Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамында өнім сапасын басқаруды талдау
Маңғыстаумұнайгаз магис диплом
Кіріспе 1
І Бөлім. Сапа - өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттыру факторы 7
1.1. Өнім сапасының мәні және оның негізгі көрсеткіштері 7
1.2. Өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттырудың маркетингтік
стратегиясы. 12
1.3 Өнім сапасының деңгейін бағалаудың әдістемелік негіздері. 21
ІІ Бөлім Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамының қазіргі жағдайына
баға беру. 30
2.1. Маңғыстаумұнайгаз Ақционерлік қоғамының өндірістік – шаруашылық
жұмыстарына сипаттама беру. 30
2.2. Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамында мұнайдың сапасын басқаруды
талдау. 60
ІІІ Бөлім Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамында өнім сапасын басқаруды
жетілдіру жолдары 71
Қорытынды 81
Қолданылған әдебиеттер 87
Кіріспе
Қазіргі нарық қатынасына көшіп жатқан кезде өнім, жұмыс
және қызмет көрсету сапасы еліміздің әлеуметтік – экономикалық
өркендеуінің ең негізгі көрсеткіші.
Адамның ұдайы өсіп келе жатқан және біртұтас қоғамның сұранысы
сапасыз ешқашанда қанағаттандырылмайды. Сапа негізінен экономиканың
жетілгенін аңғартатын көрсеткіш. Өсу сапасы ғылыми техникалық прогрессті
жеделдетуге, өндірістің техникалық дәрежесін және барлық
экономикалық қызмет түрлерінің сапасын арттыруға негізделген қоғамдық
өндірісті интенсивтендіруде көрініс алып, түбінде өнім, жұмыс, қызмет
көрсету сапасына ықпал етеді. Ғылыми – техникалық прогресспен өнім
сапасы өзара тығыз байланысқан, оларды бір – бірінен ажыратуға
болмайды. Өйткені сапа ғылыми – техникалық дамудың қорытындысын
көрсететін ғылым және техника жетістіктерін пайдалану дәрежесіне сабақтас.
Сапа проблемасы біздің дамып келе жатқан
еліміздің экономикасының көкейтесті проблемасы болған және солай болуда
болуда. Бұл проблеманың тереңдігі соншалықты ол әрбір адамға, әрбір жанұяға
қатысты, адамның еңбек, тұрмыс, демалыс жағдайларына әсерін тигізеді.
Өнім және қызмет көрсету сапасы тұрмыс сапасына тікелей байланысты,
сондықтан да сапаның төмендігі бірден сезіледі.
Бұл мәселе бұрын да назардан тыс болған жоқ. Өнім сапасын реттеу
жолында кешенді жүйелер жасалып, өнім сынақтан өткізіліп,
стандарттау кең қанат жайған болатын. Сапаны бақылауға жеткіліксі көңіл
бөлінгенімен сапа жолындағы күресті материалдық жағынан ынталандыру
шаралары ойластырылған болатын. Жасалынған жоспарларда жоғары
дәрежелі сапалы өнімдердің көлемі көрсетілетін. Алайда жүзеге асырылған
шаралар дерлік нәтижеге жеткізбей өнім сапасы төменгі деңгейде қала
берді. Жоғары сапаға өндірістік және әлеуметтік салаларда
қоғамымыздың бүкіл тыныс тіршілігінде түбегейлі терең бетбұрыс
болмай қол жеткізе алмайтынымыз хақ. Оған жетудің бірден – бір жолы
ғылыми – техникалық прогрессті жеделдету жолы. Тауарлар мен қызмет
көрсетудің сапасын арттыру проблемасын шешпей тұрып Қазақстанда
нарық тауарының бәсекелестік қабілетін күшейту мүмкін емес.
Магистірлік жұмыста мұнай мен газ нарқы зерттеліп, Қазақстан
Республикасындағы сапа жөніндегі жұмыстың жағдайы мен үйымдастырылуына
баға беріліп, тәжірибе талданылды.
Соңғы жылдары Қазақстанда айтарлықтай саяси, экономикалық және
әлеуметтік өзгерістер болып жатыр. Мұндай жағдайда жақсы дамыған экономика
және заңдылық құрылым туралы сөз қозғау ертерек. Кез келген орынсыздық
дұрыс бағыттан ауытқытып, тайдырып жіберуі мүмкін. Нарықтық реформалар
жүйелі жолдан тайса ауыр кесапатқа соқтырары сөзсіз, бизнес жүйесінде
күтпеген өзгерістер болуы мүмкін. Саяси, заңдылық, салықтық жағдайдағы
сенімсіздік және осы факторлардың біреуі ғана бойынша сәтсіздікке ұшырасақ,
істі табысты жалғастыру мүмкіншілігінен айырыламыз. Қандай өзгерістер
боларын, оның қандай нәтиже берерін алдынала болжай алмайсың. Қазақстанда
жүргізіліп жатқан реформалардың басты мақсаты – елді экономикалық дамудың
жаңа деңгейіне алып шығу. Бұл істе сапа мәселесі ерекше мәнге ие, осы
мәселені шешу нарықтық ортаның қалыптасуына, жаңа нарықтық субъектілерінің
пайда болуына шаруашылық жүргізу механизмнің ажырамас бөлігі болып
табылатын нарықтық бәсекелестіктің бекітуіне зор ықпалы бар.
Нарықтық өндірісті реттеуде бәсекелестікті қолдану мүмкіндігін
болдырмайтын маңызды жағдай – бұл барынша сапалы, барынша жетілдірілген,
сатып алушылардың сандаған сұранысын қанағаттандыра алатын әр – алуан
тауарлар ұсыну.
Жұмыстың объектісі болып Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамы
саналады.
Қазіргі таңда мұнай өндіруші кәсіпорындардың алдына қойған міндеттерін
шешу үшін мынадай факторлар әсерін тигізеді:
- көптеген елдердің және аймақтардың экономикасының дағдарысқа ұшырауы.
- Қазақстан экономикасында өндірістің қысқаруы және энергияны
тұтынушылардың төмендеуі.
- Қазақстанда әлеуметтік проблемалардың күрт өсуінен жұмыссыздықтың пайда
болуы.
- өндіруші – тұтынушы қатынасында көп мөлшерде делдалдардың болуы.
- Дүниежүзілік нарықта мұнай жабдықтаушылармен мұнай компаниялары
арасындағы күрестің шиеленісуі.
- Дүниежүзінде ірі мұнай өндіруші елдердің және компаниялардың бірігу
мүмкіндігі.
- Мұнай өндіру аймақтарында экологиялық проблемалардың көбейіп
кетуі.
- Мұнай кешенінің өндірістік құрлымын жақсарту және дамыту.
- Қазақстанның қаржы нарқында несие ставкаларының өсуі.
- Дүниежүзілік нарықта энергожабдықтаушылардың балансын
құруда энерготұтынушылардың сұранысы.
Сонымен қатар кәзіргі кезде кәсіпорындар инновацияларды
қолдауға қажет қаржы тапшылығына тап болуда. Нарықтық қатынастарға
көшу және халықаралық экономикалық жүйеге кіру бағалы қағаздар
эмиссиясы арқылы қаржы көздерін тарту мүмкіндіктерін туғызып отыр.
Қазақстанның мұнай өндіруші кәсіпорындары арасында әлі мұндай қағаздар
эмиссиясын тарту әлі дұрыс қолға алынбаған, Қазақстанның мұнай өндіру
өнеркәсібіндегі ғылыми - техникалық жеделдету қарқыны жаңа жобаларды
қаржыландыру жоқтың қасы, қолда бар технологияның ескіруінің артуы,
шетелдік капиталды тарту үшін халықаралық есепке алу және
қаржылық есепті қолдану қажеттілігі және де
амортизациялық саясатты өзгерту қажеттігін көрсетіп отыр.
Осы мәселедерді шешу жолдары жұмысымда қаралған, себебі
кәсіпорындардың қолда бар технологиялар мен инновацияларды енгізуді
қолдау мүмкіндігін артырар еді. Өйтпеген жағдайда таяу болашақтың
өзінде мұнай өндіруші кәсіпорындарда өнім өндіру
төмендейді.
Сонымен қатар магистірлік жұмыста нарықтық қатынастардың
қызмет етуінің әмбебап экономикасы шаруашылық құралы ретіндегі сапа
жөніндегі жұмысты Қазақстан экономикасындағы басқарудың барлық
деңгейінде жетілдіру қажеттігі теориялық және практикалық жағынан
дәлелденді. Сонымен қатар сапаны басқару процесін жетілдіру жөнінде
нақты ұсыныс пен стратегиясының бағыттары, оларды кәсіпорын деңгейінде
жетілдіру тәсілдері қаралды.
І Бөлім. Сапа - өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттыру факторы
1.1. Өнім сапасының мәні және оның негізгі көрсеткіштері
Қазіргі заманғы нарықтық экономиканың өнім сапасына қоятын талабы
мүлде ерекше. Бүгінгі таңда кез – келген кәсіпорынның өміршең
болуы, тауарлар мен қызмет көрсету нарығында нық орын алуы, оның бәсекеге
төзімділігіне байланысты. Өз кезегінде бәсекеге қабілеттілік екі
көрсеткішпен байланысты біріншісі – баға деңгейі, екіншісі - өнім
сапасының деңгейі. Екінші көрсеткіш біртіндеп алға шығуда. Еңбек
өнімділігі, барлық ресурстарды үнемдеу өнім сапасына орын беруде.
Сапа – кәсіпорын беделі, гүлдену, кіріс түсіру
көзі. Кәсіпорында сапаны басқару жөніндегі жұмыс басшыдан нақты
орындаушыға дейін бүкіл персонал үшін абыройлы іс.
Өнім сапасы – кәсіпорын жұмысындағы маңызды көрсеткіш.
Өнім сапасын арттыру кәсіпорынның нарық жағдайындағы өміршеңдігін
анықтап, ғылыми – техникалық прогресстің өсу ырғағын, өндіріс
тиімділігінің өрлеуін көрсетеді, кәсіпорында пайдаланылып отырған
барлық ресурстарды үнемдеуді үйретеді.
Өнім сапасының өсуі әлемнің барлық жетекші кәсіпорындарына тән.
Сондықтан шығарылатын өнімнің сапасы олардың арасындағы негізгі
бәсеке. Қоғамдық ғылымда “сапа” философиялық түсінік, ал
жобалау, жоспарлау, басқару – техникалық категория. Сонымен бірге “сапа”
түсінігі “тұтынушы бағасы”, “ баға”, “тиімділік”, “құн”, “жалақы”,
“ материалдық ынталандыру шаралары” сияқты түсініктермен тығыз
байланысты экономикалық категория.
Қазірше “сапа” және оған өте жақын “техникалық деңгей” түсінігі
экономикалыққа қарағанда, техникалық аспектте нақтыландырылады.
Өнім, тауар, қызмет көрсету қажеттілігін есептеп шығарғанда, баланс
есептерінде , мақсатты кешенді халықшаруашылық
бағдарламаларында, сондай – ақ жоспарларда сапа басқа көптеген көлемді
көрсеткіштер қатарында елеусіз қалуда. Сондықтан “сапа” түсінігін
“экономиялау” өте қажет.
Сапа экономикасына көңіл бөлінбей өнім сапасының көтерілмейтіні анық.
Сөздіктерде философиялық категория ретінде сапаға мынадай
анықтама жие беріледі: сапа заттың татымды анықтығы делінген. Басқаша
айтқанда, заттарды ерекшелендіретін сапаға акцент жасалынған. Әрине,
әрбір заттың өзіндік қасиеттері бар екендігі сөзсіз. Алайда
тұтынушыларға заттың тек сапалық қасиеттері ғана қажет емес, оған оның
пайдаланылған кездегі тұтынушылық сапасы керек. Әр зат тұтынушыны
өзінің атына сай қанағаттандыруға тиіс. Мысалы: шегені тек балғамен қағу
керек. Әрбір затпен өзіне тиісті жұмыстар ғана жасалынады. Сағат
уақыттың қанша болғанын көрсететін зат. Оны шығарушы шеберлер
сағат уақытты дәл көрсетіп, ұзақ жылдар бойы пайдалануға жаласа
болды, деп түсінеді. Ал тұтынушылар оған қосымша сағаттың әдемі,
көзге тартымды, ықшамды, су мен шаңды өткізбейтін, татқа желінбейтін,
бұзылып қалса оңай жөнделетінін қалайды. Осы талаптарға сай
келмеген жағдайда, тұтынушы оны сапалы зат деп мойындамайды және сатып
алмайды. Сондықтан тұтынушының ой – пікірін, заттың пайдаға асар
– аспасын ескермей өнім шығару дұрыс емес.
Менің ойымша “өнім сапасы” түсінігін басқаша экономикалық
категория ретінде сапа принциптерін біріктіре сипаттауға болады. Атап
айтқанда, өнім сапасы дегеніміз тұтынушы талғамына сәйкес келетін
нақты сұраныстарды қанағаттандыратын бір топ қасиеттер. Өнім сапасы
тек бір қасиетпен шектелмейді, ол бірнеше жағымды қасиеттердің
жинағы. Олардың әрқайсысына тоқталсақ, өнім қасиеттері сапа
көрсеткіштерінде сапалы көрінбек. Өндірістік – техникалық қызметке
арналған өнім үшін негізгі міндет өнімділік көрсеткіші немесе белгілі
бір уақыт ішінде көрсетілетін қызмет көлемі.
Сенімділік көрсеткіші – бүйымның толассыз жұмыс істеуі,
сақталымдылығы, жөндеуге жарамдылығы, сондай - ақ ұзақ уақытқа
төзімділігі.
Технологиялық көрсеткіштер - өнімді өндіру және жөндеу кезінде
жоғары еңбек өнімділігін қамтамасыз ету үшін конструкторлық
-технологиялық тиімділікті сипаттайды.
Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері - өнімнің стандарт,
унификация және ерекше құрама бөлшектермен қанықтырылуы.
Эстетикалық көрсеткіштер – ақпараттық мәнерлікті форма
тиімділігін, компазицияның біртұтастығын, бүйымды жасаудың
жетістігі мен тауарлық түрін қалыптастыруды сипаттайды.
Тасымалдау көрсеткіштері - өнімнің тасымалдауға жарамдылығын
анықтайды.
Патенттік - құқықтық көрсеткіштер - өнімнің патенттік қорғанысын
және патенттік тазалығын сипаттап, бәсекеге қабілеттілігін анықтау
кезіндегі негізгі фактор.
Экологиялық көрсеткіштер - өнімді пайдалану немесе тұтыну кезінде
пайда болатын және қоршаған ортаға теріс әсерін тигізу дәрежесі.
Қауіпсіздік көрсеткіші - өнімнің тұтынушылар мен қызмет көрсетуші
персоналдардың қауіпсіздігі жолындағы ерекшеліктерін суреттейді, яғни
монтаждау, құрастыру, қызмет көрсету, жөндеу, сақтау, тасымалдау
кезінде адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Жоғарыда атап өтілген көрсеткіштер жинағы өнім сапасын құрайды.
Зат сенімді, тартымды, өз қызметтерін жақсы орындайтын болуы
керек. Аталған көрсеткіштермен қатар заттың бағасы да маңызды. Затты
сатып алар кезде тұтынушы оның сапасын немесе соған кеткен шығындарды
салыстырады. Соған байланысты экономикалық үйлесімді сапа дегеніміз
сапа мен шығын салыстырмасы немесе сапа бірлігі. Оны мына формула
арқылы көрсетуге болады:
Копт =Q Ce
Koпт – экономикалық үйлесімді сапа.
Q – зат сапасы.
Ce – затты сатып алуға және пайдалануға кететін шығын.
Формуланың бөлімін табу жеңіл,өйткені ол өнімнің сатылу бағасынан оны
пайдалану жөндеу және пайдаға асыру жөніндегі шығындардан тұрады.
Формуланың алымын табу қиын, себебі ол әртүрлі
көрсеткіштерден тұратын сапа. Онымен квалиметрия деген бақандай бір
ғылым айналасуда. Бұл ғылым сапаны сан жағынан бағалайтын үйлесімді
әдістер табуда. Сонымен қазіргі өндіріс жағдайында өнім сапасы кәсіпорын
тиімділігін арттыратын маңызды құрастырушы шарттың туындысы. Сондықтан
оған ұдайы тұрақты назар аударған жөн. Сапа мәселесімен кәсіпорын
директорынан бастап әрбір операцияның нақты орындаушысына дейін бәрі
айналасуға міндетті.
Сапаны жобалау, қамтамасыз ету, сақтау жөнінідегі барлық процесстер
сапаны басқару реттеу жүйесінде біріктірілген.
1.2. Өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттырудың маркетингтік
стратегиясы.
Сапа мен бәсекеге қабілеттілік түсініктерінің өзара байланысы ол
екеуінің қазіргі замандағы әмбебақтық қасиеттері. Бұл проблеманың
ойдағыдай шешілуі әр елдің экономикалық және әлеуметтік
мәселелерді табысты жүзеге асыруына тікелей байланысты.
Сапа – тауардың бәсекеге қабілеттілігінің негізгі құрамасы.
Оның табиғи реттеушісі. Сонымен қатар тауардың бәсекеге
қабілеттілігі оның тұтынушы алдындағы тартымдылығын,
ұнамдылығын көрсетеді. Сондықтан бәсеке тауардың сапасын
арттырушы күш деуге болады. Бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан
қарағанда сапасын байқар кезде тек бір түрлі тауарларды ғана
салыстырып, сынақтан өткізеді. Сапаға сай баға қойылады,
тұтынушыларда өз бағасын береді. Нарық ілкімділігін сараптау
кезінде сатып алушы талаптары мен артықшылықтарын білудің алар
орны ерекше. Бұған қажетті көрсеткіштер жүйесінің төмендегідей
түрлері бар:
1. Тұтынушының тауарға қоятын жалпы талаптары, оның ішінде
мыналарды айтуға болады :
- өнімнің жаңа екендігі және техникалық деңгейі;
- дайындалу сипаты,пайдаланудағы кідірссіздігі;
- сатылғаннан кейінгі техникалық күтім деңгейі және көрсетілетін
қызметінің сипаты;
- өнім бағасы және оны пайдалану тиімділігінің ара қатынасы;
Мұнда өнімнің ассортименті мен сапасына, сыртқы түріне, буып - түйген
таңбаларына, тауарлық белгісіне қойылатын тұтынушының өзіндік талаптарын
білу маңызды.
2. Өзіндік талаптарға мыналар жатады:
- өнімнің ассортименті мен сапасы, сыртқы түрінің бағалануы,
буып тию мен таңбалау әдістері , тауарлық белгінің қолданылуы;
- қолданудың географиялық және климаттық жағдайы;
- қолданылып жүрген техникалық стандарттар;
- тұтынушылар мінез - құлық әдеті мен талғамдары;
- өнімді пайдаланудың сенімділігі және қолайылығы
- ақаусыздығы және беріктігі;
3. Тұтынушылық артықшылықтарды сараптау – тұтынушының заттық
сипатты, оның арналымын есептей отырып, тауарды талдау және
бақылауға қатысты әрекеттерін білу. Өнім дифференциациясы ең
алдымен заттың нақты маркасын бөлектендіру арқылы іске асады.
Тұтынушы таңдауы өнімнің артықшылығымен, дизайнымен, белгілі
бір маркалық тауарды ғана қолдану әдетімен айқындалады.
Тұтынушы әдетте әмбебап жабдықтан гөрі олардың арнайы
жасалынғандарын таңдайды, олар пайдалануға аз шығын жұмсалатын
сатылым бағасы жоғары жабдықты алған дұрыс деп санайды.
Тұтынушы көбіне нарықта атағы белгілі фирмаға арттықшылық
береді, себебі ол фирма өз міндеттерін дәл орындайды, үздіксіз
пайдалануды қамтамасыз етеді , қазіргі заманға сай қызметпен,
оңтайлы сапамен қамтиды, тұтынушыға қолайлы етіп тауар бағасын
белгілейді. Тұтынушы үшін тауардың сапалылығы тек жоғары
кластығында емес, оның өзіне ұнағандығында.
Франция маркетолыгы Жан - Жак Ламбен сапаны әр тауардың
нарықта өтуіне байланысты қалыптасқан бәсекеге қабілеттілік
дәрежесіне сай бағалауды ұсынған. Осыған орай сапаның нақты
бағасы бір бағалы тауармен бірдей талаптарды қанағаттандыруда
анықталады. Тұтынушы, тауардың сапасы оның көңілінен шыққан
кезде ғана қанағаттанады. Бұл тауардың сапасын жетілдіруді
тұтынушы талап етеді деген сөз. Алайда тауарлардың жасырын
физикалық - химиялық қасиеттері де болады. Сондықтан
тұтынушының қауіпсіздігін қамтамасыз етуді ,денсаулығын қорғауды
мемлекет өз мойнына алуға тиіс. Қазіргі уақытта республикамызда
бұл функция жүзеге асырылып нарыққа түсіп жатқан тауарлардың
сапасы бақылануда. Шет елдердің тәжірибесінен сапа проблемасын
шешуге біртіндеп мұқият қарауын көреміз: инновация, шикізат пен
қондырғылар, бәсекеге қабілетті тауарлар шығару жолындағы
технологиялық процесстер.
Тауардың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру – басқару
қызметті болып табылады. Нарық жағдайында бұл белгілі бір озық
технология арқылы сапалы өнім шығаруды, тауар сапасын бақылау
деген сөз . Сонымен тауар сапасын өндіріле бастағаннан бастап
бақылау мемлекеттің тауардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру негізін
қалап, тұтыну стилін қалыптастыру сияқты маркетингтің негізгі
қызметін орындауы. Тұтынушылар тарапынан тауарларға сұраныс
төмендесе өндірушілер сапалы өнім өндіруге кететін шығындарын
азайтады, осының салдарынан өндірілетін тауарлардың бәсекеге
қабілеттілігі төмендейді. Бұрын зерттелген сапа проблемалары
Қазақстанның басқарушы органдарын сапаны бақылауға тек тауар
айналымының бастапқы кезінде ғана, яғни “тартушы” менеджмент
кезінде итереді . Ал нарық қатынасы кезінде “ итеруші”
менеджменттен өнім сапасын бақылауға алуды өндірістің ең алғашқы
кезеңінде бастауды талап етеді. Қазақстан үшін бұл проблемаларды
шешу өте маңызды мәселе. Өйткені нарық республикамызда енді ғана
қалыптаса бастады. Тұтынушылар сұранысының күрт төмендеуі тауар
сапасына деген талапқа кері әсерін тигізуде.
Мемлекеттік органдардың бағалауы бойынша тексерілген
кәсіпорындардың 58,8 % 1997 – 1998 жылдары сапасыз өнім
шығарған, 69,8 % ауыл шаруашылық кәсіпорындары стандарт және
сертификат нормаларын сақтамаған. Агроөнеркәсіптік кешенінің
кондитерлік және қант ( 53, 5 %) , наубайхана және ашытқы
дайындау (51, 9%) , спирт - арақ ( 50,7 % ) , сыра және алкогольсіз
ішімдіктер (52,6%), жеміс – көкөніс (69,8%), ет ( 55,3%) , құс өсіру
(69,8%) сияқты маңызды салаларында стандартты жаппай
бұзушылық байқалды. Мұның бәрі республика тауарларының
бәсекеге қабілеттілігін күрт төмендетіп , тұрғын халықтың азық-
түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге әсерін тигізбек. Экономикалық
дағдарыс пен инфляция Қазақстан кәсіпорындары өнімдерінің
қымбат болуына соқтырып, шет елдерден арзан тауар әкелуге
итермелейді. Алайда шет елдерде бұрыннан төмен баға сапасы төмен
тауарларға тән. Қазақстанда 1997-1998 жылдары ТМД елдерінін әкелінген
тауарлардың 11,3 % алыс шет елдерден әкелінген тауарлардың 14,8% жарамсыз
деп танылды. Оның ішінде сусындардың 29,5%, консервілердің 17,9%, сүт
тағамдарының 16,6% жарамсыз болып шықты. Елімізде тұтынушылардың сатып алу
қабілетінің төмендеуіне байланысты кіріс жоқтың қасы болып, шығын өсе
бастауда. Сондықтан бәсекеге қабілеттілік резерві бірінші
кезектегі сапа проблемасына ауысуда. Оған төмендегідей жағдайда ғана қол
жеткізуге болады :
- халыққа зиянды сапасыз өнім өндірушілерді жауапқа тартатын
заң шығарылса;
- Қазақстан Республикасаның территориясында қазір қолданылып
отырған айып пұл көлемін анағұрлым көтеру шаралары
ойластырылса;
- егер республика кәсіпорындары әлем нарығында
бәсекеге
қабілетті тауарлар өндірген жағдайда олардың салық төлеміне
жеңілдік жасалса;
- сапаны мемлекеттік органдар жәй бақылап қоймай оны
жоспарлап, талдап, қол жеткен нәтижелерді жасалынған
жоспарға сай екендігін анықтап тұрса;
- қажетті технологиялық процессті пайдалана
отырып,
жіберілген кемшіліктерді түзетуге немесе тауар сапасын арттыруға
жұмсалған қосымша шығындар өнім шығарушы кәсіпорындар
үшін тауар сатудың белгілі бір кезеңінде қайтарылмас шығыны
болмақ және ол тауар бағасына енгізілмеу
керек.
Осы айтылған шаралардың бәрі орындалуы кажет. Оны сатып алушылар
мүддесі тұрғысынан қарағанда өнім артықшылығын анықтаудың бірден – бір
әдісі сауалнама болып табылады. Сауалнама жүргізу сұрақтары тауарды
талдауда, оның сапасына қойылар талапқа, бағаға қатысты ынта деңгейін
анықтауға мүмкіндік береді. Сауалнаманы сатылатын тауар көлеміне қарай
дүкендерді, аудандарды, қалаларды қамти отырып, сатып алушылар санына қарай
жүргізу тиімді. Сараптамалық сауалнама тауардың немесе көрсетілетін
қызметтің барлық маңызды сипаттарын қамтуы тиіс. Сонан кейін әрбір
сипаттамадан үш мәнді таңдап алу қажет маңызы бар, қажетті, ешқандай мәні
жоқ. Осы талдаудың бәріне сәйкес тұтынушылардың үш тобы анықталады. Бірінші
топты сауалнамада тауар сипаттамасын маңызды санайтын тұтынушылар құрайды.
Екінші топты осы сипаттамалардың өздерінде болғандығын қалайтын тұтынушылар
құрайды. Үшінші топты бұл сипаттамалардың мәні жоқ деп санайтын
тұтынушылар құрайды. Бірінші топтың талап тәлеткерінің мәні = 1. Екінші
топта бұл мән = 0,5. Ал үшінші топта 0 тең. Сауалнамаға қатысқан сатып
алушыларға әр сипаттама бойынша осы үш мәндік деңгейдің бірі ұсынылуы
тиіс. Мында сараптамалардағы сегменттер саны көп болмауға тиісті. Есептеу
мына формуламен жүргізіледі:
Кn = Мі бұл жерде
Кn - өнімге қатысты маңыз коэффициенті.
n - өнім сипаттамасының саны.
Мі - үлес салмағы немесе өнім сипаттамасына сәйкес дәреже.
Нарықтық ілкімділікті зерттеудің маңызды құрамын ұсыныстарды талдау
құрайды. Маркетинг мамандары тұтастай алғанда маркетинг жемісі ұсыныстағы
табыстарға тәуелді екенін айтады. Тұтынушы жақсы қабылдаған қарапайым
өнімнің өзінен жақсы бизнес жасауға болады. Ұсыныстың өзгеруі маркетингтің
маңызды ұстанымдарын іске асыру үшін негіз болып табылады. Бұл ұстаным мәні
мынада фирма тұтынушының сипаттамасы мен өзіндік сұранысына барынша сәйкес
келетін тауар түрлерін шығаруы тиіс. Соған байланысты маркетингтік
концепция тауардың бәсекеге қабілеттілік,жалындағы күрестің негізгі
көрсеткіші болып сапа стратегиясын анықтайды. Бұл аталмыш концепция
мынадай ережелерден туындайды: егер сұраныс өсімі жекеменшік сектордағы
ұсыныстың демеуімен болып, бәсекеге қабілетті нарық жасаса:
1. Өткізу бағасын сақтай отырып, тауар сапасын
арттыру
С ( max, Б ( const.
Бұл стратегияға еркін сертификация, технологияны өзгерту, ғылыми-
техникалық прогрестің жетістіктерін пайдаланумен дәлелденетін мемлекеттік
стандартқа толық деңгейде сай тауар өндіру (сатып алу) арқылы қол
жеткізіледі.
2. Тауар сапасын сақтай отырып, бағасын төмендету:
С ( const, Б ( mіn.
3. Тауар сапасын арттыра түсіп , бағаны төмендету:
C (max, Б( mіn.
Бұл ең тартымды,бірақ бәсекеге қабілеттілікті арттырудың ең қиын жолы.
Бұл тек барынша тиімді жұмыс істейтін ірі кәсіпорындардың ғана қолынан
келеді.
4. Тауар сапасының баға өсімінің шектеулі ырғағы кезінде өсуі, яғни
пайдалы тиімділіктің баға өсімінен , артық болуы кезінде ;
С ( Cі , Б ( Бі
Сі=C+∆C , Бі=Б+∆Бі
∆С∆Б кезінде.
Бұл стратегия ” жоғары сапа - жоғары баға ” сәйкестігіне сүйенеді.
5. Сапаның өсуі бағаның өсуіне тікелей байланысты болған кезде:
С(max, Б(max.
Бұл стратегия жоғарыдағы сәйкестікті дәлелдейтін тиімді жарнаманы
қажет етеді. Сонда ғана тұтынушы жоғары бағаның жоғары сапаға сәйкестігін
түсінеді.
1.3 Өнім сапасының деңгейін бағалаудың әдістемелік негіздері.
Мұнай өндірісінде өнім сапасының деңгейін бағалау, өнім мен еңбек
сапасында өнімді стандарттау, сертификациялау және т.б қойылатын біраз сала
аралық және сала құжаттарындағы нормаланған талаптар қызметіне сәйкес
жүзеге асырылады. Өндіріс өнімінің сапа деңгейін бағалау мына жағдайларда
жүзеге асады: сапаны қатары бойынша өнімді аттестациялауда, өнім сапасының
көрсеткіштерін жоспарлағанда, өнімнің аса жақсы түрін талдағанда, өнім
сапасының деңгейін өсіңкілікте талдауда, өнім сапасын жақсартуға
ынталандыруда, өнім сапасы туралы ақпаратты талдауда. Өнім сапасы деңгейін
бағалаудың өзі мынадай әртүрлі іс - әрекеттердің жиынтығы болып табылыды:
бағаланатын өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатураларын талдау, өнім
сапасын бағалаудың көрсеткіштерінің маңызын анықтау, бағаланатын өнім
сапасының көрсеткіштерінің негізгі сома көрсеткіштерінің мазмұнымен
салыстыру. Өнім өмір сүру циклының әртүрлі сатыларында өнім сапасының
деңгейін бағалаудың жүзеге асуының мынадай кезеңдері бар:
1. Өнімді дайындап жасау сатысы.
(бағалау мақсаты - өнімнің техникалық деңгейін бекіту ) - өнімнің
класстары мен топтарын анықтау, тұтынушылардың соның ішінде сыртқы
нарық талаптарын белгілеу, салыстырылатын халықаралық және шетелдік аса
жақсы ұқсастарын еншеп шығару және негізгі үлгіні таңдап алу, патенттік
құжаттарды және басқа ақпарат түпнұсқаларын пайдалану негізінде аса жақсы
техникалық шешімді таңдау және өнім сапасының деңгейінің үйлесімді
анықтаушы көрсеткіштер мазмұнын бекіту, бағаланатын өнім сапасымен негізгі
үлгінің көрсеткіштерінің сандық маңызын анықтау, өнім сапасына талаптар
бекіту және нормативтік – техникалық құжаттарды нормативті көрсеткіштерді
бекіту.
2. Өнімді дайындап шығару сатысы.
(бағалау мақсаты - дайындалып жасалған өнімнің, оның нормативті-
техникалық құжаттарындағы талаптарына сай келу дәрежесін белгілеу) -
өнімнің сапасы мен сыналуының аумағын, оқтын – оқтын қайталануын, бақылау
әдістері мен құралдарын белгілеу, өнім сапасының көрсеткіштерін
статистикалық бағалау, өнімді дайындап шығару сапасының деңгейін
кемістіктер немесе дефект көрсеткіштері бойынша бағалау, бағалау
нәтижесінде қол жеткізу және шешімді қабылдау.
3. Өнімді тұтыну және пайдалану сатысы.
(бағалаудың мақсаты – пайдалану және тұтынудағы өнім сапасының
деңгейін анықтау) - өнімді пайдалану немесе тұтыну жағдайын белгілеу,
өнімнің пайдалану немесе тұтынудағы сапасы туралы ақпарат алудың және
жинаудың тәсілін белгілеу, өнімді пайдалану немесе тұтыну нәтижесі бойынша
өнім сапасының көрсеткіштерін нақты мазмұнын анықтау, өндіру мен пайдалану
немесе тұтыну шығындарының сомасын есептеп шығару, пайдалану немесе тұтыну
деректері бойынша өнім сапасының көрсеткіштерін статистикалық бағалау, өнім
сапасының деңгейін кешенді бағалау, бағалаудың нәтижесінде қол жеткізу және
басқару шешімін қабылдау.
Өнімді жасаумен толық таныс емес адамға тауар сапасы оны жасап шығару
сапасымен анықталатындай болып көрінуі мүмкін. Ал егер өнімнің өмірге
келуін, былайша айтқанда барлық туындау кезеңін сараптайтын болсақ,
өндірістің басталуынан бастап аяқталуына дейін алып қарайтын болсақ, онда
өнім сапасына тұтас кезеңді құрайтын барлық тізбектер жауап беретіндігі
айқындалады. Бұл ұзын қатарда жаңа өнімнің пайда болу идеясын негіздейтін
ғылым бірінші орында тұрады. Әрі қарай ғылыми ойға нақты нысан беретін
жобалау және құрастыру сапаны да рәсімдейді. Осыдан кейін сапаға өз үлесін
технология қосып, өнімді қалай, қандай құрал – жабдықтармен жасауды
анықтайды. Сөз жоқ, өндіріс көп жағдайда шешуші роль атқарады, бұл -
ғылыми, жобалау - құрастыру, технологиялық ізденістердің нақты іске асу
тәсілі, олардың материалдық заттай жүзеге асуы. Өнімнің бұл кезеңінде
сапаның қалыптасуына өндірісті үйымдастыру, технологиялық тәртіп, кезеңдік
және жарыққа шығару бақылаулары өз әсерін тигізеді. Ақырында өнім сапасы
оны сақтау мен тасымалдауға, тұтынушыға жеткізуге, қолдану шарттарына,
пайдалану ережелерінің сақталуына тәуелді. Өнімнің өміршең болып, сапасының
қамтамасыз етілуінде адам факторының мәні зор. Өзі өндірген өнімнің
сапасының аса жоғары болуына оны өндірушінің, жасаушының өз қызметіне
көзқарасы, талап – тілегі мен ішкі мүдделігі шешуші роль атқарады.
Дұрысында жобаға жаңа ғылыми жаңалықтар,ымырасыз сипаттағы ой
ізденістер енгізілгені жөн, бірақ бұл көбінесе іске аса бермейді және
әрдайым да қажетті емес.
Ең бастысы - ғылыми зерттеудің қазіргі заманғы ақпараттың тиімді
қолданып, жаңа өнім жасап шығару идеясының негізін қалау, оның техникалық,
экономикалық, әлеуметтік тұрғыдан үнемділігін негіздеп, өнімнің неге
арналғанын, қолданылу шарттарын, оны тұтынушылардың шеңберін анықтап,
сұраныстарын зерттеу. Техникалық - экономикалық және әлеуметтік –
экономикалық талдау, жобалау, болжау, физикалық және математикалық моделін
жасау аппаратын қолдану аталмыш өнімнің сапасына аса мән берілетіндігін
кепілдейді. Сапасыз технология қолданғандағы жағдай мүлдем басқаша.
Шикізатты сапасыз шығару мен алғашқы өңдеу материал сапасын төмендетеді.
Осының өзі жақсы емес. Оның үстіне алғашқы өңдеудің сапасыздығы,
материалдар мен жартылай өнімдер сапасыздығына айналып, осы материалдардан
жасалынған өнімнің тұтастай сапасыз болуын қамтиды. Осыдан кейін
сапасыздық материалдарды өңдеу технологиясына көшіп, болашақ өнімнің
тетіктерінен орын алады. Тағы да сол технологиядан туындайтын тетіктер мен
желілердің сапасыз жасалуы материал шығарудағы жартылай жұмысты онан сайын
шиеленістіреді. Әрине, бұл жерде тәуір тетіктер шығаруға болмайтын сапасыз
материалдар кінәлің деп өзгеге итере салу қиын емес. Үстемелеген
сапасыздық жинап - құрау, әрлеу т.б ақырғы жұмыстарға да зиянын тигізеді,
олардың ақаулары өлшеусіз дәрежеге жетіп, түпкілікті сапасыз өнім
тұтынушы қолына тиеді. Нақты жағдайда мұндай суретті кез
– келген затты, бүйымды, өнімді жасаған кезде байқауға болады.
Барлық технологиялық операцияларда сапа тамшылап өнімге енеді. Тек істегі
басынан аяғына дейінгі тұтастай біркелкі технологиялық жетілдіру ғана
өнімнің жоғары сапасына кепілдік бере алады. Мұны барынша жар салып айту
керек, себебі мәселеге үстірт қарағанда алдамшы көзқарас қалыптасуы мүмкін,
оны ақырғы бақылау кезінде жөндеп, өнім сапасын дұрыстауға болатындай
көрінеді, бұл – терең адасу. Аралықты басқармай тұрып, түпкілікті сапаны
басқаруға болмайды. Сапалы өндірісті жолға қоймай, шығарылатын өнім сапасын
қамтамасыз етуге болмайды. Жобада, құрастыруда, технологияда озық ғылыми –
техникалық ой болмайынша, жоғары сапа болуы мүмкін емес. Сонымен қатар өнім
сапасын басқарудың негізі болып стандарттау және сертификаттау болып
табылады.
Мемлекеттік стандарт жүйесінің құрама бөлігі болып саналатын кәсіпорын
стандарттары сапаны басқару кешенді жүйесінің негізі. Кәсіпорынның сапасын
басқару жөніндегі барлық стандарттар негізгі, жалпы және арнайы болып үшке
бөлінеді.
Негізгі стандарт - өнім сапасын басқарудың кешендіжүйесі Кәсіпорынның
жалпы стандартты ақпараттық қамтамасыз ету, кәсіпорын стандарттарын жасау,
бекіту және енгізу, дайындау реті, сондай – ақ мемлекеттік және салалық
стандарттарды енгізу, сапа күндерінң өткізу, өндіріс мәдениеті, сапа
жөніндегі тұрақты комиссиялар жұмысын үйымдастыру сияқты жалпы жүйелік
мәселелерді қамтиды.
Арнайы стандарттар жабдықтаушылардың жауапкершілігін арттыратын
шикізат, материалдар, құраушы бүйымдардың сапалық нышанын белгілейді.
Олар өндірілетін өнімнің техникалық, технологиялық және пайдалану
параметрлерін белгілеп, өнімді сынақтан өткізу әдісін, оны
қабылдау ережелерін анықтайды.
Кәсіпорын стандарттарында өнім сапасын арттыруға ынталандыру, ұжымды
және жекелеген жұмысшыларды моральдық және материалдық жағынан марапаттау
әдістері мен формаларын ойластыру туралы ұсыныстар жөніндегі ережелер орын
алған. Стандарттардың көрсеткіштері өнім сапасын арттырудағы әр адамның
үлесін бағалап, жоғары сапалы өнім өткізушілердің еңбегін лайықты бағалауға
мүмкіндік береді. Кәсіпорын стандарттары әрбір жұмысшыны, инженер – техник
қызметкерлерін өз шеберліктерін шыңдауға міндеттейді. Кәсіпорындар стандарт
талаптарына сай ғана өнім шығаруға міндетті. Стандарттан ауытқығаны үшін
жауап беруге тиіс. Методологиялық тұрғыдан сапаны екі позициядан бақылауға
болады: макро және микро деңгейден.
Макродеңгейде негіз тауарларды кең ассортиментте пайдаланушы
тұтынушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. Микродеңгейде
ИСО – 9000 және ИСО – 14000 халықаралық стандарттарды тез арада игеріп,
мемлекеттік бақылау мен осы стандарттардың талаптары негізінде сапаны
қамтамасыз ету жұмыстарын үйымдастыру қажет. Жеңіл өнеркәсіп
өнімдерін, дәрі – дәрмектік заттар мен препараттарды, жиһаздарды, құрылыс
индустриясы өнімдерін, мұнай өнімдерін сынау бойынша сертификаттау
орталықтарының жетіспеуі айқын сезілуде. Өнім сертификациясын стандарт
жөніндегі халықаралық үйымның өнімді сертификаттау мәселелері жөніндегі
арнайы комитеті жасаған. Сертификаттау өнім өндірудің жағдайын сынау мен
бағалауға, осы жұмыстарға бақылау жүргізуге және тәуелсіз органдар
тарапынан өнім сапасын тексеруге негізделген. Өнім сапасының параметрлері
үшін сертификаттау қажет және ол өнімді пайдаланушылардың қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. Сапалық жүйені және өндірістерді сертификаттау
жұмыстарының қарқыны тежелуде. Дайындықтан өткен сараптамашы –
аудиторлардың жоқтығы білінуде. Қазақстанның таяу және алыс шетел
мемлекеттерімен байланысының ұлғая түсуі – сынақ және сертификаттау
нәтижелерін өзара тану жөніндегі мемлекетаралық қарым - қатынастардың
дамуынсыз жүзеге аса алмайды. Қазақстан Республикасындағы сертификаттаудың
мемлекеттік жүйесін халықаралық деңгейде тану үшін компетенттік шетелдік
фирмалардың қатысуымен өндіріс және сапа жүйесін аккредитациялаудың үлкен
мәні бар. Осылайша Қазақстанда жалпы алғанда сертификаттаудың Мемлекеттік
жүйесі жасалған, оның өзіндік өткізу және басқару ережелері бар; нарықтық
экономика жағдайында меншік нысанына қарамастан шаруашылық жүргізуші
субъектілердің өнімдері мен қызмет көрсету сапасына мемлекеттік дәрежеде
әсер ету жүйесі қалыптасып келеді. Алайда әлі де төмендегідей бірқатар
шараларды іске асыру қажет:
- барлық сынақ түрлерінің қажеттік дәлдік пен дұрыстығын
қамтамасыз ете алатындай қазіргі заманғы сынақтан
өткізу базасын құру, бұның өзі бірқатар экономикалық
және техникалық мәселелермен байланысты;
- тұтыну тауарларының сапасын сараптау және сертификаттау
саласындағы мамандарды дайындау (сарапшы – аудиторлар,
тауаршы – сарапшылар, сапа жөніндегі менеджерлер);
- сертификаттау кезінде қолданылатын нормитивтік – техникалық
құжаттар қорын жетілдіру, ол үшін тұтыну тауарларының қауіпіздігі
және экологиялық тазалығына стандарттық талаптар мен халықаралық
стандарттар енгізуді үйлестіру;
- кәсіпорындар шығаратын өнімдер сапасының тұрақтылығын
қамтамасыз ету, бұл үшін бірінші кезектегі шаралар ретінде танымал
халықаралық схемаларды енгізіп, өнімді сынап, оны әрі қарай өндіру кезінде
де тұрақты түрде қадағалап отыру;
- республикада арнайы мамандандырылған институт құру, оның
қызметі халықаралық талаптар қолданумен сертификаттаудың Мемлекеттік
жүйесінің ғылыми негіздері және әдістемелік ұстанымдарын қалыптастыруға
байланысты болмақ;
Сонымен халықаралық стандарттар жүйесін енгізу тұрғын халықтан тиісті
оқуды талап етеді. Алайда кәзіргі кезде оны сауатты қолдану жөнінде барлық
деңгейдегі басқармалардың экономистері, менеджерлері, стандарттау,
сертификаттау және метрология жүйесі қызметкерлерінің де білімдірі
жетіспейді.
Ұлттық экономика интеграциясының әлемдік экономикаға тереңдеп,
Қазақстан кәсіпорындарының сыртқы экономикалық байланысы нығайған сайын,
тауарларды стандарттауға қатысты талап күшейе түсуде. Сондықтан да әуел
бастан стандарттарды жасау Халықаралық стандарттау үйымдарының талаптарына
сәйкес жүргізілетін болды және БҮҰ - ның Европалық Экономикалық Комиссиясы
жанындағы мемлекеттік лауазымды тұлғалардың тұрақты жұмыс Кеңестің
ұсыныстары ескеріліп отыруы керек.
ІІ Бөлім Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамының қазіргі
жағдайына баға беру.
2.1. Маңғыстаумұнайгаз Ақционерлік қоғамының өндірістік – шаруашылық
жұмыстарына сипаттама беру.
Маңғыстаумұнайгаз ашық акционерлік қоғамы мемлекеттік мүлік
жөніндегі Қазақстан Республикасы мемлекеттік комитетінің Мұнайгаз
мемлекеттік холдинг компаниясын құру туралы 1993 жылғы 8 қазанындағы №358
–і қаулысына сәйкес Маңғыстаумұнайгаз мемлекеттік өндірістік бірлестігін
қайта құру арқылы мемлекеттік мүлік жөніндегі Маңғыстау аймақтық
комитетінің 1995 жылғы 24 мамырдағы № 5901-5 қаулысымен құрылған.
1963 жылы құрылған кәсіпорын акционерлік қоғамға айналмас бұрын
Мангышлакнефть мемлекеттік кәсіпорны ретінде болды.
1991 жылы кәсіпорын Қазақстан Республикасының энергетика
Министрлігінің құрамында болды, ал 1993 жылдың 8 қазанынан 1996 жылдың 6
маусымына дейін кәсіпорын мемлекеттік Мұнайгаз холдинг компаниясының
құрамында болды. Мұнайгаз холдинг компаниясының қаулысына сәйкес 1994
жылы кәсіпорын құрамынан Өзенмұнайгаз бөлек мұнай өндіруші кәсіпорын
болып қалыптасты.
Қоғамның негізгі қызметті мынадай:
- мұнай және газ өндіру, тасымалдау , мұнайды өңдеу
және
шикізатты өткізу.
- сыртқы экономикалық қызметтер атқару, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес қайшы келмейтін басқа да қызметтермен
айналысу.
Жарғылық капитал көлемі – 10.894.602 мың теңге мөлшерінде
тағайындалған. Оның ішінде мемлекеттік меншік үлесі 30 %.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ – ның өндіретін мұнайы Қазақстан Республикасы
бойынша өндіретін мұнайдың бестен бірін құрайды. Қазақстан Республикасы
облыстарындағы мұнай өндіруді қарасақ :
Сызба 1.
Қазақстан Республикасының облыстарында мұнай өндіру.
Оның 12, 0 % Батыс Қазақстанда , 9 % Қызыл – Орда
облысында, 13%Ақтөбеде, 25% Атырауда, ал 41% Маңғыстау облысында
өндіріледі.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ - ның негізгі көрсеткіштерін
Қаламқасмұнайгаз және Жетібаймұнайгаз мұнай және газ өндіретін
басқармалар құрайды.
1998 жылғы 9 мамырда Қазақстан Республикасы Үкіметімен тендер
жеңімпазы Централ Азия Петролеум компаниясы арасында сатып алу
келісімінің аяқталғаны туралы хаттамаға қол қойылды.
Бұл келісім - шарт бойынша Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамының
60% акциясы Централ Азия Петролеум компаниясының ал 30% жай акциясы
Казахойл Ұлттық мұнай компаниясының еншісіне тиді, яғни ол 30% осы
компанияның басқаруында болады деген сөз.
Акционерлік қоғамның басқару органдары 3 немесе 4 сатыдан тұрады.
Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамында 4 сатылық басқару құрылымы. Атап
айтқанда акционерлердің жалпы жиналысы, басқарма, бақылау кеңесі және
тексеру комиссиясы.
Акционерлердің жалпы жиналысы жай акция иелеріне қоғамды басқару
құқықтарын пайдалануға мүмкіндік береді. Акционердің неше жай акциясы
болса, ол сонша ғана дауысқа ие бола алады.
Басқарма қоғамның күнделікті жұмысын басқарып отырады. Басқарманың
міндетіне келісім шарт жасау, күнделікті жұмысты жедел шешу, қаржыландыру
шараларын дайындау және жүзеге асыру, есеп беру кіреді.
Бақылау кеңесі басқарма қызметін бақылап отыратын орган. Бақылау
кеңесі басқарма мүшелерін тағайындау, ауыстыру жұмыстарымен шұғылданады.
Атқарушы орган акционерлік қоғамның күнделікті қызметін басқарады.
Тексеру комиссиясы атқарушы органның қаржы – шаруашылық қызметін бақылайды.
Тексеру комиссиясы басқарма тапсырмасы, акционерлердің талабы бойынша
немесе өз беттерімен тексеру жұмыстарын жүргізеді.
Қазіргі таңда қоғамның құрамына 5 бөлімше біріктірілген және
Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамы 100%тік құқы бар 14 жауапкершілігі
шектелген серіктестіктің құрылтайшысы болып келеді. Енді осы
Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының бөлімшелерімен
серіктестіктерінің қызметін қарастырайық :
1. Қаламқасмұнайгаз мұнай газ өндіру басқармасы
- Қаламқас кен орнында мұнай және газ өндіру.
- Мұнай мен газды өндіріс ішінде дайындау.
2. Жетібаймұнайгаз ң мұнай және газ өндіру басқармасы
- Жетібай кен орнында мұнай және газ өндіру
- мұнай мен газды өндіріс ішінде дайындау.
3. Инженерлік орталық
- Акционерлік қоғамға информациялық - есептеу қызметін көрсету.
4. Материалдық жабдықтау басқармасы
- Акционерлік қоғамға кешенді өндірістік –
техникалық
қызмет көрсету.
5. Алматыдағы өкілділік.
Қоғам басқармасының атқару аппараты туралы мәліметтер.
Бизнесті жоспарлау және экономикалық анализ бөлімі
-
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның жылдық бюджетін жоспарлау, мұнай мен газдың
бағасын шығару, мұнай – газ өндіру, тауарлық баланс, тұтынушыларға
өткізілген өнімнен түскен түсімнің есептерін жасау және келісімдерді
тіркеу, калькуляцияны жасау жұмыстарымен айналысады.
Коммерциялық бөлім – Маңғыстаумұнайгаз АҚ-мен жұмыстас барлық шетел
фирмалары және компанияларымен мақсатты жұмыс жүргізу, барлық келісім -
шарттардың тиімділігін талдау, шетел салымдарын бірігіп жұмыс жасауға
тартуға ат салысу.
Материалдық - техникалық жабдықтау бөлімі – материалдық техникалық
жабдықтарды беретін мекемелермен келісім – шарт жасасу және оның орындалуын
қадағалау, қоғамның сенім хаты бойынша шаруашылық субъектілерімен келісім –
шарт жасау және алыгған материалдық құндылықтар үшін Қаржы және
бухгалтерлік есеп бөлімі – ай сайынғы біріктірілген қаржы есебі, № 1 –ші
баланс формасы, қаржы – шаруашылық қызметінің қорытындысы туралы № 2 – ші
форма, акционерлік қоғамның міндеттемелері, ай сайынғы дебиторлық қарызын
шығару.
Денсаулық сақтау және спорт бөлімі – Қаламқас және Жетыбай кен
орындарында мұнайшыларды қызықтыратын спорт ойындарын үйымдастыру,
мұнайшыларды спортқа баулу және денсаулық сақтау жұмыстарымен
шығылдану.
Кесте 1.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның басқарудың
ұйымдық құрлымы .
Әлеуметтік жұмыстармен айналысу бөлімі – мұнайшылардың медициналық
сақтандыру жұмыстары, акционерлік қоғамның кен орындарында қоғамдық
тамақтандыруды үйымдастыру, жыл сайын мұнайшыларды жаздық демалыс
орындарымен қамтамасыз ету.
Транспорт бөлімі – вахтаға жұмысшылардың уақтында тасу, бөлімшелерді
транспортпен қамтамасыз ету, жеңіл машиналар қызметі.
Техникалық бөлім – жұмысты үйымдастыру, үйлестіру және оның орындалуын
бақылау, технологиялық жұмыстарды автоматтандыру, телемеханикаландыру,
өндірісті компьютерлендіру, ғылыми – зерттеу және тәжиребелі - құрастыру
жұмыстары, өндіріске жаңа техника және озық технологияны енгізу.
Бас энергетика бөлімі – кәсіпорындарды электр энергиясымен қамтамасыз
етіп отыру, кен орындарында электр желілерін пайдалану.
Кен орындарын игеру жөніндегі өндірістік бөлім – бұрғылау, мұнай – газ
өндіру объектілерінің өндірістік қуаттарын іске қосу және жаңа құрылыстар
салу жөніндегі тапсырмаларды дер кезінде орындауды қамтамасыз ету, бітпеген
құрылыстар көлемін қысқартуды бақылау.
Бас геолог – мұнай және газ кен орындарын игеру, шикізат базасын
дамыту саласындағы барлық жұмыстарын басқару, геологиялық барлау, іздеу
және геофизикалық жұмыстардың күнделікті және алдағы болжау жоспарларын
жасауға басшылық ету.
Геология және мұнай – газ кен орындарын барлау бөлімі – мұнай мен
газдың қорын ұлғайтуды қамтамасыз ету, іздеу – барлау жұмыстарының
бағыттарын анықтау және оны негіздеу, жер қойнауындағы қазба байлықтарды
қорғау жөніндегі талаптардың сақталуын бақылау болып саналады.
Жобалау бөлімі – басқарма және қоғам филиалдарының атқарушы
аппараттардың қызметінде жобалау – іздеу жұмыстарын ұйымдастыру, мұнай- газ
жаңа кен орындарын игеру кезінде кәсіпрын объектілердің құрылысын
жобалаудың техникалық - экономикалық негізін қарастыру.
Мұнай және газ балансының бөлімі – мұнайдың балансын ай сайын жасап
тексеріп тұру, мұнайдыөткізу кестесін жасау, мұнайды сату келісімдерін
жасап жүзеге асыру, келісім паспорттарын жасау,өнім сертификатын жасау,
мұнайды тасымалдау және өткізу келісімдерін дайындау және оны жүзеге асыру.
Заң бөлімі - Қоғам басқармасы атқару аппаратының қызметінде
заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету, құқықтық мәселелер бойынша анықтама,
кеңес беру, талап арыздарды тіркеу.
100%- тік құқы бар жауапкершілігі шектелген серіктестіктер:
1. Маңғыстау технологиялық транспорт - мұнай, газ кен орындарында авто
көлік қызметін көрсету.
2. Бозашы технологиялық транспорт – арнайы техника қызметтері
3. Жетібай технологиялық транспорт – арнайы техниеа қызметтері.
4. Маңғыстау мұнай жолдары - кен орындарындағы автомобиль жолдарын
пайдалануға жарайтындай жағдайда ұстау.
5. Арай – вахтаға жұмысшылар тасу және жеңіл машиналар қызметі.
6. Шегендеу - цементтеу құралдарын пайдалану арқылы арнайы қызметтер
көрсету.
7. Бұрғышы – мұнай, газ кен орындарында барлау ұңғыларының құрылысы,
Жетібай кен орнындағы ұңғыларды жер асты және күрделі жөндеу жұмыстары.
8. Химремонтскважин - Қаламқас кен орнындағы ұңғыларды жер асты күрделі
жөндеу және мұнай өндіру технологиялық процессін химияландыру.
9. Маңғыстаумұнара – мұнаралар орнату, кен орындарында құрылыс салу және
де басқа кез келген жұмыстар.
Кесте 2.
“ММГ” АҚ - ның өндірістік қурлымы
10.Нефтестрой - мұнай және газ кен орындарын игеру және
құрылыс жұмыстарын салу.
11.Мұнаймаш - мұнай өндіру қондырғаларына қажетті
қосалқы бөлшектер мен құралдар жасау.
12.Манғыстауэнергомұнай – кен орындарындағы электр желілерін
пайдалану.
13.Дастархан-АҚ-ның кен орындарында қоғамдық тамақтандыруды
ұйымдастыру.
14.Мұнайтелеком – АҚ-ды телефон және радио байланысымен қамтамасыз
ету, автоматика, телемеханика және өлшеу құралдарына техникалық қызмет
көрсету.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның құрамындағы осы бөлімшелермен мен
серіктестіктерде Маңғыстау халқымен Қазақстанның түкпір – түкпірінен келген
халық жұмыс істеуде. Ал енді Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының
қазіргі жағдайын қарастырайық 1999 жылы 4 сәуірде Қазақстан Республикасы
Үкіметі мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өздерінің теңге
ауыстырудың еркін бағамын енгізу туралы бірлескен шешімін жария етті.
Теңгенің нарықтық бағамға сәйкес келуіне мүмкіншілік беру үшін шешім
қабылдай отырып, Ұлттық Банктің Төрағасы негізгі себеп ретінде ресейлік
дағдарысқа сілтеме жасады. 5 сәуір күні теңгенің АҚШ долларына айырбастау
бағамы алдыңғы күнгі 1 АҚШ долларына 87,5 теңге бағамынан 1 АҚШ долларына
100 теңгеге дейін ұлғайды. Ұлттық банк оған қоса, Қазақстанда қызмет етуші
және тұрақты валютада табыс алушы компаниялар тұрақты валютада алатын
табысының елу пайызын кейбір ерекшеліктермен, теңгеге айырбасталатынын
жариялады. Ресейлік дағдарыстың нәтижесінде Республикаға импортталатын
ресейлік өңделген мұнай өнімдері қазақстандық өндірушілер мен өңдеуші
зауаттардың бағасынан төмен бағалармен сатылуда, осылайша қазақстандық
өндірушілер мен өңдеуші кәсіпорындарына қысым жасалуда. Қазақстандық
экономикадағы жағдай дүниежүзілік нарық бағасының шамамен 65%-тін құрайтын
шикі мұнай мен өңделген мұнай өнімдерінің сату бойынша ішкі
бағаларға айтарлықтай әсерін тигізеді.
АҚ-ға экспорт үшін рұқсат етілген шикі мұнай мен мұнай өнімдерінің
көлемі үкіметпен бекітілетін экспорттық квоталармен шектеледі.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның 1998 жылғы мұнай бағасының түсуі мен оған деген
сұраныстың күрт түсуінен қиындалған ауыр қаржылық жағдайына байланысты және
өндірістік шығындарды қысқарту, біздің өніміміздің бәсекелестікке
қабілеттілігін өсіру үшін және қоғамдағы мұнай өндірісінің тиімді түрде
жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мұнай өндірудің өз бағасын төмендету
мақсатында мұнай өндірісіндегі жұмыс орындары мен жұмыстардың жақсаруын
көздейтін акционерлік қоғамның қайта құрылымдалуы жөніндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе 1
І Бөлім. Сапа - өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттыру факторы 7
1.1. Өнім сапасының мәні және оның негізгі көрсеткіштері 7
1.2. Өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттырудың маркетингтік
стратегиясы. 12
1.3 Өнім сапасының деңгейін бағалаудың әдістемелік негіздері. 21
ІІ Бөлім Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамының қазіргі жағдайына
баға беру. 30
2.1. Маңғыстаумұнайгаз Ақционерлік қоғамының өндірістік – шаруашылық
жұмыстарына сипаттама беру. 30
2.2. Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамында мұнайдың сапасын басқаруды
талдау. 60
ІІІ Бөлім Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамында өнім сапасын басқаруды
жетілдіру жолдары 71
Қорытынды 81
Қолданылған әдебиеттер 87
Кіріспе
Қазіргі нарық қатынасына көшіп жатқан кезде өнім, жұмыс
және қызмет көрсету сапасы еліміздің әлеуметтік – экономикалық
өркендеуінің ең негізгі көрсеткіші.
Адамның ұдайы өсіп келе жатқан және біртұтас қоғамның сұранысы
сапасыз ешқашанда қанағаттандырылмайды. Сапа негізінен экономиканың
жетілгенін аңғартатын көрсеткіш. Өсу сапасы ғылыми техникалық прогрессті
жеделдетуге, өндірістің техникалық дәрежесін және барлық
экономикалық қызмет түрлерінің сапасын арттыруға негізделген қоғамдық
өндірісті интенсивтендіруде көрініс алып, түбінде өнім, жұмыс, қызмет
көрсету сапасына ықпал етеді. Ғылыми – техникалық прогресспен өнім
сапасы өзара тығыз байланысқан, оларды бір – бірінен ажыратуға
болмайды. Өйткені сапа ғылыми – техникалық дамудың қорытындысын
көрсететін ғылым және техника жетістіктерін пайдалану дәрежесіне сабақтас.
Сапа проблемасы біздің дамып келе жатқан
еліміздің экономикасының көкейтесті проблемасы болған және солай болуда
болуда. Бұл проблеманың тереңдігі соншалықты ол әрбір адамға, әрбір жанұяға
қатысты, адамның еңбек, тұрмыс, демалыс жағдайларына әсерін тигізеді.
Өнім және қызмет көрсету сапасы тұрмыс сапасына тікелей байланысты,
сондықтан да сапаның төмендігі бірден сезіледі.
Бұл мәселе бұрын да назардан тыс болған жоқ. Өнім сапасын реттеу
жолында кешенді жүйелер жасалып, өнім сынақтан өткізіліп,
стандарттау кең қанат жайған болатын. Сапаны бақылауға жеткіліксі көңіл
бөлінгенімен сапа жолындағы күресті материалдық жағынан ынталандыру
шаралары ойластырылған болатын. Жасалынған жоспарларда жоғары
дәрежелі сапалы өнімдердің көлемі көрсетілетін. Алайда жүзеге асырылған
шаралар дерлік нәтижеге жеткізбей өнім сапасы төменгі деңгейде қала
берді. Жоғары сапаға өндірістік және әлеуметтік салаларда
қоғамымыздың бүкіл тыныс тіршілігінде түбегейлі терең бетбұрыс
болмай қол жеткізе алмайтынымыз хақ. Оған жетудің бірден – бір жолы
ғылыми – техникалық прогрессті жеделдету жолы. Тауарлар мен қызмет
көрсетудің сапасын арттыру проблемасын шешпей тұрып Қазақстанда
нарық тауарының бәсекелестік қабілетін күшейту мүмкін емес.
Магистірлік жұмыста мұнай мен газ нарқы зерттеліп, Қазақстан
Республикасындағы сапа жөніндегі жұмыстың жағдайы мен үйымдастырылуына
баға беріліп, тәжірибе талданылды.
Соңғы жылдары Қазақстанда айтарлықтай саяси, экономикалық және
әлеуметтік өзгерістер болып жатыр. Мұндай жағдайда жақсы дамыған экономика
және заңдылық құрылым туралы сөз қозғау ертерек. Кез келген орынсыздық
дұрыс бағыттан ауытқытып, тайдырып жіберуі мүмкін. Нарықтық реформалар
жүйелі жолдан тайса ауыр кесапатқа соқтырары сөзсіз, бизнес жүйесінде
күтпеген өзгерістер болуы мүмкін. Саяси, заңдылық, салықтық жағдайдағы
сенімсіздік және осы факторлардың біреуі ғана бойынша сәтсіздікке ұшырасақ,
істі табысты жалғастыру мүмкіншілігінен айырыламыз. Қандай өзгерістер
боларын, оның қандай нәтиже берерін алдынала болжай алмайсың. Қазақстанда
жүргізіліп жатқан реформалардың басты мақсаты – елді экономикалық дамудың
жаңа деңгейіне алып шығу. Бұл істе сапа мәселесі ерекше мәнге ие, осы
мәселені шешу нарықтық ортаның қалыптасуына, жаңа нарықтық субъектілерінің
пайда болуына шаруашылық жүргізу механизмнің ажырамас бөлігі болып
табылатын нарықтық бәсекелестіктің бекітуіне зор ықпалы бар.
Нарықтық өндірісті реттеуде бәсекелестікті қолдану мүмкіндігін
болдырмайтын маңызды жағдай – бұл барынша сапалы, барынша жетілдірілген,
сатып алушылардың сандаған сұранысын қанағаттандыра алатын әр – алуан
тауарлар ұсыну.
Жұмыстың объектісі болып Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамы
саналады.
Қазіргі таңда мұнай өндіруші кәсіпорындардың алдына қойған міндеттерін
шешу үшін мынадай факторлар әсерін тигізеді:
- көптеген елдердің және аймақтардың экономикасының дағдарысқа ұшырауы.
- Қазақстан экономикасында өндірістің қысқаруы және энергияны
тұтынушылардың төмендеуі.
- Қазақстанда әлеуметтік проблемалардың күрт өсуінен жұмыссыздықтың пайда
болуы.
- өндіруші – тұтынушы қатынасында көп мөлшерде делдалдардың болуы.
- Дүниежүзілік нарықта мұнай жабдықтаушылармен мұнай компаниялары
арасындағы күрестің шиеленісуі.
- Дүниежүзінде ірі мұнай өндіруші елдердің және компаниялардың бірігу
мүмкіндігі.
- Мұнай өндіру аймақтарында экологиялық проблемалардың көбейіп
кетуі.
- Мұнай кешенінің өндірістік құрлымын жақсарту және дамыту.
- Қазақстанның қаржы нарқында несие ставкаларының өсуі.
- Дүниежүзілік нарықта энергожабдықтаушылардың балансын
құруда энерготұтынушылардың сұранысы.
Сонымен қатар кәзіргі кезде кәсіпорындар инновацияларды
қолдауға қажет қаржы тапшылығына тап болуда. Нарықтық қатынастарға
көшу және халықаралық экономикалық жүйеге кіру бағалы қағаздар
эмиссиясы арқылы қаржы көздерін тарту мүмкіндіктерін туғызып отыр.
Қазақстанның мұнай өндіруші кәсіпорындары арасында әлі мұндай қағаздар
эмиссиясын тарту әлі дұрыс қолға алынбаған, Қазақстанның мұнай өндіру
өнеркәсібіндегі ғылыми - техникалық жеделдету қарқыны жаңа жобаларды
қаржыландыру жоқтың қасы, қолда бар технологияның ескіруінің артуы,
шетелдік капиталды тарту үшін халықаралық есепке алу және
қаржылық есепті қолдану қажеттілігі және де
амортизациялық саясатты өзгерту қажеттігін көрсетіп отыр.
Осы мәселедерді шешу жолдары жұмысымда қаралған, себебі
кәсіпорындардың қолда бар технологиялар мен инновацияларды енгізуді
қолдау мүмкіндігін артырар еді. Өйтпеген жағдайда таяу болашақтың
өзінде мұнай өндіруші кәсіпорындарда өнім өндіру
төмендейді.
Сонымен қатар магистірлік жұмыста нарықтық қатынастардың
қызмет етуінің әмбебап экономикасы шаруашылық құралы ретіндегі сапа
жөніндегі жұмысты Қазақстан экономикасындағы басқарудың барлық
деңгейінде жетілдіру қажеттігі теориялық және практикалық жағынан
дәлелденді. Сонымен қатар сапаны басқару процесін жетілдіру жөнінде
нақты ұсыныс пен стратегиясының бағыттары, оларды кәсіпорын деңгейінде
жетілдіру тәсілдері қаралды.
І Бөлім. Сапа - өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттыру факторы
1.1. Өнім сапасының мәні және оның негізгі көрсеткіштері
Қазіргі заманғы нарықтық экономиканың өнім сапасына қоятын талабы
мүлде ерекше. Бүгінгі таңда кез – келген кәсіпорынның өміршең
болуы, тауарлар мен қызмет көрсету нарығында нық орын алуы, оның бәсекеге
төзімділігіне байланысты. Өз кезегінде бәсекеге қабілеттілік екі
көрсеткішпен байланысты біріншісі – баға деңгейі, екіншісі - өнім
сапасының деңгейі. Екінші көрсеткіш біртіндеп алға шығуда. Еңбек
өнімділігі, барлық ресурстарды үнемдеу өнім сапасына орын беруде.
Сапа – кәсіпорын беделі, гүлдену, кіріс түсіру
көзі. Кәсіпорында сапаны басқару жөніндегі жұмыс басшыдан нақты
орындаушыға дейін бүкіл персонал үшін абыройлы іс.
Өнім сапасы – кәсіпорын жұмысындағы маңызды көрсеткіш.
Өнім сапасын арттыру кәсіпорынның нарық жағдайындағы өміршеңдігін
анықтап, ғылыми – техникалық прогресстің өсу ырғағын, өндіріс
тиімділігінің өрлеуін көрсетеді, кәсіпорында пайдаланылып отырған
барлық ресурстарды үнемдеуді үйретеді.
Өнім сапасының өсуі әлемнің барлық жетекші кәсіпорындарына тән.
Сондықтан шығарылатын өнімнің сапасы олардың арасындағы негізгі
бәсеке. Қоғамдық ғылымда “сапа” философиялық түсінік, ал
жобалау, жоспарлау, басқару – техникалық категория. Сонымен бірге “сапа”
түсінігі “тұтынушы бағасы”, “ баға”, “тиімділік”, “құн”, “жалақы”,
“ материалдық ынталандыру шаралары” сияқты түсініктермен тығыз
байланысты экономикалық категория.
Қазірше “сапа” және оған өте жақын “техникалық деңгей” түсінігі
экономикалыққа қарағанда, техникалық аспектте нақтыландырылады.
Өнім, тауар, қызмет көрсету қажеттілігін есептеп шығарғанда, баланс
есептерінде , мақсатты кешенді халықшаруашылық
бағдарламаларында, сондай – ақ жоспарларда сапа басқа көптеген көлемді
көрсеткіштер қатарында елеусіз қалуда. Сондықтан “сапа” түсінігін
“экономиялау” өте қажет.
Сапа экономикасына көңіл бөлінбей өнім сапасының көтерілмейтіні анық.
Сөздіктерде философиялық категория ретінде сапаға мынадай
анықтама жие беріледі: сапа заттың татымды анықтығы делінген. Басқаша
айтқанда, заттарды ерекшелендіретін сапаға акцент жасалынған. Әрине,
әрбір заттың өзіндік қасиеттері бар екендігі сөзсіз. Алайда
тұтынушыларға заттың тек сапалық қасиеттері ғана қажет емес, оған оның
пайдаланылған кездегі тұтынушылық сапасы керек. Әр зат тұтынушыны
өзінің атына сай қанағаттандыруға тиіс. Мысалы: шегені тек балғамен қағу
керек. Әрбір затпен өзіне тиісті жұмыстар ғана жасалынады. Сағат
уақыттың қанша болғанын көрсететін зат. Оны шығарушы шеберлер
сағат уақытты дәл көрсетіп, ұзақ жылдар бойы пайдалануға жаласа
болды, деп түсінеді. Ал тұтынушылар оған қосымша сағаттың әдемі,
көзге тартымды, ықшамды, су мен шаңды өткізбейтін, татқа желінбейтін,
бұзылып қалса оңай жөнделетінін қалайды. Осы талаптарға сай
келмеген жағдайда, тұтынушы оны сапалы зат деп мойындамайды және сатып
алмайды. Сондықтан тұтынушының ой – пікірін, заттың пайдаға асар
– аспасын ескермей өнім шығару дұрыс емес.
Менің ойымша “өнім сапасы” түсінігін басқаша экономикалық
категория ретінде сапа принциптерін біріктіре сипаттауға болады. Атап
айтқанда, өнім сапасы дегеніміз тұтынушы талғамына сәйкес келетін
нақты сұраныстарды қанағаттандыратын бір топ қасиеттер. Өнім сапасы
тек бір қасиетпен шектелмейді, ол бірнеше жағымды қасиеттердің
жинағы. Олардың әрқайсысына тоқталсақ, өнім қасиеттері сапа
көрсеткіштерінде сапалы көрінбек. Өндірістік – техникалық қызметке
арналған өнім үшін негізгі міндет өнімділік көрсеткіші немесе белгілі
бір уақыт ішінде көрсетілетін қызмет көлемі.
Сенімділік көрсеткіші – бүйымның толассыз жұмыс істеуі,
сақталымдылығы, жөндеуге жарамдылығы, сондай - ақ ұзақ уақытқа
төзімділігі.
Технологиялық көрсеткіштер - өнімді өндіру және жөндеу кезінде
жоғары еңбек өнімділігін қамтамасыз ету үшін конструкторлық
-технологиялық тиімділікті сипаттайды.
Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері - өнімнің стандарт,
унификация және ерекше құрама бөлшектермен қанықтырылуы.
Эстетикалық көрсеткіштер – ақпараттық мәнерлікті форма
тиімділігін, компазицияның біртұтастығын, бүйымды жасаудың
жетістігі мен тауарлық түрін қалыптастыруды сипаттайды.
Тасымалдау көрсеткіштері - өнімнің тасымалдауға жарамдылығын
анықтайды.
Патенттік - құқықтық көрсеткіштер - өнімнің патенттік қорғанысын
және патенттік тазалығын сипаттап, бәсекеге қабілеттілігін анықтау
кезіндегі негізгі фактор.
Экологиялық көрсеткіштер - өнімді пайдалану немесе тұтыну кезінде
пайда болатын және қоршаған ортаға теріс әсерін тигізу дәрежесі.
Қауіпсіздік көрсеткіші - өнімнің тұтынушылар мен қызмет көрсетуші
персоналдардың қауіпсіздігі жолындағы ерекшеліктерін суреттейді, яғни
монтаждау, құрастыру, қызмет көрсету, жөндеу, сақтау, тасымалдау
кезінде адамдардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Жоғарыда атап өтілген көрсеткіштер жинағы өнім сапасын құрайды.
Зат сенімді, тартымды, өз қызметтерін жақсы орындайтын болуы
керек. Аталған көрсеткіштермен қатар заттың бағасы да маңызды. Затты
сатып алар кезде тұтынушы оның сапасын немесе соған кеткен шығындарды
салыстырады. Соған байланысты экономикалық үйлесімді сапа дегеніміз
сапа мен шығын салыстырмасы немесе сапа бірлігі. Оны мына формула
арқылы көрсетуге болады:
Копт =Q Ce
Koпт – экономикалық үйлесімді сапа.
Q – зат сапасы.
Ce – затты сатып алуға және пайдалануға кететін шығын.
Формуланың бөлімін табу жеңіл,өйткені ол өнімнің сатылу бағасынан оны
пайдалану жөндеу және пайдаға асыру жөніндегі шығындардан тұрады.
Формуланың алымын табу қиын, себебі ол әртүрлі
көрсеткіштерден тұратын сапа. Онымен квалиметрия деген бақандай бір
ғылым айналасуда. Бұл ғылым сапаны сан жағынан бағалайтын үйлесімді
әдістер табуда. Сонымен қазіргі өндіріс жағдайында өнім сапасы кәсіпорын
тиімділігін арттыратын маңызды құрастырушы шарттың туындысы. Сондықтан
оған ұдайы тұрақты назар аударған жөн. Сапа мәселесімен кәсіпорын
директорынан бастап әрбір операцияның нақты орындаушысына дейін бәрі
айналасуға міндетті.
Сапаны жобалау, қамтамасыз ету, сақтау жөнінідегі барлық процесстер
сапаны басқару реттеу жүйесінде біріктірілген.
1.2. Өнімнің бәсекелік қабілеттілігін арттырудың маркетингтік
стратегиясы.
Сапа мен бәсекеге қабілеттілік түсініктерінің өзара байланысы ол
екеуінің қазіргі замандағы әмбебақтық қасиеттері. Бұл проблеманың
ойдағыдай шешілуі әр елдің экономикалық және әлеуметтік
мәселелерді табысты жүзеге асыруына тікелей байланысты.
Сапа – тауардың бәсекеге қабілеттілігінің негізгі құрамасы.
Оның табиғи реттеушісі. Сонымен қатар тауардың бәсекеге
қабілеттілігі оның тұтынушы алдындағы тартымдылығын,
ұнамдылығын көрсетеді. Сондықтан бәсеке тауардың сапасын
арттырушы күш деуге болады. Бәсекеге қабілеттілік тұрғысынан
қарағанда сапасын байқар кезде тек бір түрлі тауарларды ғана
салыстырып, сынақтан өткізеді. Сапаға сай баға қойылады,
тұтынушыларда өз бағасын береді. Нарық ілкімділігін сараптау
кезінде сатып алушы талаптары мен артықшылықтарын білудің алар
орны ерекше. Бұған қажетті көрсеткіштер жүйесінің төмендегідей
түрлері бар:
1. Тұтынушының тауарға қоятын жалпы талаптары, оның ішінде
мыналарды айтуға болады :
- өнімнің жаңа екендігі және техникалық деңгейі;
- дайындалу сипаты,пайдаланудағы кідірссіздігі;
- сатылғаннан кейінгі техникалық күтім деңгейі және көрсетілетін
қызметінің сипаты;
- өнім бағасы және оны пайдалану тиімділігінің ара қатынасы;
Мұнда өнімнің ассортименті мен сапасына, сыртқы түріне, буып - түйген
таңбаларына, тауарлық белгісіне қойылатын тұтынушының өзіндік талаптарын
білу маңызды.
2. Өзіндік талаптарға мыналар жатады:
- өнімнің ассортименті мен сапасы, сыртқы түрінің бағалануы,
буып тию мен таңбалау әдістері , тауарлық белгінің қолданылуы;
- қолданудың географиялық және климаттық жағдайы;
- қолданылып жүрген техникалық стандарттар;
- тұтынушылар мінез - құлық әдеті мен талғамдары;
- өнімді пайдаланудың сенімділігі және қолайылығы
- ақаусыздығы және беріктігі;
3. Тұтынушылық артықшылықтарды сараптау – тұтынушының заттық
сипатты, оның арналымын есептей отырып, тауарды талдау және
бақылауға қатысты әрекеттерін білу. Өнім дифференциациясы ең
алдымен заттың нақты маркасын бөлектендіру арқылы іске асады.
Тұтынушы таңдауы өнімнің артықшылығымен, дизайнымен, белгілі
бір маркалық тауарды ғана қолдану әдетімен айқындалады.
Тұтынушы әдетте әмбебап жабдықтан гөрі олардың арнайы
жасалынғандарын таңдайды, олар пайдалануға аз шығын жұмсалатын
сатылым бағасы жоғары жабдықты алған дұрыс деп санайды.
Тұтынушы көбіне нарықта атағы белгілі фирмаға арттықшылық
береді, себебі ол фирма өз міндеттерін дәл орындайды, үздіксіз
пайдалануды қамтамасыз етеді , қазіргі заманға сай қызметпен,
оңтайлы сапамен қамтиды, тұтынушыға қолайлы етіп тауар бағасын
белгілейді. Тұтынушы үшін тауардың сапалылығы тек жоғары
кластығында емес, оның өзіне ұнағандығында.
Франция маркетолыгы Жан - Жак Ламбен сапаны әр тауардың
нарықта өтуіне байланысты қалыптасқан бәсекеге қабілеттілік
дәрежесіне сай бағалауды ұсынған. Осыған орай сапаның нақты
бағасы бір бағалы тауармен бірдей талаптарды қанағаттандыруда
анықталады. Тұтынушы, тауардың сапасы оның көңілінен шыққан
кезде ғана қанағаттанады. Бұл тауардың сапасын жетілдіруді
тұтынушы талап етеді деген сөз. Алайда тауарлардың жасырын
физикалық - химиялық қасиеттері де болады. Сондықтан
тұтынушының қауіпсіздігін қамтамасыз етуді ,денсаулығын қорғауды
мемлекет өз мойнына алуға тиіс. Қазіргі уақытта республикамызда
бұл функция жүзеге асырылып нарыққа түсіп жатқан тауарлардың
сапасы бақылануда. Шет елдердің тәжірибесінен сапа проблемасын
шешуге біртіндеп мұқият қарауын көреміз: инновация, шикізат пен
қондырғылар, бәсекеге қабілетті тауарлар шығару жолындағы
технологиялық процесстер.
Тауардың сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыру – басқару
қызметті болып табылады. Нарық жағдайында бұл белгілі бір озық
технология арқылы сапалы өнім шығаруды, тауар сапасын бақылау
деген сөз . Сонымен тауар сапасын өндіріле бастағаннан бастап
бақылау мемлекеттің тауардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру негізін
қалап, тұтыну стилін қалыптастыру сияқты маркетингтің негізгі
қызметін орындауы. Тұтынушылар тарапынан тауарларға сұраныс
төмендесе өндірушілер сапалы өнім өндіруге кететін шығындарын
азайтады, осының салдарынан өндірілетін тауарлардың бәсекеге
қабілеттілігі төмендейді. Бұрын зерттелген сапа проблемалары
Қазақстанның басқарушы органдарын сапаны бақылауға тек тауар
айналымының бастапқы кезінде ғана, яғни “тартушы” менеджмент
кезінде итереді . Ал нарық қатынасы кезінде “ итеруші”
менеджменттен өнім сапасын бақылауға алуды өндірістің ең алғашқы
кезеңінде бастауды талап етеді. Қазақстан үшін бұл проблемаларды
шешу өте маңызды мәселе. Өйткені нарық республикамызда енді ғана
қалыптаса бастады. Тұтынушылар сұранысының күрт төмендеуі тауар
сапасына деген талапқа кері әсерін тигізуде.
Мемлекеттік органдардың бағалауы бойынша тексерілген
кәсіпорындардың 58,8 % 1997 – 1998 жылдары сапасыз өнім
шығарған, 69,8 % ауыл шаруашылық кәсіпорындары стандарт және
сертификат нормаларын сақтамаған. Агроөнеркәсіптік кешенінің
кондитерлік және қант ( 53, 5 %) , наубайхана және ашытқы
дайындау (51, 9%) , спирт - арақ ( 50,7 % ) , сыра және алкогольсіз
ішімдіктер (52,6%), жеміс – көкөніс (69,8%), ет ( 55,3%) , құс өсіру
(69,8%) сияқты маңызды салаларында стандартты жаппай
бұзушылық байқалды. Мұның бәрі республика тауарларының
бәсекеге қабілеттілігін күрт төмендетіп , тұрғын халықтың азық-
түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге әсерін тигізбек. Экономикалық
дағдарыс пен инфляция Қазақстан кәсіпорындары өнімдерінің
қымбат болуына соқтырып, шет елдерден арзан тауар әкелуге
итермелейді. Алайда шет елдерде бұрыннан төмен баға сапасы төмен
тауарларға тән. Қазақстанда 1997-1998 жылдары ТМД елдерінін әкелінген
тауарлардың 11,3 % алыс шет елдерден әкелінген тауарлардың 14,8% жарамсыз
деп танылды. Оның ішінде сусындардың 29,5%, консервілердің 17,9%, сүт
тағамдарының 16,6% жарамсыз болып шықты. Елімізде тұтынушылардың сатып алу
қабілетінің төмендеуіне байланысты кіріс жоқтың қасы болып, шығын өсе
бастауда. Сондықтан бәсекеге қабілеттілік резерві бірінші
кезектегі сапа проблемасына ауысуда. Оған төмендегідей жағдайда ғана қол
жеткізуге болады :
- халыққа зиянды сапасыз өнім өндірушілерді жауапқа тартатын
заң шығарылса;
- Қазақстан Республикасаның территориясында қазір қолданылып
отырған айып пұл көлемін анағұрлым көтеру шаралары
ойластырылса;
- егер республика кәсіпорындары әлем нарығында
бәсекеге
қабілетті тауарлар өндірген жағдайда олардың салық төлеміне
жеңілдік жасалса;
- сапаны мемлекеттік органдар жәй бақылап қоймай оны
жоспарлап, талдап, қол жеткен нәтижелерді жасалынған
жоспарға сай екендігін анықтап тұрса;
- қажетті технологиялық процессті пайдалана
отырып,
жіберілген кемшіліктерді түзетуге немесе тауар сапасын арттыруға
жұмсалған қосымша шығындар өнім шығарушы кәсіпорындар
үшін тауар сатудың белгілі бір кезеңінде қайтарылмас шығыны
болмақ және ол тауар бағасына енгізілмеу
керек.
Осы айтылған шаралардың бәрі орындалуы кажет. Оны сатып алушылар
мүддесі тұрғысынан қарағанда өнім артықшылығын анықтаудың бірден – бір
әдісі сауалнама болып табылады. Сауалнама жүргізу сұрақтары тауарды
талдауда, оның сапасына қойылар талапқа, бағаға қатысты ынта деңгейін
анықтауға мүмкіндік береді. Сауалнаманы сатылатын тауар көлеміне қарай
дүкендерді, аудандарды, қалаларды қамти отырып, сатып алушылар санына қарай
жүргізу тиімді. Сараптамалық сауалнама тауардың немесе көрсетілетін
қызметтің барлық маңызды сипаттарын қамтуы тиіс. Сонан кейін әрбір
сипаттамадан үш мәнді таңдап алу қажет маңызы бар, қажетті, ешқандай мәні
жоқ. Осы талдаудың бәріне сәйкес тұтынушылардың үш тобы анықталады. Бірінші
топты сауалнамада тауар сипаттамасын маңызды санайтын тұтынушылар құрайды.
Екінші топты осы сипаттамалардың өздерінде болғандығын қалайтын тұтынушылар
құрайды. Үшінші топты бұл сипаттамалардың мәні жоқ деп санайтын
тұтынушылар құрайды. Бірінші топтың талап тәлеткерінің мәні = 1. Екінші
топта бұл мән = 0,5. Ал үшінші топта 0 тең. Сауалнамаға қатысқан сатып
алушыларға әр сипаттама бойынша осы үш мәндік деңгейдің бірі ұсынылуы
тиіс. Мында сараптамалардағы сегменттер саны көп болмауға тиісті. Есептеу
мына формуламен жүргізіледі:
Кn = Мі бұл жерде
Кn - өнімге қатысты маңыз коэффициенті.
n - өнім сипаттамасының саны.
Мі - үлес салмағы немесе өнім сипаттамасына сәйкес дәреже.
Нарықтық ілкімділікті зерттеудің маңызды құрамын ұсыныстарды талдау
құрайды. Маркетинг мамандары тұтастай алғанда маркетинг жемісі ұсыныстағы
табыстарға тәуелді екенін айтады. Тұтынушы жақсы қабылдаған қарапайым
өнімнің өзінен жақсы бизнес жасауға болады. Ұсыныстың өзгеруі маркетингтің
маңызды ұстанымдарын іске асыру үшін негіз болып табылады. Бұл ұстаным мәні
мынада фирма тұтынушының сипаттамасы мен өзіндік сұранысына барынша сәйкес
келетін тауар түрлерін шығаруы тиіс. Соған байланысты маркетингтік
концепция тауардың бәсекеге қабілеттілік,жалындағы күрестің негізгі
көрсеткіші болып сапа стратегиясын анықтайды. Бұл аталмыш концепция
мынадай ережелерден туындайды: егер сұраныс өсімі жекеменшік сектордағы
ұсыныстың демеуімен болып, бәсекеге қабілетті нарық жасаса:
1. Өткізу бағасын сақтай отырып, тауар сапасын
арттыру
С ( max, Б ( const.
Бұл стратегияға еркін сертификация, технологияны өзгерту, ғылыми-
техникалық прогрестің жетістіктерін пайдаланумен дәлелденетін мемлекеттік
стандартқа толық деңгейде сай тауар өндіру (сатып алу) арқылы қол
жеткізіледі.
2. Тауар сапасын сақтай отырып, бағасын төмендету:
С ( const, Б ( mіn.
3. Тауар сапасын арттыра түсіп , бағаны төмендету:
C (max, Б( mіn.
Бұл ең тартымды,бірақ бәсекеге қабілеттілікті арттырудың ең қиын жолы.
Бұл тек барынша тиімді жұмыс істейтін ірі кәсіпорындардың ғана қолынан
келеді.
4. Тауар сапасының баға өсімінің шектеулі ырғағы кезінде өсуі, яғни
пайдалы тиімділіктің баға өсімінен , артық болуы кезінде ;
С ( Cі , Б ( Бі
Сі=C+∆C , Бі=Б+∆Бі
∆С∆Б кезінде.
Бұл стратегия ” жоғары сапа - жоғары баға ” сәйкестігіне сүйенеді.
5. Сапаның өсуі бағаның өсуіне тікелей байланысты болған кезде:
С(max, Б(max.
Бұл стратегия жоғарыдағы сәйкестікті дәлелдейтін тиімді жарнаманы
қажет етеді. Сонда ғана тұтынушы жоғары бағаның жоғары сапаға сәйкестігін
түсінеді.
1.3 Өнім сапасының деңгейін бағалаудың әдістемелік негіздері.
Мұнай өндірісінде өнім сапасының деңгейін бағалау, өнім мен еңбек
сапасында өнімді стандарттау, сертификациялау және т.б қойылатын біраз сала
аралық және сала құжаттарындағы нормаланған талаптар қызметіне сәйкес
жүзеге асырылады. Өндіріс өнімінің сапа деңгейін бағалау мына жағдайларда
жүзеге асады: сапаны қатары бойынша өнімді аттестациялауда, өнім сапасының
көрсеткіштерін жоспарлағанда, өнімнің аса жақсы түрін талдағанда, өнім
сапасының деңгейін өсіңкілікте талдауда, өнім сапасын жақсартуға
ынталандыруда, өнім сапасы туралы ақпаратты талдауда. Өнім сапасы деңгейін
бағалаудың өзі мынадай әртүрлі іс - әрекеттердің жиынтығы болып табылыды:
бағаланатын өнім сапасының көрсеткіштерінің номенклатураларын талдау, өнім
сапасын бағалаудың көрсеткіштерінің маңызын анықтау, бағаланатын өнім
сапасының көрсеткіштерінің негізгі сома көрсеткіштерінің мазмұнымен
салыстыру. Өнім өмір сүру циклының әртүрлі сатыларында өнім сапасының
деңгейін бағалаудың жүзеге асуының мынадай кезеңдері бар:
1. Өнімді дайындап жасау сатысы.
(бағалау мақсаты - өнімнің техникалық деңгейін бекіту ) - өнімнің
класстары мен топтарын анықтау, тұтынушылардың соның ішінде сыртқы
нарық талаптарын белгілеу, салыстырылатын халықаралық және шетелдік аса
жақсы ұқсастарын еншеп шығару және негізгі үлгіні таңдап алу, патенттік
құжаттарды және басқа ақпарат түпнұсқаларын пайдалану негізінде аса жақсы
техникалық шешімді таңдау және өнім сапасының деңгейінің үйлесімді
анықтаушы көрсеткіштер мазмұнын бекіту, бағаланатын өнім сапасымен негізгі
үлгінің көрсеткіштерінің сандық маңызын анықтау, өнім сапасына талаптар
бекіту және нормативтік – техникалық құжаттарды нормативті көрсеткіштерді
бекіту.
2. Өнімді дайындап шығару сатысы.
(бағалау мақсаты - дайындалып жасалған өнімнің, оның нормативті-
техникалық құжаттарындағы талаптарына сай келу дәрежесін белгілеу) -
өнімнің сапасы мен сыналуының аумағын, оқтын – оқтын қайталануын, бақылау
әдістері мен құралдарын белгілеу, өнім сапасының көрсеткіштерін
статистикалық бағалау, өнімді дайындап шығару сапасының деңгейін
кемістіктер немесе дефект көрсеткіштері бойынша бағалау, бағалау
нәтижесінде қол жеткізу және шешімді қабылдау.
3. Өнімді тұтыну және пайдалану сатысы.
(бағалаудың мақсаты – пайдалану және тұтынудағы өнім сапасының
деңгейін анықтау) - өнімді пайдалану немесе тұтыну жағдайын белгілеу,
өнімнің пайдалану немесе тұтынудағы сапасы туралы ақпарат алудың және
жинаудың тәсілін белгілеу, өнімді пайдалану немесе тұтыну нәтижесі бойынша
өнім сапасының көрсеткіштерін нақты мазмұнын анықтау, өндіру мен пайдалану
немесе тұтыну шығындарының сомасын есептеп шығару, пайдалану немесе тұтыну
деректері бойынша өнім сапасының көрсеткіштерін статистикалық бағалау, өнім
сапасының деңгейін кешенді бағалау, бағалаудың нәтижесінде қол жеткізу және
басқару шешімін қабылдау.
Өнімді жасаумен толық таныс емес адамға тауар сапасы оны жасап шығару
сапасымен анықталатындай болып көрінуі мүмкін. Ал егер өнімнің өмірге
келуін, былайша айтқанда барлық туындау кезеңін сараптайтын болсақ,
өндірістің басталуынан бастап аяқталуына дейін алып қарайтын болсақ, онда
өнім сапасына тұтас кезеңді құрайтын барлық тізбектер жауап беретіндігі
айқындалады. Бұл ұзын қатарда жаңа өнімнің пайда болу идеясын негіздейтін
ғылым бірінші орында тұрады. Әрі қарай ғылыми ойға нақты нысан беретін
жобалау және құрастыру сапаны да рәсімдейді. Осыдан кейін сапаға өз үлесін
технология қосып, өнімді қалай, қандай құрал – жабдықтармен жасауды
анықтайды. Сөз жоқ, өндіріс көп жағдайда шешуші роль атқарады, бұл -
ғылыми, жобалау - құрастыру, технологиялық ізденістердің нақты іске асу
тәсілі, олардың материалдық заттай жүзеге асуы. Өнімнің бұл кезеңінде
сапаның қалыптасуына өндірісті үйымдастыру, технологиялық тәртіп, кезеңдік
және жарыққа шығару бақылаулары өз әсерін тигізеді. Ақырында өнім сапасы
оны сақтау мен тасымалдауға, тұтынушыға жеткізуге, қолдану шарттарына,
пайдалану ережелерінің сақталуына тәуелді. Өнімнің өміршең болып, сапасының
қамтамасыз етілуінде адам факторының мәні зор. Өзі өндірген өнімнің
сапасының аса жоғары болуына оны өндірушінің, жасаушының өз қызметіне
көзқарасы, талап – тілегі мен ішкі мүдделігі шешуші роль атқарады.
Дұрысында жобаға жаңа ғылыми жаңалықтар,ымырасыз сипаттағы ой
ізденістер енгізілгені жөн, бірақ бұл көбінесе іске аса бермейді және
әрдайым да қажетті емес.
Ең бастысы - ғылыми зерттеудің қазіргі заманғы ақпараттың тиімді
қолданып, жаңа өнім жасап шығару идеясының негізін қалау, оның техникалық,
экономикалық, әлеуметтік тұрғыдан үнемділігін негіздеп, өнімнің неге
арналғанын, қолданылу шарттарын, оны тұтынушылардың шеңберін анықтап,
сұраныстарын зерттеу. Техникалық - экономикалық және әлеуметтік –
экономикалық талдау, жобалау, болжау, физикалық және математикалық моделін
жасау аппаратын қолдану аталмыш өнімнің сапасына аса мән берілетіндігін
кепілдейді. Сапасыз технология қолданғандағы жағдай мүлдем басқаша.
Шикізатты сапасыз шығару мен алғашқы өңдеу материал сапасын төмендетеді.
Осының өзі жақсы емес. Оның үстіне алғашқы өңдеудің сапасыздығы,
материалдар мен жартылай өнімдер сапасыздығына айналып, осы материалдардан
жасалынған өнімнің тұтастай сапасыз болуын қамтиды. Осыдан кейін
сапасыздық материалдарды өңдеу технологиясына көшіп, болашақ өнімнің
тетіктерінен орын алады. Тағы да сол технологиядан туындайтын тетіктер мен
желілердің сапасыз жасалуы материал шығарудағы жартылай жұмысты онан сайын
шиеленістіреді. Әрине, бұл жерде тәуір тетіктер шығаруға болмайтын сапасыз
материалдар кінәлің деп өзгеге итере салу қиын емес. Үстемелеген
сапасыздық жинап - құрау, әрлеу т.б ақырғы жұмыстарға да зиянын тигізеді,
олардың ақаулары өлшеусіз дәрежеге жетіп, түпкілікті сапасыз өнім
тұтынушы қолына тиеді. Нақты жағдайда мұндай суретті кез
– келген затты, бүйымды, өнімді жасаған кезде байқауға болады.
Барлық технологиялық операцияларда сапа тамшылап өнімге енеді. Тек істегі
басынан аяғына дейінгі тұтастай біркелкі технологиялық жетілдіру ғана
өнімнің жоғары сапасына кепілдік бере алады. Мұны барынша жар салып айту
керек, себебі мәселеге үстірт қарағанда алдамшы көзқарас қалыптасуы мүмкін,
оны ақырғы бақылау кезінде жөндеп, өнім сапасын дұрыстауға болатындай
көрінеді, бұл – терең адасу. Аралықты басқармай тұрып, түпкілікті сапаны
басқаруға болмайды. Сапалы өндірісті жолға қоймай, шығарылатын өнім сапасын
қамтамасыз етуге болмайды. Жобада, құрастыруда, технологияда озық ғылыми –
техникалық ой болмайынша, жоғары сапа болуы мүмкін емес. Сонымен қатар өнім
сапасын басқарудың негізі болып стандарттау және сертификаттау болып
табылады.
Мемлекеттік стандарт жүйесінің құрама бөлігі болып саналатын кәсіпорын
стандарттары сапаны басқару кешенді жүйесінің негізі. Кәсіпорынның сапасын
басқару жөніндегі барлық стандарттар негізгі, жалпы және арнайы болып үшке
бөлінеді.
Негізгі стандарт - өнім сапасын басқарудың кешендіжүйесі Кәсіпорынның
жалпы стандартты ақпараттық қамтамасыз ету, кәсіпорын стандарттарын жасау,
бекіту және енгізу, дайындау реті, сондай – ақ мемлекеттік және салалық
стандарттарды енгізу, сапа күндерінң өткізу, өндіріс мәдениеті, сапа
жөніндегі тұрақты комиссиялар жұмысын үйымдастыру сияқты жалпы жүйелік
мәселелерді қамтиды.
Арнайы стандарттар жабдықтаушылардың жауапкершілігін арттыратын
шикізат, материалдар, құраушы бүйымдардың сапалық нышанын белгілейді.
Олар өндірілетін өнімнің техникалық, технологиялық және пайдалану
параметрлерін белгілеп, өнімді сынақтан өткізу әдісін, оны
қабылдау ережелерін анықтайды.
Кәсіпорын стандарттарында өнім сапасын арттыруға ынталандыру, ұжымды
және жекелеген жұмысшыларды моральдық және материалдық жағынан марапаттау
әдістері мен формаларын ойластыру туралы ұсыныстар жөніндегі ережелер орын
алған. Стандарттардың көрсеткіштері өнім сапасын арттырудағы әр адамның
үлесін бағалап, жоғары сапалы өнім өткізушілердің еңбегін лайықты бағалауға
мүмкіндік береді. Кәсіпорын стандарттары әрбір жұмысшыны, инженер – техник
қызметкерлерін өз шеберліктерін шыңдауға міндеттейді. Кәсіпорындар стандарт
талаптарына сай ғана өнім шығаруға міндетті. Стандарттан ауытқығаны үшін
жауап беруге тиіс. Методологиялық тұрғыдан сапаны екі позициядан бақылауға
болады: макро және микро деңгейден.
Макродеңгейде негіз тауарларды кең ассортиментте пайдаланушы
тұтынушылардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. Микродеңгейде
ИСО – 9000 және ИСО – 14000 халықаралық стандарттарды тез арада игеріп,
мемлекеттік бақылау мен осы стандарттардың талаптары негізінде сапаны
қамтамасыз ету жұмыстарын үйымдастыру қажет. Жеңіл өнеркәсіп
өнімдерін, дәрі – дәрмектік заттар мен препараттарды, жиһаздарды, құрылыс
индустриясы өнімдерін, мұнай өнімдерін сынау бойынша сертификаттау
орталықтарының жетіспеуі айқын сезілуде. Өнім сертификациясын стандарт
жөніндегі халықаралық үйымның өнімді сертификаттау мәселелері жөніндегі
арнайы комитеті жасаған. Сертификаттау өнім өндірудің жағдайын сынау мен
бағалауға, осы жұмыстарға бақылау жүргізуге және тәуелсіз органдар
тарапынан өнім сапасын тексеруге негізделген. Өнім сапасының параметрлері
үшін сертификаттау қажет және ол өнімді пайдаланушылардың қауіпсіздігін
қамтамасыз етеді. Сапалық жүйені және өндірістерді сертификаттау
жұмыстарының қарқыны тежелуде. Дайындықтан өткен сараптамашы –
аудиторлардың жоқтығы білінуде. Қазақстанның таяу және алыс шетел
мемлекеттерімен байланысының ұлғая түсуі – сынақ және сертификаттау
нәтижелерін өзара тану жөніндегі мемлекетаралық қарым - қатынастардың
дамуынсыз жүзеге аса алмайды. Қазақстан Республикасындағы сертификаттаудың
мемлекеттік жүйесін халықаралық деңгейде тану үшін компетенттік шетелдік
фирмалардың қатысуымен өндіріс және сапа жүйесін аккредитациялаудың үлкен
мәні бар. Осылайша Қазақстанда жалпы алғанда сертификаттаудың Мемлекеттік
жүйесі жасалған, оның өзіндік өткізу және басқару ережелері бар; нарықтық
экономика жағдайында меншік нысанына қарамастан шаруашылық жүргізуші
субъектілердің өнімдері мен қызмет көрсету сапасына мемлекеттік дәрежеде
әсер ету жүйесі қалыптасып келеді. Алайда әлі де төмендегідей бірқатар
шараларды іске асыру қажет:
- барлық сынақ түрлерінің қажеттік дәлдік пен дұрыстығын
қамтамасыз ете алатындай қазіргі заманғы сынақтан
өткізу базасын құру, бұның өзі бірқатар экономикалық
және техникалық мәселелермен байланысты;
- тұтыну тауарларының сапасын сараптау және сертификаттау
саласындағы мамандарды дайындау (сарапшы – аудиторлар,
тауаршы – сарапшылар, сапа жөніндегі менеджерлер);
- сертификаттау кезінде қолданылатын нормитивтік – техникалық
құжаттар қорын жетілдіру, ол үшін тұтыну тауарларының қауіпіздігі
және экологиялық тазалығына стандарттық талаптар мен халықаралық
стандарттар енгізуді үйлестіру;
- кәсіпорындар шығаратын өнімдер сапасының тұрақтылығын
қамтамасыз ету, бұл үшін бірінші кезектегі шаралар ретінде танымал
халықаралық схемаларды енгізіп, өнімді сынап, оны әрі қарай өндіру кезінде
де тұрақты түрде қадағалап отыру;
- республикада арнайы мамандандырылған институт құру, оның
қызметі халықаралық талаптар қолданумен сертификаттаудың Мемлекеттік
жүйесінің ғылыми негіздері және әдістемелік ұстанымдарын қалыптастыруға
байланысты болмақ;
Сонымен халықаралық стандарттар жүйесін енгізу тұрғын халықтан тиісті
оқуды талап етеді. Алайда кәзіргі кезде оны сауатты қолдану жөнінде барлық
деңгейдегі басқармалардың экономистері, менеджерлері, стандарттау,
сертификаттау және метрология жүйесі қызметкерлерінің де білімдірі
жетіспейді.
Ұлттық экономика интеграциясының әлемдік экономикаға тереңдеп,
Қазақстан кәсіпорындарының сыртқы экономикалық байланысы нығайған сайын,
тауарларды стандарттауға қатысты талап күшейе түсуде. Сондықтан да әуел
бастан стандарттарды жасау Халықаралық стандарттау үйымдарының талаптарына
сәйкес жүргізілетін болды және БҮҰ - ның Европалық Экономикалық Комиссиясы
жанындағы мемлекеттік лауазымды тұлғалардың тұрақты жұмыс Кеңестің
ұсыныстары ескеріліп отыруы керек.
ІІ Бөлім Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамының қазіргі
жағдайына баға беру.
2.1. Маңғыстаумұнайгаз Ақционерлік қоғамының өндірістік – шаруашылық
жұмыстарына сипаттама беру.
Маңғыстаумұнайгаз ашық акционерлік қоғамы мемлекеттік мүлік
жөніндегі Қазақстан Республикасы мемлекеттік комитетінің Мұнайгаз
мемлекеттік холдинг компаниясын құру туралы 1993 жылғы 8 қазанындағы №358
–і қаулысына сәйкес Маңғыстаумұнайгаз мемлекеттік өндірістік бірлестігін
қайта құру арқылы мемлекеттік мүлік жөніндегі Маңғыстау аймақтық
комитетінің 1995 жылғы 24 мамырдағы № 5901-5 қаулысымен құрылған.
1963 жылы құрылған кәсіпорын акционерлік қоғамға айналмас бұрын
Мангышлакнефть мемлекеттік кәсіпорны ретінде болды.
1991 жылы кәсіпорын Қазақстан Республикасының энергетика
Министрлігінің құрамында болды, ал 1993 жылдың 8 қазанынан 1996 жылдың 6
маусымына дейін кәсіпорын мемлекеттік Мұнайгаз холдинг компаниясының
құрамында болды. Мұнайгаз холдинг компаниясының қаулысына сәйкес 1994
жылы кәсіпорын құрамынан Өзенмұнайгаз бөлек мұнай өндіруші кәсіпорын
болып қалыптасты.
Қоғамның негізгі қызметті мынадай:
- мұнай және газ өндіру, тасымалдау , мұнайды өңдеу
және
шикізатты өткізу.
- сыртқы экономикалық қызметтер атқару, сондай-ақ Қазақстан
Республикасының заңдарына сәйкес қайшы келмейтін басқа да қызметтермен
айналысу.
Жарғылық капитал көлемі – 10.894.602 мың теңге мөлшерінде
тағайындалған. Оның ішінде мемлекеттік меншік үлесі 30 %.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ – ның өндіретін мұнайы Қазақстан Республикасы
бойынша өндіретін мұнайдың бестен бірін құрайды. Қазақстан Республикасы
облыстарындағы мұнай өндіруді қарасақ :
Сызба 1.
Қазақстан Республикасының облыстарында мұнай өндіру.
Оның 12, 0 % Батыс Қазақстанда , 9 % Қызыл – Орда
облысында, 13%Ақтөбеде, 25% Атырауда, ал 41% Маңғыстау облысында
өндіріледі.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ - ның негізгі көрсеткіштерін
Қаламқасмұнайгаз және Жетібаймұнайгаз мұнай және газ өндіретін
басқармалар құрайды.
1998 жылғы 9 мамырда Қазақстан Республикасы Үкіметімен тендер
жеңімпазы Централ Азия Петролеум компаниясы арасында сатып алу
келісімінің аяқталғаны туралы хаттамаға қол қойылды.
Бұл келісім - шарт бойынша Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамының
60% акциясы Централ Азия Петролеум компаниясының ал 30% жай акциясы
Казахойл Ұлттық мұнай компаниясының еншісіне тиді, яғни ол 30% осы
компанияның басқаруында болады деген сөз.
Акционерлік қоғамның басқару органдары 3 немесе 4 сатыдан тұрады.
Маңғыстаумұнайгаз Акционерлік қоғамында 4 сатылық басқару құрылымы. Атап
айтқанда акционерлердің жалпы жиналысы, басқарма, бақылау кеңесі және
тексеру комиссиясы.
Акционерлердің жалпы жиналысы жай акция иелеріне қоғамды басқару
құқықтарын пайдалануға мүмкіндік береді. Акционердің неше жай акциясы
болса, ол сонша ғана дауысқа ие бола алады.
Басқарма қоғамның күнделікті жұмысын басқарып отырады. Басқарманың
міндетіне келісім шарт жасау, күнделікті жұмысты жедел шешу, қаржыландыру
шараларын дайындау және жүзеге асыру, есеп беру кіреді.
Бақылау кеңесі басқарма қызметін бақылап отыратын орган. Бақылау
кеңесі басқарма мүшелерін тағайындау, ауыстыру жұмыстарымен шұғылданады.
Атқарушы орган акционерлік қоғамның күнделікті қызметін басқарады.
Тексеру комиссиясы атқарушы органның қаржы – шаруашылық қызметін бақылайды.
Тексеру комиссиясы басқарма тапсырмасы, акционерлердің талабы бойынша
немесе өз беттерімен тексеру жұмыстарын жүргізеді.
Қазіргі таңда қоғамның құрамына 5 бөлімше біріктірілген және
Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамы 100%тік құқы бар 14 жауапкершілігі
шектелген серіктестіктің құрылтайшысы болып келеді. Енді осы
Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының бөлімшелерімен
серіктестіктерінің қызметін қарастырайық :
1. Қаламқасмұнайгаз мұнай газ өндіру басқармасы
- Қаламқас кен орнында мұнай және газ өндіру.
- Мұнай мен газды өндіріс ішінде дайындау.
2. Жетібаймұнайгаз ң мұнай және газ өндіру басқармасы
- Жетібай кен орнында мұнай және газ өндіру
- мұнай мен газды өндіріс ішінде дайындау.
3. Инженерлік орталық
- Акционерлік қоғамға информациялық - есептеу қызметін көрсету.
4. Материалдық жабдықтау басқармасы
- Акционерлік қоғамға кешенді өндірістік –
техникалық
қызмет көрсету.
5. Алматыдағы өкілділік.
Қоғам басқармасының атқару аппараты туралы мәліметтер.
Бизнесті жоспарлау және экономикалық анализ бөлімі
-
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның жылдық бюджетін жоспарлау, мұнай мен газдың
бағасын шығару, мұнай – газ өндіру, тауарлық баланс, тұтынушыларға
өткізілген өнімнен түскен түсімнің есептерін жасау және келісімдерді
тіркеу, калькуляцияны жасау жұмыстарымен айналысады.
Коммерциялық бөлім – Маңғыстаумұнайгаз АҚ-мен жұмыстас барлық шетел
фирмалары және компанияларымен мақсатты жұмыс жүргізу, барлық келісім -
шарттардың тиімділігін талдау, шетел салымдарын бірігіп жұмыс жасауға
тартуға ат салысу.
Материалдық - техникалық жабдықтау бөлімі – материалдық техникалық
жабдықтарды беретін мекемелермен келісім – шарт жасасу және оның орындалуын
қадағалау, қоғамның сенім хаты бойынша шаруашылық субъектілерімен келісім –
шарт жасау және алыгған материалдық құндылықтар үшін Қаржы және
бухгалтерлік есеп бөлімі – ай сайынғы біріктірілген қаржы есебі, № 1 –ші
баланс формасы, қаржы – шаруашылық қызметінің қорытындысы туралы № 2 – ші
форма, акционерлік қоғамның міндеттемелері, ай сайынғы дебиторлық қарызын
шығару.
Денсаулық сақтау және спорт бөлімі – Қаламқас және Жетыбай кен
орындарында мұнайшыларды қызықтыратын спорт ойындарын үйымдастыру,
мұнайшыларды спортқа баулу және денсаулық сақтау жұмыстарымен
шығылдану.
Кесте 1.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның басқарудың
ұйымдық құрлымы .
Әлеуметтік жұмыстармен айналысу бөлімі – мұнайшылардың медициналық
сақтандыру жұмыстары, акционерлік қоғамның кен орындарында қоғамдық
тамақтандыруды үйымдастыру, жыл сайын мұнайшыларды жаздық демалыс
орындарымен қамтамасыз ету.
Транспорт бөлімі – вахтаға жұмысшылардың уақтында тасу, бөлімшелерді
транспортпен қамтамасыз ету, жеңіл машиналар қызметі.
Техникалық бөлім – жұмысты үйымдастыру, үйлестіру және оның орындалуын
бақылау, технологиялық жұмыстарды автоматтандыру, телемеханикаландыру,
өндірісті компьютерлендіру, ғылыми – зерттеу және тәжиребелі - құрастыру
жұмыстары, өндіріске жаңа техника және озық технологияны енгізу.
Бас энергетика бөлімі – кәсіпорындарды электр энергиясымен қамтамасыз
етіп отыру, кен орындарында электр желілерін пайдалану.
Кен орындарын игеру жөніндегі өндірістік бөлім – бұрғылау, мұнай – газ
өндіру объектілерінің өндірістік қуаттарын іске қосу және жаңа құрылыстар
салу жөніндегі тапсырмаларды дер кезінде орындауды қамтамасыз ету, бітпеген
құрылыстар көлемін қысқартуды бақылау.
Бас геолог – мұнай және газ кен орындарын игеру, шикізат базасын
дамыту саласындағы барлық жұмыстарын басқару, геологиялық барлау, іздеу
және геофизикалық жұмыстардың күнделікті және алдағы болжау жоспарларын
жасауға басшылық ету.
Геология және мұнай – газ кен орындарын барлау бөлімі – мұнай мен
газдың қорын ұлғайтуды қамтамасыз ету, іздеу – барлау жұмыстарының
бағыттарын анықтау және оны негіздеу, жер қойнауындағы қазба байлықтарды
қорғау жөніндегі талаптардың сақталуын бақылау болып саналады.
Жобалау бөлімі – басқарма және қоғам филиалдарының атқарушы
аппараттардың қызметінде жобалау – іздеу жұмыстарын ұйымдастыру, мұнай- газ
жаңа кен орындарын игеру кезінде кәсіпрын объектілердің құрылысын
жобалаудың техникалық - экономикалық негізін қарастыру.
Мұнай және газ балансының бөлімі – мұнайдың балансын ай сайын жасап
тексеріп тұру, мұнайдыөткізу кестесін жасау, мұнайды сату келісімдерін
жасап жүзеге асыру, келісім паспорттарын жасау,өнім сертификатын жасау,
мұнайды тасымалдау және өткізу келісімдерін дайындау және оны жүзеге асыру.
Заң бөлімі - Қоғам басқармасы атқару аппаратының қызметінде
заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету, құқықтық мәселелер бойынша анықтама,
кеңес беру, талап арыздарды тіркеу.
100%- тік құқы бар жауапкершілігі шектелген серіктестіктер:
1. Маңғыстау технологиялық транспорт - мұнай, газ кен орындарында авто
көлік қызметін көрсету.
2. Бозашы технологиялық транспорт – арнайы техника қызметтері
3. Жетібай технологиялық транспорт – арнайы техниеа қызметтері.
4. Маңғыстау мұнай жолдары - кен орындарындағы автомобиль жолдарын
пайдалануға жарайтындай жағдайда ұстау.
5. Арай – вахтаға жұмысшылар тасу және жеңіл машиналар қызметі.
6. Шегендеу - цементтеу құралдарын пайдалану арқылы арнайы қызметтер
көрсету.
7. Бұрғышы – мұнай, газ кен орындарында барлау ұңғыларының құрылысы,
Жетібай кен орнындағы ұңғыларды жер асты және күрделі жөндеу жұмыстары.
8. Химремонтскважин - Қаламқас кен орнындағы ұңғыларды жер асты күрделі
жөндеу және мұнай өндіру технологиялық процессін химияландыру.
9. Маңғыстаумұнара – мұнаралар орнату, кен орындарында құрылыс салу және
де басқа кез келген жұмыстар.
Кесте 2.
“ММГ” АҚ - ның өндірістік қурлымы
10.Нефтестрой - мұнай және газ кен орындарын игеру және
құрылыс жұмыстарын салу.
11.Мұнаймаш - мұнай өндіру қондырғаларына қажетті
қосалқы бөлшектер мен құралдар жасау.
12.Манғыстауэнергомұнай – кен орындарындағы электр желілерін
пайдалану.
13.Дастархан-АҚ-ның кен орындарында қоғамдық тамақтандыруды
ұйымдастыру.
14.Мұнайтелеком – АҚ-ды телефон және радио байланысымен қамтамасыз
ету, автоматика, телемеханика және өлшеу құралдарына техникалық қызмет
көрсету.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның құрамындағы осы бөлімшелермен мен
серіктестіктерде Маңғыстау халқымен Қазақстанның түкпір – түкпірінен келген
халық жұмыс істеуде. Ал енді Маңғыстаумұнайгаз акционерлік қоғамының
қазіргі жағдайын қарастырайық 1999 жылы 4 сәуірде Қазақстан Республикасы
Үкіметі мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі өздерінің теңге
ауыстырудың еркін бағамын енгізу туралы бірлескен шешімін жария етті.
Теңгенің нарықтық бағамға сәйкес келуіне мүмкіншілік беру үшін шешім
қабылдай отырып, Ұлттық Банктің Төрағасы негізгі себеп ретінде ресейлік
дағдарысқа сілтеме жасады. 5 сәуір күні теңгенің АҚШ долларына айырбастау
бағамы алдыңғы күнгі 1 АҚШ долларына 87,5 теңге бағамынан 1 АҚШ долларына
100 теңгеге дейін ұлғайды. Ұлттық банк оған қоса, Қазақстанда қызмет етуші
және тұрақты валютада табыс алушы компаниялар тұрақты валютада алатын
табысының елу пайызын кейбір ерекшеліктермен, теңгеге айырбасталатынын
жариялады. Ресейлік дағдарыстың нәтижесінде Республикаға импортталатын
ресейлік өңделген мұнай өнімдері қазақстандық өндірушілер мен өңдеуші
зауаттардың бағасынан төмен бағалармен сатылуда, осылайша қазақстандық
өндірушілер мен өңдеуші кәсіпорындарына қысым жасалуда. Қазақстандық
экономикадағы жағдай дүниежүзілік нарық бағасының шамамен 65%-тін құрайтын
шикі мұнай мен өңделген мұнай өнімдерінің сату бойынша ішкі
бағаларға айтарлықтай әсерін тигізеді.
АҚ-ға экспорт үшін рұқсат етілген шикі мұнай мен мұнай өнімдерінің
көлемі үкіметпен бекітілетін экспорттық квоталармен шектеледі.
Маңғыстаумұнайгаз АҚ-ның 1998 жылғы мұнай бағасының түсуі мен оған деген
сұраныстың күрт түсуінен қиындалған ауыр қаржылық жағдайына байланысты және
өндірістік шығындарды қысқарту, біздің өніміміздің бәсекелестікке
қабілеттілігін өсіру үшін және қоғамдағы мұнай өндірісінің тиімді түрде
жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін мұнай өндірудің өз бағасын төмендету
мақсатында мұнай өндірісіндегі жұмыс орындары мен жұмыстардың жақсаруын
көздейтін акционерлік қоғамның қайта құрылымдалуы жөніндегі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz