Орталық – Шығыс Прорва кен орнында тереңдігі 3300м пайдалану ұңғыма желісінің геологиялық сипаттамасы
АҢДАТПА
• Өзекті сөздер: ұңғыма, геологиялық тілме, ұңғыма құрылмасы, бұрғы
ерітіндісі, жуу сұйығының шығыны, бұрғылау экологиясы, бұрғылаудың
механика-экономикалық көрсеткіштері.
Бұл жоба Орталық – Шығыс Прорва кен орнында тереңдігі 3300м пайдалану
ұңғыма желісін қамтиды.
Кен орнының геологиялық сипаттамасы берілген, бұрғылаудың техника және
технологиясына тиісті есептер жүргізілді, еңбекті қорғау мен қоршаған
ортаны ластанудан сақтау жөнінде сұрақтар қаралған. Жобаланған ұңғыма
құрылмасына смета жасалған.
МАЗМҰНЫ
1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 30
1.1. Географиялық және экономикалық жағдайлар 31
1.2 Ауданның геология-геофизикалық зерттеу тарихы 32
1.3 Стратиграфия 32
1.4 Тектоника 36
1.5 Мұнай – газдылығы және оның перспективасы 37
1.6 Сулылығы 38
1.7 Ұңғыманы қазу кезінде кездесетін қауіпті аймақтар мен қиындықтар 39
1.8. Перспективалы қабаттарды ашу және сынау 39
1.8.1 Қабаттарды сынаудың тәсілдері мен аралықтары 39
1.8.2 Өнімді қабатты ашу әдісі 41
1.9 Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер 41
2 ТЕХНИКАЛЫҚ – ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 41
2.1 Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу 42
2.2 Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу 42
2.2.1 Қашау мен шегендеу тізбегінің диаметрін таңдау 46
2.3.1. Ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрін және ұзындықтарын
анықтау 49
2.3.2. Бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке есептеу 51
2.4. Ұңғыманы жуу 54
2.4.1 Жуу сұйығының түрін таңдау және оның параметрлерін әр тереңдік
аралықтар үшін тағайындау 54
2.4.2 Жуу сұйығының барлық түрі үшін саздың, судың, химиялық
реагенттердің, ауырлатқыштың және тағы басқа материалдардың шығындарын
анықтау 55
2.4.3 Жуу сұйығын дайындау, химиялық өңдеу үшін және ұнғыма сағасына
саңылаусыздыққа орнатылатын 58
жабдықтарды таңдау 58
2.4.4 Ұңғыманы жуудың гидравликалық есебі 58
2.5 Бұрғылау қондырғысын таңдау, бұрғылау жабдықтары мен мұнара 67
2.5.1 Бұрғы мұнарасын таңдау 67
2.6. Бұрғылау тәртібінің параметрлерін жобалау 54
2.6.1 Қашаулардың түр-өлшемін, моделін олардың көрсеткіштерін өндіріс
статикалық мәліметтері бойынша жобалау 54
2.6.2. Бұрғылау тәсілдеріне байланысты, әр тереңдік аралықтары үшін жуу
сұйығының шығынын жобалау 57
2.6.3. Қашауға өстік салмақпен және оның айналу 58
жиілігін жобалау 58
2.6.4 Бұрғылау тәртібінің параметрлерін бақылау 60
2.7. Ұңғымаларды бекіту 61
2.7.1. Шегендеу тізбектерін жобалау және 61
оларды беріктікке есептеу 61
2.7.2 Аралық және пайдалану құбырлары тізбегінің 66
төменгі жинағы 66
2.7.3 Шегендеуші құбырлар тізбегін түсіруге дайындық жұмыстары және
оларды түсіру 66
2.7.4 Цементтеу тәсілін таңдау және тізбектерді 69
цементтеуге есептеу 69
2.8 Ұңғыманы игеру 76
3 АРНАЙЫ БӨЛІМ 87
3.1 Орталық – Шығыс Прорва алаңындағы ұңғымалар құрылмаларына талдау 87
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 99
4.1 Ұңғыма құрылысының уақытын анықтау 99
ҚОРЫТЫНДЫ 1
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1
Кіріспе
1 Геологиялық бөлім
1. Географиялық және экономикалық жағдайлар
2. Ауданның геология-геофизикалық зерттеу тарихы
3. Стратиграфия
4. Тектоника
5. Мұнай –газдылығы және оның перспективасы
6. Сулылығы
7. Ұңғыманы қазу кезінде кездесетін қауіпті аймақтар мен қиындықтар
8. Преспективалы қабаттарды ашу және сынау
1. Қабаттарды сынаудың тәсілдері мен аралықтары
2. Өнімді қабатты ашу әдісі
9. Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер
1. Техникалық және технологиялық бөлім
1. Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу
2. Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу
3. Бұрғы тізбегінің құрылымын жобалау; бұрғы құбырлар тізбегін беріктікке
есептеу
4. Ұңғыманы жуу
1. Жуу сұйығының түрін таңдау және оның параметрлерін әр тереңдік
аралықтары үшін пайдалану
2. Жуу сұйғының барлық түрі саздың, судың, химиялық реагенттердің,
ауырлатқыштың және т.б. материалдардың шығындарын анықтау
3. Жуу сұйығын дайындау, химиялық өңдеу үшін және ұңғыма сағасына
саңлаусыздыққа орнатылатын жабдықтарды таңдау
4. Ұңғыманы жуудың гидравликалык есебі
5. Бұрғылау қондырғысын таңдау (бұрғылау жабдықтары мен мұнара)
6. Бұрғылау тәртібінің параметрлерін жобалау
1. Қашаулардың түр-өлшемін,моделін және олардың көрсеткіштерін,
өндіріс статикалық мәліметтері бойынша жобалау
2. Бұрғылау тәсілдеріне байланысты, әр тереңдік аралықтары үшін жуу
сұйығының шығынын жобалау
2.6.3 Қашаудың өстік салмағын және оның айналу жиілігін жобалау
2.6.4 Бұрғылау тәртібінің параметрлерін бақылау
7. Ұңғымаларды бекіту
1. Шегендеуші құбырлар тізбектерін жобалау және оларды беріктікке есептеу
2. Аралық және пайдалану құбырлар тізбегінің төменгі құрамалары
3. Шегендеуші құбырлар тізбегін түсіруге дайындық жұмыстары және оларды
түсіру
4. Цементтеу тәсілін таңдау және тізбектерді цементтеуге есептеу
8. Ұңғымаларды игеру
9. Еңбекті қорғау және қоршаған ортаны ластанудан сақтау
1. Қауіпсіздік техника шаралары, кәсіп-санитарлық және өртке қарсы сақтық
шаралары
2. Қоршаған ортаны қорғау
2. Арнайы бөлім
1. Орталық -Шығыс Прорва алаңындағы ұңғымалар құрылмаларына талдау
3. Экономикалық бөлім
1. Ұңғыма құрылысының уақытын анықтау
2. Ұңғыма құрылысына смета жасау
3. Жобалық ұңғыманы қазудың салыстырмалы тиімділігі. Техникалық және
экономикалық көрсеткіштері
КІРІСПЕ
Алғашқы геолого-геофизикалық зерттеулер 1932-34 жылдары жүргізілген.
МОВ- тің сейсмикалық зерттеулері 1955-жылы өткізілген.
Құлсарыдағы Батыс-Қазақстан геологиялық басқармасы 1959- жылы
бірінші ұңғыманы бұрғылай бастады. 1960-жылы бұл ұңғымадан Ю-I, Ю-III
жоғарғы Юра өнімді қабаттарынан мұнай-газдылығы бар екені білінді. Әрі
қарай қазу кезінде орта юра және триас қабаттарында мұнай мен газ бар екені
анықталды. 1963-жылдан бастап кен орнында барлау және байқау, пайдалану
ұңғымаларын бұрғылай бастады, ал 1966 жылдан бастап кен орын өндірістік
өнім беретін орынға айналды.
Кен орында бұрғылау Балықшы бұрғылау басқармасы және Эмба мұнай
бірлестігі, ал өнімді өндіру НГДУ “Прорванефть” және “Тенгизнефтегаз”
бірлестігі мен жүргізген. Осы кен орында 01.01.86 жылға дейін 13.726 тонна
мұнай өндірілген.
ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Географиялық және экономикалық жағдайлар
Прорва мұнай, газ кен орны Оңтүстік- Ембі мұнай ауданның Оңтүстік-
Шығысында орналасқан. Жақын мекен жайлар Қаратон, Қосшағыл. Жұмыс
поселкелері Құлсары 70-140км және 60 км Солтүстік Шығысында орналасқан.
Сонымен қатар қаралып отырған кен орны 1994-жылы “Теңізмұнайгаз”
акционерлік қоғам бірлестігіне берілді. Аудан орталығы Бейнеу поселкесі
кен орын 70 км қашықтықта орналасқан. Мекен жайлармен қарым-қатынас
жолдары асфальтталмаған. Күзгі және көктемгі мерзімдерде транспортқа өте
қолайсыз. Жақын орналасқан темір жол станциялары Құлсары және Бейнеу
станциялары. Мұнай кен орнынан Сарғамыс арқылы Қаратонға мұнай –құбыр
магистраль арқылы Каспий-Орскіге. Кен орны сормен жабылған, ашық тақыр
жерде орналасқан. Топырақ жабуы өте жас, себебі өткен замандарда айтып
отырған ауданымыз Каспий теңізінің түбі болған.
Қыртастың абсолютті белгілері 20 дан 27 метрге дейін ауытқып отырады.
Гидрографиялық тор жоқ десек болады.
Айтылған ауданның көптеген жерлері арықтармен кескіленген. Теңіз
уақыттарында арықтар теңіз суымен толған. Ауданның Батыс жағы Каспий
теңізімен шектеледі. Ал Оңтүстігінде автокөлік өтпейтіндей “Мертвый
Култук” соры шығып кетеді. Көктем уақыттарында “Мертвый Култук” сумен
жабылып басқа сорлармен жалғасады. Жаз айларында сорлар кеуіп кетеді.
Ондағы сулар күшті тұздалған. Техникалық суларға пайдалануға болады .
Ауданның климаты континенталды. Жазы - құрғақ, ыстық. Ауаның
температурасы 40,+ 450 С жетеді. Ал қыста қар аз болып күшті желдер
болып температура –250 С дейін төмендейді. Жыл бойына желдің бағыты
Оңтүстік- Батыстан соғып тұрады. Кен орын ауыз сумен Амудариядан тартылған
Мақат, Сарғамыс арқылы өтетін су құбырынан алынады. Ал бұрғылауға су Альб
горизонт қабаттарынан алынады. Тоқ көзімен қоректендіру Атырау қаласынан
тартылады. Керекті құралдармен жабдықтау жақын орналасқан Құлсары және
Бейнеу поселкелерінен тасымалданады.
1.2 Ауданның геология-геофизикалық зерттеу тарихы
Прорва кен орынның геологиялық құрылыс зерттеулері берігеректе
басталды, себебі бұл алаң ертеректе Каспий теңіз су астында орналасқан.
Алғашқы геолого-геофизикалық зерттеулер 1932-36 жылдары өткізілген. 1954-
жылдан бастап “Казахстаннефтегеофизика” конторасы Прорва ауданында әртүрлі
жұмыстар жасады, соның ішінде гравитациялық алаңды қарастыру. Прорва
ауданының картадағы изоаномаль масштабы 1:200 000.
Құрылымдық картада горизонт бойынша Прорвалық төбе: Шығыс және Батыс
болып екіге бөлінеді. Соның ішіндегі біреуі кейінірек Орталық Прорваға
өзгертілген, себебі бұрын Батыс Прорвасы деп аталған.
№ 5-і және 4-і ұңғымаларды бұрғылағанда сейсмологиялық материалдар
бойынша Прорва құрылымы сәйкес келмейтіні байқалды. Сол себептен 1960-61
жылдары “Казахстаннефтегеофизика” конторасы қосымша сейсмикалық профиль
және картаны қайта құрастырды. Масштабы 1: 50 000. Жаңадан мәліметтер
алынып сол мәліметтер бойынша Батыста жаңа төбелер байқалды. 1975-77
жылдары триас шөгінділерінің мұнай –газдылығын байқау үшін осы ұңғымалар
бұрғыланды, №64,65 және 78. № 68 ұңғымада мұнай кеніші триас қабатының
Шығыс алаңында байқалды. Тектоникалық блоктар бойынша ұңғымалар келесі
бөліктерге бөлінген: Батыс алаңында 4 ұңғыма, Оңтүстік алаңында- 41 ұңғыма.
57 барлама және іздеу ұңғымаларында және 15 бұрғыланып жатқан ұңғымалардан
керн алынған.
1.3 Стратиграфия
Қалыңдығы 4991 м тілікте пермь, триас, юра, бор, төрттік палеоген
Шығыс және Орталық Прорвада барлау және пайдалану ұңғымаларын қазу кезінде
палеозой-мезакайназой қабаттары ашылған. Ашылған қабаттары көрсетілген.
Жұмыс уақтында 1 13 ұңғымалар аралығында триас қабатын ашып
отырған, пермдік шөгінділер сипатталған. Осы уақыттарда бұл шөгінділерді 21
ұңғыма көмегімен ашқан. Қазылған ұңғымалар көбеюімен байланысты ауданның,
кен орынның стратиграфиялық және литологиялық сипаттамаларын палеогеннен
кунгур қабатына дейін тілмені толық анықтауға болады.
1. Палеозойлық тоб РZ
2. Пермдік жүйе Р
3. Төменгі бөлім Р1
4. Кунгурлық қабат Р1,к
Кунгурлық қабат шөгінділері 6 ұңғымада ашылған (56,63,
66,78,81,308). Жоғарғы бөлігінде көрсетілген шөгінділер кепронон (гипс,
ангидрит), ал төменгі бөлігінде кристалды тұз. Кунгур қабатының қалыңдығы
1641м.
1. Мезазойлық топ МZ
2. Триастық топ Т.
Триас қабаты пермдік шөгінділерге жатады. Жұмысқа сәйкес триас
шөгінділері жоғарғы және төменгі бөлімдермен көрсетілген. Орта триастық
шөгінділер берілген ауданда көрсетілмеген. Сонымен қатар төменгі триас
веллужды және баскунчоктық топтардан тұрады. Литологиялық қатынас бойынша
веллуждық топ екі қалыңдық арқылы көрсетілген (төменнен- жоғары) – құмтасты
конгломерат және құмтасты- сазбалшық. Баскунчок тобы көбінесе сазбалшық,
балшық жыныстармен көрсетілген. Жоғарғы триас үшін кен орында үш
литологиялық қабаттар кіреді: (төменнен-жоғары). Құмтас-алевролитті,
сазбалшық- алевролитті, құмтас-сазбалшықты.Үлгілер осы ұңғымалардан алынған
68,66,63,77,65, 64, 21, 13. Спорлар құрамында: Anritilina, Irian
coracporetes, Diptarical, Peturotriletes tubezen latasem және т.б.
Ұңғымалар бойынша триастық шөгінділердің қалыңдығы 373 метрден 487
метрге дейін.
Пермотриас жүйесі РТ
Пермотриас жүйе шөгінділеріне құмдар, конгломераттар, алевролиттер,
құмтастар және сазбалшықтарынан құралған. Бұл шөгіндінің қалыңдығы 420м.
Құмдар- сұрлы, әртүрлі дәнді, саз аралас болып жайласқан;
конгломераттар- әктіемес, қатты, сұрлы; алевролиттер – сұрлы, тығыз,
чешуйчатты, ұнтақ тәрізді пиритті болып келеді; құмтастар – сұрлы, ақшыл-
сұрлы, жұқа-майда-орташа дәнтәрізді; саздар – қара, ақшылқызыл, сұрлы, сұр-
жасылды, тығыз болып жайласқан.
Юра жүйесі I
Юра жүйесі шөгінділері, барлық бұрғыланған ұңғымаларда жоғарғы,
ортаңғы және төменгі бөлімдермен көрсетілген.
Төменгі бөлім I1
Төменгі Юра бойынша бөлінбеген шөгінділер көбінесе әлсіз
цементтелген құмтастармен және жиі алевролитті жыныспен, алевролит,
сазбалшықпен пермотриас комплекс бетіне орнықсыз жатады.
Юра шөгіндісі негізінде құмтастар, құмдар, алевролиттер және
сазбалшықтарынан құралған. Төменгі юра шөгіндісінің қалыңдығы 30м-ден
тұрады.
Құмтастың түсі сұрлы, жасылды, орташа түйіршікті алевролитпен
қабатталған; құмдардың түсі сұрлы, ақшыл-сұрлы, ұнтақ-әртүрлі түйіршікті;
алевролиттер құммен, саздақ және құмтаспен қабатталған; саздардың түсі
сұрлы, тығыз, алевролитті болып жайласқан.
Ортаңғы бөлім I2
Ортаңғы Юра бөлімі алевролитті, құмтасты, сазбалшық шөгінділер
қосылыстар литологиясы көрсетілген: алевролиттер - сұрлы, қара-сұрлы, әкті
емес, көмірқышқыл иісті, көмірмен қабатталған; құмтастар – ақшыл-сұрлы
болып жайласқан. Ортаңғы Юра жабуы төменгі келловейстік алшақтайды. Ортаңғы
Юралық шөгінділер қалыңдығы № 355 ұңғымасының Шығыс ауданында 400 м-ге
дейін өзгереді, ал № 13 ұңғымада 598 метрге дейін өзгереді. Ортаңғы Юраның
Шығыс алаңындағы қалыңдығы № 1 ұңғыма ауданында 544 м-ге тең болады.
Жоғарғы бөлім I3
Жоғарғы бөлім құрамында Юралық жүйе бойынша келловейлік, оксфордский,
волждық қабаттары көрсетілген.
Келловейлік ярус I3
Бұл қабатта құмтастар, алевролиттер, аргелиттер жайласқан.
Құмтастар әртүрлі түсті: алевролиттер – сұрлы,жасыл, саздақ: аргелиттер-
қара-сұрлы, құмтасты, әкті емес. Орналасу қалыңдығы 170 метрді құрайды.
Оксфордтық ярус I3 ox
Бұл яруста аргелиттер,құмтастар, саз және алевролиттер жайласқан.
Орналасу қалыңдығы 30 метрді құрайды. Аргелиттің түсі сұрлы; құмтастардың
түсі сұрлы, әртүсті; саздардың түсі сұрлы, құмтас, алевролиттер және
аргелиттермен қабаттасқан; алевролиттер- қара-сұрлы, қара-ашық қызыл.
Волждық ярус I3 v
Бұл қабатта мергелдер, саздар жайласқан. Орналасу қалыңдығы
250 метрді құрайды. Мергелдің түсі жасыл- сұрлы, саздақ болып кездеседі;
саздардың түсі жасыл-сұрлы.
Бор жүйесі К
Бор жүйесі геологиялық көрсеткіштері бойынша төменгі және жоғарғы бор
жүйесіндегі бөлімдерімен ерекшеленеді. Төменгі бор шөгіндісіне
валанжиндік, апттық, альбтық ярустарымен құралған. Ал жоғарғы бор шөгіндісі
сеноман+ турон ярусымен құралған.
Төменгі бор К1 v
Юра жыныстары қабаттың әр жерінде, яғни үстінде шашылған валанжиндік
ярусы жатыр. Бұл яруста саздар, мергелдер, құмтастардан құралған. Мұнда
саздар жасыл-сұрлы, құмтасаралас болып жайласқан; мергелдің түсі сұрлы,
Құмтаспен сазбалшықпен қабатталған: құмтастар-жасыл-сұрлы, ұнтақ дән
тәрізді.
Апт ярусы К1 а
Апт ярусы саздан, құмтастан тұрады. Саздың түсі қара-сұрлы, қара,
О.Р.О. қабатталған; құмтастың түсі жасыл-сұрлы, ұнтақ дән тәрізді.
Альб ярусы К1 аl
Бұл яруста құм және сазбалшық жайласқан. Құмның түсі сұрлы,
ақшыл-жасыл-сұрлы сазбалшықпен қабатталған; сазбалшықтың түсі қара- сұрлы,
қара, қалың құммен, құмтаспен қабатталған.
Жоғарғы бор К2sm+t
Сеноман+турон ярусы мергел, құм, бор және саздардан құралған.
Мергелдің түсі жасыл-сұрлы, бор және сазбалшықпен қабатталған; құмның түсі
қара-сұрлы; бор- ақшыл; сазбалшықтың түсі қара-сұрлы; құм және құмтаспен
қабатталған.
Палеоген жүйесі Р
Палеоген шөгіндісі сеноман+турон ярусының үстінде сазды
жыныстарында жатыр. Палеоген жүйесі әктастан, мергелден, сазбалшықтардан
тұрады.
Бұл аралықта әк тастардың түсі аспанкөк-ақшыл болып жайласқан:
мергелдердің түсі қызыл-кірпішті, жасыл-сұрлы, саздақ болып жайласқан:
сазбалшықтар- әкті, жұқа қабыршақты сидиритті және пиритті болып жайласқан.
Төрттік жүйе Q
Төрттік шөгінді біртекті жыныстар жиынтығынан құралған. Олар
негізінен құмдақтардан, қара-сұрлы, сазды болып жайласқан және сазбалшықтар-
жасылды және қоңыр-сұрлы құмтастардан тұрады.
1.4 Тектоника
Орталық және Шығыс Прорва кен орны Оңтүстік- Ембі төбесінің
переклималдық бөлігінің Оңтүстік- Батысында орналасқан. Орталық және Шығыс
Прорва брахиантиклиналдық жәйілім түрімен сипатталады. Шығыс төбесі өте
үлкен № 307 ұңғыма ауданында Оңтүстік қанатының Солтүстік- Шығыс учаскесі
құрылымдық ұшымен көрсетілген, Солтүстік, Солтүстік- Шығысқа созылған,
Орталық – Прорва төбесі брахиантиклиналдық. Оңтүстік-Батыс жәйілім арқылы
көрсетілген. Көтерілу құрылысы құрылымдық картада көрсетілген, даттық,
келловейдік қабат табаны бойынша және геологиялық профильдермен. Табан
бойынша валанжин қабат құрылым изогипсі- 1990 м және осындай өлшемдері бар
15,5х4,75 км, тәртіп амплитудасы 70 метр.
Қанатының құлау бұрышы 20-тан аспайды. Табан бойынша төменгі
келловейстік шөгінділердің жабық изогипстің құрылым өлшемдері: 2400м 16х3,
75 км, амплитуда 90м. Құрылым өлшемдері тереңдік бойынша өзгермейді.
Амплитуда валанжин бойынша өзгермейді. Амплитуда валанжин бойынша 70м-ге
дейін көбейеді, ал төменгі келловей табаны бойынша 20 метрге дейін. Орталық
және Шығыс Прорва құрылымы тұзды ядро қабатына жатады. Тұзды қабат
тереңдігі 3289 метрге тең.
1.5 Мұнай – газдылығы және оның перспективасы
Орталық- Шығыс Прорва кен орны 1960 жылдан тамыз айында
ашылған. Ұңғыма ішінен 2262-2265 м. аралықта тесу арқылы мұнай фонтаны
атқылаған. Дебиті 83,0 м кубтәулік 5 мм штуцер арқылы 1961-64 жылдар
арасында жоғарғы- келловейск қабатында мұнай – газдылық өнімділігі
байқалды. 01.01.86 жылғы мәліметтер бойынша мұнай – газдылық өнеркәсібі
Юра тілмесінің I2 қабатында және пермотриастық шөгінділерінде РТ
қабатында мұнай- газдылығы белгіленген.
56 және 308 ұңғымаларды сынағанда алынған мәліметтер бойынша
мұнай- газдылық кеніштері орнатылған. 56 ұңғымада газ дебиті 58,4 мың метр
кубтәул, ал 308 ұңғымадан мұнай мен газ мына аралықтан алынған 3242-3249,
3253-3258м. Мұнай дебиті 12,0 м кубтәул. Газдың 58,56 мың м кубтәул.
Газды алаңы 2118 мың м кв, мұнайлығы 2,387 мың м кв. Орталық және Шығыс
Прорва кен орнында 12 кеніш барлаудан өтті, соның ішінде 4 газды, 4
мұнайлы, 4 мұнай-газды. Барлық тектоникалық кеніштер тұрақты орнатылған.
Мұнай
және газ кеніштерімен басқада бұл кен орында қабат-коллекторлары бар.
Сынау кезінде мұнай және газ ағымдары кездесті.
Орталық Шығыс кен орында мұнай қабатының құрамын анықтау 3
пермотриасты қабаттарда сынау жұмыстары арқылы жүргізілген. Көбінесе мұнай
қаныққан қабат,ол пермотриас қабаты. Тығыздығы 0,80042 гсм куб, тұтқырлығы
2,88 МПа.
1988 жылы №355,370,372 ұңғымалары бұрғылануға берілген. Бұл
ұңғымалардан ортаңғы юра және пермотриас шөгіндісінен мұнай шыққан.
Ұңғыманың тереңдігі 3300 метр. Коллектор түрі терриге, шығу дебиті ортаңғы
юра шөгіндісінде тереңдігі 2684-2790метр аралығында мұнайдың бар екендігі
байқалды, дебиті 52 м кубтәул. тығыздығы 0,62-0,87гсм куб, ал пермотриас
шөгіндісінде өнімді қабатының тереңдігі 20-70метрді құрайды. Дебиті 26-52 м
куб тәул. тығыздығы 0,63-0,90 гсм куб. Бұл өнімді қабаттарда күкіртпен
парафині аз. Тұнығу температурасы –15 С +66 С қайнайды. Жоғарғы юра
шөгіндісінде газдың шығуы байқалды. Орналасу тереңдігі 2230-2400 метр, ал
шығу дебиті 2601 м кубтәул. күкіртқышқылды газ көлем бойынша 0,87%-ті
құрайды.
1.6 Сулылығы
Орталық Шығыс Прорва кен орны қуатты сулы жүйе болып саналады.
Кен орынның жер асты сулары пермотриас, юра, бор және палеоген, төрттік
тастарымен байланысты. Жалпы Каспий ойпатындағы Прорва кен орны Солтүстік
– Шығыстан, Оңтүстік – Батысқа қарай суға қаныққан. Осы бағыттағы аймақтың
жер асты суларының жылжуы басталады. Сулы аудандар Оралдың Оңтүстік таулы
жағы және Мүгеджар (Солтүстік және Шығыс). Осы аудандағы сулы қабаттар бір-
бірімен байланыс жүйесін құрайды. Тереңдігі бойынша гидравликалық байланыс
төмендейді.
Мұнай және газ кеніштерімен байланысты осы бөлімде төменгі бор,
жоғарғы бор және төрттік шөгінділердің гидрогеологиялық мәліметтер
келтірілген. Ұңғыманың Оңтүстік қанатында статистикалық деңгей алғашқыда
көтерілген, ал 1967 жылдан бастап төмендей бастаған. Кен орын бойынша альб
шөгінділерінің 13 судың сынамасы алынып және 1970 жылға дейін талдау
жасаған. Кейінірек талдау жасалғандар, олар: жоғарғы юра шөгінділері және
төртік шөгінділер.
Гидрохимиялық көрсеткіштер жағынан тереңдігі 850-1000м аралықта
альб қабатындағы қабат сулары хлоркальцилі болып табылады. Жалпы
минерализациясы 4423 мг-эквл. Сынама жүргізгенде көбінесе кальций, магний
және хлор концентраты көп. Қабат суларының тығыздығы 1,09 гсм куб, шығу
дебиті 216 м 3тәул.
Жоғарғы бор, тереңдігі 790-815м аралықта сеноман+турон ярусында
қабат сулары хлоркальцилі, минерализациясы 4306 мг-эквл, бұл аралықтада
көбінесе хлор, магний, кальций концентраты көп, қабат суларының тығыздығы
1,09 гсм3 , шығу дебиті 148 м3тәул.
Төрттік шөгіндісінде тереңдігі 165-180 м аралығында қабат
сулары хлормагнилі, минерализациясы 2654 мг-эквл, бул аралықта сынама
жүргізгенде хлор, күкіртсутек,натрии+кальий, магний концентраты көп, қабат
суларының тығызды 1,05гсм3, шығу дебиті 80 м3тәул. Бұл қабат суларды ауыз
суы ретінде пайдалануға болмайды.
1.7 Ұңғыманы қазу кезінде кездесетін қауіпті аймақтар мен қиындықтар
Ұңғыманы өткізу кезінде ұңғымаларда кейбір аймақтар мен
аралықтарында литологиялық ерекшеліктері мен ашылған қабаттардың физикалық
қасиеттерімен, сонымен бірге бұрғылау құбырларының ұсталып немесе қысылып
қалу кездерінде, сұйықтың ұсталып және қысылып қалу кездерінде, сұйықтың
қабатқа жұтылуы сияқты қиындықтар болуы мүмкін.
165-180м аралығында төрттік шөгінділерінен судың білінуі байқалады,
ал жоғарғы юра шөгіндісінде, келловей ярусында 2230-2400м аралығында
газдың шығуы мүмкін, сонымен қатар ортаңғы юра және пермотриас шөгіндісінде
2684-3250м аралығында мұнайдың білінуі байқалады.
1.8. Перспективалы қабаттарды ашу және сынау
1.8.1 Қабаттарды сынаудың тәсілдері мен аралықтары
Орталық – Шығыс Прорва кен орнында Юралық және Пермотриас
өнімді қабатты сынау 1960 жылдың тамыз айыннан басталды.
Геолого – геофизикалық мәліметтеріне қарай обьектілерде
қабаттарды сынау басталды.
Ұңғымаларды сынау мынадай мақсатпен өткізілді: газдан, мұнайдың
білінуінің, қабатта қанша кеніш бар екендігін, олардың өлшемін, әрбір
қабаттардың өнім беруін анықтау болды. Тізбекте бөлгіш цементтік көпірлерді
қондыру арқылы “жоғарыдан төменге” тәсіл бойынша сынау жүргізу. Қабатты
сынау ашу көбінесе кумулятивті перфораторлар арқылы жүргізілді. ПК – 103,
ПК – 105, ПКО – 89, кейбір ұңғымаларда КПРУ – 65, ЗПКС – 80, ПКО – 85.
