Кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы және бәсекеге қабілеттілігі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика және құқық факультеті

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Бизнесті ұйымдастыру
Тақырыбы: Кәсіпкерліктегі бәсеке

Орындаған: 2-нші курс, 2МенК2 группасының студенті:
Иманкулова Альбина
Тексерген: Сұлтамұратова Н. Б.

Ақтөбе
2022

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БӘСЕКЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерліктегі бәсекенің мазмұны мен түрлері ... ... ... ... ..5
1.2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы және бәсекеге қабілеттілігі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерлік қызметтің бәсекелік қабілеттілігіне әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КӘСІПОРЫН МЫСАЛЫНДА БӘСЕКЕ МЕН БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІКТІ ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..14
2.1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Kaspi банктің бәсекеге қабілеттілігін талдау ... ... ... ... ... .14
2.2. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бәсекелестік орта түсінігі. Kaspi банктің бәсекелестік ортасын талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстандағы кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің даму проблемалары мен перспективасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КІРІСПЕ
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Қазіргі уақытта нарық кәсіпкерлік бәсекелестікке негізделген. Тауарлар мен қызметтерді өндірушілер, сондай-ақ тұтынушылар бір-бірімен бәсекелеседі. Осының арқасында тұтынушы жоғары сапалы тауар алады, ал аттас тауарлардың бағасы төмен болады. Қазіргі әлемде, атап айтқанда біздің елімізде кәсіпкерліктегі бәсекелестік пен бәсекеге қабілеттілік тақырыбы өте өзекті, өйткені Қазақстанда "салауатты" бәсекелестік қатынастар енді ғана дами бастады, сондықтан нарыққа шығу және одан аман қалу үшін компания немесе кәсіпорын стратегиялық жоспарлар жасап, бәсекелестік стратегияларды қолдануы керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл тақырыптың өзектілігі қазіргі уақытта бәсекелестік кез-келген елдің экономикасында негізгі рөл атқаратындығына байланысты. Қарастырылып отырған тақырыптың өзектілігі сонымен қатар кәсіпорындардың жұмыс істеуі бәсекелестік нормалары мен ережелерін бұзумен байланысты әдістер жиі қолданылатын тауар өндірушілер арасындағы қатаң бәсекелестік жағдайында болатындығында.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл демпингтік бағаларды белгілеуде көрінеді:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тауарларды өзіндік құнынан төмен бағамен сатуда;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
бәсекелестің қызметіне бақылауды белгілеуде;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
нарықтағы үстем жағдайды теріс пайдалануда;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
сауда-саттықта жасырын сөз байласу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жалған ақпарат пен жарнама, бәсекелестің жаңылыстыруы;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
бәсекелестердің тауарлары мен өнімдерін жосықсыз көшіру;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тауарларды, қызметтерді жеткізу стандарттары мен шарттарын бұзу және т.б.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сондықтан кәсіпорынның маркетингтік қызметінің бәсекелестерді зерттеу сияқты бағыты маңызды. Бәсекелестерді бақылау сатып алушы мен тұтынушының нақты сұраныстарын басқа фирмаларға қарағанда ертерек және жақсы қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Бәсекелестердің күшті және әлсіз жақтарын біле отырып, олардың әлеуеті мен мақсаттарын, нақты және қиын стратегияларын бағалауға болады. Бұл фирмаға өзінің назарын бәсекелестердің әлсіз жағына стратегиялық тұрғыдан дәл шоғырландыруға мүмкіндік береді. Осылайша, бәсекелестікте өз артықшылықтарыңызды кеңейтуге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл жұмыстың мақсаты - Қазақстан нарығындағы кәсіпкерлік бәсекелестікті, оның формаларын, әдістері мен дамуын қарастыру.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпкерліктегі бәсекелестік мәнінің теориялық аспектілерін, оның функциялары мен нарықтық механизмдегі рөлін қарастыру;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
қазіргі экономикадағы кәсіпкерлік бәсекелестіктің нысандары мен әдістерін зерттеу;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қазақстан нарығындағы бәсекелестік проблемаларын анықтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл жұмыстың зерттеу нысаны "Kaspi Bank" АҚ болып табылады. Зерттеу пәні - "Kaspi Bank" АҚ бәсекелік артықшылығын талдау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Зерттеу мақсаты: "Кәсіпкерліктегі бәсекелестік стратегиялар" ұғымын ашып, талдау, олардың негізгі түрлері мен талаптарын және тиімділігін анықтау.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Курстық жұмыста әдеби дереккөздерді және статистикалық деректерді, талдау сияқты зерттеу әдістері қолданылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кіріспеде қазіргі жағдайда бәсекелестік қатынастардың теориялық аспектілерін зерттеудің өзектілігі анықталады, мақсаттар мен міндеттер, сондай-ақ зерттеу объектісі мен пәні анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірінші бөлімде бәсекелестіктің теориялық аспектілері нарықтық экономикалық жүйенің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады, бәсекелестіктің функциялары, әдістері мен формалары ашылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Екінші бөлімде Қазақстандағы бәсекелестік нарығының қазіргі жағдайы және Қазақстан нарығындағы кәсіпорындардың бәсекелестік жағдайы анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Қорытындыда зерттеу барысында алынған негізгі тұжырымдар тұжырымдалады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

----------------------------------- ----------------------------------- ----------

1. ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БӘСЕКЕНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1.1. Кәсіпкерліктегі бәсекенің мазмұны мен түрлері

Бәсекелестік - бұл өндірушілер, жеткізушілер, кәсіпорындар мен фирмалар арасындағы кәсіпкерлік қызметтің жақсы нәтижелеріне қол жеткізу үшін өндіріс пен сатудың ең тиімді шарттары үшін күрес болып табылады. Бәсекелестік экономикалық бақылаудың ең арзан және тиімді әдісі, ол қоғамға ең аз шығын әкеледі. Мұндай бақылау өндірушіні өндіріс шығындары мен бағаларын азайтуға, сату көлемін ұлғайтуға, тапсырыс пен тұтынушы үшін күресуге, сондай-ақ ол сапаны жақсартуға итермелейтін ерекше күш болып табылады.
Компаниялар тұтынушыларға бәсекелестермен салыстырғанда ұқсас тауарлар мен қызметтердің төмен бағаларын ұсына отырып немесе жоғары бағаны ақтайтын айтарлықтай артықшылықтар ұсына отырып тұтынушылылардың көпшілігінің таңдауына қол жеткізе алады. Осылайша, маркетингтік стратегиялар клиенттердің қажеттіліктерін ғана емес, сонымен қатар бәсекелестердің стратегияларын да ескеруі керек. Бұл бағыттағы алғашқы қадам - бәсекелестерді талдау болса, ал келесі қадам - компанияға бәсекелестермен күресте мықты позицияларға ие болуға мүмкіндік беретін және олардан ең күшті артықшылық беретін нақты бәсекелестік стратегияларды әзірлеу болып табылады.
Кәсіпкерліктегі бәсекелестік - бұл елдегі ғылыми-техникалық прогресті және өндіріс тиімділігін арттыруды ынталандырушы күш. Кәсіпкерліктегі бәсекелестік сондай-ақ, бағаны теңестіруші ретінде қызмет ететіндіктен, нарықтық бәсекелестік кезінде жоғары сапалы және ең төменгі құны бар тауарлар жеңіске жетеді деген қорытынды жасауға болады. Ол үшін өндіріс жағдайларын үнемі жаңартып отыру, техниканы жетілдіруге үлкен капитал салымдарын жұмсау қажет.
Экономикаға әсер ететін бәсекелестіктің жағымды жақтарын бөліп көрсетуге болады:
oo ҒТП (ғылыми-техникалық прогресс) дамуын жандандыру;
oo Тұтынушылардың сұранысының өзгеруіне қатысты тауар өндірушілердің реакциясын ынталандыру;
oo Жалақы мөлшері мен пайда мөлшерлемесіне оң әсер ету;
oo Тұтынушылардың сұранысын қанағаттандыру.
Экономикалық бәсекелестік өндірушілерді өнім өндіруде инновациялық технологияларды қолдануға мәжбүр етеді. Бұл тәсіл өнімнің соңғы сапасын жақсартудың кепілі болып табылады.
Тұтынушылардың сұранысының өзгеруіне жауап беру өндіріс шығындарының арзандауын қамтамасыз етеді және баға көрсеткіштерінің өсуін тоқтатуға кепілдік береді.
Бәсекелестікті жіктеу әртүрлі белгілер бойынша жүзеге асырылады. Мұнда мұндай құбылыстың даму ауқымы ескеріліп, нарықтың бәсекелестік тепе-теңдігі шарттарының орындалуы ескеріледі, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасы талданады. Бәсекелестік түрлері төменде келтірілген 1-кестеде толығырақ сипатталған:
1-кесте. Бәсекелестік түрлері

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
№
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жіктеу белгісі
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бәсекелестік түрлері
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
1
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Даму ауқымы бойынша
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жергілікті
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
салалық
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
салааралық
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
ұлттық
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жаһандық
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жеке
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
2
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Даму сипаты бойынша
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
баға
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
бағалық емес
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
3
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Нарықтың бәсекелестік тепе теңдігі шарттарының орындалуына байланысты
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жетілген
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жетілмеген
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
4
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Сұраныс пен ұсыныстың арақатынасына байланысты
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
таза
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
олигополистік
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
монополиялық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
5
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Шаруашылық жүргізуші субъектілер санының арақатынасына байланысты
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
салаішілік
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
салааралық
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
6
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тауардың негізінде қаланған қажеттілікке байланысты
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
көлденең
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тік

Атар өткендей, нарықтың бәсекелестік тепе теңдігі шарттарының орындалуына байланысты бәсекелестіктің негізгі екі түрі бар: жетілген және жетілмеген бәсекелестік.
Жетілген бәсекелестік - бұл жеке сатып алушылар мен сатушылар бағаға әсер ете алмайтын, бірақ оны сұраныс пен ұсыныстың үлесімен қалыптастыратын экономикалық модель мен мінсіз нарық жағдайы болып табылады. Жетілген бәсекелестік жеке меншікке және экономикалық оқшаулануға негізделеді. Ол нарықта нені және қандай мөлшерде құру керектігін өз бетінше шешетін көптеген тәуелсіз фирмалар бар деп болжайды. Жетілген бәсекелестік моделі бес белгімен сипатталады,олар:
oo көптеген экономикалық агенттердің, яғни, сатушылар мен сатып алушылардың болуы;
oo сатушылар мен сатып алушылардың тауарлар мен бағалар туралы барынша хабардар болуы;
oo сатушылардың немесе сатып алушылардың ешқайсысы нарықтық бағаға және бір-біріне әсер ете алмауы;
oo сатылатын өнімнің біркелкілігі;
oo нарыққа еркін кіру және шығу мүмкіндігі.
Жетілген бәсекелестік қоғам үшін ең қолайлы, өйткені бұл жағдайда қажетті өнімді өндіру ең арзан әдіспен жүзеге асырылады, ресурстардың ең аз мөлшерін қолдана отырып, төмен бағалар белгіленеді. Жетілген бәсекелестік жағдайында табысқа жету үшін бәсекелес кәсіпорындар сенімді іскерлік беделге ие болуға тырысады, өнімді төмен бағамен сатады, өз өнімдеріне мүмкіндігінше көп саудагерлер мен тұтынушыларды тартуға тырысады.
Жетілмеген бәсекелестік - бұл, егер мінсіз бәсекелестіктің кез-келген алғышарттары бұзылған жағдайда және ресурстарды тиімді бөлуге қол жеткізілмеген уақытта орын алады. Бұл жағдайда компания белгілі бір себептермен нарықтық бағаға әсер етуі мүмкін, яғни ол бағаны белгілеуші ретінде әрекет ете алады. Жетілмеген бәсекелестік кезінде фирманың нарықтық күші бар нарықтардың 3 түрі жалпыланған: монополия, монополиялық бәсекелестік және олигополия.
Таза монополия - бұл, өнімді тек бір өндіруші шығарған кезде айтылады. Кәсіпорын немесе фирма - берілген тауардың бағасын бақылай отырып, ұсынысты, сұранысты өзгерте алады және осылайша бағаны өзгерте алады. Таза монополия жағдайында басқа фирмалар үшін монополияланған салаға кіру өте қиын. Дегенмен, таза монополия нарықтық тәжірибеде ұзақ мерзімді құбылыс ретінде сирек кездеседі. Монополиялық билікті ұзақ уақыт бойы тек мемлекеттің қолдауымен ғана сақтауға болады.
Таза монополияның негізгі белгілерінің ішінде келесі белгілерді атап өткен жөн:
oo сатылатын тауардың бірегейлігі;
oo бір сатушының болуы;
oo монополисттің бағаны бақылауы;
oo бір компанияның нарықтық күші.
Бәсекелестік пен монополия қарама-қарсы ұғымдар. Алайда, белгілі бір жағдайларда монополиялық бәсекелестік пайда болуы мүмкін. Мұнда өндірушілер бірдей емес өнімді сатудың ұқсас модельдерін ұсына алады.
Монополиялық бәсекелестік жағдайында нарықта ұқсас, бірақ бірдей емес өнімдердің ондаған өндірушілері ғана бар. Әрбір өндіруші өнімнің шамалы бөлігін шығарса да, жиынтық ұсынысқа, сұранысқа және тауар бағасына әсерді шектеу үшін жеткілікті болады. Өндірушілердің көптігіне және сәйкесінше бәсекелестіктің осы түрінде олардың бір-біріне әлсіз әсеріне байланысты өндірушілер салыстырмалы түрде тәуелсіз болып қалады. Сатушылар мен сатып алушылар арасындағы қарым-қатынас енді кездейсоқ емес, өйткені таза бәсекелестік жағдайында өндірушілер ұқсас, бірақ бірдей емес тауарларды шығарады, өнімді саралауға баса назар аударады, яғни, өз тауарларына сатып алушы үшін ерекше қасиеттер береді.
Олигополия - бұл ұқсас өнімдерді бірнеше өндірушілер ұсынатын нарықтық модель. Яғни, олигополия - бұл белгілі бір тауарлар немесе қызметтер нарығында нарықтың негізгі бөлігі ірі өндірушілердің аз санымен бөлісетін жағдай және бірнеше ірі өндірушілердің нарықтағы үстемдігімен сипатталады, олардың әрқайсысы белгілі бір тауарға ұсыныстың, сұраныстың және бағаның едәуір бөлігін бақылайды. Олигополиялар бір-біріне тәуелді және олардың баға мінез-құлқы келісілген мақсатқа және бағаның өзгеруіне ұмтылады. Олигополистік бәсекелестік жағдайындағы бағалар монополиялық бәсекелестікке қарағанда икемді емес және жоғары емес. Бір-бірімен бәсекелес бола отырып, олигополиялар баға емес деп аталатын факторларға көбірек көңіл бөледі, өнімді сапалық сипаттамалары бойынша сатып алушыға ғана тән етуге тырысады.
Олигополистік нарық пен жетілген бәсекелестік нарығының маңызды айырмашылығы баға динамикасына байланысты. Егер бәсекеге қабілетті нарықта бағалар сұраныс пен ұсыныстың ауытқуына байланысты үздіксіз және жүйесіз импульс жасаса, онда олигополисте олар тұрақты бекітілген және жиі өзгермейді.
Бұл нарықтардың әрқайсысында оны басқа нарықтық құрылымдарға ұқсамайтын жалғыз қасиет бар. Монополия үшін бұл өнімнің бірегейлігі немесе компанияның ерекше жағдайы, олигополия үшін бұл қатысушылардың өзара тәуелділігі, монополиялық бәсекелестік үшін бұл өнімнің дифференциациясы. Бұл нарықтардың ортақ ерекшелігі - нарық қатысушылары арасында ақпараттың біркелкі бөлінбеуі.

1.2. Кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы және бәсекеге қабілеттілігі

----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кез келген кәсіпорынның бәсекелік артықшылығы - бұл, оның өзіне ғана тән және оған бәсекелестеріне қарағанда қандай да бір артықшылық беретін ерекше құндылықтар жүйесі. Ал, құндылық - бұл кәсіпорын иелігіндегі және болашақта сақтап қалуға тырысатын қандай да бір ерекше бағалы нәрсе. Бәсекелестеріне қарағанда кәсіпорын шығаратын өнімінің бәсекелік артықшылығы және алдына қойған мақсаттарына жетуі оның таңдап алған бәсекелестік стратегиясына тікелей байланысты болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Әрбір кәсіпорында бәсекелік артықшылықтарды жіктеудің өзіндік ерекшеліктері бар. Ол алуан түрлі экономикалық және басқарушылық аспектілердің қажетті көлемін қамтуға, сонымен қатар бәсекелік артықшылықтарды іздестіру мен іздеу үрдістерін автоматтандыруға мүмкіндік береді. Соған қарамастан, бәсекелік артықшылықтардың барлық түрлерін кешенді бағалау жеткілікті түрде күрделі болып келеді және бәсекелестер бойынша бірқатар ақпараттың жабық болуына байланысты әрқашанда шынайы нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік бере бермейді. Сондықтан да талдаудың тек бақыланатын объектісінде ғана бәсекелік артықшылықтарды толық және жеткілікті түрде анықтау мүмкін болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Тауарлар мен қызметтердің бәсекелік артықшылықтарын анықтаудың жалпы тәсілі екі түрден тұрады, олар:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
шығындар төмендігі;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
тауарлар дифференциациясы.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төмен шығындарға ұмтылу - бұл кәсіпорынның бәсекелестеріне қарағанда аз шығындармен өнімді өндіру және оны тұтынушыларға өткізу барысында пайда мөлшерін ұлғайтуға септігін тигізу қабілеті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дифференциация - бұл кәсіпорынның тұтынушыларды бәсекелестеріне қарағанда сапалы, жоғары сұранысқа ие ерекше тұтынушылық қасиеттері бар тауарлармен қамтамасыз ету қабілеті.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бұл екі түр де қандай да бір шамада жоғарыда келтірілген жіктемедегі бәсекелік артықшылықтың барлық белгілерінің мәнін қамтиды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бәсекелік стратегияны таңдау барысында кәсіпорындар бәсекелік артықшылықтың екі түріне де назар аударуы қажет. Бірақ, оның біреуін ғана ұстануы да мүмкін. Өнімді аз шығындармен өндіруге бағытталған кәсіпорын, тауарлардың қажетті сапасын жақсарту мен қызмет көрсетуді жетілдіру керек.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтарының түрлерін, оған қол жеткізу мүмкіндігі тұрғысына байланысты екі топқа бөлуге болады:
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
төмен деңгейдегі артықшылықтар;
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
жоғары деңгейдегі артықшылықтар.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төмен деңгейдегі артықшылықтар - арзан еңбек күшін, материалдарды, шикізат пен энергияны пайдалану мүмкіндігімен байланысты артықшылықтың түрі. Төмен деңгейдегі артықшылықтар тұрақсыз болып келеді, бағаның және жалақының өсуінен, сонымен қатар бәсекелестері арзан өндірістік ресурстарды пайдаланған жағдайларда немесе сатып алған кездерде артықшылығын жоғалтып алуы мүмкін. Басқаша айтқанда, төмен деңгейдегі артықшылықтар - бұл тұрақтылығы аз және бәсекелестер алдында артықшылықты қамтамасыз етуге қабілетсіз болып табылады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жоғары деңгейдегі артықшылықтар - бұл өнімнің бірегейлігін, жаңа технологиялар мен жоғары білікті мамандарды, кәсіпорынның жақсы беделін көрсететін артықшылықтар. Өнімнің бірегейлігі кәсіпорынның өнім өндіруімен байланысты, ал бәсекелестері болса дәл сондай өнімді жасап шығаруы немесе одан да жақсысын ойлап табуы қажет. Бұл іс-әрекеттердің барлығы уақыт пен адамдардың күш-қуатын және шығындарды қажет етеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бірегей өнімді шығаратын қандай да бір кәсіпорын басқалардың қолы жетпейтін жетекші орында болады, яғни тұрақты түрде бәсекеге қабілетті болып табылады. Сонымен қатар, мұндай кәсіпорынның нарықтағы тағы да бір артықшылығы - оның беделі пайда болады. Бұндай артықшылыққа қажырлы еңбектің арқасында ғана қол жеткізіледі, ал қол жеткізген жетістікті сақтау үшін қажетті мөлшерде шығындар да керек. Сол себептен де белгілі шетелдік компаниялар өз өнімдерінде сәл ғана ақау болғанның өзінде тұтынушылар үшін оларды тегін жөндеп береді немесе тауарды алмастырады. Осылайша олар өз беделін сақтайды.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің жоғарылауы, оның жақсаруы көбінде іске асырылатын өнімнің сапасы мен өндірістің ұйымдастырушылық- техникалық деңгейіне тәуелді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
М.Портер кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігінің барлық факторларын бірнеше типтерге бөлуді ұсынған болатын.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Біріншіден, кәсіпорынның бәсеке қабілеттілік факторлары негізгі және дамыған болып бөлінеді.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Негізгі факторлар - бұл табиғат ресурстары, елдің географиялық, климаттық жағдайы, біліксіз немесе жартылай білікті жұмыс күші.
oo ----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Дамыған факторлар - ақпарат алмасудың қазіргі заманғы инфрақұрылымы, жоғары білікті кадрлар, жоғары технологиялы өндірісті қолдану.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Екіншіден, мамандану дәрежесіне байланысты жалпы және мамандандырылған болып бөлінеді. Жалпы факторлаға инфрақұрылым, жоғары білімді персонал жатқызылса, мамандандырылған факторларға тар мамандандырылған персонал, айрықша инфрақұрылым жатады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Үшіншіден, бәсеке қабілеттілік факторларын табиғи (табиғи ресурстар, географиялық жағдай) және жасанды құрылған (техника, технологиялық, экономикалық орта және т.б.) деп бөлуге болады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Төртіншіден, ішкі және сыртқы факторлар болып бөлінеді.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың бірнеше әдістері бар. Бірақ барлығының да бір ортақ кемшілігі бар, онда тұтынышыны қызықтыратын өнім бағасы мен сапаның қатынасы ескерілмейді, тек тауардың басқа қасиеттерінің жиынтығы ретінде анықталады.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату жолдарын жобалау оның нақты және уақытылы бағалауына тікелей байланысты. Өнімнің бәсекеге түсу қабілеттілігі талданатын өнімнің параметрлерін - салыстыру базасының параметрлерімен салыстыру арқылы бағаланады. Салыстыру базасының орнына әдетте нарықтағы ұқсас тауар немесе тұтынушының қажеттілігі алынады. Ал ұқсас тауар ретінде сатылу көлемі максималды және болашағы жарқын тауар алынады. Егер өнімнің параметрлерінің физикалық өлшемі болмаса, онда оған балмен бағалау әдістері қолданылады.
Бәсекеге қабілеттілікті бағалаудың негізгі критерийлері:
oo өнімнің жаңалық дәрежесі;
oo өндірілу сапасының деңгейі;
oo өнім туралы ақпаратты тарату үшін материалдық базасының болуы;
oo өткізуді ынталандыру бойынша шаралар;
oo өткізу динамикасы;
oo өнімнің нарықтық талаптарына ыңғайлану мүмкіндігі;
oo қаржылық жағдайы.
Бәсекеге қабілеттілік сатып алушының тауарға қанағаттану дәрежесіне тікелей тәуелді және тек белгілі бір тұтынушылар тобына сөзсіз қызығушылық тудыратын белгілі бір қасиеттер мен қасиеттер жиынтығымен анықталады. Бұл жағдайда өнімнің басқа қасиеттері мен сипаттамалары ескерілмейді. Сонымен қатар, сол өнім ішкі нарықта бәсекеге қабілетті және сыртқы нарықта бәсекеге қабілетсіз және керісінше болуы мүмкін екенін есте ұстаған жөн. Бәсекеге қабілетті өнім кәсіпорынның бәсеке қабілеттілігін қамтамасыз етеді, ал мұның өзі экономиканың жалпы дамуына оң әсерін тигізеді.
Осылайша, тауардың бәсекеге қабілеттілігі нарық жағдайының өзгеруіне, жарнамалық қысымның әсеріне, сондай-ақ өнімге қатысты әртүрлі ішкі және сыртқы факторлардың көріністеріне жауап бере отырып өзгеруі мүмкін.

1.3. Кәсіпкерлік қызметтің бәсекелік қабілеттілігіне әсер ететін факторлар

Бәсекеге қабілеттілік факторы дегеніміз - бұл, бәсекеге қабілеттілік деңгейінің бір немесе бірнеше критерийлерін өзгертуге қажетті және жеткілікті болуының тікелей себебі. Ал, өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің жеке критерийлерін төмендететін себептер мен бәсекеге қабілеттілікті арттыратын факторларды анықтау - факторлық талдау деп аталады. Басқаша айтқанда, факторлық талдау - дайындаушы-кәсіпорындар мен сатушы- кәсіпорындар қызметінің маңызды аспектісі болып табылады.
Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын факторлар бар. Олардың ішіндегі ең маңыздыларының бірі - өнімдер мен қызметтердің сапасы. Сондай-ақ, бәсекеге қабілеттілікке маркетинг пен өткізудің тиімді стратегиясының, персонал мен менеджменттің біліктілігі мен кәсібилігінің болуы айтарлықтай әсер етеді. Халықаралық бизнесті жүргізудің қазіргі жағдайында өндірістің технологиялық деңгейі мен қаржыландыру көздерінің қолжетімділігі, сондай-ақ жаңа технологияларды енгізу қабілеті басты маңызға ие.
Кәсіпорын жұмыс істейтін салық ортасы да бәсекеге қабілеттілікке әсер етеді. Сонымен қатар, бәсекеге қабілеттілікке кепілдік және кепілдіктен кейінгі қызметтің, жарнаманың, өндірушінің имиджінің артықшылықтары, сондай-ақ әлемдік нарықтағы жағдай, сұраныстың ауытқуы әсер етеді. Тауардың бәсекеге қабілеттілігінің жоғары деңгейі оны өндірудің орындылығын және тиімді сату мүмкіндігі бар екенін көрсетеді.
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігіне сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді.
Ішкі факторлар - бұл, кәсіпорынның ішкі ортасын: кәсіпорынның экономикалық әлеуетін құрайтын элементтер, оны компания ресурстарының жиынтығы және оларды пайдалану тиімділігі ретінде анықтауға болады.
Сыртқы факторлар - бұл компаниядан тыс барлық нәрсені білдіреді. Ішкі факторларды тиімді пайдалану арқылы кәсіпорын өнімдері бәсекелестік артықшылықтарға ие болады, ал сыртқы факторларды қолдану өнімнің бәсекеге қабілеттілігі туралы айтуға мүмкіндік береді.
Бәсекеге қабілеттілік факторларының жіктемесі келесі 2-кестеде келтірілген.

2-кесте. Бәсекеге қабілеттілік факторларының жіктемесі

Кәсіпорын қызметі сыртқы ортада, яғни макроортада өтеді. Оның компоненттері елдің, аймақтың, саланың бәсекеге қабілеттілігі болып табылады. Макрорта компонеттері кәсіпорынға тікелей немесе жанама түрде әсер етеді
oo Кестеде көргеніміздей бәсекеге қабілеттілігік факторы іс-әрекет ету аясы бойынша 2-ге: макроэкономикалық(1-нші) фактор;
oo микроэкономикалық(2-нші) факторларға бөліп көрсетіледі.
Макроэкономикалық фактор - экономиканың салалары мен мемлекет деңгейінде кездесіп, әсер етеді.
Микроэкономикалық фактор - нақты тауарлар мен қызметтер кәсіпорындар деңгейінде әсер етеді.
Кәсіпорынға өз бәсекелестерімен күреске түсуге мүмкіндік беретін бірқатар ресурстардың статистикалық сипаттамасы бар. Бұл ресурстар кәсіпорынның бәсекелесуге деген қабілетін анықтайтын дәстүрлі факторлардың бірінші деңгейі. Оларға мыналар жатады:
oo Кәсіпорын қызметінің тиімділігі мен экономикалық әлеуеті;
oo Кәсіпорынның нақты нарықтық сұранысқа сәйкес жоғары сапалы және қысқа мерзімде қандай да бір өнімді өндіруге мүмкіндік беретін ондірістік және өткізу әлеуеті;
oo Ғылыми-зерттеушілік әлеуеті;
oo Қаржылық жағдайы;
oo Ел нарығындағы кәсіпорынның орны;
oo Әлемдік нарықтағы кәсіпорынның орны;
oo Кадрлық әлеует.
Негізгі факторлар - бұл табиғи ресурстар, климаттық жағдайлар, елдің географиялық тұрғыдан орналасуы, біліксіз және жартылай білікті жұмыс күші. Олар елге тегін беріледі немесе оларды іске қосу біршама салымдарды қажет етеді. Бұл факторлар ғылымды қажетсінетін өндірісте үлкен рөл атқарады: өңдеу өнеркәсібінде, азаматтық объектілер құрылысында, ауыл шарушылығымен байланысты салаларда.
Дамыған факторлар көбінесе интеллектуалдық қызметтің нәтижесі болып табылады - өндірістің ғылыми орталықтарын ұйымдастыру және жоғары білімді кадрларды қалыптастыру, ақпарат алмасудың жақсы дамыған инфрақұрылымы.
Жалпы факторлар - бұл салалардың әр түрлі жүйесіне әсер ететін факторлар: автокөлік және теміржол желісі, жоғары білімі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.