Өзен кен орнының геологиялық сипаттамасы
1. ГЕОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛIМ
1. Өзен кен орны жайлы жалпы мәлiметтер
Өзен кен орны Маңғыстау түбегiнiң ойысы деп аталатын оңтүстiк шөл
дала бөлiгiнде орналасқан.
Әкiмшiлiк жағынан кен орын территориясы Маңғыстау облысы құрамына
кiредi. Ең жақын елдi мекендер: солтүстiк жағынан Беке-Башқұрт ауданынан
жiңiшке Қызылсай аймағымен бөлiнедi, батыс жағынан Өзен, Қарамандыбас
құралымен қосылады, ал кен орнынан оңтүстiкке қарай 8-15 км-де Жаңа өзен
және теңге құрылымымен бөлiнiп тұр.
Орфографиялық жағынан оңтүстiк Маңғыстау ауданы теңiз жаққа, оңтүстiк
батысқа қарай сәл көлбеулеген және төмпешiктi үстiрт түрiнде, оның
абсолюттi белгiлiрi солтүстiгiнде +260м және оңтүстiгiнде +24м. Ауданның
орталық және оңтүстiк бөлiгiнде ойпаттар бар, олардың iшiндегi ең iрiсi
карагий ойпаты, минималды абсолюттiк белгiсi-132м. Аудан рельефi өте
күрделi құрылысымен сипатталады. Орталық бөлiгiн ойпаттар арасында жатқан
үстiрт алады. Үстiрттiң абсолюттi белгiлерi солтүстiгiнде +260м және
оңтүстүгiнде +260м. өзен ойпаты 500км² ауданды алады. Ойпаттың түбi
жыралармен кескiнделген.
Кен орнындағы ұңғыманың орнын кен орын игерудiң жобасымен анықталған.
Ұңғыма құрылысының аумағында жер бетiндегi, жер астындағы конструкциялары
жоқ, жұмыс аймағының табиғи климатының жағдайы жердiң аз өнiмдi, шөлейттi
және оңтүстiк аймаққа жатады. Орфографиялық жағдайы құмтасты, көптеген
сорлары бар төбелi ойпат болып келедi. Жер рельефi: әлсiз төбелi ойпат және
жер бедерiнiң белгiлiрi 24-25м болып келедi.
Кесте 1
Жауын шашынның орташа мөлшерi 100м
Жергiлiктi рельефi Тегiстiк аймақ
Жылдық преиодтың ұзақтығы 158 тәулiк
Қыстық преиодтың ұзақтығы 95 тәүлiк
Жер бағытының азимуты Солтүстiк шығыс
Жердiң ең жоғарғы жылдамдылығы 28 мс
Жердiң ылғалдылық күйi Құрғақ аймақ
Жер қабатындағы қар уалаңдығы 25с
Жартылай шөлейттi өсiмдiк түрi. Жоқтың қасы
Қарастырып отырған аудан топырағы мен өсiмiдiктерiнiң сипатына қарай
шөлдi аймаққа жатады. Ауданның шөл далалары негiзiнен су көзi
жетiспеушiлiгiнен және өсiмдiк жабынының маусымдылығынан пайдаланылмайды.
Аудан климаты күрт континентальды, тәулiктiк температураның күрт
өзгеретiндiгiмен, ыстық, құрғақ жазымен және салыстырмалы суық қысыммен
сипататталады. Жазды максималды температура +45°C, қыста минималды
температура –25°С.
Ауданда күштi желдер соғады. Қыста қары аз, атмосфералық жауын–шашын
сирек және негiзiнен көктем- күз мезгiлiнде келедi және қардан жаңбыр көп
жауады.
Жаңа өзен қаласына ауыз су сауысқан-бостанқұм массивтерiнде
бұрғыланған геологиялық ұңғымалардан 70км суөткiзгiш құбырлармен
тасымалданады. Техникалық сумен қамтамасыз ету альб-сеноман горизонттарының
жер асты сулары арқылы iске асырылады.
Кен орнында өндiрiлген мұнай Атырау қаласына және одан ары Ресейге
жөнелтiледi, өндiрiлген газ қазақ газ өңдеу зауытына және сондай-ақ Ақтау
қаласының пластмасса зауытына түседi.
2. Кен орынның геологиялық зерттелуiнiң тарихы
Маңғыстауда зерттеу өткен ғасырдың аяғында басталған,. Маңғыстау
мұнайының алғашқы белгiлерi 1899-1901 жылдары Таспас орлары мен
құдықтарының ауданында А.А. Алексейчиктiң далалық геологиялық
зерттеулерiнде анықталған.
Маңғыстауда 1941-1945 жылдары арасында геологиялық зерттеулер
жүргiзiлмеген. 1905 жылы ВНИГРИ Б.Ф. Дъяков. Н.Н. Черепаков және Н.К.
Трифоговтың жетекшiлiгiмен Маңғыстауда iрi кешендi геологиялық-геофизикалық
экспедиция ұйымдастырылады. Бұл коллектив ауданда зерттеуге үлкен үлес
қосты. 1951 жылы Каз нефте объединение бас геологы Н.А. Кадин Батыс
Қазақстанның геологиясы мен мұнайлылығы бойынше кең мәлiмет бердi барлық
геологиялық материал талданды және Маңғыстаудың мұнай – газдылық болашағы
ерекше атап көрсетiлдi.
1951 жылы Қазақстан нефтеразведка трестiнiң геологиялық iздестiру
басқармасы директоры К.Н.Тулин, бас геологы А.П. Черняева Маңғыстау
түбегiнде бұрғышылар партиясын бағыттады, олар төбешiк алаңында құрылымдық
– iздестiру бүрғылау жүргiзе бастады.
1957-1961 жылдары Маңғыстаудың өндiрiстiк мұнай газдылығы жөнiндегi
мәселелер шешiлдi. Бұл мақстатта ВНИГРИ мұнайды iздеу және бұрлауға үш
аудан ұсынды. Қазан құрылымын бұрғылаудың нәтижесi болмады, Төбешiк
алаңында мұнай кен орны анықталды, бiрақ ондағы мұнай ауыр, шайырлы және
бұрлауға тиiмсiз болып шықты. Ал Жетiбай және Өзен құрылымдары аумағында
мұнай – газ кен орындары анықталды. 1961 жылы желтоқсанның басында 1240-
1261м аралығында №1 ұңғыманы сынағанда 10мм штуцерден тәулiктiк шығымы 80м
фонтан алынды. Горизонттың өндiрiстiк бағалануы 1962 жылы сәуiрде үш
режимде сынаумен берiлдi. 1963 жылы науыраздың басында осы горизонттағы екi
және жиырма екiншi ұңғымалардан мұнай фонтандары анықталды.
Өзен кен орнында өнеркәсiптiк игерудi жеделдету мақсатында КСРО
үкiметiнiң 1963 жылы жетiншi қыркүйектегi қаулысымен Шевченко (Қазiргi
Ақтау) қаласында, Маңғышлақ нефть бiрлестiгi құрылды да, Өзен экспедиция
соның құрамына ендi.
1965 жылы ВНИГРИ Өзен кен орын игерудiң бас схемасын жасады және ол
Миннефтепром комиссиясымен бекiтiлдi. Онда мынандай жағдайлар қарастырылды:
- кен орнын игерудiң басынан бастап қабат қысымы мен температурасын
көтерiп ұстау;
- төрт пайдалану объектiлерiн бөлiп алу:
- I объект XIII+XIV горизонттар; II объект IX горизонттар;
- III объект XVII горизонт IV объект XVIII горизонт;
- Негiзгi пайдалану объктiлерi (1 және II) бойынша кен орнын айдау
ұңғымалармен 4км блоктарға бөлу;
- Барлық объектiлердi бiр уақытта және блоктармен игеруге қосу;
- III –объектiнi нұсқа сыртынан су айдау жүйесiмен игеру;
- IV –объектiнi қабат қысымын көтерусiз, аралас режимде игеру;
Бiрақ кен орынның су айдауға дайын еместiгiне байланысты XIII-XVIII
горизонттар 2,5 жыл бойы ешбiр әсер етусiз, табиғи серпiндi су айдау
режимiнде игерiлдi.
Өзен кен орнының барлық өнiмдi горизонттары бойынша әсер етудiң
қолданылудағы жүйесiнiң тиiмдiлiгiнен ұңғымалар шығымы төмендей бердi.
Негiзгi алаңдар мен горизонттар бұрғыланып бiткеннен соң мұнай өндiру
төмендедi де және ұңғымалар өнiмiнiң улануы қарқындады.
1974 жылы жасалған игеру жобасында келесi жағдайлар қарастырылды:
- Әрбiр горизонт жеке игеру объектiсi болып табылады;
- Өнiмдi горизонттар енi 2км блоктарға айдау ұңғымалары қатарларымен
бөлiнедi;
- Жаңа ұңғымалар әрбiр горизонтқа жеке бұрғыланады;
- Ыстық су айдаудың жобалық көлемi ұлғайтылады және кен орнын 1979
жылға қарай толығымен ыстық суға көшiру ұйғарылды;
Өнiмдi горизонттарда мұнайды алу ерекшелiктерi мұнайдың қорын игеру
сипатының күрделi екенiн көрсеттi. Күрделi жағдайларда тек блоктық су айдау
жеткiлiксiз болғандықтан кейiн сатылық-термалдық су айдау, сияқты
технологиялар қолданылды. Бұл технологиялар кен орнын игерудiң тиiмдiлiгiн
арттыруға жәрдемдестi. Қазiргi кезде ыстық су әртүрлi қондырғыларда
дайындалады. Ыстық суды дайындауға көп шығын шығатын болғандықтан ыстық су
айдаудың циклдiк әдiсi игерiлген, яғни өнiмдi қабатқа берiлген көлемде
бiрде ыстық су, бiрде салқын су айдалады. Ыстық су айдау процессiнде
қабаттың жабыны мен табаны қызыдрылады. Бұл жағдайда салқын су қабаттың
қызған жабыны мен табанынан келетiн жылу арқылы жылжиды, ал артынан салқын
су айдағанда ыстық су қабатқа қарай ысырылады.
3. Стратиграфия
Өзен кен орнында терең барлау бұрғылаумен қалыңдығы шамамен 3600м
шөгiндi мезозойлық жыныстардың қабаты ашылған, оның құрылымында трияс, юра,
бор, палеогон, неоген, және төрттiк шөгiндiлерi орын алады.
Олардың былай белгiленуi ұңғыма үлгi тастарын зерттегенде алынған
палеонтологиялық мәлiметтерге және Маңғыстаудың басқа аудандарының ұқсас
шөгiндiлерiмен салыстыруға негiзделген. Бөлiмдер, ярустар, және подярустар
арасындағы шекаралар шартты, негiзiнен электрокаратаж бойынша жүргiзiлген
соңғы кезде микрофауна мен тағы басқа зерттеулер арқасында қолда бар
стратиграфиялық үлгiлердi өзгертуге және анықтауға мүмкiндiк туып отыр.
Өзен кен орнының мұнай –газдылығы юра және кейдебор шөгiндiлерiмен
байланысты. Кен орынның геологиялық қимасында бор және юра шөгiндiлерiне
қарасты XXVI құмды горизонттары анықталған. I-XII горизонттар (жоғарыдан
төмен қарай ) жасы бор газды, XII-XVIII горизонттар – жоғарғы және орта юра
– кен орынның негiзгi мұнай - газды қабаты, жеке күмбездерде төменгi юраның
XIX-XXIV горизонттары мұнай –газды.
Пермь-трияс (рт) шөгiндiлерi Өзен кен орнының ең көне жыныстары болып
табылады.
Пермь-трияс (рт)
Жоғарғы пермь терең метаморфтық iздерi бар күңгiрт құмтастармен және
юра сланецтермен көрiнедi. Төменгi трияс (т) шөгiндiлерi қоңыр
аргилиттермен және орта түйiршiктi құмтастармен орын алады. Бұл
шөгiндiлердiң Оңтүстiк Маңғыстауда қалыңдығы 440м –ге дейiн жетедi,
жабынында шайылудың iзi бар.
Орта трияс жыныстары құмтастар мен қышқылды туфтар қабатшалары бар
қара немесе қарасұр аргилиттер, әк тастар, алевролиттердiң бiртұтас едәуiр
бiртектi тобын құрайды. Бұл шөгiндiлер жалпы қалыңдығы 1500-1600м болатын
бiртұтас оңтүстiк Маңғыстау тобына бөлiнген.
Юра жүйесi (j)
Юра жүйесi шөгiндiлерi зерттелетiн кен орнының барлық жерiнде
кездеседi, олар көбiнесе бұрғылау мәлiметтерiмен толық сипатталады. Бұл
жүйе: төменгi, ортаңғы, жоғарғы бөлiмдерден тұрады, және жүйенiң жалпы
қалыңдығы 1300м.
Төменгi бөлiм (j¹)
Қиманың төменгi юра бөлiгi, құмтастардан, алевролиттер мен саздың
араласуынан тұрады. Құмтастар сұр және ақшыл сұр көбiнесе ұсақ және орта
түйiршiктi. Iрi түйiршiктi түрлерi қыйршық тас түйiршiктерi қоспасымен
сирек те болса кездеседi. Кейде құмтастар ақшыл сұр алевролиттерге немесе
сазды құмтастарға ауысады.
Құмтастар мен алевролиттер цементтi сазды немесе сазды- кремнийлi
саздардың түсi сұр және күңгiрт, кейде қоңыр. Олар әдетте аргилитке ұқсас
және көмiр тектес затпен байланысқан. Құмтастар, алевролиттер мен саздардың
алмасуы негiзiнен қиғаш қабатталады. Төменгi юраның жабынында сазды бүйрек
тәрiздi құрылым дамыған, оның қалыңдығы шайылу мәлiметтерiнде күрт
өзгерiстерге ұшыраған.
Төменгi юра шөгiндiлерiнiң қалыңдығы 120-130м. Төменгi юра қимасында
XXIV-XXV екi өнiмдi горизонт айқындалған.
Ортаңғы бөлiм (j2)
Оңтүстiк Маңғыстудың орта юра шөгiндiлерi мұнай-газдылығы жағынан ең
iрiсi. Сондықтан орта юраны бөлшектеп стратиграфиялық мүшелеу, өнiмiдi
горизонттарда олардың корреляциясын айқындаумен тығыз байланысты. Орта
юраның жалпы қалыңдығы 700 м. Бұл бөлiмде Аолен, байос және ба ярустары
айұқындалады.
Аолен ярусы (j2a)
Аолен ярусы негiзiнен морт сынғыш, құмды- галькалды жыныстардан
құралған. Ярустың қимасында сұр және қоңыр әртүрлi түйiршiктi құмтастар
басым, олардың арасында орта және iрi түйiршiлiктерi кең жайылған. Кейде
соңғылары гравелиттермен алмасады . Аолен құмтастары мен гравелиттерiнiң
цементi негiзiнен сазды, кейде карбонатты және байланысқыш түрлi болады.
Бiршама көп жұқа қабаттар түрiнде құмтастар мен гравелиттер арасында ұсақ
галькалы конгломераттар да кездеседi. Саздар әдетте сұр, қарасұр, кейде
қоңыр түстi, тығыз аргилитке ұқсас.
Ярустың жалпы қалыңдығы 330м. Аолен мен байос ярустары арасындағы
шекара XXII горизонттың табанымен өтедi.
Байос ярусы (j2в)
Байос шөгiндiлерi ең көп және барлық жерде тараған байос ярусының
шөгiндiлерi негiзiнен арасында көмiр қабатшалары бар. Алевролиттер мен
саздардан құралған. Байос ярусы қимасының төменгi бөлiгiнде сазды және
алевролиттi жыныстар, жоғарғы бөлiгiнде құмтасты жыныстар басым, олардың
қалыңдығы 500м-ден 520м-ге дейiн өзгередi. Зерттеулер кешенi бойынша байос
ярусының шөгiндiлерi екi подярусқа бөлiнедi.
Төменгi байос (j2в1)
Бұл подярустың шөгiндiлерiнiң жалпы қалыңдығы 470м, және саздар,
құмтастар мен алевролиттердiң түсi негiзiнен сұр және ақшыл сұр, кейде
қоңыр және сары да болады. Сирек қарасұр түстi құмтас-алевролит жыныстар да
кездеседi. Саздар көбiнесе қарасұр, тiптi қара, кейде қоңыр түстi.
Өзен кен орнының төменгi байос шөгiндiлерiнде XVII- XVIII-XIX-XX-XXI-
XXII горизонттар орналасқан.
Жоғарғы байос (j2 в2)
Жоғары байос шөгiндiлерi саз өабатшалары бар бiршама қалың құмтасты
қабаттардан тұрады. Құмтастар сұр, қоңыр- сұр, байос және бат
шөгiндiлерiнiң арасындағы шекара шартты түрде XV горизонттың табанымен
өтедi.
Бат ярусы (bt)
Бат ярусының комплексi мықты құмдақ алевролиттi пачкалармен және
бөлiнген сазды аргилиттi қабатшалармен қабаттасқан. Қима бойынша
литологиялық құрамының өзгеруi қарапайым жеткiлiктi анық.
Бат ярусынынң тiлмесiндегi жекелеген кластармен пачкалардың
төзiмдiлiгi әртүрлi, бiрақ байос пен салыстырғанда нығыздырақ, себебi мұнда
теңiздiк седимитация жағдайлары басым болған. Тiлменiң бұл бөлiгiнде
литологиялық ығысулар жоққа тән.
Жоғарғы бөлiм (j3)
Жоғарғы Юра қалдықтар түрiнде кездсетiн келловей, оксфорд, және
кембридж ярустары мен ерекшеленедi. Жоғарғы Юра бөлiмi негiзiнен тәңiз
шөгiндiлерiмен мен жануарлар қалдықтарынан құралған.
Келловей ярусы (j3 k)
Құмтастар, алевролиттер мен кейде әктастар қабатшалары араласқан
сазды қалың қабаттар түрiнде кездеседi. Келловей ярусының саздары сұр,
қарасұр, күлдейсұр, кейде жасыл және қоңыр түстi. Құмтас пен
алевролиттердiң түсi – сұр, жасылсұр, кейде қарасұр және қоңыр. Құмтастар
арасындағы ұсақ түйiршiктiлерi көп. Келловей ярусында XIII горизонт
орналасқан. Оның қалыңдығы 50-135м.
Оксфорд – кембридж (j3 0+км)
Юра шөгiндiлерiнiң мұнай –газдылығын бағалағанда оксфорд-кембридж
шөгiндiлерi аолен-келловей кешенi мұнайлы қабатының үстiн жапқан сазды-
карбонатты жабын ретiнде көрiнедi. Ол саз-мергель жыныстарынынң бiршама
қалың қабатынан құралған, арасында құмтастар, алевролиттер мен әктастар
жұқа қабатшалар түрiнде кездеседi.
Оксфорд-кембридж шөгiдiлерiнiң қалыңдығы төменгi бұдақ үшiн 50-55м,
жоғарғы үшiн 30-97м.
Бор жүйесi (к)
Бор жүйесiнiң шөгiндiлерi жоғарғы юра шөгiндiлерiнiң шайылған бетiнде
орналасады. Литологиялық белгiлерi бойынша бор шөгiндiлерi үшiн бөлiкке
бөлiнедi: төменгi терриген карбонаттық (неоком), ортаңғы терригендi (альб-
сеноман) және жоғарғы карбонат (турандот) және де құрамындағы басқа
ярустарғы бөлiнедi. Төменгi бөлiкке XII горизонт, ал ортаңғы және жоғарғы
бөлiктерге I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII-IX-X және XI газды горизонттар жатады.
Бор шөгiндiлерiнiң қалыңдығы 1 100м шамасында.
Неоком – валанжин ярусы (к1 n+v)
Валанжин ярусының жынысы күкiрттi, Өзен структурасы оксфорд
горизонтында, мел және юра жыныстарының шекараларында литологиялық құрамы
көрiнедi. Валанжин ярусының бөлiгiнде көбiнесе құмтас – алевролиттi
жыныстар бар. Құмтастар жасылдау – сұр, майда дәндi, сазбалшық –карбонатты
цементпен цементттеледi, немесе кей кездерде қатты карбонатты болады,
алевролиттер тура құмтастың түсiмен бiрдей. Жыныстың минерологиялық
құрамында кварц, шпат, хлорит бар. Бұлар жеңiл фракцияда ал циркон,
турмалин минералды ауыр фракцияда орналасқан. Тек қана бор комплексiнде көп
жыныстар бар, олар кедергi көрсетедi.
Готерив ярусы (к3 g)
Готерив ярусының төменгi бөлiгiнiң жыныстары ұсақ сулы теңiз
шөгiнiдiлерiмен, негiзiнде алевролит және жасыл – сұр мергель қабаттарынан
тұратын сазбен көрсетiлген. Саз қиманың төменгi және ортаңғы бөлiгiнде көп.
Готерив шөгiнiдiлерiмен XII горизонт байланысты. Жалпы қалығдығы 25-50м.
Баррем ярусы (к1 br)
Көбiнесе сазбалшықты жынысты болып келедi, құмтас – алевролиттi
жыныстары қабыршақты болады. баррем ярусының жыныстары сұрлы – жасыл және
қызыл-қоңырлау болып келедi.
Алт ярусы (к1 а)
Алт ярусы баррем ярусының үстiнде жатады. Алт ярусы негiзiнде
алевролиттi және құм жыныстарын құрайды, оның iшiнде галька мен гравий
кiредi. Галька мен гравий жергiлiктi карбонатты жыныстармен және кварцтық
циритизирленген, кейде фосфоритизирленген сынықтарынан құралған жақын саз.
Сазды әктас емес, кей жерлерде әлсiз әктасты онда полицинод және гастронод
сынықтарымен ұсақ бақалшақтары бар. Алттың жоғарғы жартысында саздарды
ашықтау алевролиттер және ұсақ түйiршiктi құмдақтар кездеседi. Қабат
қалыңдығы 340-360 –ге дейiн одан да жоғары.
Альб ярусы (к1 аl)
Альб жыныстарында бiрқалыпсыз саз және алевролиттер және саздар тең
арақатынасты. Құмтастар мен алевролиттер жасылтым және сарғыш сұр, көбiнесе
ұсақ түйiршiктi, белгiлi мөлшерде сазды және карбонатты цементпен
цементтелген. Жалпы қалыңдығы 110-150м.
Сеноман ярусы (к2 с)
Сеноман ярусы құмдақтар, алевролиттер, саздар мен сипатталады.
құмдақтары жасыл-сұр, ұсақ дәндi. Жалпы алғанда сеноман ярусының
сипаттамасы Өзен аймағының барлығына тән, бiрақ оның мәнiнде олардың әр
ұңғымада және әр түрлi болады. Жалпы қалыңдығы 120м-ге дейiн.
Сантон – турон ярусы (к2 s+t)
Сантон –турон ярусының жоғарғы бөлiгi бiртектi бор – мергельдi, ал
төменгi бөлiм мықты плита, цементтелген фосфориттi құмдақ. Жалпы қалыңдығы
100-150м.
Дат ярусы (к2 d)
Дат ярусы Мело – мергель қабатының жоғарғы жағында орналасқан. Оның
литологиялық қосындысының ерекшелiгi, мергель және саздармен қосылатын
пелитморфты және органогендi известняктiң сынақта кеңiнен кездесуi болып
табылады.
Кайнозой тобы (kz)
Кайнозой тобында палеоген және неоген жыныстары орын алған, палеоген
шөгiндiлерiне мергель әктас жыныстары мен саздардың бiрқалыпты қабаты
жатады. Палеоген шөгiндiлерiнiң қалыңдығы 150-170м. Неоген жүйесi тортон
және сармат ярустары мен көрiнедi, тортон ярусының қалыңдығы 19-25м, сармат
ярусының қалыңдығы 80-92м.
Палеоген жүйесi (p)
Палеоген шөгiндiлерi зоцен және олигоцен бөлiмдерi жатады. Эоцен
бөлiмi сұр және ақшыл сұр түстес саздардың бiр қалыпты қабаты түрiнде.
Палеогеннiң қалыңдығы 150-170м
Төрттiк жүйе (Q)
Төрттiк жүйе эливиаль – деливиаль тектi құмдар, саздар көрiнедi.
Шөгiндiлер қалыңдығы 5-7м.
Неоген жүйесi (N)
Неоген шөгiндiлерi тортон және сармат ярустарының шөгiндiлерi түрiнде
кездеседi. Тортон ярусына саздар, мергелдер, құмтастар мен әктасты
қабатшалары кiредi. Сармат ярусы да әктастар, мергелдер мен саздардың
астарласуынан тұрады. Неоген жүйесiнiң жалпы қалыңдығы 115м.
4. Тектоника
Өзен антиклинальды қатпары бiрiншi рет С.Н. Алексейчик ашқан. 1959-
1963 жылдры өткiзiлген сейсмикалық зерттеулер, құрылымдық iздеу және терең
барлау бұрғылауларының нәтижесiнде Өзен антиклинальды структурасының
негiзгi құрылымдық шегi ашылған.
Сейсмика мен бұрғылаудың нәтижесiнде құрастырылған профильдiк және
құрылымдық карталардың анализi өзен антиклиналы Оңтүстiк Маңғышлақ
қатпарларының мысалы ретiнде көрсетуге болатынын айқындады.
Оңтүстiк Маңғыстау жүйесiнiң солтүстiк қанатына жататын Жетiбай -
өзен тектоникалық баспалдағының шектерiнде қазiргi уақытта бiршама
құрылымдар шығырлары айқындалған, олармен мұнай және газ кен орындары
байланысты. Олардың қатарына Өзен, Теңге, Жетiбай, Қармандыбас, Тасболат,
Оңтүстiк Жетiбай, Шығыс Жетiбай, Ақтас кiредi.
Солтүстiгiнде Өзен құрылымы оңтүстiк–шығыс антиклиналь аймағымен
шектеседi, олардың арасында жiңiшке Қызылсай ойысы жатыр, солтүстiк қанатта
жыныстардың құлау бұрышы 3°, солтүстiк қанаты оңтүстiкке қарағанда бiршама
толқынды қосылыспен сипатталды.
Жыныстардың құлау бұрышы 5-6° болатын оңтүстiк бөлiктiң қатпары да
осындай жiңiшке ойыспен Тенге көтерiлуiнен бөлiнедi. Ауданның шығыс
бөлiгнде, Түнқарақшы ойпатының шығыс шегiнде Өзен көтерiлуi күрт төмендейдi
. Өзен кен орны iрi қатпарға жатады. Оның өлшемдерi: 9x39км. Қатпар пiшiнi
симметриялы емес. Оның күмбезi шығысқа ығысқан, соның нәтижесiнде шығыс
периклиналь қатты созылған. Солтүстiк – батыс периклинальге қарағанда
қысқа. Оңтүстiк қанат шамалы тiктеу, мұнда XIV горзонттың жабыны бойынша
құлау бұрышы 6-8°. Қатпардың солтүстiк бөлiгi бiршама жайпақтау. Солтүстiк
қанаттың батыс жартысында XII горизонттың жабыны бойынша құлау бұрышы 1-3°,
құрылымның батыс бөлiгiнде мұнай кенiштерi бар күмбездер ерекшеленедi:
Солтүстiк – батыс және парсымұрын.
Өлшемдерi үлкен емес парсымұрын күмбезi Өзен құрылымының оңтүстiк
қанатын күрделендiредi. XVIII горизонттың жабыны бойынша көтерiлу
амплитудасы 10 метрге жетедi және соңғы 1385м тұйық изогипс бойынша құрылым
өлшемдерi 2,9x0,9км. Солтүстiк – батыс күмбезi өзен құрылымының солтүстiк
қанатын күрделендiредi 1380м изогипс бойынша көтерiлу өлшемдерi 3,5x2км,
амплитудасы 12м.
Қатпар периклиналы да симметриялы емес. Солтүстiк – батыс
периклинальдың оңтүстiк бөлiгнен басқа жағы төмендеген, өте жайпақ, қатты
созылған. Өзен қатпарының периклинальдық аяқталуы мұнда XIII горизонт
жабынында 1700м изогипспен ерекшеленедi, келесi изогипстер Өзен және
Қарамандыбас қатпарларын № 58ұңғыма ауданында кiшкене ойпат арқылы тұтас
көтерiлiмге бiрiктiрiледi. Шығыс периклиналь ендiк бағытта созылған, мұнда
XIII горизонттың жабыны бойынша құлау бұрышы 3-4°.
1.5. Мұнай - газдылықы
2000 жылы Өзен кен орнынан 3606100 тонна мұнай өндiрiлдi. Мұнай
өнiмiнiң горизонттар бойынша бөлiнуi төмендегiдей (%):
XIII горизонт –27,5%; XIV горизонт –39,9%; XV горизонт –12%; XVI
горизонт –10,9%; XVII горизонт-5,7%; XVIII горизонт – 1,7%; құмұрын күмбезi
1,2%; Парсымұрын күмбезi 1,1%.
80 жылдарда құсмұрын, солтүстiк- батыс және парсымұрын күмбездерiнiң
өнiмдi горизонттары қарқынды бұрғыланды. Бұл олардан мұнай өндiруiне сәйкес
4,66 және 58% өсуiне әсер еттi. XIII-XIV горизонттардан мұнай мен сұйықтың
басым бөлiгi өндiрiлдi. Олардан өндiрiлген мұнай барлық кен орны өнiмiнiң
64%- iн құрайды. Кен орнында горизонттар бойынша бiр өндiру ұңғымасының
орташа тәулiктiк шығымы мұнай бойынша 3,1-5,4 ттәулiк; сұйықтық бойынша
6,7-15,8 ттәулiк; XIII-XIV горизонттар айдау ұңғымалар қатарларымен 64
жеке игеру бөлiктерiне бөлiнген. Тiптi бiр горизонттың бөлiктерi бiр –
бiрiмен бастапқы баланстық игерiлген қорларымен және өнiмдi қабаттарының
қасиеттерiмен, бұрғылау дәрежесiмен ерекшеленедi. Сондықтан мұнай мен сұйық
өндiру сипаттамасын қарасақ, кен орнынан мұнай негiзiнен механикалық
тәсiлмен (97 %) өндiрiледi; терең сорапты және газлифт.
Газлифт ұңғымаларының қоры барлық өндiру қорының 9,2% -iн құрайтынына
қарамастан, газлифт тәсiлiмен мұнай өндiру 16,6 %, ал сұйықтық өндiру 24 %,
бұл газлифт ұңғымаларындағы мұнай мен сұйыту шығымының мөлшерi өндiру
қорының 90%-iн құрайтын терең сорапты ұңғымалар шығымынан 3-3,5 есе
көптiгiмен түсiндiрiледi.
Өзен кен орнының газдары металдық газ типiне жатады, тереңдеген сайын
этан көбейедi. Газды горизонттарды негiзiнен азот, көмiрқышқыл газы қоспасы
бар құрғақ метан газы кездеседi. Газ тығыздығы 0,562-0,622кгм³
шамасында, алаң бойынша қабат коллекторлардың таралуы тиiмдi мұнайлы
қалыңдықтар, игеру кешендерi және тұтас горизонттар карталары бойынша
анықталған.
Өзен кен орнының өнiмдi шөгiндiлерi коллекторлардың ерекше түрiне,
қасиеттерiнiң өзiмдiлiгiмен ерекшеленетiн полимиктiк құрамда коллекторларға
жатады. Бұл коллекторлардың осы түрге жатуын межелейтiн негiзгi фактор
жыныстар құрамында энергетикалық өзгерулерге ұшырайтын химиялық және
механикалық әсерлерге орнықсыз минералдардың көп болуы. Егер кварцтық
құмтастарда кварц шамамен 95%-тi құраса, ал өзен кен орының полимиктикалық
коллекторларында кварц құрамы 30% шамасында; жыныстарды кварц құрамы 710%
болса минерал орнықсыз саналады. Негiзiнен қаңқа фракциясын бекiтуге,
тығыздауға және цементтеуге кететiн жыныстардың түрленуi көп кiшкене
қуыстардың қалыптасуына соқтырады. Нәтижесiнде жеке үлгiлерде кеуектiлiк
шамасы 30% -ке жетедi. Өткiзгiштiң салыстырмалы төмен шамаларындағы суға
қаныққандықтың жоғары болуы да кiшкене қуыстардың көптiгiмен түсiндiрiледi.
Төменде геофизикалық мәлiметтермен анықталған кеуектiлiк шамалары
көрсетiлген.
Горизонттар m, (%)
XIII 21
XIV 22
XV-XVI 23
XVI-XVIII 24
Өткiзгiштiк өзен кен орны қабат-коллекторларының негiзгi сипаты. Бұл
шаманы толық анықтау үшiн кәсiпшiлiк геофизикалық материалдар қолданылады.
Өткен жылдар зерттеулерi негiзiнде үлгiтасты талдау бойынша табылған
қабаттар өткiзгiштiк коэффицентi мен бұл қабаттардың геофизикалық
параметрлерi арасында бiршама тығыз коррелятивтiк байланыстар бар екенi
анықталды. Өткiзгiштiң жеке потенциалдар мен гамма әдiсi көрсеткiштерi мен
байланыстар бар екенi анықталды. Өткiзгiштiң жеке потенциалдар мен гамма
әдiсi көрсеткiштерi мен байланысы көрсетiлдi. Табылған өткiзгiштiк шамалары
бөлiктердi, белгiленген аймақтарды және тұтас горизонттарды сипаттауға
пайдаланылды. Мәлiметтердi ары қарай қолдану ыңғайлы болу үшiн және есептеу
операцияларын механикаландыру үшiн өткiзгiштiк жайлы барлық мәлiметтер
перфокаторларға түсiрiледi, кейiн ЭВМ –да арнайы қарастырылған бағдарлама
бойынша бөлiктегi және тұтас горизонттағы әрбiр қабат, бұдақ бойынша
анықталады. Бөлiктер мен горизонттар бойынша есептеу нәтижелерi төменде
көрсетiлген.
Кесте 2
Горизонттар Коэффицент, мкм² Ұңғыма саны h, m
XIII 0,206 458 10,8
XIV 0,290 349 24,0
XV 0,167 373 15,5
XVI 0,207 311 18,4
XVII 0,76 96 23,4
XVIII 0,178 63 19,8
Бөлiктер бойынша өткiзгiштiк шамасы 0,76-0,290мкм². Өткiзгiштiң
орташа шамасының ауытқулары әрбiр горизонтқа сипаты. Сондай-ақ ұңғымалар
санымен анықталған мұнайға қанныққан қалыңдықтың орташа арифметикалық
шамасы берiлген. Бұл мәлiметтердi қарастырсақ, горизонттар мен бөлiктердiң
мұнайлы қалыңдықтарының әртүрлi екенiн көремiз, XIII горизонт ең аз
қалыңдықпен сипатталады.
XVII горизонт құрылысында белгiлi геологиялық заңдылық бар: ұсақ
түүйiршiктi құмтастар, алевролиттер, саздар, әктастардың жұқа қабаттары мен
мергелдердiң астарласуы түрiнде анық құрылыс қатарында қалыңдығы 10-47,3 м-
ге жететiн барынша сұрыпталған орта және iрi түйiршiктi құмтастар аймақтары
ерекшеленедi. Бұл құмды денелер енi 200-700м жұқа жалақтар түрiнде.
Бiртектi құмтастар үшiн өткзгiштiк жоғары 0,2-1,2 мкм² өткiзгiштiктi
болуымен байланысты горизонттың негiзгi бөлiгiмен нашар гидродинамикалық
байланыс сипаты. Сондықтан коллекторлардың өндiрiлген және бастапқы
баланстық қорларының жағдайын талдау үшiн барлық нақты материалдар алғащ
рет тұтас горизонттардағы жоғары өнiмдi аймақтар мен төмен өнiмдi аймақтар
үшiн жеке –жеке өңделдi. Бұдан басқа ұңғымалар бойынша коллекторлар
түрлерiнiң таралу ерекшелiктерi мен iшкi және сыртқы мұнайлылық нұсқасын
дәл анықтауға мүмкiндiк бердi.
XVIII өнiмдi горизонтқа ортаңғы юраның байос ярусының жоғарғы
бөлiгiне жататын шөгiндiлер кешенi кiредi. Горизонттың жалпы қалыңдығы40-
50м. Мұнайға қаныққан тиiмдi қалыңдық 18м. Барлық горизонттар сияқты
күрделi көп қабатты игеру кешенi болып табылады. Күрделi болуы қабаттардың
литологиялық қасиеттердiң өзгергiштiгiне байланысты XVIII горизонт құрамы
құмтас- алевролит және саз шөгiнiдiлерiнiң астарласқан түрiнде.
XIII-XVIII горизонттар мұнайларының қасиеттерi аномальдық ойпатқа ие:
- мұнайды парафин (29%) мен асфальтендi –шайырлы заттардың (20%) көп
болуы;
- мұнайдың парафинмен қанығу температурасы бастапқы қабат
температурасына тең;
- күмбез құрылымында мұнайдың газбен қанығу қысымы мен бастапқы қабат
қысымының арасының шамалас болуы;
- газсыздандырылған мұнайдың орташа қатаю температурасы төменде
көрсетiлген :
Кесте 3
Көрсеткiштер XVIII горизонт
Мұнайдың газбен қанығу қысымы, мпа 10,2
Газ құрамы, м³м³ 58
Мұнай тұтқырлығы, па.с 3,5
Мқнайдың парафин қанығу температурасы,°C 66
6. Сулылығы
1965 жылы Өзен кен орнының қимасында терең бұрғылау нәтижесiнде
ашылған стратиграфиялық, литологиялық, коллекторлық қасиеттер негiзiнде екi
гидрогиологиялық қабат анықталған: бор және юра. Олардың ортасында
қалыңдығы 100м саздар мен мергелдерден құралған қалқан бар.
Юра кешенiнiң сулылығы
Юра шөгiндiлерiнде екi сулы кешен көрiнедi: келловей ярусының ортаңғы
және төменгi юрадан тұратын терригендiк пен карбонаттық жоғарғы юра.
Терригендiк сулы кешен
Жалпы қалыңдығы 800-1000м терриген және сазды жыныстар араласуы
түрiнде. Юра терригендiк сулы кешенiнiң суларының минералдығы 127-152 мгл,
хлор құрамы 2700-2900 мг. эквл, магний құрамы 140-180мг. эквл, йод
гидрокарбонаты құрамы 2-3 мг.эквл. өзен кен орнының юра сулары үшiн
алюминий құрамы бiршама жоғары 60-70 мг.эквл, бұл сулар хлоркальций
түрiне жатады.
Карбонаттық сулы кешен
Кешен сазды мергель қалыңдығынан бөлектенген және литологиялық
жағынан құмтас қабатшалары бар әктастардан құралған. Бұл шөгiндiлердiң
сулары жалпы минералдығы жағынан да, жеке компоненттер құрамы жағынан да
терригендiк сулардан ерекшеленедi. Жалпы минералдылық 2-3 мг.эквл су
сульфатнатрий түрiне жатады.
Бор кешенiнiң сулылығы
Бор қабаты 700-800м құмтас – алевролит шөгiндiлерiнiң араласуынан
тұрады. Бор жүйесiнiң терригендiк шөгiндiлерiнде екi сулы кешен байқалады:
неоком және альб-сеноман, олардың бiр-бiрiнен бөлiнiп тұрған қалқан ретiнде
альб саздарының орнықты будағы қызмет етедi. Неоком суларының жалпы
минералдылығы 19,3-21,7 гл, суда бромқұрамы 45мгл, алюминий құрамы
10мгл, сульфаттар құрамы 5-10мгл. Сулы хлоркальций түрге жатады.
Альб –сеноман сулы кешенiнiң қабаттық сулары неоком суларына
қарағанда жақсы зерттелген. Бұл қабат суларының жалпы минералдылығы 11,32-
14,71мгл. сульфаттар құрамы 40-50 мг.эквл, және олардың концентрациясы
жоғарыдан төмен азаяды. Йод құрамы 1-3 мгл, алюминий шамасымен 10мгл,
сулар гидрокарбонаттық – натрийлiк, сульфат –натрийлiк, хлоркальцийлiк
түрге жатады.
1. Қабат суларының физика-химиялық қасиеттерi
Өзен кен орнының қабат сулары химиялық құрамы бойынша екi топқа
бөлiнедi: бiрiншi топ – бор, екiншi топ – юра шөгiндiлерiнiң сулары.
Бор шөгiндiлерiнiң сулары негiзiнен сульфат – натрийлiк түрге жатады
және минералдылығы 10гл-ге дейiн.
XIII-XVIII өнiмдi юра горизонттарының қабат сулары құрамы бойынша
бiртектi хлоркальцийлiк түрдегi, минералдылығы 130-170 гл тұздықтар
түрiнде көрiнедi. Сулар сульфатсыз, бромның өнеркәсiптiк құрамы 500мгл,
йод құрамы 20мгл және тағы басқа құнды компоненттерi бар. Сулардың
көлемдiк газ факторы 0,5-0,9м³ м³ - тен аспайды және тек мұнай-газ
кешендерi нұсқалары маңында, сондай-ақ терең жатқан горизонттар суларында
ол 1,01,2м³м³ жетедi.
Суда ерiген газ құрамының 80-90% - тi метан, 4-8% -тi ауыр
көмiрсутектер, 3,2-13% азот, 0,5-7,3% -тi көмiрқышықыл газы, күкiртсутек
газы жоқ.
Қабат суларының орташа тығыздығы 1081 кгм³ (XIII горизонт), қалыпты
жағдайларда барлық горизонттар үшiн орташа 1098кгм³.
Қабат қысымы 11,4 мпа және температурасы 62°С, минералдылығы 140мгл,
су үшiн анықталған физикалық шамалар: тұтқырлық 0,6мпа.с, көлемдiк
коэффицентi – 1,015м³, сыйымдылық коэффицентi- 3,2па ¹.
7. Ұңғыманы қазу кезiнде қауiптiлiк жағдайы болуы мүмкiн аймақтар
Жобалық ұңғымаларды бұрғылау кезiнде кездескен қауiптiлiктердi
сораптау барысында неоген, сенон-турон, сеноман, альб, неоком, келловей
шөгiндiлерiнде жуу сұйығының жұтылуы болуы мүмкiн неоген, сенон-турон
шөгiндiлерiнде жұтылу аномальды төмен қабат қысымдарының әсерiнен болуы
мүмкiн.
Сеноман, альб және неокомдағы жұтылу шектiк репрессиядан жоғары
репрессия беру салдарынан болуы мүмкiн.
Келловей шөгiндiлерiндегi жұтылу пайдалану кезiне қабат қысымын
төмендетуден болуы мүмкiн.
Оксфорд шөгiндiлерiн ашу кезiнде барлық жерде сазды-мергельдi
жыныстардың құлауы бiлiнедi, сондықтан құлаудың салдарынан оксфордта ұңғыма
оқпанының ұлғаюы бiлiнедi.
Келловей және бат шөгiндiлерiн ашу кезiнде мұнай -газдың бiлiнуi
мүмкiн. Жұтылу кезiнде қабатқа репрессияны төмендету және де ұсталып қалуды
тойтару кезiнде мұнай ванналарын жасау негiзгi себебтер болады.
Бұрғылау аспабы шегендеушi тiзбектiң ұсталып қалу негiзiнен ұңғыма
оқпанының кiшiреюiнен болады. Қабыршақ құрау негiзiнен неоком, келловей
және бат шөгiндiлерiнде байқалады. Бұдан басұа сенон-турон да бордың iсiнуi
бiлiнедi.
8. Керн алу аралығы
Керн алу қорды есептеу мен игеру жобаларын құрауда ең маңызды
мәлiметтер, және өнiмдi қабаттардың коллекторлық қасиеттерi туралы
мәлiметтер алу мақсатында жасалады, сонымен қатар керн алу салалық
геофизикалық зерттеулер мәлiметтерiне сәйкес қиманың мұнай-газдылығының
интерпретациясын анықтау үшiн арналған.
Өзен кен орнында керн алу үшiн роторлық бұрғылауда колонкалық
қашаулар қолданылады. Бұрғыланған аралыққа байланысты алынатын керннiң
шамасы қазiргi колонкалық қашаулармен 40-90% шегiнде. Керндi алу және
таңдау алдыға қойылған геологиялық мақсатқа байланысты болады.
Өзен кен орнында тереңдiгi аз көптеген ұңғымалар қазылғандықтан
(XVIII горизонт), керн алуды тек XIX горизонттан бастау керек. Ұңғымаларда
керн алу аралықтарын анықтауда, кен орнын қиятын профильдер бойынша
қарастырылып отырған горизонттардан керн толығымен алынуы керек. Сонымен
қатар керн мен құрылымның жеке тобы, қанаттары және переклинальдары толық
анықталуы қажет. Алынған керн тау жынысының әрбiр кесiндiсiн, әрбiр қабатын
тиянақты зерттеуi және сипаттауы тиiс. Әртүрлi керндi зерттеу әдiстерiн
пайдалана отырып төменгiлердi анықтау керек:
1. мұнай және газ нышандарының болуын.
2. Тау жыныстарының литологиялық мiнездемесiн және олардың
стратиграфиялық негiзiн.
3. Тау жыныстарының коллекторлық қасиеттерiн.
4. Тау жыныстарының құрылымдық ерекшелiктерi мен олардың орналасуының
мүмкiн жағдайларын.
1.9. Перспективалы қабаттарды ашу және сынау
1.9.1. Қабаттарды сынаудың тәсiлдерiмен аралықтары
Өнiмдi қабаттарды ашу және сынау бұрғылау жұмыстарының ең жауапты
сатысы болып табылады. Өнiмдi қабатты ашудың сапасы ұңғымадағы мұнай және
газ алуға, дебит мөлшерiне, ұңғыманы игеру ұзақтығына, ал өнiмiдi
қабаттарды жоғары пластты қысыммен ашқанда жұмыстардың қауiпсiздiгiне әсер
етедi. Қазiргi қолданылып жүрген геофизикалық зерттеулер өнiмдi қабаттардың
потенциалдық мүмкiндiктерi туралы нақты анықтама бере алмайтындықтан өнiмдi
қабаттарды сынаудың мақсаты, тексерiлетiн қабаттардағы мұнай және газдың
құрамын анықтау болып табылады. Өзен кен орнында бұрғылау кезiнде
қабаттарды сынау жұмыстары жүргiзiлмейдi.
1.9.2. Өнiмдi қабаттарды ашу әдiсi
Мұнай газ горизонттарын ашу сапалы саз ерiтiндiлерiн қолдану арқылы
жүргiзiледi. Кәсiпшiлiк – геофизикалық зерттеулер және керндi жүйелi
зерттеулердiң нәтижелерiне байланысты мұнай-газ қабатының қалыңдықтары,
физикалық қасиеттерi мен литологиялық құрамы, тереңдiк аралықтары
анықталады.
Жобалаудағы ұңғыма үшiн, өнiмдi қабаттың барлық қалыңдығын қазу мен
ашқаннан кейiн, пайдалану құбырлар тiзбегiн түсiргеннен кейiн тiзбек
тиянағы арқылы цементтелiнедi. Цементтеу цементтi сағаға дейiн 1400м көтеру
арқылы жүзеге асырылады, цементтiк пласттың қатуынан кейiн әр қабат тұсынан
перфорация жасалып, барлық объектiлер толығымен ашылады. Бұл әдiс
кеуектердiң бiтелуiн болдырмайды және өнiмдi пласттан мұнай және газдың
ұңғымаға қозғалысының жағдайын жасайды. Ол пласттың келесi талаптарын
қанағаттандырады.
1. Ашық атқылау (фонтандау) мүмкiндiгiн тойтарады.
2. Тау жыныстарының табиғи фильтрациялық көрсеткiштерiн сақтайды.
3. Ұңғыманы сусыз ұзақ игерудi қамтамасыз етедi және мұнайдың
ұңғымаға ағуын едәуiр жеңiлдетедi.
Ұңғымадағы қабаттардың жоғарғы қысымы болады, сондықтан
оны ашу химиялық реагенттермен өңделген саз балшық ерiтiндiсi арқылы
жүзеге асырылады.
Жобалаудағы ұңғымада ПК-103-10 типтi кумулятивтiк перфоратор
қолданамыз. Перфорация процесiнде пласттарға түсiп тұрған қысымды кемiту
үшiн ұңғыма балшық ерiтiндiсiмен толтырылуға тиiс. Ұңғыманы
перфорациялағаннан кейiн фонтандық арматураны орнатады және мұнай ағынын
қозғау үшiн ұңғымаға ауа үрлейдi.
3. Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер
Терең барлау бұрғылау процесiнде төменгi бөлiкке геофизикалық
зерттеулер комплексi жүргiзiлдi. Алынған мәлiметтер ұңғыманың геолого-
геофизикалық тiлмесiн талдауда, тiлменi коррелациялауда, геологиялық
профиль тұрғызуда, құрылымдық карта, тiлменi литологиялық бөлу және
коллекторларды бөлуде, коллекторлардың қалыңдығын және олардың орналасу
тереңдiгiн анықтауда, олардың қанығуын бағалауда, сонымен қатар ұңғыманың
техникалық жағдайын бақылау және талдауда қолданылады.
Жүргiзiлген зерттеулер жиынтығы:
1. Стандартты электiрлiк қаражат екi зондпен жүргiзiледi: во, 5А2м
(л=2,25м) төбесi жабық зондпен және табан градиент зондпен м2АО
(л=2,25м). Стандартты зондтармен зерттеулер тереңдiк масштабы 1:500
және 1: 200 бойынша бүкiл ұңғыма оқпанында жүргiзiледi.
2. Ковернометрия – ұңғыма диаметрiнiң өзгеруiн өлшеу екi тереңдiк
масштабында 1: 500 және 1: 200 бүкiл ұңғыма оқпаны бойынша
жүргiзiледi. Жазу масштабы 2,5-10ммсм-ге дейiн. Тiркеу жылдамдылығы
1200-200мсағ.
3. БКЗ – бүйiр каратаждық зондтау төбесi жабық градиент- зондтармен және
табан зондтармен жүргiзiледi. Қисық кедергiлер 1-20 смсм масштабта
жазылады, тереңдiк масштабы 1: 200, жазу жылдамдығы 2200-4000мсағ.
4. Микрозондтау – екi зондпен жүргiзiледi: А 0,05м градиент-
микрозондпен тереңдiк масштабы 1:200 және жазу масштабы 0,2-0,5 ммсм
– ге дейiн, тiркеу жылдамдығы 1000 –1650м. Екiншiсi потенциал микро-
зондпен.
5. Радиометриялық зерттеулер тереңдiк масштабы 1:200 және 1: 500
шегенделген ұңғымалармен қатар ашық оқпанда жүргiзiледi. ГК және НГК
қисықтарының тiркеу жылдамдығын ДРСТ аппаратурасымен 700 – 750мсағ
және НГГК -60-60 аппаратурасымен 300-320 мсағ.
Ұңғыманың техникалақ жағдайын таңдау үшiн инклинометриялық өлшеулерi
және цементометрия жүргiзiледi.
Кейбiр ұңғымаларда бүйiр және индукциялық каратажды өлшеулер
жүргiзiлед. Терңдiк масштабы 1: 200, бүйiр каратажды өлшеулерi АБК-3
аппаратурасымен жүргiзiледi. БК диаграммасының жазу масштабы 20ммсм, ИК
диаграммасының жазу масштабы 36мл.ссм.
Кесте 4 - Ұңғыманың стратиграфиялық қимасы
Тереңдiгi, м Стратиграфиялық бөлiмдерi
Ден Дейiн Атаулары Индекс
(жоғарғы) (төмен)
0 10 Төрттiк+неоген+палеоген жүйелерi Q+N+P
Мел жүйесi
Жоғарғы бөлiм K
Сантон ярусы K
10 80 Турон ярусы K S
80 175 Сеноман ярусы Kt
175 290 Төменгi бөлiм KC
Альб ярусы K
290 430 Альт ярусы Kal
430 810 Баррем ярусы Ka
810 880 Готерив ярусы Kbr
880 930 Валанжин ярусы Kg
930 1080 Юра жүйесi Kv
Жоғарғы бөлiм J
1080 1190 Ортаңғы бөлiм J
1190 1400 J
1. Бұрғылау қондырғысын таңдау
Бұрғылау қондырғысының әр түйiнi, бұрғылау қондырғысының өзi сияқты
әртүрлi параметрлермен сипатталады. Қуаттылығы, жүк көтергiштiгi, шектiк
қысымымен, габариттiк өлшемдерiмен, салмағымен және тағы басқа.
Бұл параметрлердi негiзгi параметрлер деп атайды. Бұрғылау
қондырғысының негiзгi параметрлерiнiң iшiндегi ең басты параметр, жүк
көтергiштiгi, ол ешқандай сыртқы факторларға тәуелдi емес. Ұңғыманы құру
кезiнде бұрғылау қондырғысының жүк көтергiштiгi, берiлген қондырғының
ұңғыманы немесе ұңғымалар тобын бұрғылау үшiн қолдануға мүмкiндiгiн
анықтайды. Сонымен қатар iлмектегi максиамльды және номинальды ұзақ уаұыт
жұмыс iстеу кезiнде қабылданатын бұрғылау құбырлар тiзбегiнiң ең ауыр
салмағына сәйкес келетiн iлмектегi күштi номинальды жүк көтергiшiтiк деп
атайды. Сонымен қатар динамикалық күштердi ескергендегi бұрғылау қондырғысы
шыдамдылығы және көтергiш бөлiктерi тiректермен түйiндердi есептеу үшiн
қажет.
Бұрғылау қондырғысының көтергiш бөлiгiнiң берiктiгiне нұқсан
келтiрмей қабылдай алатын максимальды жүк көтергiштiктi анықтап,
регламенттеу қажет.
Аз уақыт iшiнде және жиi кездеспейтiн күштер немесе шегендеушi
құбырлар тiзбегiн түсiру кезiнде бұрғылау қондырғысы қабылдайтын салмақты
максимальды жүк көтергiшiтiк деп атайды. Максимальды жүк көтергiштiк
iлмектегi шектiк мүмкiн күштi анықтайды және бұрғылау қондырғысының
көтергiш бөлiгiнiң түйiндерi мен тiректерiн статикалық берiктекке есептеу
кезiнде алғашқы салмақ болып табылады.
Қысқаша айтсақ, бұрғылау қондырғысын таңдау үшiн мынадай мәлiметтер
қажет: Ұңғыманың тереңдiгi, аралық шегендеушi тiзбектiң салмағы, пайдалану
тiзбегiнiң салмағы, бұрғылау құбырлар тiзбегiнiң салмағы.
Бұрғы мұнарасын таңдау
Мұнараны таңдау – екi негiзгi көрсеткiштерге қарай таңдалып алынады.
Биiктiгiне және максимальды көтергiштiгiне қарай.
Мұнараға түсетiн жүктеменi мына формуламен табамыз:
Pm =Pi + Pтж + Pн + Рк (1)
Мұндағы:Ртж – таль жүйесiнiң қозғалмалы бөлiгiне жүктеме, мн
Рi- iлмекке түсетiн жүктеме, мн
Рк –арқаның қозғалмайтын бөлiгiне түсетiн жүктеме, мн
Рк – крон блокқа түсетiн жүктеме, мн
Iлмектегi күш бұрғылау тiзбегiнiң немесе шегендеушi құбырлардың ең
ауыр салмағына тең.
Тiзбекке iсер ететiн басқа күштердi және ұсталып қалуларды
ескергендегi бұрғылау құбырларының салмағынан болатын күштi төмендегiдей
анықтаймыз:
Рбк = Hi = L0 (qбк . Lбк + qабк . Lабк) +Ркв
(2)
Мұндағы: L0 = Kc . Kп (L-(ρбсρш) (3)
Kc-ұңғымалардағы тiзбектiң қозғалуына кедергi күштi ескеретiн
коэффицент, (Kс = 1,1÷ 1,3)
Кп – бұрғылау тiзбегiнiң ұсталып қалуда созылу мүмкiндiгiн ескеретiн
коэффицент, (Кп = 1,3)
ρбс, ρш – құбыр материалының және бұрғылау сұйықтарының тығыздығы
qбк, qабк – 1м бұрғылау құбырының және АБҚ салмағы
Lбк, Lабк– бұрғылау құбырлары және АБҚ ұзындығы, м
Ркв = 0,042мн
L0 = 1,2. 1,3 (L-(12007850)) = 1,32
Pi = 1,32 (262.10–6 .140) + 0,04 = 0,691 мн
Ртж – таль блогының қозғалмалы бөлiгiне түсетiн жүктеме, көтергiш
iлмектiң және таль арқанының салмағына тең.
Ртж = 6. 8,9 = 53,3 кН = 0,053мн
Рн = Ркп + Рмп, мн 4
Тiзбектi көтеру кезiндегi арқанның қозғалғыш шетiндегi тартылуды
(Pкп) төмендегi формула арқылы анықтауға болады.
Ркп = Рст , мн 5
n∙ή
Pсm = Pтж +Рi 6
Pcm = 0,053 + 0,691 =0қанның үзiлу күшi, диаметрi 28мм арқан үшiн.
Руз=0,58020. 0,48=0,57мн
ŋ – таль жүйесiнiң пайдалы әсер коэффицентi
Таль жүйесiнiң 4х5 ұштастырылуын таңдаймыз, (ŋ = 0,805 ÷0,887)
Р кп= 0,744 = 0,135
6,5·0,85
Арқанның қозғалмайтын ұшындағы созылуды төменгi формула бойынша анықтаймыз:
Рмп = Рсm ·ή , = мн 8
n
Р мп = 0,744· 0.85 = 0,097 мн
6,5
онда Рн = Pкп + Рмп = 0,135 + 0,097 = 0,323мн
кранблоктың салмағын шамамен Ркрон = 0,021 ìí деп қабылдаймыз.
Рм = 0.691 + 0.053 + 0.232 + 0,021 = 0.997
Мұнараның биiктiгiн табамыз:
Мұнараның биiктiгi шамның ұзындығына байланысты төмендегi формула бойынша
анқталады:
h=L шам (1,4÷1,7) = 25 (1,4 ÷ 1,7) = 35÷ 42,5 9
Мұнараның биiктiгi 39м деп қабылдаймыз.
Есептеу нәтижелерi бойынша Бу-75 БрД бұрғылау қондырғысын таңдап аламыз. Бу-
75 БрД бұрғылау қондырғысының техникалық сипаттамасы төмендегi кестеде
келтiрiлген:
5-кесте
№ Негiзгi техникалық сипаттамлары Көрсеткiштерi
1 Шартты тереңдiгi 1800
2 Жетек түрi Дизель
3 Iлмекке түсiруге болатын күш, кН 1000
4 Шығыршық валына беретiн қуат, кВт 320
5 Таль жүйесiнiң жабдықталуы 4 х 5
6 Бұрғылау аспаптарын көтеру жылдамдығы, мсек
Максимальды
Минимальды 1,83
Бұрғылау сорабының түрi 0,36
7 Бұрғылау сорабының саны У8-6М
8 Көтеру жылдамдығы 2
9 Ротор түрi 4
10 Ротор столының айналу жылдамдығы, айнмин Р-560
11 Максимальды
Минимальды
172
67
2.4. Бұрғылау тәртiбiнiң парамтрлерiн жобалау
Бұрғылау көрсеткiштерiне әсер ететiн параметрлердi бұрғылау тәртiбi деп
атайды. Оның бұрғышы басқару пультында өзгерте алады. Бұрғылау тәртiбiне
жататын параметрлер:
қашауға түсiрiлетiн өстiк салмақ
қашаудың айналу жылдамдығы
жуу сұйығының тұтыну мөлшерi
Әрбiр бұрғылау тәртiбiне белгiлi бiр анықталған бұрғылау көрсеткiштерi
сәйкес келедi. Бұрғылаудың сандық көрсеткiштерiне:
Бiрiншiден өтiмдiлiктiң механикалық жылдамдығы, екiншiден қашау өтiмдiлiгiн
анықтайтын бұзушы аспаптардың тозу қарқындылығы жатады.
Бұрғылаудың сапалы көрсеткiштерiне ұңғыма оқпанының берiлген бағыттан
ауытқу дәрежесi, керн алудың проценттiк көрсеткiшi жатады.
Бұрғылау тәртiбiнiң үш түрi бар:
ұтымды бұрғылау дәрежесi – бұл қашауға керектi қуатпен өтiмдiлiктiң
максималь механикалық жылдамдығын қамтамасыз етедi.
шектелген бұрғылау тәртiбi – бұл бұрғылау қондырғысының жасақталу
көрсеткiшiн қамтамасыз етедi.
арнайы бұрғылау тәртiбi.
Ұңғыма қимасын бiркелкi бұрғыланатын аралықтарға бөлу
Жобаланған ұңғыма қимасын бiркелкi бұрғыланатын аралықтарға бөлу үшiн сол
ұңғыма қазылатын ауданда қазылып бiтiрiлген ұңғымалардан алынған мәлiметтер
мен материалдар қолданылады. Ал ұңғыма жобалаушы ауданның мәлiметтерi мен
материалдры болмаған жағдайда, көршi ауданның мәлiметтерi мен материалдарын
қолдануға болады. Олар сол ұңғымаларды қазуға қолданған қашау жұмыстарының
көрсеткiштерi:
а) қашаудың әрбiр түрiнiң өткен жолы, h,м;
б) механикалық қазу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Өзен кен орны жайлы жалпы мәлiметтер
Өзен кен орны Маңғыстау түбегiнiң ойысы деп аталатын оңтүстiк шөл
дала бөлiгiнде орналасқан.
Әкiмшiлiк жағынан кен орын территориясы Маңғыстау облысы құрамына
кiредi. Ең жақын елдi мекендер: солтүстiк жағынан Беке-Башқұрт ауданынан
жiңiшке Қызылсай аймағымен бөлiнедi, батыс жағынан Өзен, Қарамандыбас
құралымен қосылады, ал кен орнынан оңтүстiкке қарай 8-15 км-де Жаңа өзен
және теңге құрылымымен бөлiнiп тұр.
Орфографиялық жағынан оңтүстiк Маңғыстау ауданы теңiз жаққа, оңтүстiк
батысқа қарай сәл көлбеулеген және төмпешiктi үстiрт түрiнде, оның
абсолюттi белгiлiрi солтүстiгiнде +260м және оңтүстiгiнде +24м. Ауданның
орталық және оңтүстiк бөлiгiнде ойпаттар бар, олардың iшiндегi ең iрiсi
карагий ойпаты, минималды абсолюттiк белгiсi-132м. Аудан рельефi өте
күрделi құрылысымен сипатталады. Орталық бөлiгiн ойпаттар арасында жатқан
үстiрт алады. Үстiрттiң абсолюттi белгiлерi солтүстiгiнде +260м және
оңтүстүгiнде +260м. өзен ойпаты 500км² ауданды алады. Ойпаттың түбi
жыралармен кескiнделген.
Кен орнындағы ұңғыманың орнын кен орын игерудiң жобасымен анықталған.
Ұңғыма құрылысының аумағында жер бетiндегi, жер астындағы конструкциялары
жоқ, жұмыс аймағының табиғи климатының жағдайы жердiң аз өнiмдi, шөлейттi
және оңтүстiк аймаққа жатады. Орфографиялық жағдайы құмтасты, көптеген
сорлары бар төбелi ойпат болып келедi. Жер рельефi: әлсiз төбелi ойпат және
жер бедерiнiң белгiлiрi 24-25м болып келедi.
Кесте 1
Жауын шашынның орташа мөлшерi 100м
Жергiлiктi рельефi Тегiстiк аймақ
Жылдық преиодтың ұзақтығы 158 тәулiк
Қыстық преиодтың ұзақтығы 95 тәүлiк
Жер бағытының азимуты Солтүстiк шығыс
Жердiң ең жоғарғы жылдамдылығы 28 мс
Жердiң ылғалдылық күйi Құрғақ аймақ
Жер қабатындағы қар уалаңдығы 25с
Жартылай шөлейттi өсiмдiк түрi. Жоқтың қасы
Қарастырып отырған аудан топырағы мен өсiмiдiктерiнiң сипатына қарай
шөлдi аймаққа жатады. Ауданның шөл далалары негiзiнен су көзi
жетiспеушiлiгiнен және өсiмдiк жабынының маусымдылығынан пайдаланылмайды.
Аудан климаты күрт континентальды, тәулiктiк температураның күрт
өзгеретiндiгiмен, ыстық, құрғақ жазымен және салыстырмалы суық қысыммен
сипататталады. Жазды максималды температура +45°C, қыста минималды
температура –25°С.
Ауданда күштi желдер соғады. Қыста қары аз, атмосфералық жауын–шашын
сирек және негiзiнен көктем- күз мезгiлiнде келедi және қардан жаңбыр көп
жауады.
Жаңа өзен қаласына ауыз су сауысқан-бостанқұм массивтерiнде
бұрғыланған геологиялық ұңғымалардан 70км суөткiзгiш құбырлармен
тасымалданады. Техникалық сумен қамтамасыз ету альб-сеноман горизонттарының
жер асты сулары арқылы iске асырылады.
Кен орнында өндiрiлген мұнай Атырау қаласына және одан ары Ресейге
жөнелтiледi, өндiрiлген газ қазақ газ өңдеу зауытына және сондай-ақ Ақтау
қаласының пластмасса зауытына түседi.
2. Кен орынның геологиялық зерттелуiнiң тарихы
Маңғыстауда зерттеу өткен ғасырдың аяғында басталған,. Маңғыстау
мұнайының алғашқы белгiлерi 1899-1901 жылдары Таспас орлары мен
құдықтарының ауданында А.А. Алексейчиктiң далалық геологиялық
зерттеулерiнде анықталған.
Маңғыстауда 1941-1945 жылдары арасында геологиялық зерттеулер
жүргiзiлмеген. 1905 жылы ВНИГРИ Б.Ф. Дъяков. Н.Н. Черепаков және Н.К.
Трифоговтың жетекшiлiгiмен Маңғыстауда iрi кешендi геологиялық-геофизикалық
экспедиция ұйымдастырылады. Бұл коллектив ауданда зерттеуге үлкен үлес
қосты. 1951 жылы Каз нефте объединение бас геологы Н.А. Кадин Батыс
Қазақстанның геологиясы мен мұнайлылығы бойынше кең мәлiмет бердi барлық
геологиялық материал талданды және Маңғыстаудың мұнай – газдылық болашағы
ерекше атап көрсетiлдi.
1951 жылы Қазақстан нефтеразведка трестiнiң геологиялық iздестiру
басқармасы директоры К.Н.Тулин, бас геологы А.П. Черняева Маңғыстау
түбегiнде бұрғышылар партиясын бағыттады, олар төбешiк алаңында құрылымдық
– iздестiру бүрғылау жүргiзе бастады.
1957-1961 жылдары Маңғыстаудың өндiрiстiк мұнай газдылығы жөнiндегi
мәселелер шешiлдi. Бұл мақстатта ВНИГРИ мұнайды iздеу және бұрлауға үш
аудан ұсынды. Қазан құрылымын бұрғылаудың нәтижесi болмады, Төбешiк
алаңында мұнай кен орны анықталды, бiрақ ондағы мұнай ауыр, шайырлы және
бұрлауға тиiмсiз болып шықты. Ал Жетiбай және Өзен құрылымдары аумағында
мұнай – газ кен орындары анықталды. 1961 жылы желтоқсанның басында 1240-
1261м аралығында №1 ұңғыманы сынағанда 10мм штуцерден тәулiктiк шығымы 80м
фонтан алынды. Горизонттың өндiрiстiк бағалануы 1962 жылы сәуiрде үш
режимде сынаумен берiлдi. 1963 жылы науыраздың басында осы горизонттағы екi
және жиырма екiншi ұңғымалардан мұнай фонтандары анықталды.
Өзен кен орнында өнеркәсiптiк игерудi жеделдету мақсатында КСРО
үкiметiнiң 1963 жылы жетiншi қыркүйектегi қаулысымен Шевченко (Қазiргi
Ақтау) қаласында, Маңғышлақ нефть бiрлестiгi құрылды да, Өзен экспедиция
соның құрамына ендi.
1965 жылы ВНИГРИ Өзен кен орын игерудiң бас схемасын жасады және ол
Миннефтепром комиссиясымен бекiтiлдi. Онда мынандай жағдайлар қарастырылды:
- кен орнын игерудiң басынан бастап қабат қысымы мен температурасын
көтерiп ұстау;
- төрт пайдалану объектiлерiн бөлiп алу:
- I объект XIII+XIV горизонттар; II объект IX горизонттар;
- III объект XVII горизонт IV объект XVIII горизонт;
- Негiзгi пайдалану объктiлерi (1 және II) бойынша кен орнын айдау
ұңғымалармен 4км блоктарға бөлу;
- Барлық объектiлердi бiр уақытта және блоктармен игеруге қосу;
- III –объектiнi нұсқа сыртынан су айдау жүйесiмен игеру;
- IV –объектiнi қабат қысымын көтерусiз, аралас режимде игеру;
Бiрақ кен орынның су айдауға дайын еместiгiне байланысты XIII-XVIII
горизонттар 2,5 жыл бойы ешбiр әсер етусiз, табиғи серпiндi су айдау
режимiнде игерiлдi.
Өзен кен орнының барлық өнiмдi горизонттары бойынша әсер етудiң
қолданылудағы жүйесiнiң тиiмдiлiгiнен ұңғымалар шығымы төмендей бердi.
Негiзгi алаңдар мен горизонттар бұрғыланып бiткеннен соң мұнай өндiру
төмендедi де және ұңғымалар өнiмiнiң улануы қарқындады.
1974 жылы жасалған игеру жобасында келесi жағдайлар қарастырылды:
- Әрбiр горизонт жеке игеру объектiсi болып табылады;
- Өнiмдi горизонттар енi 2км блоктарға айдау ұңғымалары қатарларымен
бөлiнедi;
- Жаңа ұңғымалар әрбiр горизонтқа жеке бұрғыланады;
- Ыстық су айдаудың жобалық көлемi ұлғайтылады және кен орнын 1979
жылға қарай толығымен ыстық суға көшiру ұйғарылды;
Өнiмдi горизонттарда мұнайды алу ерекшелiктерi мұнайдың қорын игеру
сипатының күрделi екенiн көрсеттi. Күрделi жағдайларда тек блоктық су айдау
жеткiлiксiз болғандықтан кейiн сатылық-термалдық су айдау, сияқты
технологиялар қолданылды. Бұл технологиялар кен орнын игерудiң тиiмдiлiгiн
арттыруға жәрдемдестi. Қазiргi кезде ыстық су әртүрлi қондырғыларда
дайындалады. Ыстық суды дайындауға көп шығын шығатын болғандықтан ыстық су
айдаудың циклдiк әдiсi игерiлген, яғни өнiмдi қабатқа берiлген көлемде
бiрде ыстық су, бiрде салқын су айдалады. Ыстық су айдау процессiнде
қабаттың жабыны мен табаны қызыдрылады. Бұл жағдайда салқын су қабаттың
қызған жабыны мен табанынан келетiн жылу арқылы жылжиды, ал артынан салқын
су айдағанда ыстық су қабатқа қарай ысырылады.
3. Стратиграфия
Өзен кен орнында терең барлау бұрғылаумен қалыңдығы шамамен 3600м
шөгiндi мезозойлық жыныстардың қабаты ашылған, оның құрылымында трияс, юра,
бор, палеогон, неоген, және төрттiк шөгiндiлерi орын алады.
Олардың былай белгiленуi ұңғыма үлгi тастарын зерттегенде алынған
палеонтологиялық мәлiметтерге және Маңғыстаудың басқа аудандарының ұқсас
шөгiндiлерiмен салыстыруға негiзделген. Бөлiмдер, ярустар, және подярустар
арасындағы шекаралар шартты, негiзiнен электрокаратаж бойынша жүргiзiлген
соңғы кезде микрофауна мен тағы басқа зерттеулер арқасында қолда бар
стратиграфиялық үлгiлердi өзгертуге және анықтауға мүмкiндiк туып отыр.
Өзен кен орнының мұнай –газдылығы юра және кейдебор шөгiндiлерiмен
байланысты. Кен орынның геологиялық қимасында бор және юра шөгiндiлерiне
қарасты XXVI құмды горизонттары анықталған. I-XII горизонттар (жоғарыдан
төмен қарай ) жасы бор газды, XII-XVIII горизонттар – жоғарғы және орта юра
– кен орынның негiзгi мұнай - газды қабаты, жеке күмбездерде төменгi юраның
XIX-XXIV горизонттары мұнай –газды.
Пермь-трияс (рт) шөгiндiлерi Өзен кен орнының ең көне жыныстары болып
табылады.
Пермь-трияс (рт)
Жоғарғы пермь терең метаморфтық iздерi бар күңгiрт құмтастармен және
юра сланецтермен көрiнедi. Төменгi трияс (т) шөгiндiлерi қоңыр
аргилиттермен және орта түйiршiктi құмтастармен орын алады. Бұл
шөгiндiлердiң Оңтүстiк Маңғыстауда қалыңдығы 440м –ге дейiн жетедi,
жабынында шайылудың iзi бар.
Орта трияс жыныстары құмтастар мен қышқылды туфтар қабатшалары бар
қара немесе қарасұр аргилиттер, әк тастар, алевролиттердiң бiртұтас едәуiр
бiртектi тобын құрайды. Бұл шөгiндiлер жалпы қалыңдығы 1500-1600м болатын
бiртұтас оңтүстiк Маңғыстау тобына бөлiнген.
Юра жүйесi (j)
Юра жүйесi шөгiндiлерi зерттелетiн кен орнының барлық жерiнде
кездеседi, олар көбiнесе бұрғылау мәлiметтерiмен толық сипатталады. Бұл
жүйе: төменгi, ортаңғы, жоғарғы бөлiмдерден тұрады, және жүйенiң жалпы
қалыңдығы 1300м.
Төменгi бөлiм (j¹)
Қиманың төменгi юра бөлiгi, құмтастардан, алевролиттер мен саздың
араласуынан тұрады. Құмтастар сұр және ақшыл сұр көбiнесе ұсақ және орта
түйiршiктi. Iрi түйiршiктi түрлерi қыйршық тас түйiршiктерi қоспасымен
сирек те болса кездеседi. Кейде құмтастар ақшыл сұр алевролиттерге немесе
сазды құмтастарға ауысады.
Құмтастар мен алевролиттер цементтi сазды немесе сазды- кремнийлi
саздардың түсi сұр және күңгiрт, кейде қоңыр. Олар әдетте аргилитке ұқсас
және көмiр тектес затпен байланысқан. Құмтастар, алевролиттер мен саздардың
алмасуы негiзiнен қиғаш қабатталады. Төменгi юраның жабынында сазды бүйрек
тәрiздi құрылым дамыған, оның қалыңдығы шайылу мәлiметтерiнде күрт
өзгерiстерге ұшыраған.
Төменгi юра шөгiндiлерiнiң қалыңдығы 120-130м. Төменгi юра қимасында
XXIV-XXV екi өнiмдi горизонт айқындалған.
Ортаңғы бөлiм (j2)
Оңтүстiк Маңғыстудың орта юра шөгiндiлерi мұнай-газдылығы жағынан ең
iрiсi. Сондықтан орта юраны бөлшектеп стратиграфиялық мүшелеу, өнiмiдi
горизонттарда олардың корреляциясын айқындаумен тығыз байланысты. Орта
юраның жалпы қалыңдығы 700 м. Бұл бөлiмде Аолен, байос және ба ярустары
айұқындалады.
Аолен ярусы (j2a)
Аолен ярусы негiзiнен морт сынғыш, құмды- галькалды жыныстардан
құралған. Ярустың қимасында сұр және қоңыр әртүрлi түйiршiктi құмтастар
басым, олардың арасында орта және iрi түйiршiлiктерi кең жайылған. Кейде
соңғылары гравелиттермен алмасады . Аолен құмтастары мен гравелиттерiнiң
цементi негiзiнен сазды, кейде карбонатты және байланысқыш түрлi болады.
Бiршама көп жұқа қабаттар түрiнде құмтастар мен гравелиттер арасында ұсақ
галькалы конгломераттар да кездеседi. Саздар әдетте сұр, қарасұр, кейде
қоңыр түстi, тығыз аргилитке ұқсас.
Ярустың жалпы қалыңдығы 330м. Аолен мен байос ярустары арасындағы
шекара XXII горизонттың табанымен өтедi.
Байос ярусы (j2в)
Байос шөгiндiлерi ең көп және барлық жерде тараған байос ярусының
шөгiндiлерi негiзiнен арасында көмiр қабатшалары бар. Алевролиттер мен
саздардан құралған. Байос ярусы қимасының төменгi бөлiгiнде сазды және
алевролиттi жыныстар, жоғарғы бөлiгiнде құмтасты жыныстар басым, олардың
қалыңдығы 500м-ден 520м-ге дейiн өзгередi. Зерттеулер кешенi бойынша байос
ярусының шөгiндiлерi екi подярусқа бөлiнедi.
Төменгi байос (j2в1)
Бұл подярустың шөгiндiлерiнiң жалпы қалыңдығы 470м, және саздар,
құмтастар мен алевролиттердiң түсi негiзiнен сұр және ақшыл сұр, кейде
қоңыр және сары да болады. Сирек қарасұр түстi құмтас-алевролит жыныстар да
кездеседi. Саздар көбiнесе қарасұр, тiптi қара, кейде қоңыр түстi.
Өзен кен орнының төменгi байос шөгiндiлерiнде XVII- XVIII-XIX-XX-XXI-
XXII горизонттар орналасқан.
Жоғарғы байос (j2 в2)
Жоғары байос шөгiндiлерi саз өабатшалары бар бiршама қалың құмтасты
қабаттардан тұрады. Құмтастар сұр, қоңыр- сұр, байос және бат
шөгiндiлерiнiң арасындағы шекара шартты түрде XV горизонттың табанымен
өтедi.
Бат ярусы (bt)
Бат ярусының комплексi мықты құмдақ алевролиттi пачкалармен және
бөлiнген сазды аргилиттi қабатшалармен қабаттасқан. Қима бойынша
литологиялық құрамының өзгеруi қарапайым жеткiлiктi анық.
Бат ярусынынң тiлмесiндегi жекелеген кластармен пачкалардың
төзiмдiлiгi әртүрлi, бiрақ байос пен салыстырғанда нығыздырақ, себебi мұнда
теңiздiк седимитация жағдайлары басым болған. Тiлменiң бұл бөлiгiнде
литологиялық ығысулар жоққа тән.
Жоғарғы бөлiм (j3)
Жоғарғы Юра қалдықтар түрiнде кездсетiн келловей, оксфорд, және
кембридж ярустары мен ерекшеленедi. Жоғарғы Юра бөлiмi негiзiнен тәңiз
шөгiндiлерiмен мен жануарлар қалдықтарынан құралған.
Келловей ярусы (j3 k)
Құмтастар, алевролиттер мен кейде әктастар қабатшалары араласқан
сазды қалың қабаттар түрiнде кездеседi. Келловей ярусының саздары сұр,
қарасұр, күлдейсұр, кейде жасыл және қоңыр түстi. Құмтас пен
алевролиттердiң түсi – сұр, жасылсұр, кейде қарасұр және қоңыр. Құмтастар
арасындағы ұсақ түйiршiктiлерi көп. Келловей ярусында XIII горизонт
орналасқан. Оның қалыңдығы 50-135м.
Оксфорд – кембридж (j3 0+км)
Юра шөгiндiлерiнiң мұнай –газдылығын бағалағанда оксфорд-кембридж
шөгiндiлерi аолен-келловей кешенi мұнайлы қабатының үстiн жапқан сазды-
карбонатты жабын ретiнде көрiнедi. Ол саз-мергель жыныстарынынң бiршама
қалың қабатынан құралған, арасында құмтастар, алевролиттер мен әктастар
жұқа қабатшалар түрiнде кездеседi.
Оксфорд-кембридж шөгiдiлерiнiң қалыңдығы төменгi бұдақ үшiн 50-55м,
жоғарғы үшiн 30-97м.
Бор жүйесi (к)
Бор жүйесiнiң шөгiндiлерi жоғарғы юра шөгiндiлерiнiң шайылған бетiнде
орналасады. Литологиялық белгiлерi бойынша бор шөгiндiлерi үшiн бөлiкке
бөлiнедi: төменгi терриген карбонаттық (неоком), ортаңғы терригендi (альб-
сеноман) және жоғарғы карбонат (турандот) және де құрамындағы басқа
ярустарғы бөлiнедi. Төменгi бөлiкке XII горизонт, ал ортаңғы және жоғарғы
бөлiктерге I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII-IX-X және XI газды горизонттар жатады.
Бор шөгiндiлерiнiң қалыңдығы 1 100м шамасында.
Неоком – валанжин ярусы (к1 n+v)
Валанжин ярусының жынысы күкiрттi, Өзен структурасы оксфорд
горизонтында, мел және юра жыныстарының шекараларында литологиялық құрамы
көрiнедi. Валанжин ярусының бөлiгiнде көбiнесе құмтас – алевролиттi
жыныстар бар. Құмтастар жасылдау – сұр, майда дәндi, сазбалшық –карбонатты
цементпен цементттеледi, немесе кей кездерде қатты карбонатты болады,
алевролиттер тура құмтастың түсiмен бiрдей. Жыныстың минерологиялық
құрамында кварц, шпат, хлорит бар. Бұлар жеңiл фракцияда ал циркон,
турмалин минералды ауыр фракцияда орналасқан. Тек қана бор комплексiнде көп
жыныстар бар, олар кедергi көрсетедi.
Готерив ярусы (к3 g)
Готерив ярусының төменгi бөлiгiнiң жыныстары ұсақ сулы теңiз
шөгiнiдiлерiмен, негiзiнде алевролит және жасыл – сұр мергель қабаттарынан
тұратын сазбен көрсетiлген. Саз қиманың төменгi және ортаңғы бөлiгiнде көп.
Готерив шөгiнiдiлерiмен XII горизонт байланысты. Жалпы қалығдығы 25-50м.
Баррем ярусы (к1 br)
Көбiнесе сазбалшықты жынысты болып келедi, құмтас – алевролиттi
жыныстары қабыршақты болады. баррем ярусының жыныстары сұрлы – жасыл және
қызыл-қоңырлау болып келедi.
Алт ярусы (к1 а)
Алт ярусы баррем ярусының үстiнде жатады. Алт ярусы негiзiнде
алевролиттi және құм жыныстарын құрайды, оның iшiнде галька мен гравий
кiредi. Галька мен гравий жергiлiктi карбонатты жыныстармен және кварцтық
циритизирленген, кейде фосфоритизирленген сынықтарынан құралған жақын саз.
Сазды әктас емес, кей жерлерде әлсiз әктасты онда полицинод және гастронод
сынықтарымен ұсақ бақалшақтары бар. Алттың жоғарғы жартысында саздарды
ашықтау алевролиттер және ұсақ түйiршiктi құмдақтар кездеседi. Қабат
қалыңдығы 340-360 –ге дейiн одан да жоғары.
Альб ярусы (к1 аl)
Альб жыныстарында бiрқалыпсыз саз және алевролиттер және саздар тең
арақатынасты. Құмтастар мен алевролиттер жасылтым және сарғыш сұр, көбiнесе
ұсақ түйiршiктi, белгiлi мөлшерде сазды және карбонатты цементпен
цементтелген. Жалпы қалыңдығы 110-150м.
Сеноман ярусы (к2 с)
Сеноман ярусы құмдақтар, алевролиттер, саздар мен сипатталады.
құмдақтары жасыл-сұр, ұсақ дәндi. Жалпы алғанда сеноман ярусының
сипаттамасы Өзен аймағының барлығына тән, бiрақ оның мәнiнде олардың әр
ұңғымада және әр түрлi болады. Жалпы қалыңдығы 120м-ге дейiн.
Сантон – турон ярусы (к2 s+t)
Сантон –турон ярусының жоғарғы бөлiгi бiртектi бор – мергельдi, ал
төменгi бөлiм мықты плита, цементтелген фосфориттi құмдақ. Жалпы қалыңдығы
100-150м.
Дат ярусы (к2 d)
Дат ярусы Мело – мергель қабатының жоғарғы жағында орналасқан. Оның
литологиялық қосындысының ерекшелiгi, мергель және саздармен қосылатын
пелитморфты және органогендi известняктiң сынақта кеңiнен кездесуi болып
табылады.
Кайнозой тобы (kz)
Кайнозой тобында палеоген және неоген жыныстары орын алған, палеоген
шөгiндiлерiне мергель әктас жыныстары мен саздардың бiрқалыпты қабаты
жатады. Палеоген шөгiндiлерiнiң қалыңдығы 150-170м. Неоген жүйесi тортон
және сармат ярустары мен көрiнедi, тортон ярусының қалыңдығы 19-25м, сармат
ярусының қалыңдығы 80-92м.
Палеоген жүйесi (p)
Палеоген шөгiндiлерi зоцен және олигоцен бөлiмдерi жатады. Эоцен
бөлiмi сұр және ақшыл сұр түстес саздардың бiр қалыпты қабаты түрiнде.
Палеогеннiң қалыңдығы 150-170м
Төрттiк жүйе (Q)
Төрттiк жүйе эливиаль – деливиаль тектi құмдар, саздар көрiнедi.
Шөгiндiлер қалыңдығы 5-7м.
Неоген жүйесi (N)
Неоген шөгiндiлерi тортон және сармат ярустарының шөгiндiлерi түрiнде
кездеседi. Тортон ярусына саздар, мергелдер, құмтастар мен әктасты
қабатшалары кiредi. Сармат ярусы да әктастар, мергелдер мен саздардың
астарласуынан тұрады. Неоген жүйесiнiң жалпы қалыңдығы 115м.
4. Тектоника
Өзен антиклинальды қатпары бiрiншi рет С.Н. Алексейчик ашқан. 1959-
1963 жылдры өткiзiлген сейсмикалық зерттеулер, құрылымдық iздеу және терең
барлау бұрғылауларының нәтижесiнде Өзен антиклинальды структурасының
негiзгi құрылымдық шегi ашылған.
Сейсмика мен бұрғылаудың нәтижесiнде құрастырылған профильдiк және
құрылымдық карталардың анализi өзен антиклиналы Оңтүстiк Маңғышлақ
қатпарларының мысалы ретiнде көрсетуге болатынын айқындады.
Оңтүстiк Маңғыстау жүйесiнiң солтүстiк қанатына жататын Жетiбай -
өзен тектоникалық баспалдағының шектерiнде қазiргi уақытта бiршама
құрылымдар шығырлары айқындалған, олармен мұнай және газ кен орындары
байланысты. Олардың қатарына Өзен, Теңге, Жетiбай, Қармандыбас, Тасболат,
Оңтүстiк Жетiбай, Шығыс Жетiбай, Ақтас кiредi.
Солтүстiгiнде Өзен құрылымы оңтүстiк–шығыс антиклиналь аймағымен
шектеседi, олардың арасында жiңiшке Қызылсай ойысы жатыр, солтүстiк қанатта
жыныстардың құлау бұрышы 3°, солтүстiк қанаты оңтүстiкке қарағанда бiршама
толқынды қосылыспен сипатталды.
Жыныстардың құлау бұрышы 5-6° болатын оңтүстiк бөлiктiң қатпары да
осындай жiңiшке ойыспен Тенге көтерiлуiнен бөлiнедi. Ауданның шығыс
бөлiгнде, Түнқарақшы ойпатының шығыс шегiнде Өзен көтерiлуi күрт төмендейдi
. Өзен кен орны iрi қатпарға жатады. Оның өлшемдерi: 9x39км. Қатпар пiшiнi
симметриялы емес. Оның күмбезi шығысқа ығысқан, соның нәтижесiнде шығыс
периклиналь қатты созылған. Солтүстiк – батыс периклинальге қарағанда
қысқа. Оңтүстiк қанат шамалы тiктеу, мұнда XIV горзонттың жабыны бойынша
құлау бұрышы 6-8°. Қатпардың солтүстiк бөлiгi бiршама жайпақтау. Солтүстiк
қанаттың батыс жартысында XII горизонттың жабыны бойынша құлау бұрышы 1-3°,
құрылымның батыс бөлiгiнде мұнай кенiштерi бар күмбездер ерекшеленедi:
Солтүстiк – батыс және парсымұрын.
Өлшемдерi үлкен емес парсымұрын күмбезi Өзен құрылымының оңтүстiк
қанатын күрделендiредi. XVIII горизонттың жабыны бойынша көтерiлу
амплитудасы 10 метрге жетедi және соңғы 1385м тұйық изогипс бойынша құрылым
өлшемдерi 2,9x0,9км. Солтүстiк – батыс күмбезi өзен құрылымының солтүстiк
қанатын күрделендiредi 1380м изогипс бойынша көтерiлу өлшемдерi 3,5x2км,
амплитудасы 12м.
Қатпар периклиналы да симметриялы емес. Солтүстiк – батыс
периклинальдың оңтүстiк бөлiгнен басқа жағы төмендеген, өте жайпақ, қатты
созылған. Өзен қатпарының периклинальдық аяқталуы мұнда XIII горизонт
жабынында 1700м изогипспен ерекшеленедi, келесi изогипстер Өзен және
Қарамандыбас қатпарларын № 58ұңғыма ауданында кiшкене ойпат арқылы тұтас
көтерiлiмге бiрiктiрiледi. Шығыс периклиналь ендiк бағытта созылған, мұнда
XIII горизонттың жабыны бойынша құлау бұрышы 3-4°.
1.5. Мұнай - газдылықы
2000 жылы Өзен кен орнынан 3606100 тонна мұнай өндiрiлдi. Мұнай
өнiмiнiң горизонттар бойынша бөлiнуi төмендегiдей (%):
XIII горизонт –27,5%; XIV горизонт –39,9%; XV горизонт –12%; XVI
горизонт –10,9%; XVII горизонт-5,7%; XVIII горизонт – 1,7%; құмұрын күмбезi
1,2%; Парсымұрын күмбезi 1,1%.
80 жылдарда құсмұрын, солтүстiк- батыс және парсымұрын күмбездерiнiң
өнiмдi горизонттары қарқынды бұрғыланды. Бұл олардан мұнай өндiруiне сәйкес
4,66 және 58% өсуiне әсер еттi. XIII-XIV горизонттардан мұнай мен сұйықтың
басым бөлiгi өндiрiлдi. Олардан өндiрiлген мұнай барлық кен орны өнiмiнiң
64%- iн құрайды. Кен орнында горизонттар бойынша бiр өндiру ұңғымасының
орташа тәулiктiк шығымы мұнай бойынша 3,1-5,4 ттәулiк; сұйықтық бойынша
6,7-15,8 ттәулiк; XIII-XIV горизонттар айдау ұңғымалар қатарларымен 64
жеке игеру бөлiктерiне бөлiнген. Тiптi бiр горизонттың бөлiктерi бiр –
бiрiмен бастапқы баланстық игерiлген қорларымен және өнiмдi қабаттарының
қасиеттерiмен, бұрғылау дәрежесiмен ерекшеленедi. Сондықтан мұнай мен сұйық
өндiру сипаттамасын қарасақ, кен орнынан мұнай негiзiнен механикалық
тәсiлмен (97 %) өндiрiледi; терең сорапты және газлифт.
Газлифт ұңғымаларының қоры барлық өндiру қорының 9,2% -iн құрайтынына
қарамастан, газлифт тәсiлiмен мұнай өндiру 16,6 %, ал сұйықтық өндiру 24 %,
бұл газлифт ұңғымаларындағы мұнай мен сұйыту шығымының мөлшерi өндiру
қорының 90%-iн құрайтын терең сорапты ұңғымалар шығымынан 3-3,5 есе
көптiгiмен түсiндiрiледi.
Өзен кен орнының газдары металдық газ типiне жатады, тереңдеген сайын
этан көбейедi. Газды горизонттарды негiзiнен азот, көмiрқышқыл газы қоспасы
бар құрғақ метан газы кездеседi. Газ тығыздығы 0,562-0,622кгм³
шамасында, алаң бойынша қабат коллекторлардың таралуы тиiмдi мұнайлы
қалыңдықтар, игеру кешендерi және тұтас горизонттар карталары бойынша
анықталған.
Өзен кен орнының өнiмдi шөгiндiлерi коллекторлардың ерекше түрiне,
қасиеттерiнiң өзiмдiлiгiмен ерекшеленетiн полимиктiк құрамда коллекторларға
жатады. Бұл коллекторлардың осы түрге жатуын межелейтiн негiзгi фактор
жыныстар құрамында энергетикалық өзгерулерге ұшырайтын химиялық және
механикалық әсерлерге орнықсыз минералдардың көп болуы. Егер кварцтық
құмтастарда кварц шамамен 95%-тi құраса, ал өзен кен орының полимиктикалық
коллекторларында кварц құрамы 30% шамасында; жыныстарды кварц құрамы 710%
болса минерал орнықсыз саналады. Негiзiнен қаңқа фракциясын бекiтуге,
тығыздауға және цементтеуге кететiн жыныстардың түрленуi көп кiшкене
қуыстардың қалыптасуына соқтырады. Нәтижесiнде жеке үлгiлерде кеуектiлiк
шамасы 30% -ке жетедi. Өткiзгiштiң салыстырмалы төмен шамаларындағы суға
қаныққандықтың жоғары болуы да кiшкене қуыстардың көптiгiмен түсiндiрiледi.
Төменде геофизикалық мәлiметтермен анықталған кеуектiлiк шамалары
көрсетiлген.
Горизонттар m, (%)
XIII 21
XIV 22
XV-XVI 23
XVI-XVIII 24
Өткiзгiштiк өзен кен орны қабат-коллекторларының негiзгi сипаты. Бұл
шаманы толық анықтау үшiн кәсiпшiлiк геофизикалық материалдар қолданылады.
Өткен жылдар зерттеулерi негiзiнде үлгiтасты талдау бойынша табылған
қабаттар өткiзгiштiк коэффицентi мен бұл қабаттардың геофизикалық
параметрлерi арасында бiршама тығыз коррелятивтiк байланыстар бар екенi
анықталды. Өткiзгiштiң жеке потенциалдар мен гамма әдiсi көрсеткiштерi мен
байланыстар бар екенi анықталды. Өткiзгiштiң жеке потенциалдар мен гамма
әдiсi көрсеткiштерi мен байланысы көрсетiлдi. Табылған өткiзгiштiк шамалары
бөлiктердi, белгiленген аймақтарды және тұтас горизонттарды сипаттауға
пайдаланылды. Мәлiметтердi ары қарай қолдану ыңғайлы болу үшiн және есептеу
операцияларын механикаландыру үшiн өткiзгiштiк жайлы барлық мәлiметтер
перфокаторларға түсiрiледi, кейiн ЭВМ –да арнайы қарастырылған бағдарлама
бойынша бөлiктегi және тұтас горизонттағы әрбiр қабат, бұдақ бойынша
анықталады. Бөлiктер мен горизонттар бойынша есептеу нәтижелерi төменде
көрсетiлген.
Кесте 2
Горизонттар Коэффицент, мкм² Ұңғыма саны h, m
XIII 0,206 458 10,8
XIV 0,290 349 24,0
XV 0,167 373 15,5
XVI 0,207 311 18,4
XVII 0,76 96 23,4
XVIII 0,178 63 19,8
Бөлiктер бойынша өткiзгiштiк шамасы 0,76-0,290мкм². Өткiзгiштiң
орташа шамасының ауытқулары әрбiр горизонтқа сипаты. Сондай-ақ ұңғымалар
санымен анықталған мұнайға қанныққан қалыңдықтың орташа арифметикалық
шамасы берiлген. Бұл мәлiметтердi қарастырсақ, горизонттар мен бөлiктердiң
мұнайлы қалыңдықтарының әртүрлi екенiн көремiз, XIII горизонт ең аз
қалыңдықпен сипатталады.
XVII горизонт құрылысында белгiлi геологиялық заңдылық бар: ұсақ
түүйiршiктi құмтастар, алевролиттер, саздар, әктастардың жұқа қабаттары мен
мергелдердiң астарласуы түрiнде анық құрылыс қатарында қалыңдығы 10-47,3 м-
ге жететiн барынша сұрыпталған орта және iрi түйiршiктi құмтастар аймақтары
ерекшеленедi. Бұл құмды денелер енi 200-700м жұқа жалақтар түрiнде.
Бiртектi құмтастар үшiн өткзгiштiк жоғары 0,2-1,2 мкм² өткiзгiштiктi
болуымен байланысты горизонттың негiзгi бөлiгiмен нашар гидродинамикалық
байланыс сипаты. Сондықтан коллекторлардың өндiрiлген және бастапқы
баланстық қорларының жағдайын талдау үшiн барлық нақты материалдар алғащ
рет тұтас горизонттардағы жоғары өнiмдi аймақтар мен төмен өнiмдi аймақтар
үшiн жеке –жеке өңделдi. Бұдан басқа ұңғымалар бойынша коллекторлар
түрлерiнiң таралу ерекшелiктерi мен iшкi және сыртқы мұнайлылық нұсқасын
дәл анықтауға мүмкiндiк бердi.
XVIII өнiмдi горизонтқа ортаңғы юраның байос ярусының жоғарғы
бөлiгiне жататын шөгiндiлер кешенi кiредi. Горизонттың жалпы қалыңдығы40-
50м. Мұнайға қаныққан тиiмдi қалыңдық 18м. Барлық горизонттар сияқты
күрделi көп қабатты игеру кешенi болып табылады. Күрделi болуы қабаттардың
литологиялық қасиеттердiң өзгергiштiгiне байланысты XVIII горизонт құрамы
құмтас- алевролит және саз шөгiнiдiлерiнiң астарласқан түрiнде.
XIII-XVIII горизонттар мұнайларының қасиеттерi аномальдық ойпатқа ие:
- мұнайды парафин (29%) мен асфальтендi –шайырлы заттардың (20%) көп
болуы;
- мұнайдың парафинмен қанығу температурасы бастапқы қабат
температурасына тең;
- күмбез құрылымында мұнайдың газбен қанығу қысымы мен бастапқы қабат
қысымының арасының шамалас болуы;
- газсыздандырылған мұнайдың орташа қатаю температурасы төменде
көрсетiлген :
Кесте 3
Көрсеткiштер XVIII горизонт
Мұнайдың газбен қанығу қысымы, мпа 10,2
Газ құрамы, м³м³ 58
Мұнай тұтқырлығы, па.с 3,5
Мқнайдың парафин қанығу температурасы,°C 66
6. Сулылығы
1965 жылы Өзен кен орнының қимасында терең бұрғылау нәтижесiнде
ашылған стратиграфиялық, литологиялық, коллекторлық қасиеттер негiзiнде екi
гидрогиологиялық қабат анықталған: бор және юра. Олардың ортасында
қалыңдығы 100м саздар мен мергелдерден құралған қалқан бар.
Юра кешенiнiң сулылығы
Юра шөгiндiлерiнде екi сулы кешен көрiнедi: келловей ярусының ортаңғы
және төменгi юрадан тұратын терригендiк пен карбонаттық жоғарғы юра.
Терригендiк сулы кешен
Жалпы қалыңдығы 800-1000м терриген және сазды жыныстар араласуы
түрiнде. Юра терригендiк сулы кешенiнiң суларының минералдығы 127-152 мгл,
хлор құрамы 2700-2900 мг. эквл, магний құрамы 140-180мг. эквл, йод
гидрокарбонаты құрамы 2-3 мг.эквл. өзен кен орнының юра сулары үшiн
алюминий құрамы бiршама жоғары 60-70 мг.эквл, бұл сулар хлоркальций
түрiне жатады.
Карбонаттық сулы кешен
Кешен сазды мергель қалыңдығынан бөлектенген және литологиялық
жағынан құмтас қабатшалары бар әктастардан құралған. Бұл шөгiндiлердiң
сулары жалпы минералдығы жағынан да, жеке компоненттер құрамы жағынан да
терригендiк сулардан ерекшеленедi. Жалпы минералдылық 2-3 мг.эквл су
сульфатнатрий түрiне жатады.
Бор кешенiнiң сулылығы
Бор қабаты 700-800м құмтас – алевролит шөгiндiлерiнiң араласуынан
тұрады. Бор жүйесiнiң терригендiк шөгiндiлерiнде екi сулы кешен байқалады:
неоком және альб-сеноман, олардың бiр-бiрiнен бөлiнiп тұрған қалқан ретiнде
альб саздарының орнықты будағы қызмет етедi. Неоком суларының жалпы
минералдылығы 19,3-21,7 гл, суда бромқұрамы 45мгл, алюминий құрамы
10мгл, сульфаттар құрамы 5-10мгл. Сулы хлоркальций түрге жатады.
Альб –сеноман сулы кешенiнiң қабаттық сулары неоком суларына
қарағанда жақсы зерттелген. Бұл қабат суларының жалпы минералдылығы 11,32-
14,71мгл. сульфаттар құрамы 40-50 мг.эквл, және олардың концентрациясы
жоғарыдан төмен азаяды. Йод құрамы 1-3 мгл, алюминий шамасымен 10мгл,
сулар гидрокарбонаттық – натрийлiк, сульфат –натрийлiк, хлоркальцийлiк
түрге жатады.
1. Қабат суларының физика-химиялық қасиеттерi
Өзен кен орнының қабат сулары химиялық құрамы бойынша екi топқа
бөлiнедi: бiрiншi топ – бор, екiншi топ – юра шөгiндiлерiнiң сулары.
Бор шөгiндiлерiнiң сулары негiзiнен сульфат – натрийлiк түрге жатады
және минералдылығы 10гл-ге дейiн.
XIII-XVIII өнiмдi юра горизонттарының қабат сулары құрамы бойынша
бiртектi хлоркальцийлiк түрдегi, минералдылығы 130-170 гл тұздықтар
түрiнде көрiнедi. Сулар сульфатсыз, бромның өнеркәсiптiк құрамы 500мгл,
йод құрамы 20мгл және тағы басқа құнды компоненттерi бар. Сулардың
көлемдiк газ факторы 0,5-0,9м³ м³ - тен аспайды және тек мұнай-газ
кешендерi нұсқалары маңында, сондай-ақ терең жатқан горизонттар суларында
ол 1,01,2м³м³ жетедi.
Суда ерiген газ құрамының 80-90% - тi метан, 4-8% -тi ауыр
көмiрсутектер, 3,2-13% азот, 0,5-7,3% -тi көмiрқышықыл газы, күкiртсутек
газы жоқ.
Қабат суларының орташа тығыздығы 1081 кгм³ (XIII горизонт), қалыпты
жағдайларда барлық горизонттар үшiн орташа 1098кгм³.
Қабат қысымы 11,4 мпа және температурасы 62°С, минералдылығы 140мгл,
су үшiн анықталған физикалық шамалар: тұтқырлық 0,6мпа.с, көлемдiк
коэффицентi – 1,015м³, сыйымдылық коэффицентi- 3,2па ¹.
7. Ұңғыманы қазу кезiнде қауiптiлiк жағдайы болуы мүмкiн аймақтар
Жобалық ұңғымаларды бұрғылау кезiнде кездескен қауiптiлiктердi
сораптау барысында неоген, сенон-турон, сеноман, альб, неоком, келловей
шөгiндiлерiнде жуу сұйығының жұтылуы болуы мүмкiн неоген, сенон-турон
шөгiндiлерiнде жұтылу аномальды төмен қабат қысымдарының әсерiнен болуы
мүмкiн.
Сеноман, альб және неокомдағы жұтылу шектiк репрессиядан жоғары
репрессия беру салдарынан болуы мүмкiн.
Келловей шөгiндiлерiндегi жұтылу пайдалану кезiне қабат қысымын
төмендетуден болуы мүмкiн.
Оксфорд шөгiндiлерiн ашу кезiнде барлық жерде сазды-мергельдi
жыныстардың құлауы бiлiнедi, сондықтан құлаудың салдарынан оксфордта ұңғыма
оқпанының ұлғаюы бiлiнедi.
Келловей және бат шөгiндiлерiн ашу кезiнде мұнай -газдың бiлiнуi
мүмкiн. Жұтылу кезiнде қабатқа репрессияны төмендету және де ұсталып қалуды
тойтару кезiнде мұнай ванналарын жасау негiзгi себебтер болады.
Бұрғылау аспабы шегендеушi тiзбектiң ұсталып қалу негiзiнен ұңғыма
оқпанының кiшiреюiнен болады. Қабыршақ құрау негiзiнен неоком, келловей
және бат шөгiндiлерiнде байқалады. Бұдан басұа сенон-турон да бордың iсiнуi
бiлiнедi.
8. Керн алу аралығы
Керн алу қорды есептеу мен игеру жобаларын құрауда ең маңызды
мәлiметтер, және өнiмдi қабаттардың коллекторлық қасиеттерi туралы
мәлiметтер алу мақсатында жасалады, сонымен қатар керн алу салалық
геофизикалық зерттеулер мәлiметтерiне сәйкес қиманың мұнай-газдылығының
интерпретациясын анықтау үшiн арналған.
Өзен кен орнында керн алу үшiн роторлық бұрғылауда колонкалық
қашаулар қолданылады. Бұрғыланған аралыққа байланысты алынатын керннiң
шамасы қазiргi колонкалық қашаулармен 40-90% шегiнде. Керндi алу және
таңдау алдыға қойылған геологиялық мақсатқа байланысты болады.
Өзен кен орнында тереңдiгi аз көптеген ұңғымалар қазылғандықтан
(XVIII горизонт), керн алуды тек XIX горизонттан бастау керек. Ұңғымаларда
керн алу аралықтарын анықтауда, кен орнын қиятын профильдер бойынша
қарастырылып отырған горизонттардан керн толығымен алынуы керек. Сонымен
қатар керн мен құрылымның жеке тобы, қанаттары және переклинальдары толық
анықталуы қажет. Алынған керн тау жынысының әрбiр кесiндiсiн, әрбiр қабатын
тиянақты зерттеуi және сипаттауы тиiс. Әртүрлi керндi зерттеу әдiстерiн
пайдалана отырып төменгiлердi анықтау керек:
1. мұнай және газ нышандарының болуын.
2. Тау жыныстарының литологиялық мiнездемесiн және олардың
стратиграфиялық негiзiн.
3. Тау жыныстарының коллекторлық қасиеттерiн.
4. Тау жыныстарының құрылымдық ерекшелiктерi мен олардың орналасуының
мүмкiн жағдайларын.
1.9. Перспективалы қабаттарды ашу және сынау
1.9.1. Қабаттарды сынаудың тәсiлдерiмен аралықтары
Өнiмдi қабаттарды ашу және сынау бұрғылау жұмыстарының ең жауапты
сатысы болып табылады. Өнiмдi қабатты ашудың сапасы ұңғымадағы мұнай және
газ алуға, дебит мөлшерiне, ұңғыманы игеру ұзақтығына, ал өнiмiдi
қабаттарды жоғары пластты қысыммен ашқанда жұмыстардың қауiпсiздiгiне әсер
етедi. Қазiргi қолданылып жүрген геофизикалық зерттеулер өнiмдi қабаттардың
потенциалдық мүмкiндiктерi туралы нақты анықтама бере алмайтындықтан өнiмдi
қабаттарды сынаудың мақсаты, тексерiлетiн қабаттардағы мұнай және газдың
құрамын анықтау болып табылады. Өзен кен орнында бұрғылау кезiнде
қабаттарды сынау жұмыстары жүргiзiлмейдi.
1.9.2. Өнiмдi қабаттарды ашу әдiсi
Мұнай газ горизонттарын ашу сапалы саз ерiтiндiлерiн қолдану арқылы
жүргiзiледi. Кәсiпшiлiк – геофизикалық зерттеулер және керндi жүйелi
зерттеулердiң нәтижелерiне байланысты мұнай-газ қабатының қалыңдықтары,
физикалық қасиеттерi мен литологиялық құрамы, тереңдiк аралықтары
анықталады.
Жобалаудағы ұңғыма үшiн, өнiмдi қабаттың барлық қалыңдығын қазу мен
ашқаннан кейiн, пайдалану құбырлар тiзбегiн түсiргеннен кейiн тiзбек
тиянағы арқылы цементтелiнедi. Цементтеу цементтi сағаға дейiн 1400м көтеру
арқылы жүзеге асырылады, цементтiк пласттың қатуынан кейiн әр қабат тұсынан
перфорация жасалып, барлық объектiлер толығымен ашылады. Бұл әдiс
кеуектердiң бiтелуiн болдырмайды және өнiмдi пласттан мұнай және газдың
ұңғымаға қозғалысының жағдайын жасайды. Ол пласттың келесi талаптарын
қанағаттандырады.
1. Ашық атқылау (фонтандау) мүмкiндiгiн тойтарады.
2. Тау жыныстарының табиғи фильтрациялық көрсеткiштерiн сақтайды.
3. Ұңғыманы сусыз ұзақ игерудi қамтамасыз етедi және мұнайдың
ұңғымаға ағуын едәуiр жеңiлдетедi.
Ұңғымадағы қабаттардың жоғарғы қысымы болады, сондықтан
оны ашу химиялық реагенттермен өңделген саз балшық ерiтiндiсi арқылы
жүзеге асырылады.
Жобалаудағы ұңғымада ПК-103-10 типтi кумулятивтiк перфоратор
қолданамыз. Перфорация процесiнде пласттарға түсiп тұрған қысымды кемiту
үшiн ұңғыма балшық ерiтiндiсiмен толтырылуға тиiс. Ұңғыманы
перфорациялағаннан кейiн фонтандық арматураны орнатады және мұнай ағынын
қозғау үшiн ұңғымаға ауа үрлейдi.
3. Ұңғымадағы геофизикалық зерттеулер
Терең барлау бұрғылау процесiнде төменгi бөлiкке геофизикалық
зерттеулер комплексi жүргiзiлдi. Алынған мәлiметтер ұңғыманың геолого-
геофизикалық тiлмесiн талдауда, тiлменi коррелациялауда, геологиялық
профиль тұрғызуда, құрылымдық карта, тiлменi литологиялық бөлу және
коллекторларды бөлуде, коллекторлардың қалыңдығын және олардың орналасу
тереңдiгiн анықтауда, олардың қанығуын бағалауда, сонымен қатар ұңғыманың
техникалық жағдайын бақылау және талдауда қолданылады.
Жүргiзiлген зерттеулер жиынтығы:
1. Стандартты электiрлiк қаражат екi зондпен жүргiзiледi: во, 5А2м
(л=2,25м) төбесi жабық зондпен және табан градиент зондпен м2АО
(л=2,25м). Стандартты зондтармен зерттеулер тереңдiк масштабы 1:500
және 1: 200 бойынша бүкiл ұңғыма оқпанында жүргiзiледi.
2. Ковернометрия – ұңғыма диаметрiнiң өзгеруiн өлшеу екi тереңдiк
масштабында 1: 500 және 1: 200 бүкiл ұңғыма оқпаны бойынша
жүргiзiледi. Жазу масштабы 2,5-10ммсм-ге дейiн. Тiркеу жылдамдылығы
1200-200мсағ.
3. БКЗ – бүйiр каратаждық зондтау төбесi жабық градиент- зондтармен және
табан зондтармен жүргiзiледi. Қисық кедергiлер 1-20 смсм масштабта
жазылады, тереңдiк масштабы 1: 200, жазу жылдамдығы 2200-4000мсағ.
4. Микрозондтау – екi зондпен жүргiзiледi: А 0,05м градиент-
микрозондпен тереңдiк масштабы 1:200 және жазу масштабы 0,2-0,5 ммсм
– ге дейiн, тiркеу жылдамдығы 1000 –1650м. Екiншiсi потенциал микро-
зондпен.
5. Радиометриялық зерттеулер тереңдiк масштабы 1:200 және 1: 500
шегенделген ұңғымалармен қатар ашық оқпанда жүргiзiледi. ГК және НГК
қисықтарының тiркеу жылдамдығын ДРСТ аппаратурасымен 700 – 750мсағ
және НГГК -60-60 аппаратурасымен 300-320 мсағ.
Ұңғыманың техникалақ жағдайын таңдау үшiн инклинометриялық өлшеулерi
және цементометрия жүргiзiледi.
Кейбiр ұңғымаларда бүйiр және индукциялық каратажды өлшеулер
жүргiзiлед. Терңдiк масштабы 1: 200, бүйiр каратажды өлшеулерi АБК-3
аппаратурасымен жүргiзiледi. БК диаграммасының жазу масштабы 20ммсм, ИК
диаграммасының жазу масштабы 36мл.ссм.
Кесте 4 - Ұңғыманың стратиграфиялық қимасы
Тереңдiгi, м Стратиграфиялық бөлiмдерi
Ден Дейiн Атаулары Индекс
(жоғарғы) (төмен)
0 10 Төрттiк+неоген+палеоген жүйелерi Q+N+P
Мел жүйесi
Жоғарғы бөлiм K
Сантон ярусы K
10 80 Турон ярусы K S
80 175 Сеноман ярусы Kt
175 290 Төменгi бөлiм KC
Альб ярусы K
290 430 Альт ярусы Kal
430 810 Баррем ярусы Ka
810 880 Готерив ярусы Kbr
880 930 Валанжин ярусы Kg
930 1080 Юра жүйесi Kv
Жоғарғы бөлiм J
1080 1190 Ортаңғы бөлiм J
1190 1400 J
1. Бұрғылау қондырғысын таңдау
Бұрғылау қондырғысының әр түйiнi, бұрғылау қондырғысының өзi сияқты
әртүрлi параметрлермен сипатталады. Қуаттылығы, жүк көтергiштiгi, шектiк
қысымымен, габариттiк өлшемдерiмен, салмағымен және тағы басқа.
Бұл параметрлердi негiзгi параметрлер деп атайды. Бұрғылау
қондырғысының негiзгi параметрлерiнiң iшiндегi ең басты параметр, жүк
көтергiштiгi, ол ешқандай сыртқы факторларға тәуелдi емес. Ұңғыманы құру
кезiнде бұрғылау қондырғысының жүк көтергiштiгi, берiлген қондырғының
ұңғыманы немесе ұңғымалар тобын бұрғылау үшiн қолдануға мүмкiндiгiн
анықтайды. Сонымен қатар iлмектегi максиамльды және номинальды ұзақ уаұыт
жұмыс iстеу кезiнде қабылданатын бұрғылау құбырлар тiзбегiнiң ең ауыр
салмағына сәйкес келетiн iлмектегi күштi номинальды жүк көтергiшiтiк деп
атайды. Сонымен қатар динамикалық күштердi ескергендегi бұрғылау қондырғысы
шыдамдылығы және көтергiш бөлiктерi тiректермен түйiндердi есептеу үшiн
қажет.
Бұрғылау қондырғысының көтергiш бөлiгiнiң берiктiгiне нұқсан
келтiрмей қабылдай алатын максимальды жүк көтергiштiктi анықтап,
регламенттеу қажет.
Аз уақыт iшiнде және жиi кездеспейтiн күштер немесе шегендеушi
құбырлар тiзбегiн түсiру кезiнде бұрғылау қондырғысы қабылдайтын салмақты
максимальды жүк көтергiшiтiк деп атайды. Максимальды жүк көтергiштiк
iлмектегi шектiк мүмкiн күштi анықтайды және бұрғылау қондырғысының
көтергiш бөлiгiнiң түйiндерi мен тiректерiн статикалық берiктекке есептеу
кезiнде алғашқы салмақ болып табылады.
Қысқаша айтсақ, бұрғылау қондырғысын таңдау үшiн мынадай мәлiметтер
қажет: Ұңғыманың тереңдiгi, аралық шегендеушi тiзбектiң салмағы, пайдалану
тiзбегiнiң салмағы, бұрғылау құбырлар тiзбегiнiң салмағы.
Бұрғы мұнарасын таңдау
Мұнараны таңдау – екi негiзгi көрсеткiштерге қарай таңдалып алынады.
Биiктiгiне және максимальды көтергiштiгiне қарай.
Мұнараға түсетiн жүктеменi мына формуламен табамыз:
Pm =Pi + Pтж + Pн + Рк (1)
Мұндағы:Ртж – таль жүйесiнiң қозғалмалы бөлiгiне жүктеме, мн
Рi- iлмекке түсетiн жүктеме, мн
Рк –арқаның қозғалмайтын бөлiгiне түсетiн жүктеме, мн
Рк – крон блокқа түсетiн жүктеме, мн
Iлмектегi күш бұрғылау тiзбегiнiң немесе шегендеушi құбырлардың ең
ауыр салмағына тең.
Тiзбекке iсер ететiн басқа күштердi және ұсталып қалуларды
ескергендегi бұрғылау құбырларының салмағынан болатын күштi төмендегiдей
анықтаймыз:
Рбк = Hi = L0 (qбк . Lбк + qабк . Lабк) +Ркв
(2)
Мұндағы: L0 = Kc . Kп (L-(ρбсρш) (3)
Kc-ұңғымалардағы тiзбектiң қозғалуына кедергi күштi ескеретiн
коэффицент, (Kс = 1,1÷ 1,3)
Кп – бұрғылау тiзбегiнiң ұсталып қалуда созылу мүмкiндiгiн ескеретiн
коэффицент, (Кп = 1,3)
ρбс, ρш – құбыр материалының және бұрғылау сұйықтарының тығыздығы
qбк, qабк – 1м бұрғылау құбырының және АБҚ салмағы
Lбк, Lабк– бұрғылау құбырлары және АБҚ ұзындығы, м
Ркв = 0,042мн
L0 = 1,2. 1,3 (L-(12007850)) = 1,32
Pi = 1,32 (262.10–6 .140) + 0,04 = 0,691 мн
Ртж – таль блогының қозғалмалы бөлiгiне түсетiн жүктеме, көтергiш
iлмектiң және таль арқанының салмағына тең.
Ртж = 6. 8,9 = 53,3 кН = 0,053мн
Рн = Ркп + Рмп, мн 4
Тiзбектi көтеру кезiндегi арқанның қозғалғыш шетiндегi тартылуды
(Pкп) төмендегi формула арқылы анықтауға болады.
Ркп = Рст , мн 5
n∙ή
Pсm = Pтж +Рi 6
Pcm = 0,053 + 0,691 =0қанның үзiлу күшi, диаметрi 28мм арқан үшiн.
Руз=0,58020. 0,48=0,57мн
ŋ – таль жүйесiнiң пайдалы әсер коэффицентi
Таль жүйесiнiң 4х5 ұштастырылуын таңдаймыз, (ŋ = 0,805 ÷0,887)
Р кп= 0,744 = 0,135
6,5·0,85
Арқанның қозғалмайтын ұшындағы созылуды төменгi формула бойынша анықтаймыз:
Рмп = Рсm ·ή , = мн 8
n
Р мп = 0,744· 0.85 = 0,097 мн
6,5
онда Рн = Pкп + Рмп = 0,135 + 0,097 = 0,323мн
кранблоктың салмағын шамамен Ркрон = 0,021 ìí деп қабылдаймыз.
Рм = 0.691 + 0.053 + 0.232 + 0,021 = 0.997
Мұнараның биiктiгiн табамыз:
Мұнараның биiктiгi шамның ұзындығына байланысты төмендегi формула бойынша
анқталады:
h=L шам (1,4÷1,7) = 25 (1,4 ÷ 1,7) = 35÷ 42,5 9
Мұнараның биiктiгi 39м деп қабылдаймыз.
Есептеу нәтижелерi бойынша Бу-75 БрД бұрғылау қондырғысын таңдап аламыз. Бу-
75 БрД бұрғылау қондырғысының техникалық сипаттамасы төмендегi кестеде
келтiрiлген:
5-кесте
№ Негiзгi техникалық сипаттамлары Көрсеткiштерi
1 Шартты тереңдiгi 1800
2 Жетек түрi Дизель
3 Iлмекке түсiруге болатын күш, кН 1000
4 Шығыршық валына беретiн қуат, кВт 320
5 Таль жүйесiнiң жабдықталуы 4 х 5
6 Бұрғылау аспаптарын көтеру жылдамдығы, мсек
Максимальды
Минимальды 1,83
Бұрғылау сорабының түрi 0,36
7 Бұрғылау сорабының саны У8-6М
8 Көтеру жылдамдығы 2
9 Ротор түрi 4
10 Ротор столының айналу жылдамдығы, айнмин Р-560
11 Максимальды
Минимальды
172
67
2.4. Бұрғылау тәртiбiнiң парамтрлерiн жобалау
Бұрғылау көрсеткiштерiне әсер ететiн параметрлердi бұрғылау тәртiбi деп
атайды. Оның бұрғышы басқару пультында өзгерте алады. Бұрғылау тәртiбiне
жататын параметрлер:
қашауға түсiрiлетiн өстiк салмақ
қашаудың айналу жылдамдығы
жуу сұйығының тұтыну мөлшерi
Әрбiр бұрғылау тәртiбiне белгiлi бiр анықталған бұрғылау көрсеткiштерi
сәйкес келедi. Бұрғылаудың сандық көрсеткiштерiне:
Бiрiншiден өтiмдiлiктiң механикалық жылдамдығы, екiншiден қашау өтiмдiлiгiн
анықтайтын бұзушы аспаптардың тозу қарқындылығы жатады.
Бұрғылаудың сапалы көрсеткiштерiне ұңғыма оқпанының берiлген бағыттан
ауытқу дәрежесi, керн алудың проценттiк көрсеткiшi жатады.
Бұрғылау тәртiбiнiң үш түрi бар:
ұтымды бұрғылау дәрежесi – бұл қашауға керектi қуатпен өтiмдiлiктiң
максималь механикалық жылдамдығын қамтамасыз етедi.
шектелген бұрғылау тәртiбi – бұл бұрғылау қондырғысының жасақталу
көрсеткiшiн қамтамасыз етедi.
арнайы бұрғылау тәртiбi.
Ұңғыма қимасын бiркелкi бұрғыланатын аралықтарға бөлу
Жобаланған ұңғыма қимасын бiркелкi бұрғыланатын аралықтарға бөлу үшiн сол
ұңғыма қазылатын ауданда қазылып бiтiрiлген ұңғымалардан алынған мәлiметтер
мен материалдар қолданылады. Ал ұңғыма жобалаушы ауданның мәлiметтерi мен
материалдры болмаған жағдайда, көршi ауданның мәлiметтерi мен материалдарын
қолдануға болады. Олар сол ұңғымаларды қазуға қолданған қашау жұмыстарының
көрсеткiштерi:
а) қашаудың әрбiр түрiнiң өткен жолы, h,м;
б) механикалық қазу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz