны пайдалану үшін қоымша шығын шығарады (жөндеуге, майлайтын майға
және т.б. заттарға). Сондықтан сатып алушының шығындары екі бөліктен
тұрады: сатып алу шығындары (тауар бағасы) және тұтынумен байланысты
шығындар (тұтыну бағасы).
Әдетте тұтыну бағасы сату бағасынан біршама артық болады (жалпы
пайдалану шығындарында көліктің сату бағасы 20- жоғары болмайды, жүк
автокөліктікі - 15). Сондықтан бәсекеге қабілеттілігі мол тауардың тұтыну
бағасы төмен болады. Бірақ бұл экономикалық көрсеткіш (тұтыну бағасы)
бәсекеге қабілеттілік ұғымын толық бейнелей алмайды. Бәсекеге қабілеттілік
параметрлер саны өнімнің күрделілігіне, түріне, зерттеу мақсатына және т.б.
сыртқы факторларға байланысты болады.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін зерттеу жұмысы үзіліссіз және жүйелі
түрде, тауардың өміршеңдік кезеңінің фазаларына сәйкес жүргізілуі қажет.
Тауардың бесекеге деген қабілеттілігін анықтау көрсеткіштері:
- өнімге қойылатын талаптарды тұжырымдау;
- нарықты зерттеу;
- тауарға деген әлеуетті тұтынушылардың сұранысы;
- бәсекелес туралы мәліметтер жинау;
- бәсекеге қабілеттілігін талдау мақсатын анықтау;
- жобаны талдау, құнын бағалау, нарық сыйымдылығын және өткізу
мүмкіндіктерін анықтау;
- бағалауға қажет параметрлер тізімін анықтау;
- бәсекеге қабілеттілік көрсеткішін экономикалық параметрлермен
есептеу: бәсекеге қабілеттілігінің интегралды көрсеткішін есептеу,
бәсеке қабілеттілігін анықтау, бәсекеге қабілеттілігін көтеру
шараларын жүргізу және шығындарды оңтайландыру;
- салыстыру негізін анықтау;
- нормативтік параметрлерді талдау;
- бәсекеге қабілеттілік көрсеткішін техникалық параметрлермен есептеу;
- тұтыну бағасын талдау.
Кәсіпорынның бәсекелес қабілеттігі сандық факторларының әсерінен
қалыптасады. Олардың ішінен негізгілері болатындар: жаңа, сапалы,
пайдаланудағы тиімділік, дизайн, қорабы, энергосыйымдылығы.
Тұтынушы тауарды таңдамас бұрын, ереже бойынша алдымен сапасын, оның
қасиеттеріне көп көңіл бөледі. Тауардың бәсеке қабілеттілігі тұтынушы
қасиеттеріне және тауардың бағасына тәуелді.
Өнімнің бәсеке қабілеттілігін және кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін
айыру қажет.
Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігі – бұл бәсекелес алдында оның
артықшылығы және кәсіпорынның экономикалық, техникалық, ұйымдық
мүмкіншілігі. Кәсіпорын мүмкіншілігі бәкелестікке шыдау: мысалы, өндіріс
шығындарын төмендету, өнімнің сапасын жоғарылату, жоғары табыс алу және
нақты рента бөлігінде тұрақты орын алу.
2. Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясатын жетілдіру
2.1 Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясаты
Қазіргі таңда Қазақстанның сыра нарығында өнімді жеткізетін 27 сыра
өндіруші зауыт бар. Және 75 кіші зауыттары бар. Бұл зауыттардың қуаттылығы
100 мың дал. Барлық зауыттардың қуаттылығы 57,2 млн. доллар. 2005 жылы
отандық сыра зауыттарымен 18,5 млн. доллар сыра өндірілген. Соның ішінде
Алматы қаласының №1 сыра зауыты отандық өндірушілердің қатарындағы сапалы
өнім шығаратын зауыт болып табылады.
№1 сыра зауыты 1974 жылы құрылған. Сыра зауыты жоғары сапалы сыраны
ескі дәстүрлермен шығаруда әйгілі болғандықтан сыра саласының ең ескі
кәсіпорындарының бірі болып табылады. 1992 жылға дейінсыра зауыты
Сусындар бірлестігінің құрамында болып келген. Қазіргі таңда жеке
кәсіпорын ретінде жұмыс атқаруда. Бұл кезеңде негізгі құралдардың тозуы
86,8% болқандықтан, өнімді шығару қиындай түсті. Осы кезде өнімді жаңарту
мәселесіне көп көңіл аударылды.
Уақыт өте келе сыра зауытының өнімді шығару деңгейі өсе бастады. 1996
жылы өндіріс көлемінің ұлғаюы ерекше болды. Осы уақыттан бастап
ұйымдастырушы – техникалық іс-шараларға сәйкес өндірісті жаңарту жұмыстары
белсенді түрде жүргізіле бастады.
Зауыт үшін ең үлкен жетістік болып американдық-технологиялық жаңа
қайнату типтерін цехтарға ендіру болып табылады.
Жаңа қайнату цехының құндылығы өндірістен қара қара металдың шығарылуы.
Олар: жаңа котелдар, сыра трубалары және де басқа да құралдар тот баспайтын
болаттан жасалынды. Бұл жоғары сапалы өнім алуға және өнім құрамындағы
темірді болдырмауға мүмкіндік берді.
Сыра зауытының тағы бір үлкен жетістігі болып тауар саясатының
жетілдіру жолдарының жүзеге асуы, яғни тауар ассортиментінің көбеюі,
сапасының жоғары болуы, бәсеке қабілеттілігі және т.б.
Дайын өнімнің дизайнын және бәсеке қабілеттілігін жақсарту саясатында
1997 жылы германдық фирмамен келісім шарт жасалынған болатын. Бұл келісім
шарт өнім сапасын арттыруға және таза өнім өндіруге мүмкіндік туғызды. Осы
таңда сыра зауыты таза өнімдер өндіруде. Бұл өнімдер келесідей сыра және
сусындар түрімен анықталады: Жигулевское, Корона Алатау,
Казахстанское, Алатау, Көктөбе, Жигер, Минжилки, Медео,
Шымбұлақ, сусындар: Зеленое яблоко, Малина, Дюшес, Буратино,
Яблоко.
Қазіргі таңда Алматы қаласының №1 сыра зауыты саладағы негізгі
кәсіпорындардың бірі болып табылады және кәсіпорындарда жоғары сапалы өнім
шығаруға барлық жағдайлар жасалынған. №1 сыра зауытының рыноктық
қатынастарға өту тиімділігі ұйымдастырушылық құрылымдар мен маркетинг
қызметінің нарық пен тұтынушылардың талаптарына жауап реакциясы және қайта
құрылуы жеделдігімен анықталады.
№1 сыра зауытындағы маркетингтің төмен тиімділігін жоюды талап ететін
келесі негізгі факторлар бар:
1. Рынок пен рыноктық қатынастар мәдениеті дамуының төмен деңгейі;
2. Сыра зауытының маркетингтік іс-әрекетін жоспарлау мен жүзеге асыру
бойынша тәжірибелік және әдістемелік ұсыныстардың болмауы;
3. Өндірістік менталитет және маркетингтік тұтынушыға емес, өткізуге
бағдарлануы. Пайда мен өткізуді көтеру немесе ұжымды сақтауға
бағытталған басылымдықтар;
4. Кешенді маркетингтік зерттеулер жүргізу, нарық коньюктурасын
моделдеумен болжау тәжірибесі және әдістемесінің болмауы;
5. Ақпараттық база дамуының жеткіліксіз деңгейі;
6. Кәсіпорынның барлық бөлімшелері мен түгел персоналының нарыққа
толассыз бағдарының болмауы.
Маркетингтің төмен тиімділігінің аталған себептермен сыра зауытының
маркетинг іс-әрекеті тиімділігінің өсуін қамтамасыз ету үшін шешуді талап
ететін мәселелер шартталады.
№1 сыра зауытындағы тауар саясаты шектерінде негізгі өндірістік
қорлардың белсенді бөлігін жаңарту қарқыны жоғарлатуды талап етеді, осы
кезде бастапқы болып қорлардың сандық емес, сапалық жаңалау, жабдықтың
моральді тозу мерзімдерін қысқарту мәселелері табылуы тиіс. Өнім сапасы
жабдықтар паркі жағдайымен ғана емес, қолданылатын технологияның
озықтылығымен анықталады. Алматы қаласындағы №1сыра зауытының жұмыс
тәжірибесі көрсетуінше, қазіргі заманғы технологияларды пайдалануы
өзгертілмеген технология кезінде техниканы жетілдіруге қарағанда еңбек
өнімділігі мен өнім сапасының өсуін көп дәрежеде қамтамасыз етеді. Тамақ
өндірісінде технологияның дамуы келесі екі мақсатты анықтайтындығын айтып
кетуге болады: жақсартылған сапалы өнімде халықтың қажеттіліктерін
максималды қанағаттандыру және шикізат ресурстарын рационалды пайдалану.
Алматы №1сыра зауытының алдында отандық шикізат қоры негізінде жаңа
технологияларды дамыту, сонымен қатар өнімнің салттық түрлері ассортиментін
қайта қарастыру мен отандық шикізаттың салтты емес түрлерін әдістерін
пайдаланумен жеміс, бидайды және т.б. қайта өңдеу өнімдерін, басқа да
шикізат қолданатын өнім шығаруды көбейту бойынша үлкен мәселелер тұр.
№1 сыра зауытының негізгі мәселесі деп импорттық шикізаттың
жеткізулерін қысқартып өндіріске салтты емес жергілікті шикізатты енгізу
болып табылады. Осы кезде жеміс-жидектерді, дәнді-дақылдарды жергілікті
салттық емес (алма мен цитрустар, жүзім, бидай, нәк және т.б.) табысты
қолдануға болады.
№1 сыра зауытында алдыңғы қатарлы тәжірибе шикізатты үнемді жұмсаудың
келесі жолдарын ұсынады: кәсіпорынның техникалық қайта қаруландыруға сәйкес
шикізат шығындарын төмендету жағынан рецептураларды қайта қарастыру болып
табылады.
Шикізатты рационалды пайдаланудың резерптерінің біріне ақаулы өнім
шығаруын төмендету жатады. Қазіргі кезде жарамсыз өнім сыра зауытының
өндіріс көлемінің 0,004% құрайды. Өндірісте екінші рет қолданылатын
есептелінбеген ақаулы өнімдердің барын да ұмытпау керек. Қайта өңделген
жарамсыз өнімнен қайта өңдеуге жіберген кезде материалды ресурстардың
түрлері қосымша жұмсалады.
Қазіргі кезде өндірісті материалды ресурстармен қамтамасыз ету
процесінде құрылымдық бөлімшелердің көбісі қатысады. Материалды ресурстарға
қажеттілік техникалық қызметпен құрылады – технологиялық, өндірістік,
конструкторлық бөлімдер; өндірістік қорлары өндіріс жабдықтау және өткізу
бөлімдерімен жасалып реттеледі. Аталып өткен қызметтердің біреуі де жалпы
материалды ресурстарды басқаруға жауап бермейді, олар материалды ағымның
қалыптасуында өз функциясын ғана атқарып отыр. Сол себепті осы уақытта
жекелей функционалды мәселелерді шешуден жалпы ресурстарды басқаруға өту
мәселесі басты болып тұр.
№1 Сыра зауытының 1996 жылы өндіріс көлемі ұлғайды. Осы уақыттан бастап
ұйымдастырушы техникалық іс-шараларға өндірісті жаңарту жұмыстары белсенді
түрде жүргізілді. Американдық технологиялық жаңа қайнату пештерін ендіріп,
оны қолдана отырып жоғары сапалы өнім алуға, өнім құрамындағы темірдің және
ақаулы өнімдердің болмауына мүмкіндік береді. Жаңа қайнату цехтың құндылығы
өндірістен қара металдың шығарылуы: қайнату кателдары, сыра трубалары және
басқа да құралдар тот баспайтын болаттан жасалғандықтан.
Жаңа қайнату пештерін қолдана отырып өнімнің сапасын жақсартып, дизайнын
өзгертіп және ассортиментін кеңейткеннен кейін өнімді өткізуде үлкен
жетістіктерге жетті. №1 Сыра зауытының мақсаты болып өнімді тауарға
айналдырып, өндіруші және соңғы тұтынушы арасындағы қашықтықты жою. Сыра
зауытындағы осы үрдістің байланысты жақтары:
• тауар қозғалысының арналарын қалыптастыру;
• тауардың жақты қозғалысын ұйымдастыру;
• тауар сұранын қалыптастыру;
Қазіргі уақытта Қазақстан нарығында өте көп сауда-делдал кәсіпорындары
әрекет етеді және олар ұлттық экономиканың дамуына маңызды роль атқарады.
№1 Сыра зауытының делдал фирмалармен қарым-қатынасына тәуелді еткізуді
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған етіп бөлінеді.
Орталықтандырылған өткізуді ұйымдастыру кезінде асту бір жерде жүреді
немесе өткізуші басқа компаниялар өз жауапкершілігі есебінен дербес заңды
тұлға болып нарықта әрекет етеді. Бұл нұсқаның артықшылығы: компания
басшылығы өткізу үрдісінде үлкен әсер етеді. Жалпы тауар қозғалысы
арналарының негізгі нұсқаларының оң және теріс жақтары 2-кестеде
көрсетілген. №1Сыра зауытының тауар қозғалысын ұйымдастыру келесі суретте
көрсетілген.
№1 Сыра зауытының тауар қозғалысын ұйымдастыру
ТАУАР ҚОЗҒАЛЫСЫ
КӨТЕРМЕ БӨЛШЕК
Тарапорллллр
Кесте-2
Тауар қозғалысы арнасы Оң жақтары Теріс жақтары
типінің атауы
Зауыт- соңғы Бағаны қатаң қадағалап, Сатуға,тасмалдауға және
тұтынушы моделі бойынша аймақтарға әр қилы етіп,сақтауға жоғары шығындар
тікелей өткізу нарық пен тұтынушы жайлы
ақпаратқа қолжетімділік,
тұрақты клиентерді
жұмылдырады
2. Делдал арқылы сату Сатуға шекті шығындар Делдалдың жоғары
үстемелері, сұранысқа
кедергі болатын соңғы
тұтыну үшін жоғары баға,
аймақтық қамтуды бақылау
шектелген
3. Делдалдардың көп Салыстырмалы төмен Бағаны бақылаудың төмен
деңгейлік жүйесі арқылы шығындар, нарықты деңгейі, делдалдармен
сату зерттеу мен болжау тығыз байланысты қажет
қажеттілігінің болмауы, етеді
логистика сұрақтарын
шешпейді
4. Аралас арналар арқылы1-3 жоғарыдағының 1-3 жоғарыдағының
сату барлығы барлығы
5.Модель бойынша сату өте төмен шығындар; тауарды жылэытуды
делдалдардың үмтиемі жоққадағалау мен ақпарат
болмайды;
бағаны бақылау және
ақпарат болмайды;
соңғы нәтежесінде
нарықты нашар біледі.
№1 Сыра зауытының тауарды таратудағы бөлшек және көтерме саудасы.
Бұл жұмыс ел экономикасы шегіндегі бөлшек сауда және көтерме сауда
өрісімен танысуға арналған. №1 Сыра зауытындағы маркетинг бөлімінің алдына
қойылатын талаптардың бірі тауарды тұтынушыға жеткізіп, оған өткізу.
Өндірілген тауарды тиімді өткізуді қамтамасыз ету үшін №1Сыра зауыты
шаралар кешенін жүргізеді.
Өткізудің негізгі түрлерін және әдістерін зерттеп жетілдіру барысында
түпкі тұтынушыға тауарды болашағы мол жылжыту әдістерін табуға және тиімді
бөлшек сауда ұйымдастыруға көмектеседі. Бөлшек саудаға былай деп анықтама
беруге болады:
Бөлшек сауда – тауар не қызметтерді тікелей соңғы тұтынушының жеке
коммерциялық түрде емес пайдалануына әрбір сату әрекеттері. Бөлшек саудасы
тауарды дара тұтыну үшін түпкі тұтынушыға оны сату қызметін орындайды.
№1 Сыра зауытының бөлшек саудасы мына жұмыстарды атқарады:
• тауарды сұрыптау үрдісінде қатысады;
• жарнама, жайма сөре және сауда қызметкерлері арқылы тұтынушыға ақпарат
береді;
• тауарды сақтау, оны сауда құжырасына орналастыруды, оған баға
белгілеуді қамтамасыз етеді, дүкен арқылы;
• сауда шартын соңына дейін орындауды қамтамасыз етеді.
Бөлшек сауда үрдісін екі топқа бөліп қарастыруға болады:
1) дүкен арқылы;
2) дүкенсіз жүргізілетін бөлшек сауда
кесте -3
Бөлшек сауда кәсіпорындарын түрлі әдістермен топтастыру
Ұсынылған Бағаға Сауда Дүкеннің кімге Дүкендердің
тауар көзқарас қызметінің қарайтындығы шоғырлану
ассортименті сипаттамасы түрлері
Маманданды Төмен баға Пошта немесе Корпоративті жүйеОрталық
рылған дүкен дүкендер телефон арқылы іскерлік
әмбебап дүкен тапсырыс беру ауданы
Универсам Қойма- Жеңілдікпен Өз ерікті бөлшек Регионалды
күнделікті дүкен тапсырыс саудашылары сауда
сұраным баға дел-дал қабылдау жүйелі және орталығы.
тауарлар дүкен қызметі бөлшек сауда Аудандық
дүкені сатушыларының сауда
кооперативі орталығы
Комбинация-ла Шығарып сату Тұтынушылар Мөлтек аудан
нған кооперативі. сауда
универсам, Жеңілдікті орталығы
кең профильді ұстаушылар
универсам бірлестігі
сауда кешені
Қызмет жасау Бөлшек сауда
бөлшек сауда конгломераты
кәсіпорыны
№1 Сыра зауытындағы қабылдауға тиісті ең мәнді шешімі – бұл мақсатты
нарықты таңдау. Мақсатты нарықты таңдамай және оның пішінін құрастырмай,
тауар ассортименті, дүкенді безендіру, жарнамалық өңдеуді және жарнама
құралдарын, баға деңгейлерін және т.б. туралы өзара байланысты шешімдер
қабылдау мүмкін емес.
№1 Сыра зауытындағы бөлшек саудашыға өз клиенттерін қанағаттандыруға
сенімді болу үшін жүйелі түрде макетингтік зерттеумен айналысу керек.
№1 Сыра зауытының бөлшек сатушылары үш негізгі Тауар айнымалылар:
тауар ассортименті, қызметтер кешені және дүкен атмосферасы туралы шешімдер
қабылдауға тиіс. Бөлшек саудашының тауар ассортименті мақсатты нарықтың
күтіміне сай болуы керек. Бөлшек саудашы тауар ассортиментінің кеңдігі
(қысқа не кең) және тереңдігі (тайыз не терең) туралы шешім қабылдауы
қажет. Тауар ассортиментінің тағы бір сипаттамасына ұсынылатын тауардың
сапасы жатады. Тұтынушы ассортименттің таңдау кеңдігімен қатар тауардың
сапасына назар аударады.
