Органелллалар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Органелллалар.

Органеллалар - цитоплазмада тұрақты болатын, белгілі бір қызмет
атқаратын қүрылымдар. Органеллалар; - мембраналы, мембранасыз, арнайы
қызмет атқаратын болып 3 топқа бөлінеді.
Мембраналы органеллаларға жататындар; митохондрии, эндоплазмалық
торлар; Гольджи комплексі, лизосомалар, периоксимоламалар. Бұл
органеллалардың сырты мембранамен қоршалады.

Эндоплазмалық тор.

Эндоплазмалық тор немесе ретикулум жасуша цитоплазмасында орналасқан
вакуольдер, жалпақ мембранамен қоршалған капшықтар және түтікшелердің
жиынтығы. Жасуша қүрымынан тордық туйіршікті және түйіршіксіз түрлерін
ажыратады (грануллалы, агрануллалы).
Түйіршікті эндоплазмалы тор түйық мембранамен қоршалған қапшықтар мен
түтікшелер түрінде көрінеді. Бүл қапшықтар мен түтікшелердің қуысы
жасушалардың атқаратын қызметіне байланысты өзгеріп те отырады. Ең жіңішке
бөлігінің диаметрі шамамен 20 нм - ден бірнеше микрометр болып келеді.
Ерекшелігі - э'ндоплазмалық тордың цитоплазмаға қараған мембрана
беткейіне көптеген" рибосомалар бекінген. Аз маманданған жасушалардың
қүрамында бүлардьщ саны аз болса, ал белок синтезі жоғары, өрі активті
метоболизм процессі жүретін жасушаларда тордың саны әлде қайда көп, өрі өте
тығыз орналасады. Бауыр жасушалары мен нейрондарда түйіршікті эндоплазмалық
тор элементтері топтасып жатады. Қүрамындағы рибосомалары белоктың
синтезіне қатыса отырып, синтезделген белоктарды жасушалардан шығаруға да
қатысады. Жасушаның ішкі асқорыту процесіне метоболизміне қажетті белок
синтезімен қоса, синтезделген заттарды тасымалдау қызметіне де белсенді
түрде қатысады. Тасымалданған өнімдер Гольджи комплексіне өтіп, тығыздалып
көпіршіктер түрінде цитоплазмаға бөліп отырады.
Тегіс немесе түйіршіксіз эндоплазмалық тордың түйіршікті тордан
ерекшелігі сыртқы одембранасына рибосомалар бекінбейді. Түтікшелері мен
қабыршақтарының ;диаметрі 50-100 нм шамасында жалпы түйіршіксіз
эндоплазмалық тор түйіршікті тордан пайда болатындығы анықталған (ауысып
отырады). Бүл жасушаның атқаратын қызметіне қарай липидтер мен көмірсуларды
синтездеп тасымалдайды. Жасушаға эндоплазмалық торлар Гольджи комплексімен
тығыз байланысты. Себебі торда синтезделген қандай заттар болмасын өңделіп,
тығыздалып көпіршіктер түрінде сыртқа шығып отырады.
Түйіршіксіз эндоплазмалық тордың ішіне кальций иондары жиналып
көлденең-жолақ ет тінінің жүмысын реттеп, жүмыс белсенділігін арттырады.
(оқулықтың IX- бөлігінде). Түйіршіксіз эндоплазмалық тордың қуысында
көптеген зианды заттардың залалсыздануы өтеді (дезактивациясы), бүған
өзіндік үлес қосатын арнайы қызмет атқаратын тор қуысындағы ферменттері.

Гольджи комплексі.

Гольджи комплексі ең алғаш тор түрінде нейрондардың қүрамында болатыны
анықталды. Сондықтан бүл комплексті жасуша ішіндегі "ішкі тор тәрізді
аппарат" - деп те атайды. Ерекше бояулармен кесінділерді өңдегенде (осмий,
күміс түзымен) Гольджи комплексі тор түрінде кездесіп, қуыстары
(қапшықтарының) бір-бірімен тығыз байланысып жатады, ал кейде комплекстің
қүрамындағы қүрылымдары жекеленіп те орналасады. Мүндай түрін диктисомалар
дейді. Бүл ерекшеліктері жасушаның атқаратын қызметіне байланысты. Гольджи
аппараты өте жақсы дамиды, қүрамында көптеген жалпақ цистерналар бар,
аралық бөліктері гиалоплазмаға толы, түтікшелер мен көпіршіктерден түратын
күрделі органелла. Түтікшелердіңмембраналарының арасында 25 нм-ден
кеңістіктері болады. Жасушалар Гольджи аппаратты жасушаларда эндоплазмалық
торлармен тығыз байланысты, сондықтан торда синтезделген заттар аппараттың
қапшықтарында (қуысынды) толық синтезделініп көпіршіктер түрінде бөлініп
жасуша цитоплазмасынан шығып отырады. Гольджи аппаратының өзінде майлар,
көмірсулар т.б. заттар синтезі өтіп, майда көпіршіктер түрінде лизосомалар
бөлініп шығып отырады. Мүндай үсақ көпіршіктер бір-бірімен қосылып
секреторлы ірі көпіршіктерге ауысып отырады. (әсіресе бездерде) сосын
біртіндеп жылжып жасуша цитоплазмасынан шығады. Бүл процессті экструзия
немесе экзоцитоз дейді. Секреторлы көпіршіктердің қүрамында күрделі белок
молекулалары липопротеидтерде болады. Гольджи комплексінен лизосомалар
пайда болып, бөлінеді.

Гольджи аппараты.

Лизосомалар.

Лизосомалар сырты бір қабатты мембранамен қапталған диаметрі 0,2-0,4
мкм, вакуолилер, лизосомалардың қүрамында гидролитикалық ферменттер -
гидролаза, протеиназа, фосфатаза, липаза т.б. болады. Лизосомалар
біріншілік, екіншілік болып (фаголизосомалар мен аутофагосомалар) және
қалдық денешіктер түрінде кездеседі. Бүлардың жіктелуі жасуша ішіндегі
заттардың қортылу мен оны сіңіру процесіне байланысты экзо - эндогенді
вакуолилерге жіктеледі.

Лизосоманың құрлысы.

Біріншілік лизосомалар сырты мембранамен шектелген, мөлшері 0,2-0,5 нм-
дей, қүрамында гидралаза ферментті бар қүрылымсыз затқа толы көпіршіктер
көбінесе Гольджи аппаратының шетінде орналасқан, эндоплазмалық торда
синтезделініп келген майда вакуолилер. Біріншілік лизосомалардың түзілу
үйқы безіндегі зимогеңді көпіршіктердің пайда болу жолына өте үқсас.
Екіншілік лтосомалар біріншілік лизосомалардың жасушаға сырттан келген
түйіршіктермен (фагоцитоз) немесе сүйық заттармен (пиноцитоз) қосылуынан
түзіледі. Бүларды фаголизосомалар немесе гетерофагосомалар деп атайды.
Екіншілік лизосомалардың ерекшелігі сырттан келген заттарды қоршап алып
өзінің қүрамындағы фермент гидролазаның көмегімен ыдыратады. Мономерлерге
дейін ыдыраған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.