СПИНОЗА

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

СПИНОЗА

(1632-1677)

Атақты Нидерланды философы Бенедикт (Барух) Спиноза 1632 жылы
(қарашаның 24-інде) Амстердамда (Нидерландының орталығы) туып, 1677- жылы
(23- ақпанда) қайтыс болған. Оның басты шығармалары - "Этика"(1675), "Құдай-
саяси трактат"(1670), "Саяси трактат " және "Зердені жетілдіру туралы
трактат ".Оның басты ұстанымы:”Мен әрекеттенсем – менің өмір сүргенім”.
"Этика " — Спинозаның ең басты шығармасы саналады. “Этикада”:Спиноза:
”Дене әрекеті адамның ақыл ойына дәл де артық ықпал етеді. Дене әрекеті
идеяны тілден де дәлірек жеткізеді ” деген ойда болды. Ол философ қайтып
кейін ғана жарық көрген. Мұнда оның метафизикасының басты мәселелері
қарастырылып, өз шешімін тапқан. "Этиканы " Спиноза геометриялық әдіспен
құрастырып, дәлелді түрде мазмұндаған. Аударуға біз "Этиканың " "Құдай
туралы" дейтін бірінші бөлімін таңдап алдық, өйткені осы бөлімде Спиноза
метафизикасының басты ұғымдары мен принциптері түсіндіріледі. Біздің
аудармада барлық анықтамалар, аксиомалар, теоремалардың көпшілігі
қамтылғанымен, орын аздығынан дәлелдерінің тек кейбірі ғана келтірілді.
Спиноза философиясының нсгізгі өзегі құдай мен табиғатты бір нәрсе деп
тану, сондықтан да табиғат жаратылған емес, мәңгі бар, оны ғылыми тұрғыда
тануға болады. Сол үшін оны еврейлердің діни қауымынан шығарып тастаған,
қудалаған.

Құдайілімдік-саяси трактат

Еркін мемлекетте әркімге не тілесе, соны ойлауға және не ойласа, соны
ойлауға және не ойласа, соны айтуға болатыны көрсетіледі

Егер де ақылға әмір жүргізу, тілге әмір жүргізгендей, жеңіл болса,
онда әркім тыныш қана патшалық етіп, ешқандай да зорлықшыл басқару болмас
еді, өйткені әркім басқарушылардың әдет-ғұрпына сәйкестеніп өмір сүріп, тек
солардың шешімдсрінің негізінде ғана не ақиқат немссе не жалған, не жақсы
немесе не жаман, не әділ емес екені туралы пікірін айтар еді.
Бірақ, бұл яғни ақыл басқаның өкіміне шектеусіз бағынуы болмауы тиіс,
өйткені ешкім өзінің табиғи құқығын, немесе өзінің еркін пайымдау және
қандай да болмасын заттар туралы пікір айту қабілетін басқаға аудара
алмайды, және де ешкімді бұған мәжбүрлеуге болмайды. Осыдан, демек, ақылға
қол сұғатын басқару зорлыкшыл баскару және де жоғары ұлык, тегі, өз
азаматтарына әділетсіздік жасап, олардың кұкығын иемденіп кеткен болып
шығады, егер дс әркімге нені ақиқат есебінде қабылдап, нені жалған ретінде
жоққа шығаруын одан әрі, әркімнің ақылы қандай пікірлерге сүйеніп, құдай
алдында бас иуге көнуге тиістігін нұсқағысы келсе: бұл әркімнің ешкім,
тіпті ол мұны қаласа да, айыра алмас кұқығы ғой. Пікір коптсген, тіпті
мүмкін емес дейтіндей тәсілдермен алабөтен болуы мүмкін екенін, және де, ол
басқаның өкімінде тікелей болмағанымен, дегенмен басқаға тәуелділігінің
дәрежесі соншалықты, оны (пікірді) әділ түрде еркін емес деп есептеугс
болатынын, мен мойындаймын. Бірақ, бұл арада өнер қаншама әккілік танытса
да, әркімнің жеткілікті дәрежеде өз зерделері бар екенін және көзқарастарда
да дәм жөніндегі сиякты айырмашылықтар көп болатынын адамдар әрқашан
білген. Айлакерлікпен емес, құдайдың берген мейірімінің арқасында өз
халқының пікіріне жоғары дәрежеде әсер етпек, бәрін де құдайдың шабытымен
айтқан және істеген Моисейдің өзі де, дегенмен, халықтың ыбыр-сыбырынан,
қыңыр сөзінен құтыла алмаған, ал басқа монархтар одан бетер; егер де осыны
әлдеқандай түрде ойлау мүмкін болса, онда да оны тек монархиялық мемлекет
үшін ғана ойластыруға болар еді, бірақ тіпті де бәрі әріптесіп немесе
халықтың көпшілігі болып басқарылатын демократиялық мемлекет үшін емес:
мұның себебі, менің ойымша, бәріне де аян.
Сонымен, жоғарғы өкіметтер бәрін де өз қарауында ұстайды және де
олар құқықтың және бекзаттылықтың тусінлірушілерміз деп қаншама
ойлағанымен, олар, алайда, ешқашан адамдарды әлдебір заттар туралы өз ойлау
салтына орай пікірлер айтпауға және соған сәйкес әлдебір аффектіні
сезінбеуге мәжбүр ету қолдарынан келмейді. Әрине, өкіметтер өзгелеріне
сөзсіз көнбегендердің бәрін құқық бойынша жау санауы мүмкін, бірақ біз
енді олардың құқығын сөз қылмаймыз, әңгіме ненің пайдалы екенінде. Олар
құқық бойынша асқан зорлықпен патшалық құрып, ең бір түкке тұрмайтын
сылтаумен азаматтарды өлімге бұйыртуы мүмкін екенін мен білемін: алайда,
ақыл есін жоғалтпай тұрып мұны істеуге болады деп, ешкім де айта алмайды.
Бұдан да әрі, олар мұны бүкіл мемлекетке үлкен қауіп туғызып қана жасай
алатын болғандықтан, біз оларға осы және осындай нәрселер үшін шексіз күш
қуат бар екенін жоққа шығара аламыз, ал, демек, оларда бұл үшін шексіз
құқық та жоқ, өйткені біз көрсеткендей жоғарғы өкіметтердің құқығы олардың
күш қуаты мен анықталады.
Сонымен, егер ешкім не туралы пікір айтып, ойлауға деген өз еркін
қиғысы келмейтін болса, ал әркім табиғаттың ұлы құқығы бойынша өз
ойларының қожасы ғой, онда бұдан, мемлекетте өте жаман салдардың
қауіптенбей, адамдар, олардың әртүрлі және қарама-қарсы ойлары болғанына
қарамастан, алайда, жоғарғы өкіметтер нұсқауынсыз басқадай ешнәрсе де айта
алмасын деп талап етуге ешқашан болмайтыны шығады, өйткені, көпшілікті
былай қойғанда, ең тәжірибелілер де үндемей отыра алмайды. Бұл адамдардың
ортақ кемшілігі үндемеудің орнына, басқаларға өз жоспарларын ашып салу:
демек, әркімнің сөйлеу және ойлау еркіндігін жоққа шығаратын үкімет ең
зорлықшыл, және, керісінше, осы айтылмыш еркіндікті әркімге бере білетін
үкімет сабырлы болып табылады. Бірақ шындығында ұлылық сөзбен де, іспен де
қорлануы мүмкін екенін біз ешқалай да жокқа шығара алмаймыз; сонымен, егер
бодандарды бұл еркіндіктен мүлдем құр қалдыру мүмкін болмаса, онда,
керісінше де, оны ешбір шектеусіз жіберу де өте қауіпті. Сондықтан, осы
еркіндіктің мемлекетті тыныштық үшін ешқайсысы және жоғарғы өкіметтер
құқығын бұзбастан әркімге берілу мүмкіндігі мен тиістілігінің шегі
қандай екенін зерттеу біздің алдымызда.
Жоғарыда түсіндірілген мемлекеттің негіздерінен оның түпкімақсаты
үстемдік жасау мен адамдарды, оларды басқаға билетіп қойып, қорқынышта
ұстау емес екені, керісінше, әлде біреуді мүмкіндігінше ол қауіпсіз өмір
сүру үшн, қорқыныштан азат етуі, яғни ол өзінің өмір сүруіне және өзіне де,
басқаға да зиян келтірмейтіндей қызмет етуіне деген құқығын ең күшті
түрде бекітуі керек екені ап анық шығады. Мемлскеттің мақсаты, мснің
айтуымша адамдарды ақылды жан иесінен жануарларға немесе автоматтарға
айналдыру емес, керісінше, олардың жаны мен тәні еш қауіпке төзілмей өз
қызметтерін (функцияларын) атқарып, ал олардың өздері көре алмау, ашу ыза
және айлакерлікте бір бірімен бәсекелес болмауында, бір бірне жауша
қарамауында. Демек, мемлекеттің шындығындағы мақсаты еркіндік болып
табылады. Одан әрі, мемлекетті құру үшін бір ғана нәрсенің, атап айтқанда:
толығымен алғандағы заң шығарушы билік барлығының немесе бірнешеудің,
немесе біреудің қолында болуы керек екенін біз көргенбіз. Өйткені,
адамдардың еркін пікірі тым әртүрлі болатындықтан және әркім жеке өзі бәрін
біледі деп ойлайтындықтан, және де барлығы бірдей ойлап, бір ауыздан сөйлей
алмағандықтан, олар, егер әрқайсысы өз жолының ғана шешіміне орай іс қимыл
жасау құқығына қимаса, онда олар бейбіт өмір сүре алмас еді. Сонымен, әркім
өз шешімі бойынша іс қимыл жасау құқығынан ғана айрылады, бірақ әлдене
туралы пайымдау мен пікір айту құқығынан емес яғни ешкім де жоғарғы
үкіметтердің құқығын бұзбайынша, олардың шешіміне қарсы шыға алмайды, бірақ
ойлауына және пікір ұсынуына, демек сөйлеуіне де болады, айласыз, ызасыз,
жеккөрушіліксіз және өз шешімінің абыройын пайдаланып, мемлекетте әлденені
енгізуге деген пиғылсыз, тек зердемен ғана айтсын, не үйретсін, зердемен
ғана өз ойын қорғасын. Мысалы, егер кім де кім қандай да болмасын заңның
байыпты пайымға қайшы келетінін көрсетіп, сондықтан оны алып тастау керек
деп ойласа, егер ол сол бір уақытта өз ойын жоғарғы үкімет талқысына салса
(тек соған ғана заңдарды қабылдау және алып тастауға орынды) және де сол
заңның нұсқауына қайшы келетін ештеңе жасамаса,
онда ол, әрине, әрбір абзал азамат ретінде мемлекетке жағымды қызмет
көрсетеді: алайда, егер, керісінше, ол осыны басшылық сот төрелігін дұрыс
жүргізбейді деп айыптау және оны жұртқа жек корінішті етіп көрсету
мақсатында істесе немесе басшылықтың еркіне қарамастан бүлікшілдікпен осы
заңнын күшін жоюға тырысса, онда ол барынша шатақшыл және ереуілшіл адам
болғаны. Сонымен, қай жағдайда әркім жоғарғы үкіметтердің құқығын және
абыройын бұзбай, не айтқысы келсе, соны айтып, не ойласа, соған үйрете
алатынына қол жеткіздік, атап айтқанда: егер ол не істеуге тиіс екені жайлы
шешімді соларға беріп, оны жақсы көріп және жасырмай ашық айтып жүргеніне
жиі қарсы шығуға мәжбүр болғанымен, олардың шешіміне қарсы ештеңе жасамаса.
Мұны, әрине, ол әділдік пен бекзаттылықты бұзбай істей алады, тіпті,
егер өзін әділ не бекзат адам қылып көрсеткісі келсе, істеуге тиіс,
өйткені, біз көрсетіп кеткендей әділдік жоғарғы үкіметтер шешіміне ғана
тәуелді, яғни ешкім де, егер ол жалпыға ортақ шешімдер бойынша өмір
сүрмесе, әділ бола алмайды. Жоғары бекзаттық деген бейбітшілік пен мемлекет
тыныштығын сақтау жөніндегі қамқорлықта көрінетін нәрсе, бірақ ол егер
әркім өз жүрегінің қалауымен өмір сүретін болса, сақтала алмайды; яғни,
өзің бодандығында жүрген жоғарғы үкіметтің шешіміне қарсы өз еркіңмен
бірдеңе жасау бекзаттыққа жатпайды, өйткені осындайдан, егер әркімге бұл
рұқсат етілсе, кажетті түрде мемлекет құлар еді. Одан да артық: жоғарғы
үкімет шешімдеріне сай іс-қимыл жасап тұра берсе, ол өз зердесінің шешімі
мен нұсқауына қарсы ештеңе істей алмайды: ол сол зерденің кеңесімен жеке өз
пікірі бойынша өмір сүру құқығын үкіметке аударуға шешім қабылдаған еді
ғой. Дегенмен, біз мұны практика жүзінде де растай аламыз, өйткені жоғарғы
да, төменгі де үкіметтердің жиналыстарында барлық, мүшелерінің бір ауыздан
дауыс беруімен не болса да сирек жасалады, алайда, бәрі де барлығының жалпы
шешімі бойынша істеледі, атап айтқанда: қарсы дауыс бергендердің де, жақтап
дауыс бергендердің де...
Сонымен, жағымпаздық емес ақжүректіліктің бағасы артуы үшін және
жоғарғы үкіметтер де үстемдігін мықтап ұстап, бүлікшілерге жол бермеуі
үшін, пікір еркіндігіне жол ашу қажет және де адамдарды, олар ашықтан ашық
әртүрлі және қарама қарсы пікірлерді уағыздағанымен, бәрі бір келісімде
өмір сүретіндей етіп басқару қажет. Басқарудың осындай тәсілі ең жақсы
екеніне және қолайсыз жақтары да аздау екеніне күмәндана алмаймыз, өйткені
ол адамдар табиғатымен көбірек үйлеседі. Демократиялық мемлекетте (ол
табиғи күйге бәрінен де көбірек жарасады) бәрі жалпы шешім бойынша іс
қимылды жасауға, ал пікір айту мен ойластыруға емес, келісетінін, яғни
адамдардың бәрі мүлдем бірдей ойлап алмайтындықтан, олар көбірек дауыс
алған шешім, бұл шешімді одан артығы дүниеге келгенде алып тастау
құқығын сақтай отырып, күшіне енсін деп келісетінін, біз көрсеткенбіз.
Сонымен, адамдарға неғұрлым пікір еркіндігі аз берілсе, соғұрлым ең табиғи
күйден көбірек ауытқиды және дс, демек, соғұрлым зорлыкпен үстемдік
жүргізеді...
Біздің сонымен көрсеткеніміз: 1) адамдардан олар не ойласа, соны
айту еркіндігін алып қою ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.