Бөлшек саудашы клиенттерге ұсынатын қызметтер кешені туралы мәселені де
шешуі керек. Бөлшек сауда тауар арсеналының үшінші элементіне дүкен
атмосферасы жатады. Әр дүкен өзінше әсер береді.
Кесте -4
Бөлшек саудашыларының атқаратын типті қызметтері
Сатар алдындағы қызметтерСатқаннан кейінгі Қосымша қызметтер
қызметтер
Тапсырысты телефон арқылыСатып алған тауарды Чектарды инкассалау
қабылдау жеткізу Анықтама қызметі
Тапсырыс қабылдау (не Тауарды қиыстыру Төлемсіз автотұтағы
тауарды пошта арқылы Тауарды қайтару Ресторандар, кафелар
жөнелту) Тауарды қайта істеу Жөндеу қызметтері
Жарнамалау Тауарды орнықтыру Интерьерді безендіру
Витринаны құрастыру Тауарға жазу Несие беру
Дүкен ішіндегі экспозицияАқысын жеткізгеннен кейінДемалыс бөлімдері
Киім өлшейтін орын төлеу
Жұмыс істеу уақыты
Мода көрсету
Көнерген тауарларды
қайтарып алу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 2
1. Тауар саясатының теориялық негіздері 5
1.1 Маркетингтегі тауар саясатының ролі 5
1.2 Тауардың бәсекеге қабілеттілігі 13
2. Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясатын жетілдіру 15
2.1 Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясаты 15
2.2. №1 Сыра зауытының тауар ассортименті 24
2.3. №1 Сыра зауыты тауарларының бәсекеге қабілеттілігі 28
Қорытынды 37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 39
КІРІСПЕ
Елімізде өтіп жатқан экономикасы түбейгейлі жүйелік өзгерістер кезеңін
басынан өткеріп жатыр. Микро деңгейдегі бұл кезең экономикалық
субьектілерінің іскерлік бағыттары мен шарттарының өзгерісімен сипатталады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың басқарудың жаңа жүйесі қалыптасып келе жатқан
кезінде негізгі құрамдастарының бірі – маркетинг жүйесі. Қазіргі отандық
жағдайларда маркетинг аумағындағы батыс тәжірибесін толықтай қолдану мүмкін
емес. Сол себепті Қазақстанда маркетинг жүйесінің қалыптасу бағыттары мен
мүмкіндіктерін, шарттарын анықтау мақсатында маркетингтің дамуының
тәжірибесін талдау маңызды мәселелердің бірі.
Бүгінгі таңда қалыптасқан экономикалық жағдайларында кәсіпорындар
алдында тұрған жаңа мәселелерді пайымдау шешу маркетинг кешенінінің
құрамдасы болып тауар саясаты болып табылады. Тауар саясатын басқарудың
күрделілігіне неғұрлым үлкен нарықтық сақтап қалу немесе басып алу арқылы
негізгі мақсаты пайданы асыру үшін НИОКР енгізу. Нарықты зерттеулер бойынша
маркетингілік рәсімдер, сұранысты қалыптастыру, сервистік қызметтерді
дамыту және басқада бағыттарды қамтуын қамтамасыз ету болып табылады. Тауар
саясаты басқару обьектісі ретінде кәсіпорынның басқа да жүйелерінен өз
күрделігі және бағытталуымен ерекшелінеді.Тауар саясаты кәсіпорынның
өндірістік және техникалық қызметтері арасындағы өзара тығыз әрекететуінің
үлесімділігі.
Кәсіпорын тауар саясатын жетілдіру тауар көп түрлігі (ассортимент),
тауар номенклатурасы, маркілеу, тауарларға атаулар беру, орам және
сервистік қызмет көрсету және тағы басқа проблема арасындағы келісімдерді
талап етеді.
Тауар ассортименті - функционалдық және тұтынушылық сипаттамалары
ұқсас тауарлар тобы. Кез келген фирма нарықта тұрақтану үшін, нарықта тауар
ассортиментін толтырып әрдайым, кеңейтіп отырады.
Тауар ассортиментін толтыру жайлы шешімдер қабылдау тауар
номенклатурасы түсінігімен тығыз байланысты.
Тауар номенклатурасы – бұл нақты сатушылармен тұтынушыларға ұсынылатын
тауар бірліктері және топтарының барлық көп түрлігінің жиынтығы. Тауар
номенклатурасының кеңдік, толу, тереңдік және гармониялық сипаттамалардан
тұрады. Бұл төрт сипаттамалар фирма тауар саясатын анықтауға мүмкіндіктер
береді.
Тауар маркасы басқа тауарлардан оны айыру үшін, қабылданған тәртіпке
сайкес тауарға тіркелген белгі болып табылады. Ол сурет, рәміз (символ),
бірікке әріптер немесе цифрлар сипатында болуы мүмкін.
Тауар маркасы экономикалық мән мағынасы жоғары және ол ол көптеген ірі
компаниялардың миллион, миллиардтаған доллармен есептелінетін мемлекеттік
автономды объектісі.
Кәсіпорынның тауар саясатын жетілдіру үшін үнемі тауардың өміршеңдік
кезеңін бақылау қажет. Тауардың өміршеңдік кезеңі бұл – бір нарықта болу
уақыты.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігі- бұл нарықта жемістіліктілікті
анықтайтын тауардың тұтынушылық және құндық сипаттамалар жиынтығы.Бұлкөп
функционалды түсінік, күрделі категория, нарық шарттарында тауарға сайкес
сипатталып , тұтынушылар талаптары тек сапалық, техникалық, эстетикалық
сипаттмалары ғана емес, сонымен қатар сатудың эканомикалық және
коммерциялық шарттары бойынша анықталады.
Осы жоғарыда айтылған тауар саясатын біз тәжірибе жүзінде Алматы
қаласындағы №1Сыра зауытында зерттедік.
Қазіргі таңда Қазақстанның сыра нарығында 27 өндіруші бар. Соның ішінде
Алматы қаласының №1 Сыра зауыты отандық өндірістік қатарындағы сапалы өнім
шығаратын зауыт болып табылады.
Уаақыт өте келк сыра зауытының өнімді шығару деңгеі өсе бастады. 1996
жылы зауыттың өндірістік көлеиінің ұлғаюы ерекше болды.Осы уақыттан бастап
ұйымдастырушы техникалық іс-шараларға сайкес өндірісті жаңарту жұмыстары
белседі түрде жүргізіле бастсды.
Зауыт үлесін ең үлкен жетістік болып американдық – техналогияларды жаңа
қайнату пештерін цехторға ендіру болып табылады.Бұл жоғары сапалы өнімалуға
және өнім құрамындағы темірдің болмауына мүмкіндіктер туғызды.
Қазіргі таңда зауыты дайын өнімнің дизайнын және тауардың бәсекеге
қабілеттілігін жақсарту мақсатында 1997 жылы Германдық Кронес фирмасымен
келісім шарт жасалынған. Бұл келісім шарт өнім сапасын арттыруға және таза
өндіруге мүмкіндіктер туғызды.
Зеріттеу нәтежесінле біз сыра зауытының тауар саясатын жетілдіруде
жетістіктерге жетті.
№1Сыра зауытының тауар саясатын жетілдіру жолдарының бірі ассортимент.
Сыра зауытының қазіргі уақыттағы тауар ассортименті келесілей сыра және
сусындар түрлерімен анықталады: Жигулевское, (Корона Алатау, Мың
жылқы, Көктөбе, Жігер, Медео, Шымбұлақ, Казахстанское). Сусындар Зеленое
яблоко, Малина, Буратино, Тоник, Квас.
Сыра зауыты жаңа пештерді қолдана отырып ассортименттерін кеңейтіп,
тауардың бәсекеге қабілеттілігшін және тауар сапасын жоғарлатты.
Сыра зауытының бәсекеге қабілеттілігінің ең алдымен оларға арттықшылдық
бере алатын тауар қасиеттеріне тәуелді болады, сол себепті бірінші кезекте
өнімнің бәсекеге қабілеттілігін анықтайды. Қазіргі шарттарда Сыра зауытының
бәсекеге қабілеттілігі өткізу нарықтары, көлемдері, қосымша пайда үшін курс
стратегиясының басты құралы ретінде әрекет етеді. Осыған сайкес Сыра
зауытының шығаратын өнімге бағаларды төмендету мен нарықтағы өнімдерден
ерекшеленетін тауарларды шығару есебінен бәсекелестерді ығыстырып,
нарықтағы жағдайын күшейтуге ұмтылады.
№1Сыра зауыты тауарының сапасын жақсарту жаңа позитивті қасиеттерді
алумен жүреді. Тауардың сапасын көтеру бұрынғы өндірілген тауардың ескіріне
алып келеді. Сыра зауыты тауардың сапасын келесі негізгі көрсеткіштеріді
есепке алынады:
• Функционалдық сайкестік:өз базалық функциясының орындайтын тауар
қабілеттілігі;
• Нормалармен стандарттарды нормативтік қолдау;
• Сенімділік, берілген уақыт ішіндегі жұмысты деффекциясының болмауы ;
• Ұзақ мерзімділігі;
• Тауар қызметініңпайдалы мерзімі;
• сервис;
• көркемділігі;
• тауар имиджі.
Тауар саясатында маңызды аспектісі болып зауытының тауарлық немесе
сауда маркасын қолдану. Сыра зауытының тауар маркасы атаулардан,
символдардан, форма немесе комбинация және т.б. белгілерден құрылып тауарды
ерекшелендіреді
Тауар саясатын жетілдіруде Сыра зауыты шығаратын тауар түрінің сапалы
маркировкасын, ассортиментін, бәсекеге қабілеттілік жолдарын енгізіп
жетістіктерге жетіп отыр.
Жалпы Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тәжірибесін талдау
барысында, тауар саясатының жетілдіру жолдарын үлгі ретінде алдық. Өйткені
кейінгі жылдары осы салаларда республикамызда айтарлықтай дамуға бет алцсын
байқауға болады. Қазіргі таңда әрбір кәсіпорынлдар мақсаттарыны жету үшін
тауар саясатын жетілдіруде.
1. Тауар саясатының теориялық негіздері
1.1 Маркетингтегі тауар саясатының ролі
Маркетинг кешенінің басты құрамдасы тауар болып табылады. Нарықта
сатып алу, тұтыну және пайдалану үшін ұсынылатын кез келген нәрсе тауар деп
аталады. Дайын өнім тұтынушылық қасиетке ие болу кезінде тауарға айналадың,
яғни тауарға біріншіден сұраныс бар, екіншіден, оған белгілі мөлшерде ақы
төлеуге сатып алушы ойы болады, үшіншіден, адам мұқтаждығын
қанағаттандыруға қабілеттілігі тән:
Тауар келесі белгілері бойынша жіктеледі:
1. Белгілеуіне қарай: тұтынушылық, өндірістік белгілеу;
2. Қолдану мерзімдері бойынша: ұзақ мерзімді, қысқа мерзімді
және қызметтер (өндіріс пен тұтыну қатар жүреді);
3. Сұранысы мен бағасына қарай: күнделікті сұранысы бар тауарлар,
алдын ала таңдау тауарлары, айрықша сұраныс тауарлары;
4. Тұтыну сипаты және өңдеу дәрежесіне қарай: шикізат, дайын және
қосалқы өнімдер, жартылай фабрикаттар мен материалдар;
5. Дайындау тәсілдері бойынша: стандарттық және бірігей өнім.
Тауар саясатын басқарудың күрделігіне неғұрлым үлкен рыноктың үлесті
сақтап қалу немесе басып алу арқылы негізгі мақсаты пайданыасыру үшін НИОКР
енгізу, нарықты зерттеулер бойынша маркетингтік рәсімдер, сұранысты
қалыптастыру, сервистік қызметтерді дамыту және басқа де басқа бағыттарын
қамтуын қамтамссыз ету болып табылады. Егер осы негізгі мақсатқа жетуді
ескермесе кәсіпорын өз бөлімшілерін жақтаушылығын арттыру мәселесі
талқыланбайды. Тауар саясатының басқару обьектісі ретінде бағытталуымен
ерекшеленеді. Осы кездегі тауар саясаты кәсіпорынның өндірістік және
техникалық қызметтері арасындағы өзара тығыз әрекет етуі үлесімді болуы
керек.
Кәсіпорынның тауар саясатындағы әр қилылық тауардың әр түрлі
деңгейлері мен байланысты болады. Нарықта тұтынушылықты қанағаттандыру үшін
ұсынылатын тауар үшдеңгейге бөлінеді:
-ой бойынша тауар;
-нақтылы орындаудағы тауар - оның тұтынушылар алдындағы
көрнісі,тауардың фирмалық аты, дизайын, орамы, бағасы,сапасы мен
сенімділігі, функционалдық қасиеттері және басқада тұтынушылық
қасиеттерімен анықталады.
Қазіргі нарықта тауардың тұтынушылық қасиеттері тармағын немесе
қызметтер кешенін кеңейту бағалық емес бәсекенің маңызды факторы болып
табылады.
Тауар саясатының қалыптасуында нарықта сатылған және жаңадан
ұсынылған өнім үшін маркетингтің нақты мәселелері бір шама өзгеше келеді.
Өндірілген өнімге қатынасты маркетинг қызметін нарықта бәсекелестерге
қатысты позициялауды талдау, тұтынушылардың сұранысын және тілектерін
ескеріп, оны модификациялау, орамын өзгерту сияқты мәселелер толғандырылады
сатылған өнімнің көлемі және аймақтары бойынша келешекке жоспарлау
барысында маркетингтік бағдарламалар құрылып оны әрмен өсірудің шараларын
қарастырады. Ал жаңа өнімді талқылау кезінде кәсіпорынның басқа бөлімшелері
қатысып талду жасауындағы қиындық болып табылуына қарай маркетингке қатысты
осы бағытта екі мәселені қарастырады:
-маркетинг бөлімі қажетті түрдегі ақпаратты (болашақ нарық
мөлшері, мүмкін бәсекелестер, нарықтағы бағалар, жаңа өнімге қатысты
тұтынушылар қалауы мен тілектері, өткізу және сервистік тармақтар дайындығ
және тағы басқалары жатады) бере алатынына көз жеткізу;
-жаңа өнім құру процесі алғашқы кезеңінде жеткілікті түрде
маркетинег бөлімінің қатыстыратынына көз жеткізіп, басқаруды ұйымдастыру.
Фирманың тауар саясаты жекелей тауар бірліктері, тауар көп түрлігі,
тауар номенклатурасы, маркалық атауларды беру, орам және сервистік қызмет
көрсетумен байланысты проблемалар арасында келісімділікті талап етеді.
Тауар ассортименті. Тауар ассортиментін жоспарлау, құру және басқару
маңыздылығы тауар өндірушілер өздерінің өндіріс мүмкіндіктеріне қарай
бегілі тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыру үшін керек кезде нақты
тауарлар жиынтығын ұсынуға бағытталған. Өндіруші-кәсіпорын нарыққа
ұсынылған тауардың тауардың түрлі жиынтығын ассортимент деп аталады.
Тауар ассортименті – кәсіпорын өндіретін белгілі тауардың барлық
түрлерінің жиынтығы. Оған әр тұрлі тауар жиынтығы кіреді. Тауар түрлері
(рахат конфеттері – карамель, мармелад, сорғыш конфеттері, ирис, шоколад)
функционалды айырмашылықтарына, сапасына, бағасына қарай ассортименттік
топтарға бөлінеді. Әр топ топтастырудың төмен сатысын көрсететін
ассортименттік позциядан тұрады. Мысалы кәсіпорын тоңазытқыш және кір
машинасын өндіреді делік. Тоңазытқыштың бір, екі және үш камералық тағы
басқа үлгілері болады. Олар әр түрлі таңбаларға ие болуы мүмкін және
көлемімен, ерекше техникалық көрсеткіштермен сипатталады.
Тауар ассортименті мына көрсеткіштермен сипатталады екі тереңділігі
және салыстырмалығы. Ассортимент екі ассортиментік топтардың саны.
Ассортимент тереңдігі әр ассортименттік топтағы жайғасым саны. Ассортимент
салыстырмалығы – тұтынушылар көз қарасынан, түпкі қолдануға, тарату
арналарына жәнебағаға байланысты ұсынған ассортименттік топтардың
арақатынасы.
Ассортиментті құру арқылы нақты тауарлар түрлері, олардың жеке
серияларының мәселелері, ескі және жаңа тауарлар, күрделі және жай
тауарлар арақатынасын анықтауға болады. Ассортиментті құру кезінде баға,
сапа, кепілдеме, сервис жайында өзекті мәселелер пайда болуы мүмкін.
Ассортимент құрудың алдында фирма ассортимент қағидасын өңдейді. Ол оңтайлы
ассортименттік құрылымы мен тұтынушылардың талаптарын ескеріп, шикізатты,
техниканы, қаржы қорларын тиімді қолданып, өнімді төмен шығынмен өндіріп,
тауар ұсынысын құруға бағытталады. Ассортименттік қағида көрсеткіштері
жүйесімен сипатталады. Олар: тауарлардың түрлері, ассортиментті жаңарту
деңгейі мен оның жиілігі, белгілі тауар түріне белгіленген баға деңгейі
және тағы басқалар. Ассортименттік қағиданың мақсаты фирманы нақты
тұтынушылар сұраныстарының түрлері мен құрылымына сәйкес тауарларды
өндіруге бағыттау болады. Ассортиментті жоспарлау жұмысы қажетті анықтаудан
немесе нарықты зерттеу нәтижесінде өнім туралы негізгі ұғым қалыптасқаннан
кейін басталады. Жаңа өнім туралы ойдың пайда болңан көзіне қарамай ойдағы
өнімнің қажетке сәйкестігін анықтау керек. Кейбір жағдайда немесе
жаңартылған өнімді бар ассортименттікке қосу немесе ассортименттегі ескі
өнімге айырбастау ғана қажет болады. Ал өндіру үшін жаңа өнім жобасы
болмаған жағдайда өнім туралы ойды жобалау. Жобалау конструкторлық
бөлімшелерге жіберіледі. Олар жаңа тауарлар үлгілерін дайындап, өндірудің
алдында оларды тексеріп отырады.
Тауарлар ассортименті – функционалдық және тұтынушылық сипаттамалары,
сонымен қатар тарату арналары бойынша ұқсас тауарлар тобы. Әрбір тауар
ассортименті маркетингтің өз стратегиясын талап етеді. Тауар
ассортиментінің кеңдігі мен тереңдігін айрықшалайды.
Тауар ассортиментінің кеңдігі фирма мәселелері мен мақсаттарына тәуелді.
Рыноктың көп үлесіне ие болғысы келетін фирма үлкен тауарлық көптүрлілікке
ие болуы тиіс, егер оны тек пайда ғана қызықтырса онда табыстық тауарлардың
тар көптүрлілігіне ие болған жөн. Уақыт өтісімен фирманың тауар
ассортименті көбінесе кеңейеді және ол өңдеу мен толтыру сияқты екі әдіспен
жүреді. Тауар ассортиментін өңдеу және тауар фирма өндіретін көптүрлілік
шегінен шыққанда болады.
Жоғары өңдеу. Екінші рольдегі әрекет ететін фирма және төмен нарық
эшелондарында әреект етеді. Рыноктың жоғары эшелондары өткізу неғұрлым
жоғары ырғақтары мен жоғары пайдалылықпен тартылады. Жоғары өңдеу үлкен
қорлар мен тәуекелділіктерді талап етеді, себебі жетекші рольдегі
бәсекелестер осы эшелонда әрекет етеді. Потенциал сатып алушылар төменгі
эшелондағы фирмалар жоғары сапада тауарлар өндіре алатынына сенбеуі мүмкін.
Егер бастысы фирма қызметкерлері мен делдалдарында рыноктың жоғары
эшелондарына қызмет көрсету үшін шеберліктері және біліктіліктері жетпеуі
мүмкін.
Төмен өңдеу. Көптеген фирмалар жетекші рольдегі иеленуге тырысып,
рыноктың жоғары эшелонында орналасады. Бірақ өз өндірісін кеңейту мөлшері
мен фирманың тауар көптүрлілігі бойынша басқа рынок эшелондарын қамтуға
тырысады. Төмен өңдеу фирмамен бәсекелестерге кедергі ету мақсатында
орындалып, рыноктың тез өсіру сегменттеріне өту үшін немесе жоғарыға
тырысады. Жетекші американ автомобил шығаратын Форд, Дженерал Моторс және
басқа да фирмалар 70 жылдар ортасында көптүрлілікті төмен кеңейтуге мүддесі
болмай, яғни олар аз литражды және үнемді автомобильдерге негізделмеді.
Онымен жапон фирмалары пайдаланып АҚШ-тың автомобиль рыногының айтарлықтай
үлесіне ие болды.
Жоғары және төмен өңдеу. Орта эшелонда әрекет ететін фирмалар жоғары
және төмен бір уақытта тауар көптүрлілігін өңдеу жайлы шешім қабылдауы
мүмкін. Ол үшін фирма нарықтың төмен эшелондарында әрекет ететін бағалар
бойынша сататын жетілген тауарлар өндіруі тиіс. Жоғары өңдеу үшін рыноктың
жоғары эшелондарына қарағанда бағасы төмен белгіленген жоғары сапалы
тауарлар өңдеуі қажет.
Тауар ассортиментін толтыру. Тауар ассортиментін кеңейту бар рыноктар
үшін жаңа тауарлар шығару есебінен жүруі мүмкін. Фирманың тауар
ассортиментін кеңейту үшін бірнеше белгілер болуы мүмкін:
- пайданы өсіру қажеттілігі;
- ассортиментті кеңейтуді сұрайтын делдалдарды қанағаттандыруға тырысу;
- фирманың әрекет етпейтін өндірісін қолдану мүмкіндіктері;
- максимал тауарлық көптүрлілікпен жетекші фирма болуды мақсат ету;
- бәсекелестер әрекетін ырықтандыру;
Тауар ассортиментін кеңейту кезінде шығарылатын тауарлардан жаңа
өнімнің ерекшеліктерін есепке алу қажет. Осыдан басқа тауар ассортиментінің
толуы жалпы пайданың азаюына әкеледі, өйткені тауарлар өзара бәсекеге
түсіп, ал сатып алушы оларды таңдап алуда қиындықтарға кездеседі.
Тауар ассортиментін толтыру жайлы шешімдер қабылдау тауар
номенклатурасы түсінігімен тығыз байланысты.
Тауар номенклатурасы – бұл нақты сатушылармен тұтынушыларға ұсынылатын
тауар бірліктері және гармониялықпен сипатталады.
Тауар номенклатурасының тереңдігі бұл фирма шығаратын тауар
ассортименттік топтарының жалпы саны.
Тауар номенклатурасының тарату тораптары, түрлі ассортименттік тауарлар
арасындығы жақындық дәрәжесі.
Тауар номенклатурасын сипаттайтын төрт көрсеткіш фирма тауар саясатын
анықтауға мүмкіндік береді. Ол тауар номенклатурасын кеңейтіп тауарлардың
жаңа ассортименттік топтарын енгізіп, әр түрліліктер санын көбейтіп, осы
кезде толуға ықпал етеді. Шығарылатын тауарлардың көп вариантын орау
салмағы және әр түрлі қоспалар қосу арқылы фирма өз тауарлық
номенклатурасын тереңдетеді. Фирма мақсатты түрде әр түрлі ассортименттік
топтар арасында гармониялыққа жете алады.
Жаңа тауарды жоспарлау. Жаңа тауар дегеніміз қолда бар тауарларға
қарағанда жаңа тұтыну қасиеттерімен ерекшеленіп, нарыққа ұсынылған жаңа
өнім.
Жаңа тауарлардың маңыздылығын мына факторлар бейнелейді:
- пайданы өсіруге байланысты көмектеседі;
- қалыптасқан тауар және ассортимент топтарына қарағанда ерекше
қасиеттері бар;
- өндіріс қалдықтарын пайдалануға мүмкіндік жасауы мүмкін;
- фирманың инновациялық қабілетін сақтауға және оны көтеруге ықпалы бар;
- маусымды жұмыс жасайтын фирмалардың шығындарын азайтып, өткізу
арналарын жыл бойы тұрақтандырады;
- тұтынушылардың демографиялық өзгеріс сипаттамаларына өндірісті
сәйкестендіруге жағдай жасауы мүмкін.
Жаңа жоспарлау ісі келесі сатылардан тұрады:
1) Идея жинау сатысы жаңа тауар шығару мүмкіндіктерін үздіксіз ізденуден
тұрады. Ол идеяларды фирманың қызметкерлерінен, өнім арналарынан,
үкімет органдарынан және бәсекелестердің тауарларын салыстыру арқылы
жинауға болады. Негізінде идея жинаудың үш әдісі бар: ой шабуылы
тауарларды талдау, сауалдама арқылы.
2) Өнімді бағалау сатысында іріктеу арқылы жарамсыз идеяларды талдаудан
тыс шығарады. Ол үшін іріктеу тізімі қолданылады. Іріктеу тізімінің
бір шетінде жаңа тауардың маңызды қасиеттері көрсетіледі, ал екінші
шетінде идея бойынша өндірілетін тауарлар салыстырылады.
3) Тұжырымдаманы тексеру сатысында тұтынушыға өндірілетін тауар
ұсынылады. Сол арқылы оның затқа деген ниеті мен сатып алуға деген
ынтасы анықталады.
4) Экономикалық талдау сатысында талдау сұранысы болжамдалады және
шығындар мен пайда есептелінеді.
5) Өнімді шығару сатысы идеяны нақты іс-қимылға айналдыру деген ұғым.
6) Байқау маркетинг сатысы дегеніміз өнімді бір немесе бірнеше таңдалған
аймақтарда өткізіп көру.
7) Коммерциялық өткізу сатысы тауар өміршеңдік кезеңінің енгізу фазасына
сәйкес келеді.
Демек, жаңа шығарылған тауарлардың бәріне нарықта сұраныс бірдей
болмайды. Жаңа тауарлар сәтсіз жолында болуы мүмкін, егерде ұтымды
ерекшеліктері жеткіліксіз болса, дұрыс жоспарланбаған болса немесе нарыққа
шығу мерзімі дәл анықталмаса.
Тауар жайғасымы (позициялау). Бар тауарлардың қатарында жаңа
тауарлардың орнын анықтау процесі, яғни басқа тауарлар қатарында жаңа
тауарларды қолдану облысында орнату және олармен бәсекелесумен қатар ескі
тауарларды сырып тастау мүмкіншілігі болып табылады. Позициялау нарығында
жаңа тауардың шығу мүмкіншілігін потенциалды анықтау үшін қажет.
Позициялау және саралау - бір-бірімен тығыз байланысқан түсінік.
Позициялау тұтынушылардың қажеттілік сәйкестеріне қарай нақты нарықты
саралауда тауар жайғасымы бекітілуімен байланысты.
Позициялау мақсаты - сатып алушыға ұқсас тауардың ішінен сол тауарды
қандайда белгісі бойынша бөліп алуға және соны сатып алуға көмектесу.
Клиенттердің тұтыну сипаты және тауар артықшылығының басымдылығын
анықтау негізінде позициялауға мүмкін.
Кәсіпорын өз тауарларын нарықта жылжыту үшін түрлі маркетингілі
мониторинг әдістерін қолданады.
КЕСТЕ-1
Шартты жағдайларға мысал: жаңа өнім түріне өту
Өнім түрлері Тауардың өміршеңдік Жалпы
және оның кезеңі көлемдегі
көлемі шығарудағы
өсу кезеңі тұрақтандыру үлес салмағы
құлдырау
кезеңі кезеңі
А - - 50 50
Б - 30 - 30
В 20 - - 20
Қазіргі жағдайда шығарылатын өнімнің 80%-ы нарықтың қауіпті аймағында,
ал тауардың 50%-ның ешқандай болашағы жоқ. Шығарудың жалпы көлемі 20%
алатын және өсу аймағында орналасқан В тауарына қолдау көрсету үшін
шаралар жасау және жаңа тауарлар моделдеріне өту қажет.
Тауардың өміршеңдік кезеңі
1) Фирма жаңа тауар шығаруға байланысты барлық әрекеттерінің, зиян-
қауыптерінің қайтарылымына тұратындай табыс келтіруді қамтамассыз
етуге тырысады. Фирма өз тауарларын өткізуде жоғары, әрі ұзақ уақытқа
созылауын қалайды. Олар әр тауарлардың өзіне тән өміршеңдік кезеңінің
бар екенін біледі, бірақ осы кезеңнің қанша уақытқа созылатынын болжау
оңай емес. Тауардың типтік өміршеңдік кезеңінің ирегі 1-суретте
келтірілген.
2) Нарыққа шығару кезеңі-тауарды өткізудің шабан өсу кезеңі. Тауарды
нарыққа шығарарда шығын көп болғандықтан бұл кезде табыс болмайды.
3) Өсу кезеңі-тауарды нарықта қабылдау және табыстың тез өсу кезеңі.
Мұнда тауардың болашағына көп әсер етеді. Бұл фазада тұтушылар тауарды
қабылдайды, сұраныс өсе бастайды және сату көлемі де өседі. Тауарды
өткізуден түскен пайда барынша максималды деңгейіне жетеді. Мұндағы
фирманың негізгі мақсаты сату көлемінің өсуін неғұрлым ұзақ уақытқа
созу керек. Бұл мақсатқа жаңа сегменттеріне шығу, жаңа өткізу
арналарын табу, жарнамаларды күшейту арқылы жетуге болады. Баға тіпті
төмен болуы мүмкін, өйткені рынокта бәсекелестердің тауарлары
сатылады. Олардың жолын бөгеу үшін бағаны төмендету қажеті де
кездеседі.
1. Кәмелеттену кезеңі - тауарды потенциялды сатып алушылардың
қабылдануына әлдеқашан қол жетіп, соған байланысты өткізу қарқыны
бәсеңси бастаған кезеңі. Жаңа тауар дәстүрлі тауарға айналады, сату
көлемі шектеледі. Пайда көлемі төмендей бастайды. Алайда
тұтынушылардың көпшілігі тауарды әлі де сатып алады.
2. Құлдырау кезеңі - өткізу өте тез және табыстың төменднген кезеңі.
Келтірілген тауар өміршеңдік кезеңінің ирегі типті болғанымен,ол бұл
түрде ылғи болмайды. Сату көлемі төмендей түседі. Бұл кезеңде тауардың
қасиеттерін зерттеп, оны жаңарту мүмкіндіктерін немесе оны өндірістен
шығаруды қарастыру қажет.
Енгізу Өсу
Кемеліне жету Құлдірау
Сату
көлемі
Уақыт мерзімдері
Бір кезеңнен басқа кезеңге ауысқан кезде күрт өзгерістер әдетте
байқалмайды. Сондықтан маркетинг бағдарламасына дер кезінде ұтымды
өзгерістер енгізу үшін сату көлемінің өзгерісіне зер сала қадағалау қажет.
Нарықта сырқат тауар ұстанғандар көп шығынға ұшырайды, ол фирма беделіне
де нұсқан келтіреді.
Тауар өміршеңдік кезеңі сипаты және әрбір кезеңінің ұзақтығы
тауардың тұтыну қасиеттеріне, олардың тұтынушылар қажеттіліктеріне
сәйкестігіне, өзара алмасушы тауарлар санына және олардың бәсекелік
қабілеттілігіне байланысты. Осыған қоса нарық жағдайы да есепке алынуы
маңызды орын алады.
Тауардың өміршеңдік кезеңінің түрлері. Жоғарыда дәстүрлі түрде орын
алған тауардың өміршеңдік кезеңін қарастырған едік. Алайда іс жүзінде оның
басқа да түрлері бар (суреттерде көрсетілген).
Дәстүрлі ирегі: нарыққа тауарды енгізу, өсу, кемеліне жету және
құлдырау кезеңдері нақты мезгілдермен қамтылған.
Классикалық ирегі: тауардың тұрақты өтімі ұзақ уақытпен сипатталған.
Иілу ирегі: тауардың өтімі аса тез көтеріліп және тез төмендеумен
сипатталған.
Ұзақ созылған елігу ирегі: бұл да жоғарыдағыдай, тек өнімнің өтімі
төменлеп барып бір деңгейде сақталады
Мерзімді немесе сән ирегі: тауар жақсы өтімін тауып, маусым мерзіміне
қарай осы ирек сипатын алады.
Тауарды тестілеу. Жаңа тауарлардың сапасы мен сұранысын анықтау үшін
тестілеу жүргізіледі. Мысалы, бір жыл ішінде шет елінде бірнеше тестілеудің
нәтижесінде шамамен 40% сәтсіз тауарлар болып шығады. Англия, Белгия,
Голландия және Германияда еуропадағы ең жоғары беделге ие болған төрт
тестілеу орталығы орналасқан. Олар неше түрлі тауарларды және қызметтерді
тестілеу жұмысын атқарады. Ал дәрежесінің ең күштісі - Берлиндегі
Test журналын шығарушы (1964 жылы ФРГ парламенті құрған) тауарды тестілеу
орталығы Stiftung Warentes (SW) болады.
Кейінгі жылдарда бұл орталықтарда негізінде тұрмыстық электроника
бұйымдары және де басқа үй тұрмысына қажет бұйымдар тестіленетін болған.Ол
тауар 5 баллдық шкаласымен бағаланады. Оның белгілері: өте жақсылары ++,
жақсылары +, орташалары о, нашарлары -, өте нашарлары --.
Тауарлардың қауіпсіздігі мен ыңғайлылығы негізгі белгілері болып саналады.
Кейінгі кезде Ресейде рынокқа ұсынылған шетелдік жаңа тауарларға
тестілеу жүргізілген болатын. Тестілеудің қорытындысы тұтынушыларға
арналған Спрос, Добрые советы журналдарында жариялануда. Ал бұл
журналдар Қазақстанда да таратылады. Біздің елімізде осылай тестілеу
жүргізілуі тұтынушыларға тиімді және қолайлы болар еді. Бұл халыққа
көрсетілген қамқорлық болуымен қатар кәсіпкерлерге де тиімді және өтімді
тауарларды таңдап алуға көмектесер еді.
1.2 Тауардың бәсекеге қабілеттілігі
Өнімнің бәсеке қабілеттілігіне қазіргі әлемде барлық фирмалар көп көңіл
бөледі. Бұл мәселелерге әр елдің экономикалық және әлеуметтік өмірі
байланысты. Себебі бәсекеге қабілетті деген ұғымы елдің, әр өндірушінің
тауарлар мен қызметтерді өңдеу, өндіру, өткізу мүмкіндіктерінің жиынтығын
анықтаушы көрсеткіш болады.
Нарық байланыстарын қызметтендіру маңызды шарттары нақты бәсекелестер
болып табылады. Бәсекелес - бұл үлкен пайда алу мақсатында нарықтағы
өнімдердің экономикалық бәсекелесі (соперничества).
Бағалық және бағалық емес бәсекелес, олигополиялық, еркін бәсекелестер
болып ерекшеленеді.
Еркін бәсекелес - нарықта көп өндірушілермен кез келген тауарды
қолданатын тұтынушылардың көбеюінен туындайды және де бәсекелестердің
ішінен біреуі нарықтан ығыстырылады, өйткені тұтынушылар сатушыларды үлкен
көлемде таңдай алады.
Олигополиялық бәсекелес - нарықтың көп бөлігін бақылайтын біріккен
немесе бірнеше кәсіпорындардың бәсекелесі.
Бағалық бәсекелес - өндіруші тауардың бағасын төмендету немесе көтеру
жолы арқылы сұранысқа әсер етеді.
Бағалық емес бәсекелес - сұранысқа түрлі жолдар арқылы әсер етуі, яғни,
сапаны жоғарлату, сыртқы көрінісі, жарнама және т.б.
Тауардың бәсекеге деген қабілеттілігі дамыған бәсекелестік рынокта оның
коммерциялық табысын көрсететін маңызды факторы болады. Тауардың бәсекеге
қабілеттілігі дегеніміз тауардың рыноктағы табысын анықтайтын тұтыну және
құнды (бағалы) сипаттамаларының жиынтығы, яғни бәсекелес ұқсас тауарларды
молынан ұсыну кезіндегі бір тауардың басқаларға қарағанда артықшылықтары.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін тек басқа бәсекелес тауармен салыстырып
қана анықтауға болады, сондықтан оны нақты нарыққа және сату уақытына
байланыстырып қарастыру қажет.
Өзінің қажетін қанағаттандыру үшін сатып алушыға тек тауарға ие болу
жеткілікті емес. Егер ол техникалық күрделі өнім болса, онда сатып
алушыда оны пайдалану үшін қоымша шығын шығарады (жөндеуге, майлайтын майға
және т.б. заттарға). Сондықтан сатып алушының шығындары екі бөліктен
тұрады: сатып алу шығындары (тауар бағасы) және тұтынумен байланысты
шығындар (тұтыну бағасы).
Әдетте тұтыну бағасы сату бағасынан біршама артық болады (жалпы
пайдалану шығындарында көліктің сату бағасы 20- жоғары болмайды, жүк
автокөліктікі - 15). Сондықтан бәсекеге қабілеттілігі мол тауардың тұтыну
бағасы төмен болады. Бірақ бұл экономикалық көрсеткіш (тұтыну бағасы)
бәсекеге қабілеттілік ұғымын толық бейнелей алмайды. Бәсекеге қабілеттілік
параметрлер саны өнімнің күрделілігіне, түріне, зерттеу мақсатына және т.б.
сыртқы факторларға байланысты болады.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін зерттеу жұмысы үзіліссіз және жүйелі
түрде, тауардың өміршеңдік кезеңінің фазаларына сәйкес жүргізілуі қажет.
Тауардың бесекеге деген қабілеттілігін анықтау көрсеткіштері:
- өнімге қойылатын талаптарды тұжырымдау;
- нарықты зерттеу;
- тауарға деген әлеуетті тұтынушылардың сұранысы;
- бәсекелес туралы мәліметтер жинау;
- бәсекеге қабілеттілігін талдау мақсатын анықтау;
- жобаны талдау, құнын бағалау, нарық сыйымдылығын және өткізу
мүмкіндіктерін анықтау;
- бағалауға қажет параметрлер тізімін анықтау;
- бәсекеге қабілеттілік көрсеткішін экономикалық параметрлермен
есептеу: бәсекеге қабілеттілігінің интегралды көрсеткішін есептеу,
бәсеке қабілеттілігін анықтау, бәсекеге қабілеттілігін көтеру
шараларын жүргізу және шығындарды оңтайландыру;
- салыстыру негізін анықтау;
- нормативтік параметрлерді талдау;
- бәсекеге қабілеттілік көрсеткішін техникалық параметрлермен есептеу;
- тұтыну бағасын талдау.
Кәсіпорынның бәсекелес қабілеттігі сандық факторларының әсерінен
қалыптасады. Олардың ішінен негізгілері болатындар: жаңа, сапалы,
пайдаланудағы тиімділік, дизайн, қорабы, энергосыйымдылығы.
Тұтынушы тауарды таңдамас бұрын, ереже бойынша алдымен сапасын, оның
қасиеттеріне көп көңіл бөледі. Тауардың бәсеке қабілеттілігі тұтынушы
қасиеттеріне және тауардың бағасына тәуелді.
Өнімнің бәсеке қабілеттілігін және кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін
айыру қажет.
Кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігі – бұл бәсекелес алдында оның
артықшылығы және кәсіпорынның экономикалық, техникалық, ұйымдық
мүмкіншілігі. Кәсіпорын мүмкіншілігі бәкелестікке шыдау: мысалы, өндіріс
шығындарын төмендету, өнімнің сапасын жоғарылату, жоғары табыс алу және
нақты рента бөлігінде тұрақты орын алу.
2. Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясатын жетілдіру
2.1 Алматы қаласындағы №1 Сыра зауытының тауар саясаты
Қазіргі таңда Қазақстанның сыра нарығында өнімді жеткізетін 27 сыра
өндіруші зауыт бар. Және 75 кіші зауыттары бар. Бұл зауыттардың қуаттылығы
100 мың дал. Барлық зауыттардың қуаттылығы 57,2 млн. доллар. 2005 жылы
отандық сыра зауыттарымен 18,5 млн. доллар сыра өндірілген. Соның ішінде
Алматы қаласының №1 сыра зауыты отандық өндірушілердің қатарындағы сапалы
өнім шығаратын зауыт болып табылады.
№1 сыра зауыты 1974 жылы құрылған. Сыра зауыты жоғары сапалы сыраны
ескі дәстүрлермен шығаруда әйгілі болғандықтан сыра саласының ең ескі
кәсіпорындарының бірі болып табылады. 1992 жылға дейінсыра зауыты
Сусындар бірлестігінің құрамында болып келген. Қазіргі таңда жеке
кәсіпорын ретінде жұмыс атқаруда. Бұл кезеңде негізгі құралдардың тозуы
86,8% болқандықтан, өнімді шығару қиындай түсті. Осы кезде өнімді жаңарту
мәселесіне көп көңіл аударылды.
Уақыт өте келе сыра зауытының өнімді шығару деңгейі өсе бастады. 1996
жылы өндіріс көлемінің ұлғаюы ерекше болды. Осы уақыттан бастап
ұйымдастырушы – техникалық іс-шараларға сәйкес өндірісті жаңарту жұмыстары
белсенді түрде жүргізіле бастады.
Зауыт үшін ең үлкен жетістік болып американдық-технологиялық жаңа
қайнату типтерін цехтарға ендіру болып табылады.
Жаңа қайнату цехының құндылығы өндірістен қара қара металдың шығарылуы.
Олар: жаңа котелдар, сыра трубалары және де басқа да құралдар тот баспайтын
болаттан жасалынды. Бұл жоғары сапалы өнім алуға және өнім құрамындағы
темірді болдырмауға мүмкіндік берді.
Сыра зауытының тағы бір үлкен жетістігі болып тауар саясатының
жетілдіру жолдарының жүзеге асуы, яғни тауар ассортиментінің көбеюі,
сапасының жоғары болуы, бәсеке қабілеттілігі және т.б.
Дайын өнімнің дизайнын және бәсеке қабілеттілігін жақсарту саясатында
1997 жылы германдық фирмамен келісім шарт жасалынған болатын. Бұл келісім
шарт өнім сапасын арттыруға және таза өнім өндіруге мүмкіндік туғызды. Осы
таңда сыра зауыты таза өнімдер өндіруде. Бұл өнімдер келесідей сыра және
сусындар түрімен анықталады: Жигулевское, Корона Алатау,
Казахстанское, Алатау, Көктөбе, Жигер, Минжилки, Медео,
Шымбұлақ, сусындар: Зеленое яблоко, Малина, Дюшес, Буратино,
Яблоко.
Қазіргі таңда Алматы қаласының №1 сыра зауыты саладағы негізгі
кәсіпорындардың бірі болып табылады және кәсіпорындарда жоғары сапалы өнім
шығаруға барлық жағдайлар жасалынған. №1 сыра зауытының рыноктық
қатынастарға өту тиімділігі ұйымдастырушылық құрылымдар мен маркетинг
қызметінің нарық пен тұтынушылардың талаптарына жауап реакциясы және қайта
құрылуы жеделдігімен анықталады.
№1 сыра зауытындағы маркетингтің төмен тиімділігін жоюды талап ететін
келесі негізгі факторлар бар:
1. Рынок пен рыноктық қатынастар мәдениеті дамуының төмен деңгейі;
2. Сыра зауытының маркетингтік іс-әрекетін жоспарлау мен жүзеге асыру
бойынша тәжірибелік және әдістемелік ұсыныстардың болмауы;
3. Өндірістік менталитет және маркетингтік тұтынушыға емес, өткізуге
бағдарлануы. Пайда мен өткізуді көтеру немесе ұжымды сақтауға
бағытталған басылымдықтар;
4. Кешенді маркетингтік зерттеулер жүргізу, нарық коньюктурасын
моделдеумен болжау тәжірибесі және әдістемесінің болмауы;
5. Ақпараттық база дамуының жеткіліксіз деңгейі;
6. Кәсіпорынның барлық бөлімшелері мен түгел персоналының нарыққа
толассыз бағдарының болмауы.
Маркетингтің төмен тиімділігінің аталған себептермен сыра зауытының
маркетинг іс-әрекеті тиімділігінің өсуін қамтамасыз ету үшін шешуді талап
ететін мәселелер шартталады.
№1 сыра зауытындағы тауар саясаты шектерінде негізгі өндірістік
қорлардың белсенді бөлігін жаңарту қарқыны жоғарлатуды талап етеді, осы
кезде бастапқы болып қорлардың сандық емес, сапалық жаңалау, жабдықтың
моральді тозу мерзімдерін қысқарту мәселелері табылуы тиіс. Өнім сапасы
жабдықтар паркі жағдайымен ғана емес, қолданылатын технологияның
озықтылығымен анықталады. Алматы қаласындағы №1сыра зауытының жұмыс
тәжірибесі көрсетуінше, қазіргі заманғы технологияларды пайдалануы
өзгертілмеген технология кезінде техниканы жетілдіруге қарағанда еңбек
өнімділігі мен өнім сапасының өсуін көп дәрежеде қамтамасыз етеді. Тамақ
өндірісінде технологияның дамуы келесі екі мақсатты анықтайтындығын айтып
кетуге болады: жақсартылған сапалы өнімде халықтың қажеттіліктерін
максималды қанағаттандыру және шикізат ресурстарын рационалды пайдалану.
Алматы №1сыра зауытының алдында отандық шикізат қоры негізінде жаңа
технологияларды дамыту, сонымен қатар өнімнің салттық түрлері ассортиментін
қайта қарастыру мен отандық шикізаттың салтты емес түрлерін әдістерін
пайдаланумен жеміс, бидайды және т.б. қайта өңдеу өнімдерін, басқа да
шикізат қолданатын өнім шығаруды көбейту бойынша үлкен мәселелер тұр.
№1 сыра зауытының негізгі мәселесі деп импорттық шикізаттың
жеткізулерін қысқартып өндіріске салтты емес жергілікті шикізатты енгізу
болып табылады. Осы кезде жеміс-жидектерді, дәнді-дақылдарды жергілікті
салттық емес (алма мен цитрустар, жүзім, бидай, нәк және т.б.) табысты
қолдануға болады.
№1 сыра зауытында алдыңғы қатарлы тәжірибе шикізатты үнемді жұмсаудың
келесі жолдарын ұсынады: кәсіпорынның техникалық қайта қаруландыруға сәйкес
шикізат шығындарын төмендету жағынан рецептураларды қайта қарастыру болып
табылады.
Шикізатты рационалды пайдаланудың резерптерінің біріне ақаулы өнім
шығаруын төмендету жатады. Қазіргі кезде жарамсыз өнім сыра зауытының
өндіріс көлемінің 0,004% құрайды. Өндірісте екінші рет қолданылатын
есептелінбеген ақаулы өнімдердің барын да ұмытпау керек. Қайта өңделген
жарамсыз өнімнен қайта өңдеуге жіберген кезде материалды ресурстардың
түрлері қосымша жұмсалады.
Қазіргі кезде өндірісті материалды ресурстармен қамтамасыз ету
процесінде құрылымдық бөлімшелердің көбісі қатысады. Материалды ресурстарға
қажеттілік техникалық қызметпен құрылады – технологиялық, өндірістік,
конструкторлық бөлімдер; өндірістік қорлары өндіріс жабдықтау және өткізу
бөлімдерімен жасалып реттеледі. Аталып өткен қызметтердің біреуі де жалпы
материалды ресурстарды басқаруға жауап бермейді, олар материалды ағымның
қалыптасуында өз функциясын ғана атқарып отыр. Сол себепті осы уақытта
жекелей функционалды мәселелерді шешуден жалпы ресурстарды басқаруға өту
мәселесі басты болып тұр.
№1 Сыра зауытының 1996 жылы өндіріс көлемі ұлғайды. Осы уақыттан бастап
ұйымдастырушы техникалық іс-шараларға өндірісті жаңарту жұмыстары белсенді
түрде жүргізілді. Американдық технологиялық жаңа қайнату пештерін ендіріп,
оны қолдана отырып жоғары сапалы өнім алуға, өнім құрамындағы темірдің және
ақаулы өнімдердің болмауына мүмкіндік береді. Жаңа қайнату цехтың құндылығы
өндірістен қара металдың шығарылуы: қайнату кателдары, сыра трубалары және
басқа да құралдар тот баспайтын болаттан жасалғандықтан.
Жаңа қайнату пештерін қолдана отырып өнімнің сапасын жақсартып, дизайнын
өзгертіп және ассортиментін кеңейткеннен кейін өнімді өткізуде үлкен
жетістіктерге жетті. №1 Сыра зауытының мақсаты болып өнімді тауарға
айналдырып, өндіруші және соңғы тұтынушы арасындағы қашықтықты жою. Сыра
зауытындағы осы үрдістің байланысты жақтары:
• тауар қозғалысының арналарын қалыптастыру;
• тауардың жақты қозғалысын ұйымдастыру;
• тауар сұранын қалыптастыру;
Қазіргі уақытта Қазақстан нарығында өте көп сауда-делдал кәсіпорындары
әрекет етеді және олар ұлттық экономиканың дамуына маңызды роль атқарады.
№1 Сыра зауытының делдал фирмалармен қарым-қатынасына тәуелді еткізуді
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған етіп бөлінеді.
Орталықтандырылған өткізуді ұйымдастыру кезінде асту бір жерде жүреді
немесе өткізуші басқа компаниялар өз жауапкершілігі есебінен дербес заңды
тұлға болып нарықта әрекет етеді. Бұл нұсқаның артықшылығы: компания
басшылығы өткізу үрдісінде үлкен әсер етеді. Жалпы тауар қозғалысы
арналарының негізгі нұсқаларының оң және теріс жақтары 2-кестеде
көрсетілген. №1Сыра зауытының тауар қозғалысын ұйымдастыру келесі суретте
көрсетілген.
№1 Сыра зауытының тауар қозғалысын ұйымдастыру
ТАУАР ҚОЗҒАЛЫСЫ
КӨТЕРМЕ БӨЛШЕК
Тарапорллллр
Кесте-2
Тауар қозғалысы арнасы Оң жақтары Теріс жақтары
типінің атауы
Зауыт- соңғы Бағаны қатаң қадағалап, Сатуға,тасмалдауға және
тұтынушы моделі бойынша аймақтарға әр қилы етіп,сақтауға жоғары шығындар
тікелей өткізу нарық пен тұтынушы жайлы
ақпаратқа қолжетімділік,
тұрақты клиентерді
жұмылдырады
2. Делдал арқылы сату Сатуға шекті шығындар Делдалдың жоғары
үстемелері, сұранысқа
кедергі болатын соңғы
тұтыну үшін жоғары баға,
аймақтық қамтуды бақылау
шектелген
3. Делдалдардың көп Салыстырмалы төмен Бағаны бақылаудың төмен
деңгейлік жүйесі арқылы шығындар, нарықты деңгейі, делдалдармен
сату зерттеу мен болжау тығыз байланысты қажет
қажеттілігінің болмауы, етеді
логистика сұрақтарын
шешпейді
4. Аралас арналар арқылы1-3 жоғарыдағының 1-3 жоғарыдағының
сату барлығы барлығы
5.Модель бойынша сату өте төмен шығындар; тауарды жылэытуды
делдалдардың үмтиемі жоққадағалау мен ақпарат
болмайды;
бағаны бақылау және
ақпарат болмайды;
соңғы нәтежесінде
нарықты нашар біледі.
№1 Сыра зауытының тауарды таратудағы бөлшек және көтерме саудасы.
Бұл жұмыс ел экономикасы шегіндегі бөлшек сауда және көтерме сауда
өрісімен танысуға арналған. №1 Сыра зауытындағы маркетинг бөлімінің алдына
қойылатын талаптардың бірі тауарды тұтынушыға жеткізіп, оған өткізу.
Өндірілген тауарды тиімді өткізуді қамтамасыз ету үшін №1Сыра зауыты
шаралар кешенін жүргізеді.
Өткізудің негізгі түрлерін және әдістерін зерттеп жетілдіру барысында
түпкі тұтынушыға тауарды болашағы мол жылжыту әдістерін табуға және тиімді
бөлшек сауда ұйымдастыруға көмектеседі. Бөлшек саудаға былай деп анықтама
беруге болады:
Бөлшек сауда – тауар не қызметтерді тікелей соңғы тұтынушының жеке
коммерциялық түрде емес пайдалануына әрбір сату әрекеттері. Бөлшек саудасы
тауарды дара тұтыну үшін түпкі тұтынушыға оны сату қызметін орындайды.
№1 Сыра зауытының бөлшек саудасы мына жұмыстарды атқарады:
• тауарды сұрыптау үрдісінде қатысады;
• жарнама, жайма сөре және сауда қызметкерлері арқылы тұтынушыға ақпарат
береді;
• тауарды сақтау, оны сауда құжырасына орналастыруды, оған баға
белгілеуді қамтамасыз етеді, дүкен арқылы;
• сауда шартын соңына дейін орындауды қамтамасыз етеді.
Бөлшек сауда үрдісін екі топқа бөліп қарастыруға болады:
1) дүкен арқылы;
2) дүкенсіз жүргізілетін бөлшек сауда
кесте -3
Бөлшек сауда кәсіпорындарын түрлі әдістермен топтастыру
Ұсынылған Бағаға Сауда Дүкеннің кімге Дүкендердің
тауар көзқарас қызметінің қарайтындығы шоғырлану
ассортименті сипаттамасы түрлері
Маманданды Төмен баға Пошта немесе Корпоративті жүйеОрталық
рылған дүкен дүкендер телефон арқылы іскерлік
әмбебап дүкен тапсырыс беру ауданы
Универсам Қойма- Жеңілдікпен Өз ерікті бөлшек Регионалды
күнделікті дүкен тапсырыс саудашылары сауда
сұраным баға дел-дал қабылдау жүйелі және орталығы.
тауарлар дүкен қызметі бөлшек сауда Аудандық
дүкені сатушыларының сауда
кооперативі орталығы
Комбинация-ла Шығарып сату Тұтынушылар Мөлтек аудан
нған кооперативі. сауда
универсам, Жеңілдікті орталығы
кең профильді ұстаушылар
универсам бірлестігі
сауда кешені
Қызмет жасау Бөлшек сауда
бөлшек сауда конгломераты
кәсіпорыны
№1 Сыра зауытындағы қабылдауға тиісті ең мәнді шешімі – бұл мақсатты
нарықты таңдау. Мақсатты нарықты таңдамай және оның пішінін құрастырмай,
тауар ассортименті, дүкенді безендіру, жарнамалық өңдеуді және жарнама
құралдарын, баға деңгейлерін және т.б. туралы өзара байланысты шешімдер
қабылдау мүмкін емес.
№1 Сыра зауытындағы бөлшек саудашыға өз клиенттерін қанағаттандыруға
сенімді болу үшін жүйелі түрде макетингтік зерттеумен айналысу керек.
№1 Сыра зауытының бөлшек сатушылары үш негізгі Тауар айнымалылар:
тауар ассортименті, қызметтер кешені және дүкен атмосферасы туралы шешімдер
қабылдауға тиіс. Бөлшек саудашының тауар ассортименті мақсатты нарықтың
күтіміне сай болуы керек. Бөлшек саудашы тауар ассортиментінің кеңдігі
(қысқа не кең) және тереңдігі (тайыз не терең) туралы шешім қабылдауы
қажет. Тауар ассортиментінің тағы бір сипаттамасына ұсынылатын тауардың
сапасы жатады. Тұтынушы ассортименттің таңдау кеңдігімен қатар тауардың
сапасына назар аударады.
Бөлшек саудашы клиенттерге ұсынатын қызметтер кешені туралы мәселені де
шешуі керек. Бөлшек сауда тауар арсеналының үшінші элементіне дүкен
атмосферасы жатады. Әр дүкен өзінше әсер береді.
Кесте -4
Бөлшек саудашыларының атқаратын типті қызметтері
Сатар алдындағы қызметтерСатқаннан кейінгі Қосымша қызметтер
қызметтер
Тапсырысты телефон арқылыСатып алған тауарды Чектарды инкассалау
қабылдау жеткізу Анықтама қызметі
Тапсырыс қабылдау (не Тауарды қиыстыру Төлемсіз автотұтағы
тауарды пошта арқылы Тауарды қайтару Ресторандар, кафелар
жөнелту) Тауарды қайта істеу Жөндеу қызметтері
Жарнамалау Тауарды орнықтыру Интерьерді безендіру
Витринаны құрастыру Тауарға жазу Несие беру
Дүкен ішіндегі экспозицияАқысын жеткізгеннен кейінДемалыс бөлімдері
Киім өлшейтін орын төлеу
Жұмыс істеу уақыты
Мода көрсету
Көнерген тауарларды
қайтарып алу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz