Сезім мүшелері туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Сезім мүшелері
Сенсорлық жүйе, сезім мүшелері (органы чувств, сенсорные
органы); (organum sensuum, лат. organon — мүше, ағза; sensuum — қабылдау,
сезу) — ішкі және сыртқы ортаның түрлі әсерлерін қабылдайтын сезім жүйесі
талдағыштардың (анализаторлардың) шеткі бөлігі, яғни рецепторлар.
Рецепторлар денеге әсер етуші тітіркендергіштердің белгілі бір нақты түрін
ғана қабылдауға бейімделген. Олар денедегі орналасу орындарына
байланысты: экстерорецепторлар және интерорецепторлар болып екіге
бөлінеді. Экстерорецепторлар - организмге қоршаған сыртқы ортадан келетін
тітіркендіргіш әсерлерін қабылдайды.
Оған дәм сезімі, иіс сезімі, сипап сезу, көру, есту және тепе-теңдік сақтау
рецепторлары жатады. Интерорецепторлар — ішкі мүшелерде, ұлпаларда, қан
және лимфа тамырлары қабырғаларында орналасып, осы мүшелерден келетін
тітіркеністерді қабылдайтын сезімтал құрылымдар. Олар организмдегі зат
алмасуды қамтамасыз ететін мүшелердің үйлесімді қызмет атқаруын
реттейді. Интерорецепторлардың жеке арнайы түрі — проприорецепторлар. Олар
тірек-қимыл аппараты мүелеріне (қаңқа сүйектері, бұлшықеттер, буындар) әсер
ететін тітіркендіргіштерді қабылдайды.

Көздің құрылысы

Алыстан және жақыннан көргіштік

Адамның тіршілігі сыртқы ортамен тығыз байланысты. Қоршаған ортада болып
жатқан ақпараттар ағынын жүйкелер сезімтал ұштары (рецепторлар) арқылы
қабылдайды.
Тітіркендіргіш (түршіктіргіш, қоздырғыш) әр түрлі заттардың (ине, ыстық,
суық, қатты дыбыс және т. б.) денеге (ағзаға) әсері. Рецептор сезім
мүшелерінің (анализаторлардың) шеткі бөлімдері, ол сыртқы және ішкі деп 2-
ге бөлінеді. Сыртқы рецептор (жүйке ұштары) терінің үстіңгі (беткі)
қабатында болады, тітіркендіргіштерді сыртқы ортадан қабылдайды. Мысалы,
қолдағы теріге инемен әсер етсе, адам дереу қолын тартып алады.
Ішкі рецепторлар ағзаның ішінде, ішкі мүшелерде (жүрек, ішек-қарын,
қантамырлары және т.б.) болатын құбылыстарды хабарлайды.
Адамда 5 түрлі сезім мүшелері бар, олар: көру мүшесі - көз; есту мүшесі -
құлақ; иіс сезу мүшесі -мұрын; сипап сезу (түйсіну) мүшесі - тері; дәм
сезу мүшесі — тіл. Сезім мүшелері қоршаған ортаның белгілі бір
тітіркендіргіштерін ғана қабылдайды. Мысалы, құлақ - тек дыбысты, көз - тек
жарықты және т. б. Сезім мүшелері мимен және өзара бірімен-бірі тығыз
байланысып, бірін-бірі толықтырып тұрады.
Сыртқы және ішкі тітіркенуді қабылдап талдайтын сезімтал жүйкелер жиынтығын
физиолог ғалым И.П.Павлов анализатор деп атады. Сезім мүшелерін кейде
сенсорлық жүйе деп те атайды (латынша - сезу, түйсіну).

Анализатор

Әрбір анализатор 3 бөліктен тұрады:
1. тітіркендіруді қабылдайтын шеткі бөлігі - рецепторлық,
2. қозуды (тірі жасушалардың тітіркенуге жауабы) рецептордан орталық
жүйке жүйесіне өткізетін - өткізгіш бөлігі;
3. ми қыртысында қозуды талдайтын - орталық бөлігі.
Сонымен анализатордың бөліктері - шеткі, өткізгіш, орталық деп
аталады. Анализаторлардың барлық бөлігі бірімен-бірі тығыз байланысты. Егер
анализатордың бір бөлігі зақымданса, басқа бөліктеріне әсер етіп,
тітіркенуді ажырата алмайды (жойылады).

Көздің құрылысы

Адам сыртқы ортада болып жатқан түрлі ақпа-раттпрдың 80-90%-дан астамын
көзбен көріп біледі. Көру мүшесі көз алмасы мен қосымша мүшелерден тұрады.
Көз алмасы 3 түрлі қабықтан тұратын шар тәрізді мүше.
Сыртқы қабығы - қалың, тығыз, дәнекер ұлпасынан тұратын ақ қабық. Бұл
қабық көз алмасының алдыңғы және артқы бөліктерін қаптап тұрады. Ақ
қабықтың алдыңғы жағы мөлдір әрі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.