Түрлі елдердегі және Қазақстандағы қазіргі білім беру жүйесі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
КІРІСПЕ 1
Білім-тәрбие беру мекемелерінің дамуы қоғамның тәрбие беру саласындағы
мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырудың маңызды алғышарты 3
Мектеп жүйелері 5
Мектептегі білім беру мен тәрбиелеу практикасы. 5
Білім беру жүйесінің негізгі факторлары. Білім беру мен тәрбиенің
приоритеттері және проблемалары. 9
Түрлі елдердегі білім беру жүйесінің ерекшеліктері және оның даму
тенденциялары. 12
Білім беру мен тәрбиені реформалау. 17
Қазақстандағы білім беру жүйесі және оның қазіргі проблемалары. 21
Халыққа білім және тәрбие беру жүйесі. 24
Білім жүйесінде халықаралық байланыстың маңызы 27
ҚОРЫТЫНДЫ 29
Қолданылған әдебиеттер 30

КІРІСПЕ

Халыққа білім беру және тәрбие мәселелері дүние жүзінің дамыған және
дамушы елдеріндегі көкейкесті мәселелердің бірі. Олар әр елдің келешек
өмірін ұйымдастырудың алғышарты.
Жалпы алғанда білім беру жүйесі деп сол не өзге елдегі қызмет
атқаратын білім-тәрбие беру орындарының жиынтығы, олардың арасындағы
байланыстарды және сол орындардың құрылуы мен жұмыс істеуінің ортақ
принциптері түсінілсе, оның құрылымы, түрлі деңгейлері сапаларына қойылатын
талаптар артып отырады. Соның ішінде қоғамдық өндірістің ғылыми-техникалық
деңгейінің дамуы мен өсуі, өндірушілердің басым көпшілігінің жалпы білімдік
және техникалық дайындығының жоғары деңгейде болуы басты талаптардың бірі.
Осындай жағдайлармен байланысты дүние жүзінің қауымдастығы алдында
жалпы мақсат тұр. Ол – жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде білім-тәрбие
берудің прблемалары мен басым тұстарын анықтау. Осы басым тұстар мен
проблемалардың қатарына басқа нәсілдерге, діндерге, әлеуметтік құрылымдарға
деген толерантты көзқарастар; тұлғаның рухани қасиеттері; басқаларға деген
жанашырлық сезім және көмектесуге әзірлік; бейбітшілікке бағытталған тәрбие
жатады. Осы басым тұстар мен проблемалар әр елде ұлттық және қоғамдық
ерекшеліктер негізінде қарастырылады.
1980-1990 жылдар қарсаңында жалпы идеологиялық егес аяқталды. Осының
салдарынан тәрбиеге халықаралық қатынас және бейбітшілік идеясы рухындағы
күрделі түзетулер жасалды.
Жасөспірімдерді өмірге дайындау және қоғамның тәрбие саласына қоятын
мақсаттарын жүзеге асыру тиісті білім-тәрбие беру орындарының жүйесін
құрмастан және жетілдірместен мүмкін еместігі Қазақстан Республикасының
“Білім туралы заңында”, “Орта білім беру стандартында”, Тәрбие
концепциясында”, “Орта білім беретін мектептердің мазмұнын жаңарту”
жөніндегі құжаттарда да атап көрсетілген.
Егеменді Қазақстан жағдайында жалпы білім және тәрбие беретін
мекемелерінің желісінің ұлғая түсуі кәсіптік-техникалық, арнайы орта және
жоғары оқу орындарының жаппай мамандар дайындау жөніндегі ролі одан әрі
арта беруі тиіс.
Бұл көрсетілген мәселелер білім беру жүйесінің қазіргі жағдайы, ондағы
өзгерістер мен жаңалықтар, оның түрлі елдердегі даму тенденциялары өзекті
проблемалар екендігін анықтайды және тақырыптың “Қазіргі білім беру жүйесі
және оның түрлі елдердегі даму тенденциялары” деп белгіленуін қамтамасыз
етеді.
Сонымен жұмыстың зерттеу объектісі - “Түрлі елдердегі және
Қазақстандағы қазіргі білім беру жүйесі”.
Зерттеу мақсаты және міндеттері: қоғамның тәрбие саласындағы
мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырудың маңызды алғышарты не екенін
анықтау, білім беру жүйесінің дамуына әсер ететін факторларды қарастыру,
оның түрлі елдердегі даму ерекшеліктерін және тенденцияларын атап көрсету
және Қазақстандағы білім беру жүйесі мен оның қазіргі даму жағдайын
талқылау.
Ғылыми әдістемелік негізі: Мемлекеттік құжаттар, орта білімді жақсарту
жөніндегі концепция, зерттеу тақырыбына байланысты арнайы әдебиеттер,
оқулықтар, оқу құралдары, бағдарламалар, басылым материалдары, әдебиеттерге
теориялық талдау, салыстырмалы, қорытындылау, типолгиялық салыстырмалы
әдістер қолданылды.
Білім беру жүйелерінің қоғамның дамуына ықпалы, оларға әсер ететін
факторлар проблемасына бірқатар педагог ғалымдар әдебиеттер жазып шығарған.
Мәселен Харламов И.Ф. өзінің “Педагогика” кітабында білім беру жүйесінің әр
елдегі даму ерекшеліктеріне қөп көңіл бөлген. Оның атап көрсеткен
ерекшеліктері мен даму тенденциялары көп тарамды және әр түрлі болып
келгенімен олар дүние жүзінің көптеген елдерінің білім беру жүйелерінің
дамуында көрініс табады. Ал Джуринский А.Н. өзінің еңбектерінде білім
берудің қазіргі заманғы проблемаларына тоқтала келе, әрбір елдегі, соның
ішінде Англия, Германия, АҚШ, Франция, Жапония т.б. елдеріндегі қазіргі
мектептік жүйелердің реформасы мәселесін көтереді.
Біздің зерттеу жұмысымызға сондай-ақ Малькова, Корнетов, Днепров,
Джураковский, Константинов, Шадаевалардың еңбектеріндегі сол не өзге елдің
білім беру жүйелері өзгешеліктеріне қатысты мәліметтері жәрдемін тигізді.
Қазақстандағы білім беру жүйесі, оның даму жағдайы мәселесін түсінуде
Жарықбаев Қ.Б, Құнантаева К, Мадин т.б. еңбектерінің маңызы зор.
Осы еңбектерді талдай келе жұмыс жоспары құрылды. Негізгі бөлім
тақырып мазмұнын ашып көрсетуге арналған. Ол төрт бөлімнен тұрады:
Білім-тәрбие беру мекемелерінің дамуы қоғамның тәрбие саласындағы
мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырудың маңызды алғышарты.
Білім беру жүйесінің дамуының негізгі факторлары.
Түрлі елдердегі білім беру жүйесінің ерекшеліктері және оның даму
тенденциялары.
4. Қазақстандағы білім беру жүйесі және оның қазіргі проблемалары.

Қорытындыда зерттеу нәтижесінде алынған тұжырымдар баяндалды. Жұмыс
соңында қолданылған әдебиеттер тізімі көрсетілді.

Білім-тәрбие беру мекемелерінің дамуы қоғамның тәрбие беру саласындағы
мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырудың маңызды алғышарты

Жас өспірімдерді өмірге дайындау және қоғамның тәрбие саласына қоятын
мақсаттарын жүзеге асыру, тиісті білім-тәрбие беру орындарының жүйесін
құрмастан, мүмкін емес. Сондықтан да, өндірістің дамуы және қоғамдағы
әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қиындау деңгейіне байланысты білім-
тәрбие беру орындарының саны мен мамандықтарының көбеюі және олардың
сатыларының өсуі байып тұрады. XІX ғасырдың соңына дейін олардың ең кең
тараған және негізгі түрі бастауыш мектеп болған. Содан кейін оның үстіне
жалпы білім беру мектебінің деңгейінің жоғарырақ сатылары, атап айтқанда,
орта және жоғары сатылары құрылды. Қзіргі кезде орта мектеп дүние жүзінің
дамыған елдеріндегі халыққа білім беру орындарындағы ең негізгі және кең
тараған түрі болып табылады.
Бастауыш мектптерге жаңа сатыларды қосу үрдісі үстінен ғана емес
астынан да жүрді. Осылай XІX ғасырда дами бастаған балабақшалар сияқты
мектепке дейінгі тәрбие беру орындарының жиынтығы XX ғасырда кең тарау
алды. Өмір, орта және жоғары буындығы инженерлі-техникалық жұмысшыларды
және мәдениет пен басқару саласындағы әр түрлі мамандарды кәсіби дайындауға
арналған арнаулы орта және жоғарғы оқу орындарын құруды және дамытуды талап
етті. XX ғасырдағы өндірістің техникалық негізінің жоғары қарқында дамуы
көпшілік мамандықтардың жоғары дәрежелі мамандарын дайындау және осы
мақсатта дүние жүзі елдерінің барлығында саны үнемі өсіп жатқан кәсіби-
техникалық оқу орындарын құру қажеттілігін туғызды. Осымен қатар клуб,
театр, кинотеатр т.б. сияқты мәдени орындардың саны көбеюде.
Білім тәрбие беру және мәдени орындардың кең ауқым алуымен қатар
олардың құрылымы мен сабақтастық қарым қатынастарын жақсарту үрдісі жүріп
жатыр. Осының бәрі әр елдің өзіндік спецификалық білім беру жүйесін құруға
алып келді.
Білім беру жүиесі дегенді қалай түсіну керек? Система өзі грек тілінен
шыққан және қазақ тіліне аударғанда біртұтас, бірнеше әр түрлі бөліктерден
құралған, бөліктердің құрылымы дегенді білдіреді. Мұнда білім беру жүйесі
деп кез келген елдегі қызмет атқаратын білім тәрбие беру орындарының
жиынтығын, олардың арасындағы байланыстарды және де сол орындардың құрылу
және жұмыс істеуінің ортақ принциптерін түсіну керек.
Әдетте әр елдің білім беру жүйесі келесі қызметтерді атқаратын білім
тәрбие мекемелерінен тұрады:
мектепке дейінгі тәрбие
жалпы орта білім
мектептен тыс білім беру және тәрбие
кәсіптік-техникалық білім
орта арнаулы білім
ғылыми және ғылыми педагогикалық кадрлар дайындау
мамандықты көтеру және кадрларды қайта дайындау.

Мектеп жүйелері

XX ғасырдың екінші жартысында алдыңғы қатарлы елдерде реформалар жүріп
өтті. Соның салдарынан олардың білім беру жүйелері маңызды өзгерістерді
басынан кешті. Міндетті білім беру мерзімі ұзарды, бастауыш және толық орта
мектептер аралығындағы мектеп сатысы пайда болды. Бастауыш және толық емес
орта білім алысымен, оқушылар негізгі үш білім алу ағымы бойынша бөлінеді:
1.Ары қарай университетте оқуға дайындауға арналған толық
жалпы білім беру мектебі.
2. Техникалық жоғары оқу орындарында оқуға дайындайтын
орта мектеп.
3.Кәсіби оқу орындары.
Жеке меншік оқу орындарының болуы мектеп жүйесіне тән нәрсе. Олар,
әрине, төлемақылы және олардың бір бөлігі қымбат және пұрсатты. Жеке меншік
және қоғамдық оқу орындарының бірге өмір сүруі оқудың зиялылығымен және
шіркеу мен мектептің қарым-қатынастарымен тығыз байланысты. Батыста жеке
меншік мектептердің барлығы дерлік түрлі шіркеулердің конгрегацияларының
меншігінде. Дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінің көбінде қоғамдық оқу
орындар шіркеу мен діннен оқшау (АҚШ, Франция, Япония). Бұл елдерде дінді
оқыту адамдардың жеке, өз жұмысы. Бірақ Англия мен Германияда дін ілімі
жалпы білім берудің стандартты бағдарламасына енгізілген. Мектеп саласына
қатысты мемлекет пен шіркеудің қарым-қатынастары егестен немесе мықты қарым-
қатынастардан бас тартып адал қарым-қатынастарға көшуге бет алды.
XX-шы ғасырдың соңғы ширегінде дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінде
білім беру жүйесінің күрт кеңеюі байқалды. Бұл процесс жоғары мектептің
экономикалық процестегі, өмір стандарттары туралы қоғамдық көзқарастарды
байытудағы ролін көсетті. Студенттердің әлеуметтік құралы айтарлықтай
өзгеріп, анағұрлым демократиялық болды. Университеттік және университеттік
емес жоғары білім беру бағдарламаларының құралы өзгеруде.
Жоғары мектеп оқу орындарының санының көбеюінің келеңсіз жақтары бар.
Олардың ең елеулісі білім беру сапасының төмендеуі болып табылады. Осы
проблеманы шешу мақсатында жоғары мектеп қызметіне мемлекеттік бақылау
жасау механизмі реформаландырылуда.

Мектептегі білім беру мен тәрбиелеу практикасы.

Мектептегі білім беруді жеткілікті жоғары дәрежеде ұстау қоғамның
қарқынды дамуының алғышарты. Жоғары дәрежеде дамыған индустриалды
мемлекеттер мектеп ісінде елеулі көрсеткіштерге қол жеткізді. Оларда оқу,
білім деңгейінің орта статистикалық көрсеткіші үнемі көтерілуде. Осылайша
Батыс Европада 1990-шы жылдардың басында ер жеткен тұрғындардың 95%-і ең аз
дегенде тоғыз жылдық мектеп білімі болды. АҚШ-та 1985-ші жылдың қарсаңында
ер жеткен тұрғындардың 85%-нің толық орта білімі болды.
Мектеп білімі бір бастан сөзсіз болып табылмайды. Оларға оқушыларды
дайындау сапасының төмендеуі түрткі болады. Білім берудің ең төменгі
көрсеткішін көтеру жаңа көріністің дамуына бой алдырды. Ол функционалды
сауатсыздық. Функционалды сауатсыз болып мектеп дәрежесінде міндетті білім
беру курсынан өткен, бірақ күнделікті өмір проблемаларын шешуге қажетті
оқу, жазу, есептеу қабілеттілігі жоқ адам саналады.
Мектеп бағдарламалары үнемі түзетулер мен өзгертулерге түсіп тұрады.
Мектеп бағдарламаларының негізі едәуір тұрақты болып келеді. Дегенмен
оларды үнемі жаңарту қажеттілігі ұдайы туып тұрады. Осыған мысал ретінде
мектеп бағдарламасына экология тақырыбын енгізуді алуға болады.
Жалпы білім беру мектептерінде оқу бағдарламасының бірнеше типтері
бар. Дәстүрлі тип болып міндетті бағдарламалар табылады. Жалпы білім беру
мектебінде міндетті курстардың саны оннан аспайды. Оқушылардың белгілі бір
бөлігіне арналған арнаулы бағдарламалардың саны едәуір көбірек. Олар:
факультативтер, таңдаулы курстар, ерекше оқу орындарының бағдарламалары.
Кейбір бағдарламалар, бағдары мен дәрежесіне байланысты, міндеттіден
арнаулыға ауыса алады. Арнаулы курстар тереңдетілген және жеңілдетілген
болуы мүмкін.
Дүние жүзі мектебінде дәстүрлі міндетті және арнаулы бағдарламалармен
қатар интегративті бағдарламалар кеңінен тарауда. Оның мысалы орта
мектептегі жаратылыс тану бағдарламасы болып табылады. Интегративті
бағдарламаның мақсаты-түрлі ғылымдардың және олардың өзара қарым
қатынастарының негізгі көріністерімен, заңдылықтарымен таныстыру.
XX-шы ғасырдың екінші жартысында дүние жүзі мектебі білім беру
бағдарламаларын реформалауға кірісті. Бағдарламалар құрамы мәселесіндегі
кертартпалықты сақтаған жағдайда, бұл реформалар оқуды икемдірек қылуға,
жаңаруға бейімдірек болуға, оған жалпы және жекешелендірілген міндеттілік
және таңдаулылық дәрежесін беруге бағытталады. Мектеп бағдарламаларын
өзгерту екі түрлі жолмен жасалады: 1. Экстенсивті.
2. Интенсивті.
Бірінші жол дәстүрлі болып табылады. Ол бөлшектелген пәнді білім
беруді қарастырады. Мерзімінің өсуіне, ауқымының кеңеюіне қарай мұндай
білім беру, сапасы жағынан барлық оқу пәндеріне бірдей дәрежеде тарайды.
Интенсивті типтегі бағдарламалар ең алдымен оқу материалын жете түсінуге,
ұғынуға бағытталады.
“Мектеп жарылысы” (дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінде көпшілік
орта мектептің пайда болуы) сапасы жағынан бөлек білім беру мен оқуды
дифференциациялау жүйесін құру және дамытуға түрткі болды.
Дифференциацияның негізгі формасы оқу орындарын түрлі типтерге, сондай-ақ
мектеп ішідегі топтарға және профильдерге, класс ішінде топтарға бөлу болып
табылады.
Дифференциация біртекті емес және қарама-қайшы түрде жүреді. Оның,
құралы төлемақылы білім және емтихандар жүйесі болатын, әлеуметтік іріктеу
механизміне айналуы сирек емес.
XX-шы ғасырдың соңында дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінде толық
емес орта білім беру орындары қалыптасты. Оның қабырғаларында
дифференциацияланған білім беру жүзеге асырылды: кіші орта мектеп(АҚШ және
Жапония), біріккен мектеп(Англия), ортақ мектеп( Германия), біртұтас
колледж (Франция).
Бастауыш немесе толық емес орта мектептен кейін дифференциация түрлі
типті толық жалпы білім беру орындарында жүзеге асырылады: грамматикалық
және қазіргі мектептерде (Англия), реалды училищеде, гимназияда және
негізгі мектепте (Германия), технологиялық, кәсіби және жалпы білім беру
лицейлерінде (Франция), жоғары орта мектепте (АҚШ, Жапония). Осы оқу
орындарының негізгі ерекшелігі бағдарламалардың дифференциациялануы болып
табылады.
Дүние жүзі мектептерінде дарынды балалар мен жеткіншектерді оқытуға
деген ықылас өсуде. Дарындыларға арналған ерекше мектептер пайда болды.
Оларда оқыту мазмұндырақ бағдарламалар бойынша жүргізіледі. Оқу жастар
дарынын ашуды, қабілеттілігін көрсетуді үндейді. Сонымен қатар жай
мектептерде дарынды балаларға арналған тереңдетілген кластар
ұйымдастырылады.
Дарынды оқушыларды мақсатты түрде дайындау мен оқыту саясатының
қажеттілігі бар. Өйткені ол ұлттың келешегін құруға түрткі болады.
Ғалымдардың жүргізген санағы бойынша әр түрлі жастағы адамдардың 3-8%-нің
үздік қабілеттері бар. Бірақ олардың барлығы өздерінің сол қабілеттерін
көрсете алмайды.
Мүгедек және ақыл-ой дамуындағы кері ауытқулары бар балаларды оқыту
мәселесіне көп көңіл бөлінуде. Бұл қазіргі мектеп ісінің маңызды бағыты.
Сондай-ақ орнын толтырушы білім беру туралы айта кеткен жөн. Ол
оқушылардың үлгермеушілігін, қанағаттанарлықсыз дайындығын жоюға арналып
ұйымдастырылған. Орнын толтырушы білім беру практикасы мектеп пен жанұя
қарым-қатынасын, психология мен ориентация мамандарын тартуды, жеке тәсілді
қарастырады. Мұндай оқудың ерекшеліктері - қосымша сабақтар, кластардың
толмауы, бейімделу кластарының болуы, бір класта қайта оқу, т.б.
Шет ел мектебі адамгершілік тәрбиесінде бірталай тәжірибе жинақтады.
Соның салдарынан көлікте үлкендерге орын беруден бастап біреудің
қиыншылығына көмектесуге дейінгі тиісті мінез-құлық құрылады. Батыста
мінездік тәрбие методикасы кең тарған. Ол тәрбиелеушілер мен
тәрбиеленушілер арасындағы еркін жағдайды, серіктестікті қарастырады.
Оқушылардың өз-өзін басқаруы дербестік пен белсенділікті тәрбиелеуде
маңызды роль атқарады. Оқушылардың өзін-өзі басқаруының дәстүлі түрі-
оқушылардың мұғалімге класта тәртіпті сақтауға көмектесуі, кластан тыс
жұмыстарды жүргізуі. Әдетте мұндай жүйенің оқушылар кеңесі формасы болады.
Оқушылардың өзін-өзі басқаруы тәрбие нәтижесін тез жақсартады деген
үміт ақталмады. Ол мектеп басшылығының қысымында болды және оқушылардың
дербестігі мен белсенділігін толық мадақтамады. Осының себебінен олардың
мектеп кеңестері алмастырды Олардың құрамына оқушылар, мұғалімдер, ата-
аналар, басшылық өкілдері мен қоғам өкілдері кіреді. Олардың қызметінің
айрықша бағыттары - оқушыларды мектеп өміріне тарту, балалардың
дербестігін, өз көз қарастары мен талаптарын жақтай алу қасиетін дамыту,
қарым-қатынас жасау мәдениетін тәрбиелеу. Мектеп кеңестері мектептегі
психологиялық ахуалды жақсартты.
Планетарлы саяси өзгерістермен байланысты тәрбие беруде маңызды
өзгерістер болды. Бейбітшілік рухындағы тәрбие көлемі өсті. Нәтижелі
ұлтаралық тәрбиеге бағытталған жоспарлар жүзеге асырылуда. Осындай оқу
жобаларының бірі – халықаралық бакалавриат оқу орындары. Олардың мақсаты
ұлттар арасындағы түсінушілік рухын жетілдіре тәрбиелеу. 1996-шы жылы
жоспарға 83 елдің 600-ден астам оқу орындары қатысты.
Дүние жүзінде көпмәдениетті тәрбие кең тарауда. Бірақ оның көлемі
алдыңғы қатарлы елдерде бірдей болып келмейді. Мұндай тәрбиенің тәжірибесі
екі тілді бағдарламалы жеке меншік мектептерде жиналған. Онда балалар
мемлекеттік тілде және өзі жататын этникалық топ тілінде оқытылады. Мұндай
мектептер балаларға өздерінің этникалық ерекшелігін ажырата білуге
көмектесу мақсатында құрылған.
Дүние жүзі мектебі саяси мәдениет тәрбиесіне көп көңіл бөледі
(азаматтық тәрбиеге). Бұл үшін оқу бағдарламасына рольдік ойындарды
енгізеді (“Сайлау”, “Ереуіл”, “Сот”, т.б.), оқу процесінде үлкен орын
қоғамдық-саяси пәндерге бөлінеді. 1980-1990-шы жылдары Францияда,
Германияда және Жапонияда орта мектеп бағдарламасында азаматтану курсы
пайда болды.
Тәрбиенің дәстүрлі саласы – оқу процесінде тәрбиелеу.
Оқу бағдарламалары ең алдымен оқушылардың өнегелілік, ой, дене, еңбек
тәрбиесі мәселелерін шешуді қарастырады. Сонымен бірге қоғамдық пәндер
ерекше орында (әдебиет, тарих, қоғам тану, шет тідер, т.б.). Бұл пәндер
руханилықтың, отан сүйгіштіктің, адамгершіліктің, азаматтықтың көзі ретінде
қарастырылады.
Көптеген елдердің мектептерінде арнаулы рухани тәрбие сабақтары
жүргізіледі. Дін рухани тәрбиедегі өз орнын әлі сақтауда. Конфессионалдық
оқуға тиым салу, дүние жүзі діндерінде негізі қаланған жалпы адамзаттық
идеалдардан бас тарту болып саналмайды.
Уақыт талабына жауап ретінде оқу бағдарламаларында жаңа пәндер пайда
болады. Олардың негізін есірткіге қарсы, ішімдікке қарсы, табиғатты қорғау
тақырыптары құрайды. Бұл тақырыптарды дәстүрлі мектеп пәндеріне қосады.

Білім беру жүйесінің негізгі факторлары. Білім беру мен тәрбиенің
приоритеттері және проблемалары.

Білім беру жүйесінің дамуына бірқатар факторлар әсер етеді. Олардың ең
негізгілерін қарастырайық.
А) Қоғамдық өндірістің даму деңгейі және оның ғылыми –техникалық
негіздерін толық жетілдіру. Жоғарыда айтылып кеткендей қоғамдық өндірістің
ғылыми-техникалық деңгеиінің дамуы мен өсуі өндірушілердің басым
көпшілігінің жалпы білімдік және техникалық дайындығының жоғары дәрежеде
болуын талап етеді. Осы нақты мұқтаждық мектеп жүйесін құру, дамыту және
оны үнемі жетілдіру қажеттілігіне себеп болады. Сондықтан да техника
жағынан жақсырақ дамыған елдерде түрлі мектептер жүйесі тезірек дамиды,
білім-тірбие беру мекемелеріне жаңа түрлері ертерек пайда болады және
құрылады. Осылайша Англияда бастапқы білім беру XІX-шы ғасырда міндетті
болды. Техникалық өндірісі жоғарырақ дамыған елдерде жалпы білім беру және
кәсіптік орта білім беру мекемелерінің жүйесі жоғары қарқында кеңейді.
Сонымен қатар университеттер және түрлі арнаулы жоғары оқу орындары ашылды.
Қазіргі таңда ғылыми– техникалық прогрестің әсерінен дүние жүзінің барлық
елдерінде арнаулы орта және жоғары, әсіресе университеттік білім берудің
рөлі айтарлықтай өсуде, көпшілік мамандық жүмысшыларын дайындауға арналған
кәсіптік-техникалық оқу орындарының жүйесі жоғары қарқында дамуда.
Ә) Қоғамның саясаты және оның әр түрлі топтарының мүдделері. Кез
келген елдегі білім-тәрбие беру мекемелерінің және жалпы білім беру
жүйесінің дамуы қоғамның саясатының әсерінсіз бомайды. Өзінің мүлкі және
саяси деңгейі жағынан әр түрлі топтары бар қоғамда білім беру жүйесі екі
жақты түрде болады, яғни білім-тәрбйе беру мекемелерінің бірқатары қоғамның
ауқатты тобына арналған болса, ендігілері төменгі топтарға қызмет етеді.
Үндістан сияқты адамдары түрлі касталарға бөлінетін елдерде сол түрлі
касталардың балаларын оқытатын арнаулы бөлек мектептер бар.
Б) Халықтың білім беру саласындағы тарихи тәжірибие және ұлттық
ерекшеліктер. Әр елдің білім беру жүйесі оқу-ағарту саласындағы тарихи
тәжірибенің және ұлттық дәстүрлердің әсері арқылы да құрылады. Бұл,
мысалға, кейбір мұсылман елдерінің әр түрлі мектеп сатыларында және тағы
басқаларында ұлдар мен қыздарды бөлек немесе бірге оқыту практикасында
крініс табады. Осылайша бірқатар елдерде бастапқы білім беру алты класты
қамтыса, басқаларда бес немесе төрт класты қамтиды. Осы ерекшеліктердің
бәрінде білім берудегі ұлттық ерекшеліктер үлкен роль атқарады.
В) Педагогикалық факторлар. Педагогикалық фактолардың білім беру
жүйесіне тигізетін әсері әр алуан болып келеді. Мысалы, алғашында, бала
бақшаларды ашуға әйелдердің уақытын өндірісте жұмыс істеуге босату себеп
болды. Содан кейін оған тек педагогикалық фактор үлкен әсерін тигізеді. Ол
балалардың ерте жастан бастап тәрбиеленуі мен олардың мектепке дайындығын
жақсарту қажеттілігінен болды. Педагогикалық фактор мектептердің түрлі
типттерін және басқа да оқу орындарын құруда маңызды роль атқарады. Атап
айтқанда, педагогикалық көзқарас бойыша, кәсіби білім беру тиісті жалпы
білімдік дайындық негізінде, арнаулы оқу орындарында жүзеге асырылады.
Сондықтан да дүние жүзінің түрлі елдерінде кеңінен тарала бастаған кәсіби
оқу орындарының жүйесі тиісті жалпы білім беру мектептерінің сатылары
негізінде дамуда.
Дүние жүзі қауымдастығының алдында жалпы мақсат тұр. Ол – жалпы
адамзаттық құндылықтар негізінде тәрбиенің проблемалары мен приоритеттерін
анықтау. Осы приоритеттер мен проблемалардың қатарына басқа нәсәлдерге,
діндерге, әлеуметтік құрылымдарға деген толерантты көзқарастар; тұлғаның
рухани қасиеттері; басқаларға деген жанашырлық сезім; көмек көрсетуге
әзірлік және бейбітшілікке бағытталған тәрбие жатады. Осы приоритеттер мен
проблемалар әр елде ұлттық және қоғамдық ерекшеліктер негізінде
қарастырылады.
1980-1990-шы жылдар қарсаңында жалпы идеологиялық егес аяқталды. Оның
салдарынан тәрбиеге халықаралық қатынас және бейбітшілік идеясы рухындағы
күрделі түзетулер жасалды.
Тәрбие және саясат проблемасына арналған айтыс жалғасуда.
Батыста кез келген саяси-идеологиялық бағдарлардан тыс тәрбиелеу
жүйесі дәстүрлі қарқынды түрде дамыған. Бірақ, тәжірибенің көрсетуі
бойынша, саясаттан тыс тәрбие ақиқаттан гөрі жай мәлімдемеге ұқсайды.
Сондықтан да тәрбие мәселесі түрлі саяси күштердің белгілі объектісі болып
табылады.
Планетарлы саяси-идеологиялық қарама-қайшылықтардың әлсіреуінің
салдарынан, түрлі жерлер мен елдердегі ұлтшылдылықтың, этноцентризмнің және
нәсілшілдіктің көріністерінің күшеюіне байланысты тәрбие проблемаларының
бірінші орынға шығуына жол ашылды. Негізінде басқа халықтардың мәдениетін
танып білу және оқу қажеттілігі жататын ұлтаралық тәрбие маңыздылығы
көтерілуде.
Ұлтаралық тәрбиемен қатар ұлттық және этникалық кіші топтардың
тәрбиелік және мәдени ерекшеліктері мен мүдделерін есепке алу қазіргі
заманның қажеттілігі(көп мәдениетті тәрбие). Көп мәдениетті тәрбие біреуі
үстем болатын мәдениеттердің өзара қарым-қатынастарына ерекше көңіл бөледі.
Көп мәдениетті тәрбие мен ұлтаралық тәрбиенің ұқсастықтары мен
айырмашылықтары бар. Көп мәдениетті тәрбие ұлтаралық тәрбие сияқты ұлт
аралық және этнос аралық қатынастарды, бірлік пен түсінушілік сезімін
құруды қарастырады; дискриминацияға, ұлтшылдылыққа және расизмге қарсы
күреседі. Сонымен қатар оның ұлтаралық тәрбиеден айырмашылығы ол мәдени
және білім беру құндылықтарын танып білуге, плюралистік мәдени орта
жағдайындағы түрлі мәдениеттердің қарым-қатынастарына, басқа мәдени
құндылықтарға бейімделуге бағытталады. Сондықтанда, этникалық және ұлттық
ерекшеліктерді ескерудің көп мәдениетті тәрбиеде маңызы зор. Көп мәдениетті
тәрбиенің өзектілігі қазіргі қоғамдағы болып жатқан интеграция үрдісінен,
сонымен қатар, саяси және экономикалық үрдістерден түып отыр. Көп
мәдениетті тәрбие интеграция жағдайында үлкен және кіші ұлттардың
тіршілігін қолдайды.
Дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдері көп мәдениетті және көп этникалық
қауымдастықтар қатарына жатады. Осы елдердегі үлкен және кіші нәсілдердің
толерантты қатар өмір сүру қажеттілігі бар. Ол көп мәдениетті тәрбиені
мектеп саясатының құралы мен принципі деп қабылдауды қажет етеді. Көп
мәдениетті тәрбие бір жағынан үстем ұлттардың тәрбие жүйелері мен нормалары
арасындағы, екінші жағынан этникалық кіші топтардың арасындағы қарама-
қайшылықтарды жоюы керек. Ол этникалық топтардың, үлкен этникалық топтардың
мәдени және білім беру монополиясын қабыл алмаған кезіндегі, бірігуіне жол
ашады.
Дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінің көп мдениетті тәрбиесінің
өзіндік ерекшеліктері бар. Осылайша, АҚШ-та, жергілікті тұрғындардың
этникалық құрамының көптігі жағдайындағы біртұтас азаматтық қоғам құру
процесімен байланысты бола тұра, ол америка ұлтының құрылуына және сонымен
қатар кіші этникалық топтардың, әсіресе, афро-американдықтардың мүдделерін
қамтамасыз етуге қызмет етеді. Батыс Европада көп мәдениетті тәрбиенің,
мемлекет саясаты деңгейінде, мемлекеттің біртұтастығына қауіп туғызатын
және оңашалануға ұмтылу көрінісін туғызатын жәйт ретінде қаралуы сирек
емес. Бірақ ол күнделікті нәрсе. Қоныс аударушылардың миллиондаған топтары
тәрбие мен білім беруді, бір жағынан, Европа мәдениетіне кіру тәсілі деп,
ал екінші жағынан - өз мәдениетін сақтап қалу тәсілі деп біледі.
Урбандалу және экологиялық дағдарыс кезінде тәрбие беруде көпдеген
қиыншылықтар пайда болды. Балалардың арақатынас көлемі қысқарды.
Оқушылардың өмірі тек сабақтармен ғана анықталды. Осы және басқа да
факторлар өсіп келе жатқан ұрпаққа адамгершілік тәрбиесін беруге кедергі
жасады.
Қазіргі қоғам жастар арасында пессимизмді, антигуманизімді туғызады,
этникалық және рухани деңгейін төмендетеді. Қазіргі заманда жастар
арасындағы қылмыстық, нашақорлық, маскүнемдік, жезөкшелік көбеюде.
Жастардың рухани дамуындағы кемістіктер – көпдеген факторлардың нәтижесі.
Оның арасындағы тәрбие берудегі ақауларды айта кеткен жөн.
Дүние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінің педогогикалық және қоғамдық
топтарының назары білім беруді демократизацияландыру проблемасына аударылып
отыр. Осы проблеманы қарастырудың екі түрлі тәсілі бар. Біріншісі
эгалитаризм (жалпыға бірдей теңестіру ) және жалпы білім берудің
біржақтылығы негізінде құралған. Екіншісі жеке қабілеттілікке, бейімділікке
және қызығушылыққа сай білім беруді диверсификациялау қажеттілігінен туады.
Демократиялық білім беру жүйесі идеясы ең алдымен білімнің жалпыға
бірдей ашықтығын, оқу орындарының автономиялығын, мектеп сатыларының
сабақтастығын ойластырады. Ол оқу прцесін адам шығармашыл және еркін
ойлайтын, іс-әрекет жасайтын адам қалыптастыратындай етіп ұйымдастыруды да
қарастырады.
Қоғамдық проблемалардың ең өзектілерінің бірі-білім алу құқығына
кепілдік проблемасы. Білім алудағы тең мүмкіншіліктер оқу орындарының кез
келген түрінің ашықтығын және әр адамның өз бейімділігін белгілі бір
бағытта пайдалану мүмкіншілігін білдіреді.
Білім алу құқығын жүзеге асыру, пайдалану, көп адамдардың білім алу
мүмкіншілігін шектейтін әлеуметтік теңсіздіктердің сәерінен өзекті
мәселелердің бірі болып табылады. Қазіргі заманда мектеп жүйесінің
салыстырмалы демократизмі мен білім алудың әлеуметтік факторлары арасындағы
қарама-қайшылықты туғызды. Дүние жүзі қауымдастығы, сол қоғамдық және
мүліктік статустардың айырмашылығынан туған, қарама-қайшылықтарды
әлеуметтік және педагогикалық шаралар арқылы шешеуі тиіс.
Міндетті білім беру проблемасы қазіргі заманда елеулі болып
табылады.Балалардың мектепке бармауының көрінісі көбінесе тұрғындары
қолайсыз экономикалық жағдайда өмір сүретін елдерде байқалады.
Білім беру сапасының орта көрсеткішінің төмендеуі алаңдатарлық мәселе.
Педагогтардың көбі көпшілікке спалы білім беруді ұйымдастыру жолдары бар
екендігіне толық сенеді. Олардың ішіндегі ең нәтижелісі білім беруді
диверсификациялау (дифференциациялау) жолы. Ол оқушылардың жан-жақты
қызығушылықтары мен бейімділіктерін және қоғамның түрлі қажеттіліктерін
қанағаттандыруға бағытталған оқыту және ұйымдастыру шараларының кең ауқымын
қамтиды.

Түрлі елдердегі білім беру жүйесінің ерекшеліктері және оның даму
тенденциялары.

Қазіргі мектептің тәрбиесінің негізі рухани, өнегелі тұлға құру болып
табылады. Бірақ бұл процесс айтарлықтай қарама-қайшы. Бір жағынан мектепте
авторитарлы тәрбиенің дәстүрлері сақталады. Екінші жағынан тұлғаның
дербестігінің, эвристикалық ойының, адамгершілік және мәдени жақтарының
дамуымен байланысты тенденциялар кең тарауда.
Ғасыр соңында педагогикалық білім берудің дамуының басты тенденциялары
анықталды: жоғары білімге мұғалім мамандығын алу шарты ретінде бағдарлау;
психологиялық, педагогикалық дайындықты күшейту мен қиындату; білім беру
бағдарламасындағы мамандықтардың көп жақтылығы; педагогикалық кадрлардың
мамандық дәрежесін көтеру жүйесін толық жетілдіру; түрлі оқу орындарында
қатар білім алу т.б.
Маңызды тенденциялар мектепті басқару кезінде көрініс алды. Мектеп
жұмысын басқару кезіндегі қатаң орталықтандыру мен кең автономиялық
арасында келісім құруға ұмтылу байқалды. Осы ерекшеліктердің және
тенденциялардың көп тарамды және әр түрлі болып келгенімен олар дүние
жүзінің көптеген елдерінің білім беру жуйелерінің дамуында көрініс табады.
Олардың ішіндегі ең маңыздылары келесілер:
а) Қоғамның жергілікті тұрғындарды білім берудің жоғары деңгейіне
тартудағы үлкен құштарлығы әлеуметтік және рухани прогрестің алғышарты.
Кезінде атақты неміс гуманисі Вильгельм Фон Гумбольт: “Неғұрлым білім беру
мен мәдениет деңгейіміз жоғары болса, соғұрлым біз адамға жақынырақ
боламыз”-деген. Бұл, әрине, түсінікті. Адам мен қоғамның дамуы біртұтас
үрдіс. Өндірістің қарқынды түрде жетілдірілуі, ғылымның, қоғамның техникасы
мен мәдениетінің дамуы оның өміріне, жақсы тұрмыс-халіне және рухани
байлығына едәуір қолайлы жағдайлар туғызады. Бірақ осы рухани байлылықты
сезіну адамның өзінің білімділігімен және жан-жақты қабілеттерінің дамуымен
байланысты. Сондықтан-да, қоғам, оның мұрасын және байлығын пайдалана
алатындай қылып, оған білім беру мен мәдениетті жақындатуға ұмтылады.
Осының әсерінен дүние жүзінің көптеген елдерінде барлық білім мен тәрбие
беру мекемелерінде оқудың жалпыға бірдей қол жетерлік екендігі ресми түрде
жарияланды. Дамыған елдердің бірқатарында (Англия, Германия, Франция, АҚШ,
т.б. )жалпы, тіпті міндетті орта білім қолға алынуда, мектепке дейінгі
тәрбие беру мекемелерінің, жалпы орта және кәсіби мектептердің жүйесі
кеңейтілуде, жоғары білім беретін университеттердің, түрлі институттардың
және колледжілердің саны көбеюде.
1957-ші және 1961-ші жылдары ғарышқа ұщырылған спутник пен адамға
американдықтар ғарыштық зерттеулерді тездету және білім беруді дамыту
бағдарламаларымен жауап қайтарды. 1990 - шы жылы президент Джордж
Буштың нұсқауы бойынша
“2000-шы жылғы Америкаға арналған білім беру саласындағы стратегия”
атты бағдарлама құрылды. Онда АҚШ-тың математиканы, табиғат ғылымдарын
меңгеруде, практикалық проблемалар мен тапсырмаларды дәлелдеу мен шығаруда
дүние жүзінде бірінші орында болуы қарастырылған. АҚШ президенті Билл
Клинтон сайлау алдындағы компаниясы кезінде “Білім беруден маңызы көп
ешқандай қызмет саласы жоқ. Біз бәсекелі күрестің табысы көп мөлшерде білім
деңгейіне тәуелді заманда өмір сүреміз.”-деген.
ә) Ақысыз білім беруді қамтамасыз ететін мемлекеттік жалпы орта білім
беретін және кәсіби мектептердің, сонымен қатар жоғары оқу орындарының
жұйесін кеңейту. АҚШ-та, мысалға, мектептердің 90%-і мемлекеттік. Бұл оның
азаматтарына, мүліктік жағдайына қарамастан, қажетті білім алуына жол
ашады. Мемлекеттік оқу орындарының жүйесін дамыту дүние жүзінің көптеген
елдеріне тән. Бұрынғы СССР республикаларында барлық білім мен тәрбие беру
орындары мемлекеттік, жалпыға бірдей ашық және ақысыз болған.
б) Жеке меншік жалпы орта білім беру және кәсіби мектептерде,
сонымен қатар жеке жоғары оқу орындарында білім берудің ақылық тенденциясы
сақталуда. АҚШ-та жеке меншік мектептегі оқу жылына 7-10 мың долларды
құрайды, бала бақшадағы тәрбиенің төлем ақысы айына 40-500 долларды
құрайды. Жоғары дәрежедегі университеттерде ол 17-20 мың долларға дейін
жетеді, және де осы фактор студенттерді өзінің оқуы мен тұрмысына ақша
табуға мәжбүр етеді.
Жапонияда 6 мен 15 жас аралығындағы балалардың бастауыш және орта
мектептің бірінші сатысындағы білім алуы жалпыға бірдей және төлемақысыз
деп жарияланған. Ал орта мектептің екінші сатысы жартылай ақылы, және де
осы екінші сатыдағы мектептердің санының өсуі қоғамның ауқатты тобы тұратын
аудандарында байқалады. Иватэ префектурасында мың міндетті білім беру
мектептерінің 130-ы ғана мемлекеттік (ақысыз) екінші сатыдағы мектептер.
Токиода олар 60%-тен асады, ал Иокогама мен Осакада – 40%. Көбіне олар үш
мыңға дейін оқушылары бар, өте ұлкен төлемақылы оқу орындары.
Әрине, жеке меншік жалпы білім беру мектептерінің және жоғары оқу
орындарының болуы білім берудегі айқын теңсіздіктерге біршама жағдай
жасайды. Бірақ олар білім берудің жоғары сапасын және жоғары дәрежелі
мамандарды дайындауды қамтамасыз етеді де, олар арқылы ғылымның, техниканың
және мәдениеттің қарқынды дамуына түрткі болады.
в) Білім беру жүйесін мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру ұлғаюда.
Дұние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінің барлығында дерлік мектеп -
қаржыландырудың объектісі болып табылады. Осы елдерде ХХ-шы ғасырдың екінші
жартысында мектепке қаржы бөлу бюджеттің негізгі баптарының бірі болып
бекініп, жалпы ұлттық кірістен тезірек өсті.Мысалы, АҚШ-та, білім берудің
қажеттіліктеріне федералды бюджеттен 12% қаржы бөлінеді. Басқа елдерде бұл
проценттің айтарлықтай аз болуы мектепте білім беру және білім мен тәрбие
жұмысының сапасының тежелуіне әсер етпей қоймайды.
г) Білім беру мен мектеп қажеттіліктеріне түрлі қаржы көздерінен
қаражат тарту. АҚШ-та орта білім беруді дамытуға бөлінетін 12% қаржы
федралды үкіметтің шығындарынан тұрады. Оның 50%-і штат үкіметінен және 40%-
і жеке меншікке салынатын салықтан түседі.
Мұндай сандар бізді ойландырмай қойиайды. 1988-ші жылғы деректер
бойынша СССР-да мектептегі бір оқушыға арналған құрал-жабдықтардың бағасы
орта есеппен алғанда 60 сом, ал жақсырақ жабдықталған мектерде 300 сомға
дейін жеткен. Ал Швецияда бұл АҚШ-тың 1000 долларына дейін теңелген. СССР
жоғары оқу орындарында бір судентке деген құралдардың бағасы орта есеппен
алғанда 2300 сом болды, ал ең мықты жоғарғы оқу орындарында (Москва
авиация институты сияқты) - 10000 сом болған.
ғ) Мектептің муниципалдық басқару принципін кеңейту. АҚШ-тың федералды
үкіметі мектептерге қаржы және техника жағынан көмек көрсету арқылы оларды
бірдей мүмкіндіктермен қамтамасыз етеді, бірақ оған бағыт, бағдар бермейді
және олардың қызметін басқармайды. Оны бөлек штаттардың үкіметтері де
істемейді. Бұл қызметті, мектептердің білім-тәрбие жұмысы стратегиясын
істеп шығаратын, штаттардың жергілікті білім беру кеңестері атқарады. Бұл
кеңес құрамына педагогтар, заңгерлер, өндіріс өкілдері және басқа да
мамандар кіреді. Осының бәрі жергілікті талаптарды жақсырақ ескеруге және
соларға сай жастарды оқытуға және тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады.
д) Әр типті мектептерді және олардың құрылымдық ерекшеліктерін
кеңейту. Бұл тенденция оқушылардың мектепте білім алуының соңғы сатыларында
нақты анықталатын түрлі бейімділіктері мен қабілеттілктері негізінде
құрылады. Әрине барлық оқушыларды бір ғана бағдарламалар бойынша оқыту
мақсатқа сай емес еді. Бұл жерде мектеп орналасқан аумақтың
ерекшеліктерінің және жергілікті өндіріс қажеттіліктерінің маңызы зор.
Сондықтан да дүние жүзінің көптеген елдерінде өзіндік ішкі құрылымы бар
түрлі типті мектептердің тармақталған жүйесі бар: Мысалға, Австрияда
мектептің негізгі үш типі бар. Бірінші типке математика мен жартылыс
ғылымдары пәндерін тереңдете оқытатын реалды гимназиялар жатады. Екіншіге
жалпы білім беру негізінде тиянақты арнаулы-экономикалық білім беретін
экономикалық реалды гимназиялар жатады. Ал енді үшінші типке негізгі көңіл
шет тілдерді оқуға бөлінетін ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.