Перфорация тығыздығы 1м3 – де 10 – 20 ойық болды. Перфорация
сағаға дейін сазбалшықпен толтырылған ұңғымаларда жүргізілген. Көтеру лифті
жұмысын 63мм сорапты – компрессорлық құбырлар атқарды. Қабаттан ағын шақыру
сұйықты ауыстырғаннан кейін жүргізіледі. Кейбір кезде ағын шақыру үшін
техникалық судың орнына мұнайды қолданып, соның әсерінен ұңғымадан қабатқа
қосымша депрессия бермей фонтан атқылауы басталды.
Зерттеу кезінде қарқынды ағынының сипаттамасына қарай фонтанды
және деңгейді бағалау тәсілдері қолданды. Фонтандық тәсілмен құйылыс барлық
газ және мұнай обьектілерінің ағынын зерттеу болды. Зерттеу уақыты әрбір
тәсілде 1 – 3 тәулік. Зерттеу басында және аяғында қабат қысымын өлшеп
отырады. Әрбір тәсілмен жұмыс жасаған кезінде түптік құбыр және сырт
құбырлық қысымдар өлшенеді. Қабаттық және түптік қысымдар тереңдік
манометрлерімен өлшенеді.
Сынау кезінде газ бен мұнайдың сынамасы алынды. Зерттеу
нәтижесінде өнімді қабаттар туралы керекті мәліметтер алынды. Кейбір
обьектілер бойынша статистикалықдеңгейге дейін бағаланады. Қабатқа әртүрлі
депрессия берген сұйық дебиттері зерттеу арқылы есептелді. Ағынның келуіне
қарай, зерттеу тәсіліне қарқынды нәтижелерін өндіру болды, z өнімді ұңғыма-
ның өткізгіштік коэффицентін, өнімділігін анықтау болды.
1.8.2 Өнімді қабатты ашу әдісі
Өнімді қабаттарды сапалы ашу, балшық ерітінділерімен ашады.
Мұнай, газ қабаттарының аралықтарын, олардың қалаыңдығы, литологиялық
құрамы, физикалық параметрлерін жинақтап зерттеу арқылы (геофизикалық
зерттеу арқылы). Қабатты сынау, пайдалану кезінде “жоғарыдан төменге”
тәсілі арқылы және перфорация ПК – 103 және ПК – 105, 10 – 20 ойық жасау
арқылы, артынан каратаж немесе сораптық – компрессорлық құбырлар арқылы
жүргізілді.
Зерттеу нәтижесінде қабаттың қысымды, ұңғыма түбіндегі қысымды,
температураны, газды фактор жөнінен, қабат сұйығының өнімі туралы және
қабат сұйығынан сынама асты лабораториялық талдауға жіберу туралы жұмыстар
жасалу қажет.
1.9 Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер
Геологиялық құрылыс жағынан Орталық – Шығыс Прорва кен орында
пермдік, юралық, палеоген және төрттік шөгінділерінің жалпы қалыңдығы 4991
м.
Тектоникалық жағынан кен орын Орталық – Ембі төбешігің
Оңтүстік – Батыс переклиналь бөлігіне жатады. Орталық – Шығыс Прорва
ортаңғы юра және пермотриас шөгінділері, өнімді қабат табаны бойынша және
брахиантикклиналь жазықтық арқылы, құрылым өлшемі 16 х 3,75 км, амплитуда
90 м. Оңтүстік қанатындағы екі төбешік байқалып тұр. Олар: Орталық және
Шығыс Өнеркәсіптік мұнайгаздылық орталық юра және пермотриас шөгінділерінде
байқалады. (I2, PT қабаттары). Ортаңғы Юра шөгіндісінде (Ю-I2 қабаттары)
және пермотриас шөгіндісінде ( РТ қабаттары). Юра өнімді шөгінділерінің
жыныс коллекторлары алевролит және құмтастармен көрсетілген, ал пермотриас
шөгінділерінің жыныс коллекторлары саз, құмтас, конгломерат және құмдармен
көрсетілген.
2 ТЕХНИКАЛЫҚ – ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу
Қазіргі кезде мұнай және газ ұңғымаларын бұрғылауда роторлық және
турбиналық бұрғылау тәсілдері қоданылады.
Бұлардың қайсысы бірін таңдап алу бұрғылау техника-экономикалық
көрсеткіштері, бұрғылау процесін тиімді жүргізу жағдайларына сонымен қатар,
түптік қозғалғыштарымен қамтамасыз ете алу мүмкіндіктеріне байланысты.
Жобалық ұңғыманы турбиналық бұрғылау тәсілімен жүргізілген тиімді болар
еді, бірақ, бұрғылау жұмыстарын жүргізуші басқарманың түптік
қозғалтқыштарымен қамтамасыз ету мүмкіндігі жоқ.
Турбиналық бұрғылау тәсілімен бұрғылау барысында техника-
экономикалық көрсеткіштер, роторлық бұрғылау тәсіліндегіге қарағанда жоғары
әрі бұрғылау тізбегі қалыпты жағдайда.
2.2 Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу
Ұңғыма құрылмасын жобалау үшін, ең алдымен бұрғылау шартына
сиыспайтын аралықтарды анықтау қажет. Төменгі аралықты бұрғыламай тұрып,
жоғарғы аралықты шегендеу құбырларымен бекітіп айыру қажет.
Ұңғыма құрылмасын жобалаудың екі әдісі бар. Бірінші әдісі бойынша
(Рқ) қабаттық қысымдарымен жұту ( жарылу ) қысымдарының (Рж) мәндер арқылы,
олардың градиентерін табамыз. Сонымен қатар ұғымадағы қысым градиентін
анықтаймыз. Екінші әдіс бойынша қабаттағы қысымдардың аномольдық
коэффициенті (Ка) және жұту индексін (Кж), жуу сұйығының салыстырмалы
тығыздығын (0) тауып, тереңдікке байланысты өзгеруінің суретін
тұрғызамыз. Қабат қысымының аномальдық коффициентін төмендегі формула
бойынша анықтаймыз :
Ка ,
(1)
мұндағы : с- тұщы судың тығыздығы, кгм3;
g- еркін түсу үдеуі, мсек;
z- қаралытын тереңдік, м;
Рқ- z- тереңдігіне сәйкес келетін қабат қысымы,
МПа
Жұту қысымының индексі:
Кж=,
(2)
Мұндағы: Рж – z – тереңдіктегі жұту қысымы, МПа.
Жобаланатын ұңғымалар үшін Рж – нің мәндері белгісіз жағдайларда
төмендегі формула бойынша анықтауға болады.
РЖ=0,0083z+0,66* Рқ
(3)
Бұрғылау сұйығының салыстырмалы тығыздығын әрбір бұрғылау
аралықтары үшін, төменгі шарт орындалатындай етіп анықтайды.
Ка KЖ
=Кр*Ка
(4)
Кр-резервтік коэффициенті
Тереңдігі 1200м дейінгі ұңғымалар үшін Кр =1,1(1,15
1200-2500м тереңдікте Кр=1,05(1,1
ал 2500м үлкен тереңдікте Кр=1,04(1,07
Жоғарыда көрсетілген формулалар бойынша мәндерін төмендегі
аралықтарға анықтаймыз.
0-370 м
Kа===1,0
Кж= ==1,3
=(1,1(1,15)*Kа =(1,1(1,15)*1=1,1(1,15
1,01,1(1,151,3
370-770 м
Ка===1,0
Кж===1,3
=(1,1(1,15)*Kа =(1,1(1,15)*1=1,1(1,15
1,01,1(1,151,3
770-1200 м
Ка==
Кж===1,7
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,7
1200-1360 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
1360-1460 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
1460-1940 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
1940-2050 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
2050-3300 м
Ка===0,8
Кж=== 1,2
=(1,04(1,07)*Kа =(1,04(1,07)*0,8=(0,83 (0,85)
0,80,83(0,851,2
Есептеу нәтижелерін төмендегі 1 кестеден көруге болады.
Кестедегі мәліметтер бойынша Ка, , Кж мәндерінің тереңдік
бойынша өзгеру суретін тұрғызамыз.
Сағалық құбырлар тізбегін сеноман-турондық аралығын бекіту үшін
диаметрі 324 мм-лік шегендеуші құбырлармен 50 метр тереңдіктен сағаға дейін
цементтеледі. Сағалық құбырларды цементтеу үшін “салқын” ұңғымаларға
арналған МЕСТ 1581-85 ПЦТ – 50 тампонаждық ертіндісі қолданылады.
Аралық тізбекті-245 мм құбырды 1500 метрге түгендей цементтейміз. ОП-
230-35 жабдық орнатамыз оның құрамында ПУ-1 230х35, 1ППР 230х35
монифольді МПБ 2-80х35 қойылады. Аралық құбырларды цементтеу үшін
“салқын” ұңғымаларға арналған МЕСТ 1581-85 ПЦТ-50 тампонаждық ертіндісі
1 кесте.
Тереңдік, РҚ, РЖ, Ка Кж
м МПа МПа
0-370 3,7 5,02 1,0 1,3 1,1(1,15
370-770 7,7 10,4 1,0 1,3 1,1(1,15
770-1200 12 21,4 1,0 1,7 1,1(1,1
1200-1360 13,6 18,4 1,0 1,3 1,05(1,1
1360-1460 14,6 19,7 1,0 1,3 1,05(1,1
1460-1940 19,4 26,3 1,0 1,3 1,05(1,1
1940-2050 20,5 27,8 1,0 1,3 1,05(1,1
2050-3300 22,5 34,8 0,8 1,2 0,83(0,85
қолданылады. ОКК-1 тізбектік ұш қойылады.
Пайдалану тізбегінің диаметрі 146 мм-лік құбырлармен цементтеу үшін
“ыстық” ұңғымаларға арналған МЕСТ 1581-85 ПЦТ-100 тампонаждық ертіндісі
қолданылады. Пайдалану тізбектерін цементтегенде коррозияға төзімді
цементтер қолдануға тиіс. АФК3 65х350 ТУ 26-16-23-77 фантандық армотура
орнатылады. Себебі бұрғыланатын ұңғыма газды болып саналады, Монифольді
МАФ-65х35 кг, ысырма түрі 3МС1-65х35.
2.2.1 Қашау мен шегендеу тізбегінің диаметрін таңдау
Мұнай газ ұңғымалары үшін пайдалану тізбегінің қабат сұйықтары
(мұнай+газ+су) дебитінің мөлшері бойынша анықталады. Жобалық ұңғыма дебиті
бастапқы пайдалану кезінде тәулігіне 69,4 м3тәу өнім береді. 1-кесте
бойынша диаметрі 146 мм пайдалану құбырлар тізбегін қабылдаймыз.
Пайдалану тізбегінің орнын бұрғылау үшін қашау диаметрін анықтаймыз:
D=dм+2K ,
(5)
Мұндағы: dм - муфтасының диаметрі (dм=166 мм)
K – шегендеу тізбек муфтасы мен
ұңғыма қабырғасы арасындағы радиальді саңлау (10 мм).
K-тізбектің беріктігіне, жіберу тереңдігіне, ұңғыма оқпанының
қисаю жағдайларына т.б факторларға байланысты таңдалады.
D=dм+2K
166+2*15=196 мм
МЕСТ 20692-75 бойынша D=215,9 мм
Аралық тізбектің ішкі бөлшектерін анықтаймыз.
Diap= D+2=215,9+2*10=225,9
(6)
( =3(5)
Аралық тізбектің ішкі диаметрін анықтаймыз:
Dсap =Diap+2=225,9+2*7,9=241,7 мм. сыртқы диаметрі 241,7 мм
шегендеу құбырына МЕСТ 632-80 бойынша 245 мм құбырлар сәйкес келеді.
Қашау диаметрін анықтаймыз.
Dқар= Dқap +2К=269,9+2*10=289,9 мм
Dқap=295,3 мм
diсағ Dқap+2-; diсағ=295,3+2*9,5=320,3 мм
МЕСТ 632-80 бойынша 324 мм құбырларды таңдаймыз.
Dқсағ=351+2*20=391 мм
Dқсағ=393,7 мм.
Алынған есептеулерді төмендегі 2 кестеге енгіземіз.
2 кесте.
Тізбек атаулары Тізбек диаметрі, Қашау диаметрі, Түсіру тереңдігі,
м мм м
Сағалық 324 393,7 50
Аралық 245 295,3 1500
Пайдалану 146 215,9 3300
2.3 Бұрғы тізбегінің құрылымын жобалау
Алғашқы мәліметтер.
1. Ұңғыма тереңдігі L м
3300 м
2. Ұңғыма конструкциясы :
Сағалық тізбек диаметрі
324 мм
қашау диаметрі
393,7 мм
тереңдігі
50 м
Аралық шегендеу тізбегі:
диаметрі
245 мм
қашау диаметрі
295,3 мм
тереңдігі
1500 м
Пайдалану тізбегі:
диаметрі
146 мм
қашау диаметрі
215,9 мм
тереңдігі
3300 м
3. Бұрғылау тәсілі -
роторлық
4. Бұрғы қашауының айналу жиілігі
nқ=100 айнм
5.Жуу сұйығының тығыздығы,
=1260 кгм3
6. Қашауға түсірілетін өстік салмақ
Gқ=80(100кН
7.Қашаудың қысым тереңдігі,
Рқ =5МПа
8.Тау жыныстарының қаттылығы-
орташа мен қатты.
2.3.1. Ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрін және ұзындықтарын
анықтау
Ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрі ұңғыма құрылмасы мен
бұрғылау жағдайларына байланысты иілу кезіндегі беріктік шарты
орындалатындай етіп алынады.
Ауырлатылған бұрғылау құбырларымен қашау диаметрінің ара қатынасы
диаметрі 295,3 мм дейінгі қашаулар үшін 0,75(0,85, ал одан жоғары
қашаулар үшін 0,65(0,75 шегінде алынады. 2.1-кесте [3] бойынша диаметрі
393,7 мм қашау үшін ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрі 254 мм,
диаметрі 269,9 мм қашау үшін 229 мм, ал 190,5 мм қашау үшін 146 мм.
Бұрғылау құбырлары мен ауырлатылған бұрғылау құбырлары
диаметрлерінің қатынасы 0,7 жоғары болуы тиіс, яғни
0,7
(7)
Бұл шарт орындалмаған жағдайда, ауырлатылған бұрғылау
құбырларының диаметрлерін жоғарыдан төмен қарай өсіре, әртүрлі етіп
құрайды.
8-формуладағы шартты тексереміз.
Пайдалану тізбегін түсіру аралығын бұрғылау кезінде
=0,710,7
Бұл аралықта бір секциялы АБҚ тізбегі алынады.
Ауырлатылған бұрғылау тізбегінің ұзындықтарын анықтаймыз.
Lабқ===80 м
(8)
qабк-ауырлатылған бұрғылау құбырларының 1 м бойлық салмағы, нм
9 қосымша [3] .
Ауырлатылған бұрғылау құбырларының ұзындығы 80 метр деп
қабылдаймыз. Lабқ=80 м.
АБҚ тізбегінің салмағы.
Qабк=Lаб* qабк=80*1560=124800 Н=124 кН
(9)
Ауырлатылған бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке тексереміз.
РкрGқ
Ркр=1,94(3,35=1,94=94533 H (10)
94533100 000 H
демек, АБҚ тізбегіне аралық тіректер қою керек.
Аралық тіректер саны төмендегі формула бойынша анықталады.
m==-1(1
(11)
a- тіректер ара қашықтығы, 2.3-кесте [3]
Q-ұңғыма оқпанын қисаюдан сақтандырушы АБҚ салмағы, Н
Qk= L* qабк=20*1560=31200 H
Lk-АБҚ ұзындығы (Lk=15(25 H)
2.3.2. Бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке есептеу
Пайдалану тізбегіне бұрғылау кезінде МЕСТ 631-75 бойынша диаметрі
127 мм, қабырға қалаңдығы =9 мм беріктік тобы “Д” ТБВК бұрғылау
құбырларын аламыз.
1. Бұрғылау құбырларын сыртқы қысымға тексеру
nc=
(12)
PШ-бұрғылау құбырындағы шектік қысым, МПа 3-қосымша [1]
РС-ұңғыма ішіндегі сыртқы қысым (РС=25,0 МПа)
nc- сыртқы қысым беріктік қорының коэффициенті
[nc]-сыртқы қысым беріктік қорының шектік коэффициенті
[nc] 1,15
[nc]= =1,6
2. Бұрғылау құбырлары тізбегін төзімділікке есептеу
Төзімділікке ауырлатылған бұрғылау құбырларынан жоғары орналасқан
бұрғылау құбырлары тізбегінің төменгі секциясы есептеледі. Негізгі
төзімділік шарты бейтарап қима үшін төмендегідей:
nT=
(13)
-, бұрғылау қабырғаларының иілу кезіндегі төзімділікке шегі, МПа 3,4-
кесте [1]. =70 МПа;
-беріктік шегі, МПа 7-қосымша [3]. =650 МПа
а-иілу кезіндегі айнымалы кернеу амплитудасы, МПа;
m-иілу кезіндегі тұрақты кернеу, МПа ;
nТ- төзімділік қорының коэффициенті;
[ nТ]- төзімділік қорының шектік коэффициенті [ nТ]1,5
Айнымалы иілу кернеуінің амплитудасы төмендегі формула бойынша
есептеледі.
а= , МПа
(14)
Е-серпімділік модулі, нм2 (Е=2,1*1011);
J-бұрғылау құбырлары қимасының өстік инерция моменті, м4 1 қосымша [ 3]
(J=584,1*10-8м4 )
f – майыс жебесі
f ===0,02 м
(15)
Dқ – қашау диаметрі, м
D3 –бұрғылау құбырлары құлпысының диаметрі, м;
- қауіпті қимадағы өстік момент кедергісі, м3 1 қосымша [3]
(=138,4*10-6 м3)
L – иілгіш бұрғы құбырлар тізбегінің жартылай толқынының ұзындығы, м
L===13,4 м (16)
L=12 деп қабылдаймыз.
qk- бұрғылау құбырлары 1 м бойлық салмағы, 1-қосымша [3]
-бұрғы қашауының бұрыштық айналу жылдамдығы, радс
===8,4 радс
(17)
a==3,32*106 Hм2= 3,32 МПа
m=2*Ga=2*3,32=6,64 МПа
(18)
Төзімділік қорының коэффициентін анықтаймыз.
пT==3,071,5
(19)
3. Бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке есептеу.
Бұрғылау құбырлары секцияларының шектік ұзындығын анықтаймыз.
Бірінші секцияның диаметрі 127 мм, қабырға қалыңдығы мм
беріктік тобы “Д” ТБВК құбырларын алып ұзындығын анықтаймыз.
L1=, м (20)
Q’c==842175 H (21)
Q- бұрғы құбырларындағы аққыштық шегіне сәйкес келетін созу күші, Н; 2-
қосымша [3].
[псоз] – беріктік қорының шектік коэффициенті 3.2-кесте (псоз=1,45 ).
-құбыр материалының тығыздығы кгм3 (=7850).
Pқ – бұрғы қашауындағы қысым кедергісі,
Ғ-бұрғы құбырлары каналының ауданы, м2 1-қосымша
q1-бұрғылау құбырының 1 м салмағы, Нм 1 қосымша [3].
L1=
Құбырлар тізбегінің салмағы
Q1=q1*L1=293*1405= 411665 Н
Бұрғылау құбырлары тізбегін ұңғыма ішіне түсіру кезінде ұстауыш
сыналардағы беріктік қорын анықтаймыз.
nұс=([nұс],
(22)
Q0-ұстауыш сыналардағы шектік өстік күш, Н 10-қосымша [3]
Q0=1020*103 H
С-ұстауыш сынаманың бұрғы құбырларын орау коэффициенті (С=0,7)
[nұс] – ұстауыш сыналардағы беріктік қорының шектік мәні [nұс ] (1,1
nұс=
Бұрғылау құбырлары секциялы жағдайда екінші секцияның ұзындығы
төмендегідей анықталады. Бұрғы құбырлары тізбегінің жоғары шектік
қималары үшін созу кернеулерінің мәнін табамыз.
, МПа (23)
F- бұрғы құбырлары тізбегінің қимасының ауданы, м2 1-қосымша [1] (Ғ=33,4*10-
4м2)
нм2 =821,4 МПа
Беріктік қоры коэффициентін жанама кернеулерді ескере отырып анықтаймыз.
nр=,
(24)
Мұндағы GT – бұрғылау құбырлары материалдарының аққыштық шегі, МПа
7 қосымша [1] (GT=380 МПа)
nр=
1,04 – жанама кернеу мәнін ескеретін коэффициент.
2.4. Ұңғыманы жуу
2.4.1 Жуу сұйығының түрін таңдау және оның параметрлерін әр тереңдік
аралықтар үшін тағайындау
Ұңғыманы бұрғылау процесінде жуу сұйығының параметрлерін қабат
қысымы ескеріле отырып, ұңғыма ішінде мүмкін болатын шиеленіс
жағдайларына байланысты реттелуі тиіс. Жуу сұйығының түрлері мен
параметрлерін геологиялық жағдай және Орталық- Шығыс Прорва кен орын-
дағы бұрғылау тәжірибесі бойынша таңдап аламыз.
Бұрғылау тәжірибесі бұрғыны бұрғылап бастаған бойда саз балшық
ерітіндісін қолдану тиімділігін көрсетеді.
0-50 м аралықта қолданылатын жуу сұйығының параметрлері
тығыздығы,
1260 кгм3
тұтқырлығы, Т
30
СНС
30(10
рН
7(9
50-1500 м
Бұл аралықта бұрғылауды саз балшық ертіндісінен дайындалған жуу
сұйығы қолданылады.
3 кесте. Бұрғылау сұйығының параметрлері және өңдеу рецептурасы
Бұрғылау сұйығының
Бұрғылау аралығы,Бұрғылау сұйығыныңпараметрлері Химиялық өңдеу
м түрі
Т рН В
кгм3
Саз КМЦ-600
Ертіндісі 1220 30 7(9 6 КССБ
Т-66
Кальциленген сода Мұнай
1260 40 7(9 6 КССБ-2
Кальциленген сода Форалис
мұнай
1260 45 7(9 6 КССБ-2
0 50
50 1500
1500 3300
2.4.2 Жуу сұйығының барлық түрі үшін саздың, судың, химиялық
реагенттердің, ауырлатқыштың және тағы басқа материалдардың шығындарын
анықтау
Жобаланған ұңғыманы бұрғылау кезінде жуу сұйығының көлемін
анықтаймыз.
Vc.с=Vқ.c+Vб.н+aVұн , м
(25)
Мұндағы: Vc.с- саз ертіндісінің көлемі, м3
Vқ.c- науа жүйесіндегі қабылдау сиымдылықтарының көлемі,
Vқ.c=20-40 см3
Vc- науа жүйесіндегі саз ертіндісінің көлемі, Vc= 1-10 м3
Vұн- ұңғыма көлемі, м3
а- саз ертіндісінің коэффициент қоры; а= 1,5(2.
Шарт бойынша сағалық, аралық пайдалану тізбектерінің жуу
сұйығының көлемін анықтаймыз.
Vc=, м
(26)
Мұндағы: -ұңғыманың тереңдігі, м
D1-ұңғыма диаметрі, D1 = d*k
d1- қашау диаметрі, мм. к = 1,1(1,6
Vcсағ=0,785(1,1*0,324)2*50=4,9 м3
Vcар=0,785(50*0,2452+1500(1,1*0,215 9)2)=84,7 м3
Vcпай=0,785(1500*0,1462+3300(1,1*0, 2159)2)=186,1 м3
Саз ұнтақтың керекті көлемін анықтау.
Qсұ=qсұ *Vс.с,
(27)
мұндағы: qсұ- 1м3 жуу сұйығын дайындау үшін керек ұнтақтың мөлшерін
анықтаймыз.
qсұ= , кгм
(28)
мұндағы: сұ - құрғақ саз ұнтақ тығыздығы сұ= 2700 кгм3
ж.с-жуу сұйығының тығыздығы ,
с-судың тығыздығы, кгм3
m-саз ұнтағының ылғалдық коэффициенті m= 0,05(0,1
qсұ==458 кгм
Qсұ=458*494,5=226 481=227 т
Жуу сұйығын дайындау үшін керекті судың мөлшерін анықтаймыз.
Qс=qс* Vс.с , м
(29)
Мұндағы: с-1 м3 жуу сұйығын дайындау үшін керекті мөлшерде, кгм3
qс= ж.с-, кгм
(30)
qс=1260- кгм3
Qс=802*494,5=396
Бұрғылау ертіндісі химиялық өңдеуге байланысты дайындап есептелген
саздың, судың керекті мөлшерін анықтағаннан кейін бұрғылау ертіндісін
химиялық өңдеуге байланысты есептеуге кірісеміз.
, м
(31)
М
табылған химиялық реагенттердің көлемін бұрғылау ертіндісіне
бірден қоспайды. Саз ертіндісін 1-ші өңдеу кезінде реагент көлемінің жалпы
40-70% қажет етеді.
,
(32)
Қосымша бір химиялық өңдеуден өткізу үшін реагент көлемін анықтаймыз.
=
(33)
Қосымша химиялық өңдеудің саны
рет
2.4.3 Жуу сұйығын дайындау, химиялық өңдеу үшін және ұнғыма сағасына
саңылаусыздыққа орнатылатын
жабдықтарды таңдау
Жуу сұйығын дайындау қондырғысын таңдап алуда гидроэлекторлы
қоспалаушы бар ерітінді дайындау жиі қолданылады. БПР құрамына механикалық
араластырғыш және сазбалшық араластырғыш МГ-2-4х1 кіреді.
Жуу сұйығын бұрғылаған тау жыныстан құмнан газдан тазарту үшін
механикалық қондырғылар жинағы қолданылады. Дірілдегіш елек құм айырғыш,
шлам айырғыш Иб-45.
Бұл қондырғыларға келесідей талаптар қойылады :
- Әр агрегат жуу сұйығының максимальді көлемін өткізу керек;
- Орналасу тәртібі қатаң сақталуы тиіс;
-Әр қондырғы өз міндетін атқаруы тиіс.
Ұңғыма сағасының саңылаусыздығы газ, қабат сұйықтарын ағып шығуын
тойтару тиіс.
2.4.4 Ұңғыманы жуудың гидравликалық есебі
Алғашқы мәліметтер.
Ұңғыма тереңдігі L,м
3300м
Бұрғылау құбырлары:
ТБВК 127х9 мм, d
127
Ішкі диаметрі diмм
109
Ұзындығы Lбқ, м
3220
АБҚ диаметрі d абқ, мм
178
Ішкі диaметрі dia , мм
90
Ұзындығы Lабқ, м
80
Жуу сұйығының тығыздығы ж, кгм3
1260
Жуу сұйығының жұтылу мөлшерін
анықтау
Бұрғыланған тау жыныстарын жер бетіне көтеріп шығаруға қажетті
жуу сұйығының жұтылу мөлшері төмендегі формула бойынша анықталады.
Q=0,785(Dқ2-d2бқ)кп=0,785(0,21592-0 ,1272)*1=0,023 м3c,
(34)
Дқ-қашау диаметрі;
dбқ-бұрғылау құбырларының сыртқы диаметрі ,м;
кп-ұңғыма қабырғасы мен құбырлар тізбегі арасындағы
кеңістіктегі жуу сұйығымен көтерілу жылдамдығы
(кп=0,61,2мс)
Мұндай бұрғы сұйығының жұтылу мөлшерін бір У8-6М бұрғы сорабымен
алуға болады мұндағы бұрғы сорабының поспорттық мәліметтері төмендегідей.
Q=0,027м3с
РU(n) =19 МПа
Жуу сұйығының жұтылу мөлшерінің нақтылы мәнін төмендегідей
анықтаймыз.
Q=m*Qn=0,9*0,027=0,024 м3с,
(35)
m-бұрғы сорабының пайдалану коэффициенті (m=0,80,9)
Айналу жүйесі элементтеріндегі гидравликалық қысым кедергілерін
есептеу.
Р=Рбқ+ Ркп+шқ+Р0+Рқ.
, МПа (36)
Рбқ , Ркп -бұрғылау құбырларындағы және
бұрғылау құбырлары тізбегімен ұңғыма қабырғасы арасындағы,
кеңістіктегі қысым кедергісі.
Pшқ -бұрғылау құбырлары құлыптарымен шығарыла
отырғызылған жерлердегі қысым кедергілері, Па;
Р0 - жер үсті жабдықтарындағы қысым кедергісі, Па.
Рқ-қашау тесіктеріндегі қысым кедергісі, Па;
Айналым жүйесіндегі қысым кедергілерін анықтау үшін олардағы жуу
сұйығының ағу режимін анықтау қажет. Ол үшін жуу сұйығының шектік және
орташа ағу жылдамдықтары анықталады.
Бұрғылау құбырларындағы шектік ағу жылдамдығы.
(37)
h-жуу сұйығының иілімдік тұтқырлығы, Па*с
h=33*10-6*1260-0,022=0,0196 Па*с,
(38)
-жуу сұйығының динамикалық ығысу кернеуі, Па.
0=8,5*10-3ж-7=8,5*10-3*1260-7=3,71 Па,
(39)
Vт= мс,
(40)
Ұңғыма түбін жуу кезіндегі жуу сұйығының шығынын анықтаймыз
Q=a П4*dc2=0,5*0,785*0,2162= 0,078 мс,
(41)
Мұндағы а=0,350,5 -роторлық және турбобур тәсілімен
бұрғылағанда
Vкр-жуу сұйығының шектік ағу жылдамдығы, мс; Vт-жуу сұйығының
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
• Өзекті сөздер: ұңғыма, геологиялық тілме, ұңғыма құрылмасы, бұрғы
ерітіндісі, жуу сұйығының шығыны, бұрғылау экологиясы, бұрғылаудың
механика-экономикалық көрсеткіштері.
Бұл жоба Орталық – Шығыс Прорва кен орнында тереңдігі 3300м пайдалану
ұңғыма желісін қамтиды.
Кен орнының геологиялық сипаттамасы берілген, бұрғылаудың техника және
технологиясына тиісті есептер жүргізілді, еңбекті қорғау мен қоршаған
ортаны ластанудан сақтау жөнінде сұрақтар қаралған. Жобаланған ұңғыма
құрылмасына смета жасалған.
МАЗМҰНЫ
1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 30
1.1. Географиялық және экономикалық жағдайлар 31
1.2 Ауданның геология-геофизикалық зерттеу тарихы 32
1.3 Стратиграфия 32
1.4 Тектоника 36
1.5 Мұнай – газдылығы және оның перспективасы 37
1.6 Сулылығы 38
1.7 Ұңғыманы қазу кезінде кездесетін қауіпті аймақтар мен қиындықтар 39
1.8. Перспективалы қабаттарды ашу және сынау 39
1.8.1 Қабаттарды сынаудың тәсілдері мен аралықтары 39
1.8.2 Өнімді қабатты ашу әдісі 41
1.9 Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер 41
2 ТЕХНИКАЛЫҚ – ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ 41
2.1 Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу 42
2.2 Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу 42
2.2.1 Қашау мен шегендеу тізбегінің диаметрін таңдау 46
2.3.1. Ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрін және ұзындықтарын
анықтау 49
2.3.2. Бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке есептеу 51
2.4. Ұңғыманы жуу 54
2.4.1 Жуу сұйығының түрін таңдау және оның параметрлерін әр тереңдік
аралықтар үшін тағайындау 54
2.4.2 Жуу сұйығының барлық түрі үшін саздың, судың, химиялық
реагенттердің, ауырлатқыштың және тағы басқа материалдардың шығындарын
анықтау 55
2.4.3 Жуу сұйығын дайындау, химиялық өңдеу үшін және ұнғыма сағасына
саңылаусыздыққа орнатылатын 58
жабдықтарды таңдау 58
2.4.4 Ұңғыманы жуудың гидравликалық есебі 58
2.5 Бұрғылау қондырғысын таңдау, бұрғылау жабдықтары мен мұнара 67
2.5.1 Бұрғы мұнарасын таңдау 67
2.6. Бұрғылау тәртібінің параметрлерін жобалау 54
2.6.1 Қашаулардың түр-өлшемін, моделін олардың көрсеткіштерін өндіріс
статикалық мәліметтері бойынша жобалау 54
2.6.2. Бұрғылау тәсілдеріне байланысты, әр тереңдік аралықтары үшін жуу
сұйығының шығынын жобалау 57
2.6.3. Қашауға өстік салмақпен және оның айналу 58
жиілігін жобалау 58
2.6.4 Бұрғылау тәртібінің параметрлерін бақылау 60
2.7. Ұңғымаларды бекіту 61
2.7.1. Шегендеу тізбектерін жобалау және 61
оларды беріктікке есептеу 61
2.7.2 Аралық және пайдалану құбырлары тізбегінің 66
төменгі жинағы 66
2.7.3 Шегендеуші құбырлар тізбегін түсіруге дайындық жұмыстары және
оларды түсіру 66
2.7.4 Цементтеу тәсілін таңдау және тізбектерді 69
цементтеуге есептеу 69
2.8 Ұңғыманы игеру 76
3 АРНАЙЫ БӨЛІМ 87
3.1 Орталық – Шығыс Прорва алаңындағы ұңғымалар құрылмаларына талдау 87
4 ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ 99
4.1 Ұңғыма құрылысының уақытын анықтау 99
ҚОРЫТЫНДЫ 1
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 1
Кіріспе
1 Геологиялық бөлім
1. Географиялық және экономикалық жағдайлар
2. Ауданның геология-геофизикалық зерттеу тарихы
3. Стратиграфия
4. Тектоника
5. Мұнай –газдылығы және оның перспективасы
6. Сулылығы
7. Ұңғыманы қазу кезінде кездесетін қауіпті аймақтар мен қиындықтар
8. Преспективалы қабаттарды ашу және сынау
1. Қабаттарды сынаудың тәсілдері мен аралықтары
2. Өнімді қабатты ашу әдісі
9. Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер
1. Техникалық және технологиялық бөлім
1. Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу
2. Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу
3. Бұрғы тізбегінің құрылымын жобалау; бұрғы құбырлар тізбегін беріктікке
есептеу
4. Ұңғыманы жуу
1. Жуу сұйығының түрін таңдау және оның параметрлерін әр тереңдік
аралықтары үшін пайдалану
2. Жуу сұйғының барлық түрі саздың, судың, химиялық реагенттердің,
ауырлатқыштың және т.б. материалдардың шығындарын анықтау
3. Жуу сұйығын дайындау, химиялық өңдеу үшін және ұңғыма сағасына
саңлаусыздыққа орнатылатын жабдықтарды таңдау
4. Ұңғыманы жуудың гидравликалык есебі
5. Бұрғылау қондырғысын таңдау (бұрғылау жабдықтары мен мұнара)
6. Бұрғылау тәртібінің параметрлерін жобалау
1. Қашаулардың түр-өлшемін,моделін және олардың көрсеткіштерін,
өндіріс статикалық мәліметтері бойынша жобалау
2. Бұрғылау тәсілдеріне байланысты, әр тереңдік аралықтары үшін жуу
сұйығының шығынын жобалау
2.6.3 Қашаудың өстік салмағын және оның айналу жиілігін жобалау
2.6.4 Бұрғылау тәртібінің параметрлерін бақылау
7. Ұңғымаларды бекіту
1. Шегендеуші құбырлар тізбектерін жобалау және оларды беріктікке есептеу
2. Аралық және пайдалану құбырлар тізбегінің төменгі құрамалары
3. Шегендеуші құбырлар тізбегін түсіруге дайындық жұмыстары және оларды
түсіру
4. Цементтеу тәсілін таңдау және тізбектерді цементтеуге есептеу
8. Ұңғымаларды игеру
9. Еңбекті қорғау және қоршаған ортаны ластанудан сақтау
1. Қауіпсіздік техника шаралары, кәсіп-санитарлық және өртке қарсы сақтық
шаралары
2. Қоршаған ортаны қорғау
2. Арнайы бөлім
1. Орталық -Шығыс Прорва алаңындағы ұңғымалар құрылмаларына талдау
3. Экономикалық бөлім
1. Ұңғыма құрылысының уақытын анықтау
2. Ұңғыма құрылысына смета жасау
3. Жобалық ұңғыманы қазудың салыстырмалы тиімділігі. Техникалық және
экономикалық көрсеткіштері
КІРІСПЕ
Алғашқы геолого-геофизикалық зерттеулер 1932-34 жылдары жүргізілген.
МОВ- тің сейсмикалық зерттеулері 1955-жылы өткізілген.
Құлсарыдағы Батыс-Қазақстан геологиялық басқармасы 1959- жылы
бірінші ұңғыманы бұрғылай бастады. 1960-жылы бұл ұңғымадан Ю-I, Ю-III
жоғарғы Юра өнімді қабаттарынан мұнай-газдылығы бар екені білінді. Әрі
қарай қазу кезінде орта юра және триас қабаттарында мұнай мен газ бар екені
анықталды. 1963-жылдан бастап кен орнында барлау және байқау, пайдалану
ұңғымаларын бұрғылай бастады, ал 1966 жылдан бастап кен орын өндірістік
өнім беретін орынға айналды.
Кен орында бұрғылау Балықшы бұрғылау басқармасы және Эмба мұнай
бірлестігі, ал өнімді өндіру НГДУ “Прорванефть” және “Тенгизнефтегаз”
бірлестігі мен жүргізген. Осы кен орында 01.01.86 жылға дейін 13.726 тонна
мұнай өндірілген.
ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
1.1. Географиялық және экономикалық жағдайлар
Прорва мұнай, газ кен орны Оңтүстік- Ембі мұнай ауданның Оңтүстік-
Шығысында орналасқан. Жақын мекен жайлар Қаратон, Қосшағыл. Жұмыс
поселкелері Құлсары 70-140км және 60 км Солтүстік Шығысында орналасқан.
Сонымен қатар қаралып отырған кен орны 1994-жылы “Теңізмұнайгаз”
акционерлік қоғам бірлестігіне берілді. Аудан орталығы Бейнеу поселкесі
кен орын 70 км қашықтықта орналасқан. Мекен жайлармен қарым-қатынас
жолдары асфальтталмаған. Күзгі және көктемгі мерзімдерде транспортқа өте
қолайсыз. Жақын орналасқан темір жол станциялары Құлсары және Бейнеу
станциялары. Мұнай кен орнынан Сарғамыс арқылы Қаратонға мұнай –құбыр
магистраль арқылы Каспий-Орскіге. Кен орны сормен жабылған, ашық тақыр
жерде орналасқан. Топырақ жабуы өте жас, себебі өткен замандарда айтып
отырған ауданымыз Каспий теңізінің түбі болған.
Қыртастың абсолютті белгілері 20 дан 27 метрге дейін ауытқып отырады.
Гидрографиялық тор жоқ десек болады.
Айтылған ауданның көптеген жерлері арықтармен кескіленген. Теңіз
уақыттарында арықтар теңіз суымен толған. Ауданның Батыс жағы Каспий
теңізімен шектеледі. Ал Оңтүстігінде автокөлік өтпейтіндей “Мертвый
Култук” соры шығып кетеді. Көктем уақыттарында “Мертвый Култук” сумен
жабылып басқа сорлармен жалғасады. Жаз айларында сорлар кеуіп кетеді.
Ондағы сулар күшті тұздалған. Техникалық суларға пайдалануға болады .
Ауданның климаты континенталды. Жазы - құрғақ, ыстық. Ауаның
температурасы 40,+ 450 С жетеді. Ал қыста қар аз болып күшті желдер
болып температура –250 С дейін төмендейді. Жыл бойына желдің бағыты
Оңтүстік- Батыстан соғып тұрады. Кен орын ауыз сумен Амудариядан тартылған
Мақат, Сарғамыс арқылы өтетін су құбырынан алынады. Ал бұрғылауға су Альб
горизонт қабаттарынан алынады. Тоқ көзімен қоректендіру Атырау қаласынан
тартылады. Керекті құралдармен жабдықтау жақын орналасқан Құлсары және
Бейнеу поселкелерінен тасымалданады.
1.2 Ауданның геология-геофизикалық зерттеу тарихы
Прорва кен орынның геологиялық құрылыс зерттеулері берігеректе
басталды, себебі бұл алаң ертеректе Каспий теңіз су астында орналасқан.
Алғашқы геолого-геофизикалық зерттеулер 1932-36 жылдары өткізілген. 1954-
жылдан бастап “Казахстаннефтегеофизика” конторасы Прорва ауданында әртүрлі
жұмыстар жасады, соның ішінде гравитациялық алаңды қарастыру. Прорва
ауданының картадағы изоаномаль масштабы 1:200 000.
Құрылымдық картада горизонт бойынша Прорвалық төбе: Шығыс және Батыс
болып екіге бөлінеді. Соның ішіндегі біреуі кейінірек Орталық Прорваға
өзгертілген, себебі бұрын Батыс Прорвасы деп аталған.
№ 5-і және 4-і ұңғымаларды бұрғылағанда сейсмологиялық материалдар
бойынша Прорва құрылымы сәйкес келмейтіні байқалды. Сол себептен 1960-61
жылдары “Казахстаннефтегеофизика” конторасы қосымша сейсмикалық профиль
және картаны қайта құрастырды. Масштабы 1: 50 000. Жаңадан мәліметтер
алынып сол мәліметтер бойынша Батыста жаңа төбелер байқалды. 1975-77
жылдары триас шөгінділерінің мұнай –газдылығын байқау үшін осы ұңғымалар
бұрғыланды, №64,65 және 78. № 68 ұңғымада мұнай кеніші триас қабатының
Шығыс алаңында байқалды. Тектоникалық блоктар бойынша ұңғымалар келесі
бөліктерге бөлінген: Батыс алаңында 4 ұңғыма, Оңтүстік алаңында- 41 ұңғыма.
57 барлама және іздеу ұңғымаларында және 15 бұрғыланып жатқан ұңғымалардан
керн алынған.
1.3 Стратиграфия
Қалыңдығы 4991 м тілікте пермь, триас, юра, бор, төрттік палеоген
Шығыс және Орталық Прорвада барлау және пайдалану ұңғымаларын қазу кезінде
палеозой-мезакайназой қабаттары ашылған. Ашылған қабаттары көрсетілген.
Жұмыс уақтында 1 13 ұңғымалар аралығында триас қабатын ашып
отырған, пермдік шөгінділер сипатталған. Осы уақыттарда бұл шөгінділерді 21
ұңғыма көмегімен ашқан. Қазылған ұңғымалар көбеюімен байланысты ауданның,
кен орынның стратиграфиялық және литологиялық сипаттамаларын палеогеннен
кунгур қабатына дейін тілмені толық анықтауға болады.
1. Палеозойлық тоб РZ
2. Пермдік жүйе Р
3. Төменгі бөлім Р1
4. Кунгурлық қабат Р1,к
Кунгурлық қабат шөгінділері 6 ұңғымада ашылған (56,63,
66,78,81,308). Жоғарғы бөлігінде көрсетілген шөгінділер кепронон (гипс,
ангидрит), ал төменгі бөлігінде кристалды тұз. Кунгур қабатының қалыңдығы
1641м.
1. Мезазойлық топ МZ
2. Триастық топ Т.
Триас қабаты пермдік шөгінділерге жатады. Жұмысқа сәйкес триас
шөгінділері жоғарғы және төменгі бөлімдермен көрсетілген. Орта триастық
шөгінділер берілген ауданда көрсетілмеген. Сонымен қатар төменгі триас
веллужды және баскунчоктық топтардан тұрады. Литологиялық қатынас бойынша
веллуждық топ екі қалыңдық арқылы көрсетілген (төменнен- жоғары) – құмтасты
конгломерат және құмтасты- сазбалшық. Баскунчок тобы көбінесе сазбалшық,
балшық жыныстармен көрсетілген. Жоғарғы триас үшін кен орында үш
литологиялық қабаттар кіреді: (төменнен-жоғары). Құмтас-алевролитті,
сазбалшық- алевролитті, құмтас-сазбалшықты.Үлгілер осы ұңғымалардан алынған
68,66,63,77,65, 64, 21, 13. Спорлар құрамында: Anritilina, Irian
coracporetes, Diptarical, Peturotriletes tubezen latasem және т.б.
Ұңғымалар бойынша триастық шөгінділердің қалыңдығы 373 метрден 487
метрге дейін.
Пермотриас жүйесі РТ
Пермотриас жүйе шөгінділеріне құмдар, конгломераттар, алевролиттер,
құмтастар және сазбалшықтарынан құралған. Бұл шөгіндінің қалыңдығы 420м.
Құмдар- сұрлы, әртүрлі дәнді, саз аралас болып жайласқан;
конгломераттар- әктіемес, қатты, сұрлы; алевролиттер – сұрлы, тығыз,
чешуйчатты, ұнтақ тәрізді пиритті болып келеді; құмтастар – сұрлы, ақшыл-
сұрлы, жұқа-майда-орташа дәнтәрізді; саздар – қара, ақшылқызыл, сұрлы, сұр-
жасылды, тығыз болып жайласқан.
Юра жүйесі I
Юра жүйесі шөгінділері, барлық бұрғыланған ұңғымаларда жоғарғы,
ортаңғы және төменгі бөлімдермен көрсетілген.
Төменгі бөлім I1
Төменгі Юра бойынша бөлінбеген шөгінділер көбінесе әлсіз
цементтелген құмтастармен және жиі алевролитті жыныспен, алевролит,
сазбалшықпен пермотриас комплекс бетіне орнықсыз жатады.
Юра шөгіндісі негізінде құмтастар, құмдар, алевролиттер және
сазбалшықтарынан құралған. Төменгі юра шөгіндісінің қалыңдығы 30м-ден
тұрады.
Құмтастың түсі сұрлы, жасылды, орташа түйіршікті алевролитпен
қабатталған; құмдардың түсі сұрлы, ақшыл-сұрлы, ұнтақ-әртүрлі түйіршікті;
алевролиттер құммен, саздақ және құмтаспен қабатталған; саздардың түсі
сұрлы, тығыз, алевролитті болып жайласқан.
Ортаңғы бөлім I2
Ортаңғы Юра бөлімі алевролитті, құмтасты, сазбалшық шөгінділер
қосылыстар литологиясы көрсетілген: алевролиттер - сұрлы, қара-сұрлы, әкті
емес, көмірқышқыл иісті, көмірмен қабатталған; құмтастар – ақшыл-сұрлы
болып жайласқан. Ортаңғы Юра жабуы төменгі келловейстік алшақтайды. Ортаңғы
Юралық шөгінділер қалыңдығы № 355 ұңғымасының Шығыс ауданында 400 м-ге
дейін өзгереді, ал № 13 ұңғымада 598 метрге дейін өзгереді. Ортаңғы Юраның
Шығыс алаңындағы қалыңдығы № 1 ұңғыма ауданында 544 м-ге тең болады.
Жоғарғы бөлім I3
Жоғарғы бөлім құрамында Юралық жүйе бойынша келловейлік, оксфордский,
волждық қабаттары көрсетілген.
Келловейлік ярус I3
Бұл қабатта құмтастар, алевролиттер, аргелиттер жайласқан.
Құмтастар әртүрлі түсті: алевролиттер – сұрлы,жасыл, саздақ: аргелиттер-
қара-сұрлы, құмтасты, әкті емес. Орналасу қалыңдығы 170 метрді құрайды.
Оксфордтық ярус I3 ox
Бұл яруста аргелиттер,құмтастар, саз және алевролиттер жайласқан.
Орналасу қалыңдығы 30 метрді құрайды. Аргелиттің түсі сұрлы; құмтастардың
түсі сұрлы, әртүсті; саздардың түсі сұрлы, құмтас, алевролиттер және
аргелиттермен қабаттасқан; алевролиттер- қара-сұрлы, қара-ашық қызыл.
Волждық ярус I3 v
Бұл қабатта мергелдер, саздар жайласқан. Орналасу қалыңдығы
250 метрді құрайды. Мергелдің түсі жасыл- сұрлы, саздақ болып кездеседі;
саздардың түсі жасыл-сұрлы.
Бор жүйесі К
Бор жүйесі геологиялық көрсеткіштері бойынша төменгі және жоғарғы бор
жүйесіндегі бөлімдерімен ерекшеленеді. Төменгі бор шөгіндісіне
валанжиндік, апттық, альбтық ярустарымен құралған. Ал жоғарғы бор шөгіндісі
сеноман+ турон ярусымен құралған.
Төменгі бор К1 v
Юра жыныстары қабаттың әр жерінде, яғни үстінде шашылған валанжиндік
ярусы жатыр. Бұл яруста саздар, мергелдер, құмтастардан құралған. Мұнда
саздар жасыл-сұрлы, құмтасаралас болып жайласқан; мергелдің түсі сұрлы,
Құмтаспен сазбалшықпен қабатталған: құмтастар-жасыл-сұрлы, ұнтақ дән
тәрізді.
Апт ярусы К1 а
Апт ярусы саздан, құмтастан тұрады. Саздың түсі қара-сұрлы, қара,
О.Р.О. қабатталған; құмтастың түсі жасыл-сұрлы, ұнтақ дән тәрізді.
Альб ярусы К1 аl
Бұл яруста құм және сазбалшық жайласқан. Құмның түсі сұрлы,
ақшыл-жасыл-сұрлы сазбалшықпен қабатталған; сазбалшықтың түсі қара- сұрлы,
қара, қалың құммен, құмтаспен қабатталған.
Жоғарғы бор К2sm+t
Сеноман+турон ярусы мергел, құм, бор және саздардан құралған.
Мергелдің түсі жасыл-сұрлы, бор және сазбалшықпен қабатталған; құмның түсі
қара-сұрлы; бор- ақшыл; сазбалшықтың түсі қара-сұрлы; құм және құмтаспен
қабатталған.
Палеоген жүйесі Р
Палеоген шөгіндісі сеноман+турон ярусының үстінде сазды
жыныстарында жатыр. Палеоген жүйесі әктастан, мергелден, сазбалшықтардан
тұрады.
Бұл аралықта әк тастардың түсі аспанкөк-ақшыл болып жайласқан:
мергелдердің түсі қызыл-кірпішті, жасыл-сұрлы, саздақ болып жайласқан:
сазбалшықтар- әкті, жұқа қабыршақты сидиритті және пиритті болып жайласқан.
Төрттік жүйе Q
Төрттік шөгінді біртекті жыныстар жиынтығынан құралған. Олар
негізінен құмдақтардан, қара-сұрлы, сазды болып жайласқан және сазбалшықтар-
жасылды және қоңыр-сұрлы құмтастардан тұрады.
1.4 Тектоника
Орталық және Шығыс Прорва кен орны Оңтүстік- Ембі төбесінің
переклималдық бөлігінің Оңтүстік- Батысында орналасқан. Орталық және Шығыс
Прорва брахиантиклиналдық жәйілім түрімен сипатталады. Шығыс төбесі өте
үлкен № 307 ұңғыма ауданында Оңтүстік қанатының Солтүстік- Шығыс учаскесі
құрылымдық ұшымен көрсетілген, Солтүстік, Солтүстік- Шығысқа созылған,
Орталық – Прорва төбесі брахиантиклиналдық. Оңтүстік-Батыс жәйілім арқылы
көрсетілген. Көтерілу құрылысы құрылымдық картада көрсетілген, даттық,
келловейдік қабат табаны бойынша және геологиялық профильдермен. Табан
бойынша валанжин қабат құрылым изогипсі- 1990 м және осындай өлшемдері бар
15,5х4,75 км, тәртіп амплитудасы 70 метр.
Қанатының құлау бұрышы 20-тан аспайды. Табан бойынша төменгі
келловейстік шөгінділердің жабық изогипстің құрылым өлшемдері: 2400м 16х3,
75 км, амплитуда 90м. Құрылым өлшемдері тереңдік бойынша өзгермейді.
Амплитуда валанжин бойынша өзгермейді. Амплитуда валанжин бойынша 70м-ге
дейін көбейеді, ал төменгі келловей табаны бойынша 20 метрге дейін. Орталық
және Шығыс Прорва құрылымы тұзды ядро қабатына жатады. Тұзды қабат
тереңдігі 3289 метрге тең.
1.5 Мұнай – газдылығы және оның перспективасы
Орталық- Шығыс Прорва кен орны 1960 жылдан тамыз айында
ашылған. Ұңғыма ішінен 2262-2265 м. аралықта тесу арқылы мұнай фонтаны
атқылаған. Дебиті 83,0 м кубтәулік 5 мм штуцер арқылы 1961-64 жылдар
арасында жоғарғы- келловейск қабатында мұнай – газдылық өнімділігі
байқалды. 01.01.86 жылғы мәліметтер бойынша мұнай – газдылық өнеркәсібі
Юра тілмесінің I2 қабатында және пермотриастық шөгінділерінде РТ
қабатында мұнай- газдылығы белгіленген.
56 және 308 ұңғымаларды сынағанда алынған мәліметтер бойынша
мұнай- газдылық кеніштері орнатылған. 56 ұңғымада газ дебиті 58,4 мың метр
кубтәул, ал 308 ұңғымадан мұнай мен газ мына аралықтан алынған 3242-3249,
3253-3258м. Мұнай дебиті 12,0 м кубтәул. Газдың 58,56 мың м кубтәул.
Газды алаңы 2118 мың м кв, мұнайлығы 2,387 мың м кв. Орталық және Шығыс
Прорва кен орнында 12 кеніш барлаудан өтті, соның ішінде 4 газды, 4
мұнайлы, 4 мұнай-газды. Барлық тектоникалық кеніштер тұрақты орнатылған.
Мұнай
және газ кеніштерімен басқада бұл кен орында қабат-коллекторлары бар.
Сынау кезінде мұнай және газ ағымдары кездесті.
Орталық Шығыс кен орында мұнай қабатының құрамын анықтау 3
пермотриасты қабаттарда сынау жұмыстары арқылы жүргізілген. Көбінесе мұнай
қаныққан қабат,ол пермотриас қабаты. Тығыздығы 0,80042 гсм куб, тұтқырлығы
2,88 МПа.
1988 жылы №355,370,372 ұңғымалары бұрғылануға берілген. Бұл
ұңғымалардан ортаңғы юра және пермотриас шөгіндісінен мұнай шыққан.
Ұңғыманың тереңдігі 3300 метр. Коллектор түрі терриге, шығу дебиті ортаңғы
юра шөгіндісінде тереңдігі 2684-2790метр аралығында мұнайдың бар екендігі
байқалды, дебиті 52 м кубтәул. тығыздығы 0,62-0,87гсм куб, ал пермотриас
шөгіндісінде өнімді қабатының тереңдігі 20-70метрді құрайды. Дебиті 26-52 м
куб тәул. тығыздығы 0,63-0,90 гсм куб. Бұл өнімді қабаттарда күкіртпен
парафині аз. Тұнығу температурасы –15 С +66 С қайнайды. Жоғарғы юра
шөгіндісінде газдың шығуы байқалды. Орналасу тереңдігі 2230-2400 метр, ал
шығу дебиті 2601 м кубтәул. күкіртқышқылды газ көлем бойынша 0,87%-ті
құрайды.
1.6 Сулылығы
Орталық Шығыс Прорва кен орны қуатты сулы жүйе болып саналады.
Кен орынның жер асты сулары пермотриас, юра, бор және палеоген, төрттік
тастарымен байланысты. Жалпы Каспий ойпатындағы Прорва кен орны Солтүстік
– Шығыстан, Оңтүстік – Батысқа қарай суға қаныққан. Осы бағыттағы аймақтың
жер асты суларының жылжуы басталады. Сулы аудандар Оралдың Оңтүстік таулы
жағы және Мүгеджар (Солтүстік және Шығыс). Осы аудандағы сулы қабаттар бір-
бірімен байланыс жүйесін құрайды. Тереңдігі бойынша гидравликалық байланыс
төмендейді.
Мұнай және газ кеніштерімен байланысты осы бөлімде төменгі бор,
жоғарғы бор және төрттік шөгінділердің гидрогеологиялық мәліметтер
келтірілген. Ұңғыманың Оңтүстік қанатында статистикалық деңгей алғашқыда
көтерілген, ал 1967 жылдан бастап төмендей бастаған. Кен орын бойынша альб
шөгінділерінің 13 судың сынамасы алынып және 1970 жылға дейін талдау
жасаған. Кейінірек талдау жасалғандар, олар: жоғарғы юра шөгінділері және
төртік шөгінділер.
Гидрохимиялық көрсеткіштер жағынан тереңдігі 850-1000м аралықта
альб қабатындағы қабат сулары хлоркальцилі болып табылады. Жалпы
минерализациясы 4423 мг-эквл. Сынама жүргізгенде көбінесе кальций, магний
және хлор концентраты көп. Қабат суларының тығыздығы 1,09 гсм куб, шығу
дебиті 216 м 3тәул.
Жоғарғы бор, тереңдігі 790-815м аралықта сеноман+турон ярусында
қабат сулары хлоркальцилі, минерализациясы 4306 мг-эквл, бұл аралықтада
көбінесе хлор, магний, кальций концентраты көп, қабат суларының тығыздығы
1,09 гсм3 , шығу дебиті 148 м3тәул.
Төрттік шөгіндісінде тереңдігі 165-180 м аралығында қабат
сулары хлормагнилі, минерализациясы 2654 мг-эквл, бул аралықта сынама
жүргізгенде хлор, күкіртсутек,натрии+кальий, магний концентраты көп, қабат
суларының тығызды 1,05гсм3, шығу дебиті 80 м3тәул. Бұл қабат суларды ауыз
суы ретінде пайдалануға болмайды.
1.7 Ұңғыманы қазу кезінде кездесетін қауіпті аймақтар мен қиындықтар
Ұңғыманы өткізу кезінде ұңғымаларда кейбір аймақтар мен
аралықтарында литологиялық ерекшеліктері мен ашылған қабаттардың физикалық
қасиеттерімен, сонымен бірге бұрғылау құбырларының ұсталып немесе қысылып
қалу кездерінде, сұйықтың ұсталып және қысылып қалу кездерінде, сұйықтың
қабатқа жұтылуы сияқты қиындықтар болуы мүмкін.
165-180м аралығында төрттік шөгінділерінен судың білінуі байқалады,
ал жоғарғы юра шөгіндісінде, келловей ярусында 2230-2400м аралығында
газдың шығуы мүмкін, сонымен қатар ортаңғы юра және пермотриас шөгіндісінде
2684-3250м аралығында мұнайдың білінуі байқалады.
1.8. Перспективалы қабаттарды ашу және сынау
1.8.1 Қабаттарды сынаудың тәсілдері мен аралықтары
Орталық – Шығыс Прорва кен орнында Юралық және Пермотриас
өнімді қабатты сынау 1960 жылдың тамыз айыннан басталды.
Геолого – геофизикалық мәліметтеріне қарай обьектілерде
қабаттарды сынау басталды.
Ұңғымаларды сынау мынадай мақсатпен өткізілді: газдан, мұнайдың
білінуінің, қабатта қанша кеніш бар екендігін, олардың өлшемін, әрбір
қабаттардың өнім беруін анықтау болды. Тізбекте бөлгіш цементтік көпірлерді
қондыру арқылы “жоғарыдан төменге” тәсіл бойынша сынау жүргізу. Қабатты
сынау ашу көбінесе кумулятивті перфораторлар арқылы жүргізілді. ПК – 103,
ПК – 105, ПКО – 89, кейбір ұңғымаларда КПРУ – 65, ЗПКС – 80, ПКО – 85.
Перфорация тығыздығы 1м3 – де 10 – 20 ойық болды. Перфорация
сағаға дейін сазбалшықпен толтырылған ұңғымаларда жүргізілген. Көтеру лифті
жұмысын 63мм сорапты – компрессорлық құбырлар атқарды. Қабаттан ағын шақыру
сұйықты ауыстырғаннан кейін жүргізіледі. Кейбір кезде ағын шақыру үшін
техникалық судың орнына мұнайды қолданып, соның әсерінен ұңғымадан қабатқа
қосымша депрессия бермей фонтан атқылауы басталды.
Зерттеу кезінде қарқынды ағынының сипаттамасына қарай фонтанды
және деңгейді бағалау тәсілдері қолданды. Фонтандық тәсілмен құйылыс барлық
газ және мұнай обьектілерінің ағынын зерттеу болды. Зерттеу уақыты әрбір
тәсілде 1 – 3 тәулік. Зерттеу басында және аяғында қабат қысымын өлшеп
отырады. Әрбір тәсілмен жұмыс жасаған кезінде түптік құбыр және сырт
құбырлық қысымдар өлшенеді. Қабаттық және түптік қысымдар тереңдік
манометрлерімен өлшенеді.
Сынау кезінде газ бен мұнайдың сынамасы алынды. Зерттеу
нәтижесінде өнімді қабаттар туралы керекті мәліметтер алынды. Кейбір
обьектілер бойынша статистикалықдеңгейге дейін бағаланады. Қабатқа әртүрлі
депрессия берген сұйық дебиттері зерттеу арқылы есептелді. Ағынның келуіне
қарай, зерттеу тәсіліне қарқынды нәтижелерін өндіру болды, z өнімді ұңғыма-
ның өткізгіштік коэффицентін, өнімділігін анықтау болды.
1.8.2 Өнімді қабатты ашу әдісі
Өнімді қабаттарды сапалы ашу, балшық ерітінділерімен ашады.
Мұнай, газ қабаттарының аралықтарын, олардың қалаыңдығы, литологиялық
құрамы, физикалық параметрлерін жинақтап зерттеу арқылы (геофизикалық
зерттеу арқылы). Қабатты сынау, пайдалану кезінде “жоғарыдан төменге”
тәсілі арқылы және перфорация ПК – 103 және ПК – 105, 10 – 20 ойық жасау
арқылы, артынан каратаж немесе сораптық – компрессорлық құбырлар арқылы
жүргізілді.
Зерттеу нәтижесінде қабаттың қысымды, ұңғыма түбіндегі қысымды,
температураны, газды фактор жөнінен, қабат сұйығының өнімі туралы және
қабат сұйығынан сынама асты лабораториялық талдауға жіберу туралы жұмыстар
жасалу қажет.
1.9 Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер
Геологиялық құрылыс жағынан Орталық – Шығыс Прорва кен орында
пермдік, юралық, палеоген және төрттік шөгінділерінің жалпы қалыңдығы 4991
м.
Тектоникалық жағынан кен орын Орталық – Ембі төбешігің
Оңтүстік – Батыс переклиналь бөлігіне жатады. Орталық – Шығыс Прорва
ортаңғы юра және пермотриас шөгінділері, өнімді қабат табаны бойынша және
брахиантикклиналь жазықтық арқылы, құрылым өлшемі 16 х 3,75 км, амплитуда
90 м. Оңтүстік қанатындағы екі төбешік байқалып тұр. Олар: Орталық және
Шығыс Өнеркәсіптік мұнайгаздылық орталық юра және пермотриас шөгінділерінде
байқалады. (I2, PT қабаттары). Ортаңғы Юра шөгіндісінде (Ю-I2 қабаттары)
және пермотриас шөгіндісінде ( РТ қабаттары). Юра өнімді шөгінділерінің
жыныс коллекторлары алевролит және құмтастармен көрсетілген, ал пермотриас
шөгінділерінің жыныс коллекторлары саз, құмтас, конгломерат және құмдармен
көрсетілген.
2 ТЕХНИКАЛЫҚ – ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Бұрғылау тәсілін таңдау және дәлелдеу
Қазіргі кезде мұнай және газ ұңғымаларын бұрғылауда роторлық және
турбиналық бұрғылау тәсілдері қоданылады.
Бұлардың қайсысы бірін таңдап алу бұрғылау техника-экономикалық
көрсеткіштері, бұрғылау процесін тиімді жүргізу жағдайларына сонымен қатар,
түптік қозғалғыштарымен қамтамасыз ете алу мүмкіндіктеріне байланысты.
Жобалық ұңғыманы турбиналық бұрғылау тәсілімен жүргізілген тиімді болар
еді, бірақ, бұрғылау жұмыстарын жүргізуші басқарманың түптік
қозғалтқыштарымен қамтамасыз ету мүмкіндігі жоқ.
Турбиналық бұрғылау тәсілімен бұрғылау барысында техника-
экономикалық көрсеткіштер, роторлық бұрғылау тәсіліндегіге қарағанда жоғары
әрі бұрғылау тізбегі қалыпты жағдайда.
2.2 Ұңғыма құрылмасын жобалау және дәлелдеу
Ұңғыма құрылмасын жобалау үшін, ең алдымен бұрғылау шартына
сиыспайтын аралықтарды анықтау қажет. Төменгі аралықты бұрғыламай тұрып,
жоғарғы аралықты шегендеу құбырларымен бекітіп айыру қажет.
Ұңғыма құрылмасын жобалаудың екі әдісі бар. Бірінші әдісі бойынша
(Рқ) қабаттық қысымдарымен жұту ( жарылу ) қысымдарының (Рж) мәндер арқылы,
олардың градиентерін табамыз. Сонымен қатар ұғымадағы қысым градиентін
анықтаймыз. Екінші әдіс бойынша қабаттағы қысымдардың аномольдық
коэффициенті (Ка) және жұту индексін (Кж), жуу сұйығының салыстырмалы
тығыздығын (0) тауып, тереңдікке байланысты өзгеруінің суретін
тұрғызамыз. Қабат қысымының аномальдық коффициентін төмендегі формула
бойынша анықтаймыз :
Ка ,
(1)
мұндағы : с- тұщы судың тығыздығы, кгм3;
g- еркін түсу үдеуі, мсек;
z- қаралытын тереңдік, м;
Рқ- z- тереңдігіне сәйкес келетін қабат қысымы,
МПа
Жұту қысымының индексі:
Кж=,
(2)
Мұндағы: Рж – z – тереңдіктегі жұту қысымы, МПа.
Жобаланатын ұңғымалар үшін Рж – нің мәндері белгісіз жағдайларда
төмендегі формула бойынша анықтауға болады.
РЖ=0,0083z+0,66* Рқ
(3)
Бұрғылау сұйығының салыстырмалы тығыздығын әрбір бұрғылау
аралықтары үшін, төменгі шарт орындалатындай етіп анықтайды.
Ка KЖ
=Кр*Ка
(4)
Кр-резервтік коэффициенті
Тереңдігі 1200м дейінгі ұңғымалар үшін Кр =1,1(1,15
1200-2500м тереңдікте Кр=1,05(1,1
ал 2500м үлкен тереңдікте Кр=1,04(1,07
Жоғарыда көрсетілген формулалар бойынша мәндерін төмендегі
аралықтарға анықтаймыз.
0-370 м
Kа===1,0
Кж= ==1,3
=(1,1(1,15)*Kа =(1,1(1,15)*1=1,1(1,15
1,01,1(1,151,3
370-770 м
Ка===1,0
Кж===1,3
=(1,1(1,15)*Kа =(1,1(1,15)*1=1,1(1,15
1,01,1(1,151,3
770-1200 м
Ка==
Кж===1,7
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,7
1200-1360 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
1360-1460 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
1460-1940 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
1940-2050 м
Ка===1,0
Кж=== 1,3
=(1,05(1,1)*Kа =(1,05(1,1)*1=1,05(1,1
1,01,05(1,11,3
2050-3300 м
Ка===0,8
Кж=== 1,2
=(1,04(1,07)*Kа =(1,04(1,07)*0,8=(0,83 (0,85)
0,80,83(0,851,2
Есептеу нәтижелерін төмендегі 1 кестеден көруге болады.
Кестедегі мәліметтер бойынша Ка, , Кж мәндерінің тереңдік
бойынша өзгеру суретін тұрғызамыз.
Сағалық құбырлар тізбегін сеноман-турондық аралығын бекіту үшін
диаметрі 324 мм-лік шегендеуші құбырлармен 50 метр тереңдіктен сағаға дейін
цементтеледі. Сағалық құбырларды цементтеу үшін “салқын” ұңғымаларға
арналған МЕСТ 1581-85 ПЦТ – 50 тампонаждық ертіндісі қолданылады.
Аралық тізбекті-245 мм құбырды 1500 метрге түгендей цементтейміз. ОП-
230-35 жабдық орнатамыз оның құрамында ПУ-1 230х35, 1ППР 230х35
монифольді МПБ 2-80х35 қойылады. Аралық құбырларды цементтеу үшін
“салқын” ұңғымаларға арналған МЕСТ 1581-85 ПЦТ-50 тампонаждық ертіндісі
1 кесте.
Тереңдік, РҚ, РЖ, Ка Кж
м МПа МПа
0-370 3,7 5,02 1,0 1,3 1,1(1,15
370-770 7,7 10,4 1,0 1,3 1,1(1,15
770-1200 12 21,4 1,0 1,7 1,1(1,1
1200-1360 13,6 18,4 1,0 1,3 1,05(1,1
1360-1460 14,6 19,7 1,0 1,3 1,05(1,1
1460-1940 19,4 26,3 1,0 1,3 1,05(1,1
1940-2050 20,5 27,8 1,0 1,3 1,05(1,1
2050-3300 22,5 34,8 0,8 1,2 0,83(0,85
қолданылады. ОКК-1 тізбектік ұш қойылады.
Пайдалану тізбегінің диаметрі 146 мм-лік құбырлармен цементтеу үшін
“ыстық” ұңғымаларға арналған МЕСТ 1581-85 ПЦТ-100 тампонаждық ертіндісі
қолданылады. Пайдалану тізбектерін цементтегенде коррозияға төзімді
цементтер қолдануға тиіс. АФК3 65х350 ТУ 26-16-23-77 фантандық армотура
орнатылады. Себебі бұрғыланатын ұңғыма газды болып саналады, Монифольді
МАФ-65х35 кг, ысырма түрі 3МС1-65х35.
2.2.1 Қашау мен шегендеу тізбегінің диаметрін таңдау
Мұнай газ ұңғымалары үшін пайдалану тізбегінің қабат сұйықтары
(мұнай+газ+су) дебитінің мөлшері бойынша анықталады. Жобалық ұңғыма дебиті
бастапқы пайдалану кезінде тәулігіне 69,4 м3тәу өнім береді. 1-кесте
бойынша диаметрі 146 мм пайдалану құбырлар тізбегін қабылдаймыз.
Пайдалану тізбегінің орнын бұрғылау үшін қашау диаметрін анықтаймыз:
D=dм+2K ,
(5)
Мұндағы: dм - муфтасының диаметрі (dм=166 мм)
K – шегендеу тізбек муфтасы мен
ұңғыма қабырғасы арасындағы радиальді саңлау (10 мм).
K-тізбектің беріктігіне, жіберу тереңдігіне, ұңғыма оқпанының
қисаю жағдайларына т.б факторларға байланысты таңдалады.
D=dм+2K
166+2*15=196 мм
МЕСТ 20692-75 бойынша D=215,9 мм
Аралық тізбектің ішкі бөлшектерін анықтаймыз.
Diap= D+2=215,9+2*10=225,9
(6)
( =3(5)
Аралық тізбектің ішкі диаметрін анықтаймыз:
Dсap =Diap+2=225,9+2*7,9=241,7 мм. сыртқы диаметрі 241,7 мм
шегендеу құбырына МЕСТ 632-80 бойынша 245 мм құбырлар сәйкес келеді.
Қашау диаметрін анықтаймыз.
Dқар= Dқap +2К=269,9+2*10=289,9 мм
Dқap=295,3 мм
diсағ Dқap+2-; diсағ=295,3+2*9,5=320,3 мм
МЕСТ 632-80 бойынша 324 мм құбырларды таңдаймыз.
Dқсағ=351+2*20=391 мм
Dқсағ=393,7 мм.
Алынған есептеулерді төмендегі 2 кестеге енгіземіз.
2 кесте.
Тізбек атаулары Тізбек диаметрі, Қашау диаметрі, Түсіру тереңдігі,
м мм м
Сағалық 324 393,7 50
Аралық 245 295,3 1500
Пайдалану 146 215,9 3300
2.3 Бұрғы тізбегінің құрылымын жобалау
Алғашқы мәліметтер.
1. Ұңғыма тереңдігі L м
3300 м
2. Ұңғыма конструкциясы :
Сағалық тізбек диаметрі
324 мм
қашау диаметрі
393,7 мм
тереңдігі
50 м
Аралық шегендеу тізбегі:
диаметрі
245 мм
қашау диаметрі
295,3 мм
тереңдігі
1500 м
Пайдалану тізбегі:
диаметрі
146 мм
қашау диаметрі
215,9 мм
тереңдігі
3300 м
3. Бұрғылау тәсілі -
роторлық
4. Бұрғы қашауының айналу жиілігі
nқ=100 айнм
5.Жуу сұйығының тығыздығы,
=1260 кгм3
6. Қашауға түсірілетін өстік салмақ
Gқ=80(100кН
7.Қашаудың қысым тереңдігі,
Рқ =5МПа
8.Тау жыныстарының қаттылығы-
орташа мен қатты.
2.3.1. Ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрін және ұзындықтарын
анықтау
Ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрі ұңғыма құрылмасы мен
бұрғылау жағдайларына байланысты иілу кезіндегі беріктік шарты
орындалатындай етіп алынады.
Ауырлатылған бұрғылау құбырларымен қашау диаметрінің ара қатынасы
диаметрі 295,3 мм дейінгі қашаулар үшін 0,75(0,85, ал одан жоғары
қашаулар үшін 0,65(0,75 шегінде алынады. 2.1-кесте [3] бойынша диаметрі
393,7 мм қашау үшін ауырлатылған бұрғылау құбырларының диаметрі 254 мм,
диаметрі 269,9 мм қашау үшін 229 мм, ал 190,5 мм қашау үшін 146 мм.
Бұрғылау құбырлары мен ауырлатылған бұрғылау құбырлары
диаметрлерінің қатынасы 0,7 жоғары болуы тиіс, яғни
0,7
(7)
Бұл шарт орындалмаған жағдайда, ауырлатылған бұрғылау
құбырларының диаметрлерін жоғарыдан төмен қарай өсіре, әртүрлі етіп
құрайды.
8-формуладағы шартты тексереміз.
Пайдалану тізбегін түсіру аралығын бұрғылау кезінде
=0,710,7
Бұл аралықта бір секциялы АБҚ тізбегі алынады.
Ауырлатылған бұрғылау тізбегінің ұзындықтарын анықтаймыз.
Lабқ===80 м
(8)
qабк-ауырлатылған бұрғылау құбырларының 1 м бойлық салмағы, нм
9 қосымша [3] .
Ауырлатылған бұрғылау құбырларының ұзындығы 80 метр деп
қабылдаймыз. Lабқ=80 м.
АБҚ тізбегінің салмағы.
Qабк=Lаб* qабк=80*1560=124800 Н=124 кН
(9)
Ауырлатылған бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке тексереміз.
РкрGқ
Ркр=1,94(3,35=1,94=94533 H (10)
94533100 000 H
демек, АБҚ тізбегіне аралық тіректер қою керек.
Аралық тіректер саны төмендегі формула бойынша анықталады.
m==-1(1
(11)
a- тіректер ара қашықтығы, 2.3-кесте [3]
Q-ұңғыма оқпанын қисаюдан сақтандырушы АБҚ салмағы, Н
Qk= L* qабк=20*1560=31200 H
Lk-АБҚ ұзындығы (Lk=15(25 H)
2.3.2. Бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке есептеу
Пайдалану тізбегіне бұрғылау кезінде МЕСТ 631-75 бойынша диаметрі
127 мм, қабырға қалаңдығы =9 мм беріктік тобы “Д” ТБВК бұрғылау
құбырларын аламыз.
1. Бұрғылау құбырларын сыртқы қысымға тексеру
nc=
(12)
PШ-бұрғылау құбырындағы шектік қысым, МПа 3-қосымша [1]
РС-ұңғыма ішіндегі сыртқы қысым (РС=25,0 МПа)
nc- сыртқы қысым беріктік қорының коэффициенті
[nc]-сыртқы қысым беріктік қорының шектік коэффициенті
[nc] 1,15
[nc]= =1,6
2. Бұрғылау құбырлары тізбегін төзімділікке есептеу
Төзімділікке ауырлатылған бұрғылау құбырларынан жоғары орналасқан
бұрғылау құбырлары тізбегінің төменгі секциясы есептеледі. Негізгі
төзімділік шарты бейтарап қима үшін төмендегідей:
nT=
(13)
-, бұрғылау қабырғаларының иілу кезіндегі төзімділікке шегі, МПа 3,4-
кесте [1]. =70 МПа;
-беріктік шегі, МПа 7-қосымша [3]. =650 МПа
а-иілу кезіндегі айнымалы кернеу амплитудасы, МПа;
m-иілу кезіндегі тұрақты кернеу, МПа ;
nТ- төзімділік қорының коэффициенті;
[ nТ]- төзімділік қорының шектік коэффициенті [ nТ]1,5
Айнымалы иілу кернеуінің амплитудасы төмендегі формула бойынша
есептеледі.
а= , МПа
(14)
Е-серпімділік модулі, нм2 (Е=2,1*1011);
J-бұрғылау құбырлары қимасының өстік инерция моменті, м4 1 қосымша [ 3]
(J=584,1*10-8м4 )
f – майыс жебесі
f ===0,02 м
(15)
Dқ – қашау диаметрі, м
D3 –бұрғылау құбырлары құлпысының диаметрі, м;
- қауіпті қимадағы өстік момент кедергісі, м3 1 қосымша [3]
(=138,4*10-6 м3)
L – иілгіш бұрғы құбырлар тізбегінің жартылай толқынының ұзындығы, м
L===13,4 м (16)
L=12 деп қабылдаймыз.
qk- бұрғылау құбырлары 1 м бойлық салмағы, 1-қосымша [3]
-бұрғы қашауының бұрыштық айналу жылдамдығы, радс
===8,4 радс
(17)
a==3,32*106 Hм2= 3,32 МПа
m=2*Ga=2*3,32=6,64 МПа
(18)
Төзімділік қорының коэффициентін анықтаймыз.
пT==3,071,5
(19)
3. Бұрғылау құбырлары тізбегін беріктікке есептеу.
Бұрғылау құбырлары секцияларының шектік ұзындығын анықтаймыз.
Бірінші секцияның диаметрі 127 мм, қабырға қалыңдығы мм
беріктік тобы “Д” ТБВК құбырларын алып ұзындығын анықтаймыз.
L1=, м (20)
Q’c==842175 H (21)
Q- бұрғы құбырларындағы аққыштық шегіне сәйкес келетін созу күші, Н; 2-
қосымша [3].
[псоз] – беріктік қорының шектік коэффициенті 3.2-кесте (псоз=1,45 ).
-құбыр материалының тығыздығы кгм3 (=7850).
Pқ – бұрғы қашауындағы қысым кедергісі,
Ғ-бұрғы құбырлары каналының ауданы, м2 1-қосымша
q1-бұрғылау құбырының 1 м салмағы, Нм 1 қосымша [3].
L1=
Құбырлар тізбегінің салмағы
Q1=q1*L1=293*1405= 411665 Н
Бұрғылау құбырлары тізбегін ұңғыма ішіне түсіру кезінде ұстауыш
сыналардағы беріктік қорын анықтаймыз.
nұс=([nұс],
(22)
Q0-ұстауыш сыналардағы шектік өстік күш, Н 10-қосымша [3]
Q0=1020*103 H
С-ұстауыш сынаманың бұрғы құбырларын орау коэффициенті (С=0,7)
[nұс] – ұстауыш сыналардағы беріктік қорының шектік мәні [nұс ] (1,1
nұс=
Бұрғылау құбырлары секциялы жағдайда екінші секцияның ұзындығы
төмендегідей анықталады. Бұрғы құбырлары тізбегінің жоғары шектік
қималары үшін созу кернеулерінің мәнін табамыз.
, МПа (23)
F- бұрғы құбырлары тізбегінің қимасының ауданы, м2 1-қосымша [1] (Ғ=33,4*10-
4м2)
нм2 =821,4 МПа
Беріктік қоры коэффициентін жанама кернеулерді ескере отырып анықтаймыз.
nр=,
(24)
Мұндағы GT – бұрғылау құбырлары материалдарының аққыштық шегі, МПа
7 қосымша [1] (GT=380 МПа)
nр=
1,04 – жанама кернеу мәнін ескеретін коэффициент.
2.4. Ұңғыманы жуу
2.4.1 Жуу сұйығының түрін таңдау және оның параметрлерін әр тереңдік
аралықтар үшін тағайындау
Ұңғыманы бұрғылау процесінде жуу сұйығының параметрлерін қабат
қысымы ескеріле отырып, ұңғыма ішінде мүмкін болатын шиеленіс
жағдайларына байланысты реттелуі тиіс. Жуу сұйығының түрлері мен
параметрлерін геологиялық жағдай және Орталық- Шығыс Прорва кен орын-
дағы бұрғылау тәжірибесі бойынша таңдап аламыз.
Бұрғылау тәжірибесі бұрғыны бұрғылап бастаған бойда саз балшық
ерітіндісін қолдану тиімділігін көрсетеді.
0-50 м аралықта қолданылатын жуу сұйығының параметрлері
тығыздығы,
1260 кгм3
тұтқырлығы, Т
30
СНС
30(10
рН
7(9
50-1500 м
Бұл аралықта бұрғылауды саз балшық ертіндісінен дайындалған жуу
сұйығы қолданылады.
3 кесте. Бұрғылау сұйығының параметрлері және өңдеу рецептурасы
Бұрғылау сұйығының
Бұрғылау аралығы,Бұрғылау сұйығыныңпараметрлері Химиялық өңдеу
м түрі
Т рН В
кгм3
Саз КМЦ-600
Ертіндісі 1220 30 7(9 6 КССБ
Т-66
Кальциленген сода Мұнай
1260 40 7(9 6 КССБ-2
Кальциленген сода Форалис
мұнай
1260 45 7(9 6 КССБ-2
0 50
50 1500
1500 3300
2.4.2 Жуу сұйығының барлық түрі үшін саздың, судың, химиялық
реагенттердің, ауырлатқыштың және тағы басқа материалдардың шығындарын
анықтау
Жобаланған ұңғыманы бұрғылау кезінде жуу сұйығының көлемін
анықтаймыз.
Vc.с=Vқ.c+Vб.н+aVұн , м
(25)
Мұндағы: Vc.с- саз ертіндісінің көлемі, м3
Vқ.c- науа жүйесіндегі қабылдау сиымдылықтарының көлемі,
Vқ.c=20-40 см3
Vc- науа жүйесіндегі саз ертіндісінің көлемі, Vc= 1-10 м3
Vұн- ұңғыма көлемі, м3
а- саз ертіндісінің коэффициент қоры; а= 1,5(2.
Шарт бойынша сағалық, аралық пайдалану тізбектерінің жуу
сұйығының көлемін анықтаймыз.
Vc=, м
(26)
Мұндағы: -ұңғыманың тереңдігі, м
D1-ұңғыма диаметрі, D1 = d*k
d1- қашау диаметрі, мм. к = 1,1(1,6
Vcсағ=0,785(1,1*0,324)2*50=4,9 м3
Vcар=0,785(50*0,2452+1500(1,1*0,215 9)2)=84,7 м3
Vcпай=0,785(1500*0,1462+3300(1,1*0, 2159)2)=186,1 м3
Саз ұнтақтың керекті көлемін анықтау.
Qсұ=qсұ *Vс.с,
(27)
мұндағы: qсұ- 1м3 жуу сұйығын дайындау үшін керек ұнтақтың мөлшерін
анықтаймыз.
qсұ= , кгм
(28)
мұндағы: сұ - құрғақ саз ұнтақ тығыздығы сұ= 2700 кгм3
ж.с-жуу сұйығының тығыздығы ,
с-судың тығыздығы, кгм3
m-саз ұнтағының ылғалдық коэффициенті m= 0,05(0,1
qсұ==458 кгм
Qсұ=458*494,5=226 481=227 т
Жуу сұйығын дайындау үшін керекті судың мөлшерін анықтаймыз.
Qс=qс* Vс.с , м
(29)
Мұндағы: с-1 м3 жуу сұйығын дайындау үшін керекті мөлшерде, кгм3
qс= ж.с-, кгм
(30)
qс=1260- кгм3
Qс=802*494,5=396
Бұрғылау ертіндісі химиялық өңдеуге байланысты дайындап есептелген
саздың, судың керекті мөлшерін анықтағаннан кейін бұрғылау ертіндісін
химиялық өңдеуге байланысты есептеуге кірісеміз.
, м
(31)
М
табылған химиялық реагенттердің көлемін бұрғылау ертіндісіне
бірден қоспайды. Саз ертіндісін 1-ші өңдеу кезінде реагент көлемінің жалпы
40-70% қажет етеді.
,
(32)
Қосымша бір химиялық өңдеуден өткізу үшін реагент көлемін анықтаймыз.
=
(33)
Қосымша химиялық өңдеудің саны
рет
2.4.3 Жуу сұйығын дайындау, химиялық өңдеу үшін және ұнғыма сағасына
саңылаусыздыққа орнатылатын
жабдықтарды таңдау
Жуу сұйығын дайындау қондырғысын таңдап алуда гидроэлекторлы
қоспалаушы бар ерітінді дайындау жиі қолданылады. БПР құрамына механикалық
араластырғыш және сазбалшық араластырғыш МГ-2-4х1 кіреді.
Жуу сұйығын бұрғылаған тау жыныстан құмнан газдан тазарту үшін
механикалық қондырғылар жинағы қолданылады. Дірілдегіш елек құм айырғыш,
шлам айырғыш Иб-45.
Бұл қондырғыларға келесідей талаптар қойылады :
- Әр агрегат жуу сұйығының максимальді көлемін өткізу керек;
- Орналасу тәртібі қатаң сақталуы тиіс;
-Әр қондырғы өз міндетін атқаруы тиіс.
Ұңғыма сағасының саңылаусыздығы газ, қабат сұйықтарын ағып шығуын
тойтару тиіс.
2.4.4 Ұңғыманы жуудың гидравликалық есебі
Алғашқы мәліметтер.
Ұңғыма тереңдігі L,м
3300м
Бұрғылау құбырлары:
ТБВК 127х9 мм, d
127
Ішкі диаметрі diмм
109
Ұзындығы Lбқ, м
3220
АБҚ диаметрі d абқ, мм
178
Ішкі диaметрі dia , мм
90
Ұзындығы Lабқ, м
80
Жуу сұйығының тығыздығы ж, кгм3
1260
Жуу сұйығының жұтылу мөлшерін
анықтау
Бұрғыланған тау жыныстарын жер бетіне көтеріп шығаруға қажетті
жуу сұйығының жұтылу мөлшері төмендегі формула бойынша анықталады.
Q=0,785(Dқ2-d2бқ)кп=0,785(0,21592-0 ,1272)*1=0,023 м3c,
(34)
Дқ-қашау диаметрі;
dбқ-бұрғылау құбырларының сыртқы диаметрі ,м;
кп-ұңғыма қабырғасы мен құбырлар тізбегі арасындағы
кеңістіктегі жуу сұйығымен көтерілу жылдамдығы
(кп=0,61,2мс)
Мұндай бұрғы сұйығының жұтылу мөлшерін бір У8-6М бұрғы сорабымен
алуға болады мұндағы бұрғы сорабының поспорттық мәліметтері төмендегідей.
Q=0,027м3с
РU(n) =19 МПа
Жуу сұйығының жұтылу мөлшерінің нақтылы мәнін төмендегідей
анықтаймыз.
Q=m*Qn=0,9*0,027=0,024 м3с,
(35)
m-бұрғы сорабының пайдалану коэффициенті (m=0,80,9)
Айналу жүйесі элементтеріндегі гидравликалық қысым кедергілерін
есептеу.
Р=Рбқ+ Ркп+шқ+Р0+Рқ.
, МПа (36)
Рбқ , Ркп -бұрғылау құбырларындағы және
бұрғылау құбырлары тізбегімен ұңғыма қабырғасы арасындағы,
кеңістіктегі қысым кедергісі.
Pшқ -бұрғылау құбырлары құлыптарымен шығарыла
отырғызылған жерлердегі қысым кедергілері, Па;
Р0 - жер үсті жабдықтарындағы қысым кедергісі, Па.
Рқ-қашау тесіктеріндегі қысым кедергісі, Па;
Айналым жүйесіндегі қысым кедергілерін анықтау үшін олардағы жуу
сұйығының ағу режимін анықтау қажет. Ол үшін жуу сұйығының шектік және
орташа ағу жылдамдықтары анықталады.
Бұрғылау құбырларындағы шектік ағу жылдамдығы.
(37)
h-жуу сұйығының иілімдік тұтқырлығы, Па*с
h=33*10-6*1260-0,022=0,0196 Па*с,
(38)
-жуу сұйығының динамикалық ығысу кернеуі, Па.
0=8,5*10-3ж-7=8,5*10-3*1260-7=3,71 Па,
(39)
Vт= мс,
(40)
Ұңғыма түбін жуу кезіндегі жуу сұйығының шығынын анықтаймыз
Q=a П4*dc2=0,5*0,785*0,2162= 0,078 мс,
(41)
Мұндағы а=0,350,5 -роторлық және турбобур тәсілімен
бұрғылағанда
Vкр-жуу сұйығының шектік ағу жылдамдығы, мс; Vт-жуу сұйығының
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz