АҒЗАЛАРДЫҢ КӨБЕЮІ ЖӘНЕ ДАМУЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

АҒЗАЛАРДЫҢ КӨБЕЮІ ЖӘНЕ ДАМУЫ
Дүние жүзіндегі ағзалар минут сайын әр түрлі себептерге байланысты
тіршілігін жойып отырады, бірақ осыған қарамастан, Жер шарындағы тіршілік
тұрақты болады. Осы тұрақтылықтың қамтамасыз етілуі тірі ағзалардың көбею
қарқынына байланысты. Ағзалардың көбеюі алуан түрлі болып келеді, бірақ
оларды топтастырып жыныссыз және жынысты жолмен көбею деп екіге бөлеміз.
Жынысты жолмен көбею аналық және аталық гаметалардың қосылып, зигота
түзілуіне байланысты, яғни ағза ұрықтанған бір жасушадан дамиды.
Ағзалардың көбеюі мен жеке дамуы жасушаның бөліну барысына
негізделген.

ЖАСУШАНЫҢ БӨЛІНУІ. МИТОЗ

Жасушаның негізгі қасиеттерінің бірі — оның бөлінуге қабілеттілігі.
Жасушаның бөлінуінің үш жолы бар:
1. Амитозды немесе тікелей бөліну — мұнда ядро екіге бөлінеді
(қарапайым жасушалардың бөлінуі); 2. Мейозды бөліну — оның нәтижесінде
жыныс жасушалары пайда болады; 3. Митоз немесе күрделі бөлінуі 40. Сома
(дене) жасушалары осы жолмен бөлінеді.
Митоз. Мұндай жасушаның бөліну жолдары көбею барысының маңызды кезеңі
болып табылады. Тұқымқуалаушылықтың негізгі қызметін ядро жиынтығы
атқаратын болгандықтан митоздық бөлінуге кеңінен тоқталамыз. Митоз (грекше.
"митос — жіп) деген мағынаны білдіреді.
Митоздың бөлінуі кезінде жасушалардың барлығында, әсіресе
хромосомаларда, күрделі өзгеріс болады. Митоз екі кезеңнен тұрады: 1)
митозды бөлінуге дайындық кезеңі — оны интерфаза деп атайды және 2) бөліну
кезеңі (митоз).
Интерфаза кезеңінде митоз әрекетіне қажетті заттар синтезделеді.
Сондықтан да, оны дайындық кезеңі деп атайды. Интерфазада түқым
қуалаушылықпен тығыз байланысты мынадай дайындықтар жүреді:
1. Бұл уақытта жасушадағы заттар нуклеотидтер, аминқышқылдары,
ферменттер, т. б. жинақталады. Хромосомалар екі еселенеді. Екі еселенген
хромосомалардың әрқайсысы екі бөліктен тұрады, оларды — хроматидтер деп
атайды. Әрбір хроматиттердің құрамыңда ДНҚ молекуласы болады. Сонымен қатар
РНҚ мен ақуыз синтезделеді. 2. АТФ синтезделеді, ол энергия жасушаларының
бөліну кезінде жұмсалады. 3. Жасушаның орталығы және әр түрлі маңызды
органоидтар синтезделіп, олар бөліну әрекетіне қатысады. Осындай
дайындықтар аяқталысымен жасуша бөліне бастайды.
Жасуша ядросының бөлінуі митоз төрт фазадан тұрады: профаза, метафаза,
анафаза және телофаза 40. Профаза — митоздың бірінші фазасы. Мұнда ядроның
торлы құрылысы хромосома жіпшелеріне айналады. Осы кезде ядро ісініп,
хромосомалар ширатылады, осыған байланысты ДНҚ-ның жіпшесі бірнеше есе
қысқарады және жуандайды, оны жарықтың көмегімен көрсететін микроскоппен де
көруге болады.
Бұл кезде ДНҚ-сы еселенген хромосомалардың мөлшерін, пішінін,
құрылысын жәяе санын анықтауға болады. Хромосомалар дегеніміз — созылыңқы
тығыз денешік. Олар үзбелене бөлінген бірнеше бөліктерден тұрады
. Алғашқы бөлік (керме грекше — "мерос"— бөлік) және екінші реттік
бөлікті көруге болады.
Хромосомалардың әрқайсысы ширатылған екі жіпшеден тұрады, оларды
хроматидтер немесе жас хромосомалар деп атайды. Профазаның аяғьшда
жасушаның орталығы екіге бөлінеді де, экватордың қарсы полюстеріне қарай
ажырайды және олардың арасын бөліну шүйкесі байланыстырады. Бөліну шүйкесі
негізінен ақуыздан тұрады. Прометафазада ядро қабықшасы еріп, ядрошықтар
жойылады да, хромосомалар цитоплазмаға таралады. Бұл әрекет метафазаның
басталғанын білдіреді.
Метафазада хромосома қабығы — түпнегізді байқауға болады. Ол профазада
пайда болып, телофазаға дейін сақталады. Зерттеулердің нәтижесі хромосома
қабықшасы ядрошық заттарынан пайда болатынын дәлелдеді. Метафазада
хромосомалар түгелімен жасуша экваторына жинақтала бастайды. Экватор
жазықтығына жинақталған хромосомалардың әрқайсысы беліну шүйкесі
жіпшелеріне жабысады. Осыдан кейін бөліну шүйкесіне бекінген хроматидтер
жасушаның екі жақ полюсіне жылжиды. Бұл әрекет анафазаның басталғанын
білдіреді.
Анафазада хромосомалардың орталық бөліктерінін бөлінуі нәтижесінде
хроматид жіпшелері бір-бірінен ажырап, жеке хромосомаларға айналады. Бөліну
шүйкесі жіпшелерінің тұтқырлығы артады. Осыған байланысты хромосомалар
жасушаның екі жақ полюсіне тез жылжиды. Бөліну шүйкесі қысқарады. Осы жүріп
жатқан процестерге АТФ энергиясы жұмсалады. Анафазаның аяғында
хромосомалардың шиыршығы жазылады. Осыған байланысты хромосомалар біртіндеп
ұзарады және жіңішкереді. Бұл телофазаның бастамасы. Телофазада профаза
сатысының барысына қарама-қарсы әрекеттер жүреді. Жасушаның полюстеріне
жақындаған хромосомалар бұрынғы пішінін жоғалтып, ширатылады да ұзын
жіпшелерге айналады.
Әрбір полюсіндегі хромосомалар саны, аналық жасушадағы хромосомалардың
диплоидты санына тең болады. Телофазада адро қабықшасы мен ядрошықтар пайда
болады. Ядрошықтар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.