Жер салығы

Жоспар

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3

I бөлім. Жер рентасының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ..4

1.1 Жер рентасының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
1.2.Жерді пайдалану ақылығы және оны экономикалық ынталандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19

II бөлім. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер
кадастрлық жүйесінде жерлердің бағалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ..22

2.1. Жер үшін төленетін төлемдердің түсінігі және жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2.2. Сапалы бағалау (жер қыртысының бонитет балы) ... ... ... ... ...29

III бөлім. Жер қойнауын бағалау әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30

3.1. Жер қойнауын пайдаланушылардың негізгі құқықтары ... ... ... ..30
3.2. Жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылықтын түрлері ... .. 31
3.3. Жер учаскісінің бал банитетін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 35

Қолданылған әдибиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

I бөлім. Жер рентасының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... .

1.1 Жер рентасының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2.Жерді пайдалану ақылығы және оны экономикалық ынталандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

II бөлім. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жер
кадастрлық жүйесінде жерлердің бағалануы ... ... ... ... ... ... .. ... ...

2.1. Жер үшін төленетін төлемдердің түсінігі және жалпы мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Сапалы бағалау (жер қыртысының бонитет балы) ... ... ... ... ... ...

III бөлім. Жер қойнауын бағалау әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ...

3.1. Жер қойнауын пайдаланушылардың негізгі құқықтары ... ... ... ..
3.2. Жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылықтын түрлері ... ..
3.3. Жер учаскісінің бал банитетін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қолданылған әдибиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

КІРІСПЕ
Біз өз әдет-ғұрпымызды әкелерімізге қарағанда тез өзгертеміз және өзіміздің өзгертулерімізді тез қабылдаймыз, әрі өзіміздің әдет-ғұпымызды үлкен ыждаһатпен құқықтық норма етіп қайта өңдейміз және бір ізге саламыз.
Өз қарамағында жалға алушысы бар лендлорд, осы жалға алушыны сақтап қалу үшін шартта көрсетілмеген көп нәрсеге барады. Осылайша ақша рентасы тұрақты да, ал шынайы рента өзгеріске ұшырап отырады.
Курстық жұмыстың өзектілігі:
Жер өте ерте кезден адамзат қоғамының өмір сүру және өміріне қажетті заттарды өндіру ортасы болып келеді. Жер ауданы, әсіресе өндіріске қолайлы, құнарлы жерлер шектеулі. Сондықтан жер үшін күрес ешқашан тоқтаған емес. Бір қоғамның, мемлекеттің өз ішінде жерге меншік, иелік ету әр түрлі қатынастарды тудырады. Біреулер жерге иелік ету арқасында байып отырса, екіншілері - жері жоқтар кедейленді. Осы қатынастар және жердің шектеулілігі жерді экономикалық бағалау, тиімді пайдалану, жерге меншік қатынасын және соның негізінде салық төлемдерін тудырды. Жер салығы жер иеленушілердің тұрақты табыс көзі болып келеді.
Жер салығы жер иеленушілерді байытудан басқа жалпы экономикалық қызметтерді атқарады, олардың ең бастысы жерді қорғауға, тиімді пайдалануға ынталандыру. Бірақ іс жүзінде олардың барлығы жер салығына жинақталған. Жер мәңгілік өндіріс қажеті, оны дұрыс пайдаланғанда өнімділігі сарқылмайды. Жерден өнімді жылда алуға болады. Былайша айтқанда, жер шексіз жылма - жыл ренталылық табыс береді. Жер мәңгі пайдалынылатын болғандықтан, осы жылдардағы жалпы табысты білу үшін жылдық табыстарды қосу керек. Сонда ғана жердің нақты құндылығын анықтаймыз.
Жаңа күрделі жұмсалымнан алынған табыс қана, табыс және пайда ретінде болады; ол осы жаңа салымдар салуды пайданың шегіне жеткенге дейін жүзеге асырады, оның өндірушілік артық өнімі немесе рента оның жыл сайын жұмсалатын капитал мен еңбегінің жаңа үлесі үшін талап етілетін сыйақыдан жоғары жақсарған жерден түскен жалпы табыс өсімнің артықшылығы болып табылады.
Бұл артықшылық мыналарға байланысты болады; біріншіден, жердің өнімділігіне, екіншіден, ол сатуға тиіс заттардың салыстырмалы құнына және сатып алуға қажетті заттарға байланысты.
Табыстардың бөлінуін талдау, оның тағы бір түрі жер рентасының құрылу мәнін түсіндіруді қажет етеді. Осы категорияны, сол сияқты жалақы, процент, пайданы әр қилы мектеп бағытының өкілдерінің зерттеулері жер рентасы категориясының мәніне әр түрлі баға береді. Жер рентасы туралы маркстік концепция капиталистік қоғамдағы табыстың барлық түрлерінің көзі бір таптың-пролетариаттың (өнеркәсіп немесе ауыл шаруашылығы) қосымша еңбегі, тек жалақы еңбекпен табылған табыс, қалғандары еңбексіз (пайда, процент олай болса жер рентасы да).
Жер учаскесiне құқық шектерi туралы айтып кетсек. Егер Қазақстан
Республикасының заң актiлерiнде өзгеше белгiленбесе, жер учаскесiне құқық,
3
осы учаскінің шекарасындағы топырақтың үстiңгi қабатына, тұйық су
айдындарына, екпелерге қолданылады. Жер учаскесi меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының топырақ қабаты астындағы жер қойнауын пайдалануы,
жер учаскесiнiң нысаналы мақсатына сәйкес және жер қойнауы саласындағы қатынастарды реттейтiн, Қазақстан Республикасының заң актiлерiне сәйкес жүзеге асырылады. Егер Жер Кодексінде және Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзгеше белгiленбесе, жер учаскелерiнiң меншiк иелерi немесе жер пайдаланушылар өздерiне тиесiлi жер учаскелерiне құқықтарын өз қалауынша жүзеге асырады.
Жер пайдалану құқығы жер құқығының жерлерді пайдалану мен қорғауға байланысты жер құқығы қатынастарын реттейтін құқықтық нормалардан тұратын институты ретінде анықталады.
Жер учаскелерiне меншiк иелерiнiң және жер пайдаланушылардың жерге құқықтары Жер Кодексінде және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде белгiленген негiздер бойынша шектелуi мүмкiн және де жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылықтың түрлері де бар.
Құқық бұзылушыларға қолданылатын шаралардың сипатына қарай жер заңдарын бұзғаны үшін заңды жауаптылықтың келесі түрлерін ажыратуға болады-жер-құқықтық, әкімшілік, мүліктік жер-құқықтық, қылмыстық, тәртіптік, жарғылық-тәртіптік еңбек жауаптылығы.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты:
Берілген тақырыптың мақсаты болып жердің өндіріс факторы және жерге төлем немесе бұны меншікке беру тек қана құқықтық жүйенің ғана емес, сонымен қатар салық заңнамасы тұрғысынан да қарау керек екенінде табылады.
Жер салығы заңнамасы сұрақтарына түрлі подходы рента теориясына байланысты әдістер түрлігімен анықталады, өйткені жер салығы теоретикалық негізі болып жер рентасы табылады.
Зерттеудің практикалық мәні:
Жер рентасының адам еңбегінің нәтижесінде белгіленген бөлігі мен табиғаттың бастапқыда берген байлығы түріндегі бөлігін ажыратып қарауға тұрарлық.
Жұмыс құрылымы мен көлемі:
Жұмыстың көлемі кіріспеден, үш бөлім, қорытынды, пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

4
I. Жер рентасының теориялық негізі
1.1. Жер рентасының экономикалық мәні

Жер және оның қойнауы өндірістің үш факторының бірі бола отырып, рента деп аталатын табыс әкеледі. Жер маңыздылығы табиғи ерекшеленеді: еркін ұдайы өндірілетін басқа екі факторларға қарағанда жер ұсынысы шектелген, оның саны берілген, тұрақты және көбейтуге келмейтін ерекшілік болып табылады. Сондықтан, жер ұсынысы икемсіз.
Жер ұсынысының шектеулігі және икемсіздігі ауыл шаруашылығында баға құру ерекшелігін ескереді. Бұл негізгі жағдай барлық экономикалық мектептерде танылады, айырмашылық олардың концептуалдық тәсілдерімен ерекшеленеді.
Жер рентасы - жер учаскісін уақытша қолданғанға (пайдаланғанға) төленетін төлем. Осы төлем қосымша құнның арендатор капиталының орташа пайдасынан артық болу есебінен пайда болады. Құрылу ерекшілігіне сәйкес Маркс жер рентасының екі түрін бөліп қарады: абсолюттік және дифференциалдық. Дифференциалдық рентаны А.Смит пен Д.Рикардо да зерттеген.[1-кесте,-29-б]
Дифференциалдық рентаның пайда болу себебі-жерге шаруашылық объектісі ретіндегі монополия. Қайнар бұлағы-ауыл шаруашылығындағы жалдамалы жұмысшылардың ақы төленбеген қосымша еңбегі. Дифференциалдық рента тек осы жолмен ғана алынады. Дифференциалдық рента екіге бөлінеді. Олар: бірінші және екінші дифференциалдық рента деп аталады.
Дифференциалдық I рентаның пайда болу шарты: жердің табиғи құнарлығындағы және учаскілердің рынокқа орналасу қашықтығының айырмашылықтары. Осы жағдайларға байланысты, тек құнарлығы орта және жақсы немесе рыноққа жақын жерлердегі учаскілерде құрылатын үстеме пайда жер иелерінің қарамағына көшкен соң, дифференциалдық I рентаға айналады.
Дифференциалдық II рентаның пайда болу шарты: белгілі бір жер учаскісіне, әдетте табиғи жағынан құнарсыз учаскілерге, қосымша жұмсалатын капитал өнімділігінің айырмашылығы.
Белгілі бір жерге қосымша капитал жұмсау (тыңайтқыштарды, жаңа машиналарды, жер суландыруды, жер құрғатуды, өндірістің жаңа тәсілдерін кеңінен қолдануын) арқылы ауыл шаруашылығын қарқындату негізінде құралатын үстеме пайда, кәсіпкер жалға алушылар оны жер иелеріне берген соң, дифференциалдық II рентаға айналады.
Қорыта айтқанда, бірінші дифференциалдық жер рентасының барлық жағдайда жер иелері иемденеді. Егер жерді жалға алу жөніндегі келісім шартының мерзімі аяқталмаса, II дифференциалдық жер рентасын жалға алушы, ал егер осы шарттың мерзімі бітсе, II дифференциалдық жер рентасын жер иесі пайдаланады. Сондықтан жерді жалға беру туралы шарттың мерзімі жөнінде жер иелері мен жалға алушы арасында кескілескен үздіксіз тартыс пен күрес болып тұрады.
5

Дифференциалдық рента құнарлығы өте жақсы және орташа учаскіде
алынған өнімнің бағасы мен нашар өндіріс жағдайымен анықталатын жалпы
өндіріс бағасының арасындағы айырмашылық ретінде жақсы және орташа жер учаскесінде пайда болады. Дифференциалды рентаның алғышарттары - бір жағынан монополия болса, екінші жағынан жердің сапалық өзгешеліктері, сондай-ақ тауарлы өндірістік қоғамдық қарым-қатынастар.
Дифференциалдық рента бірдей енбек жұмсап нашар жерді пайдаланумен салыстырғанда сондай мөлшердегі тәуір жерден қанша артық тиім (пайда) алуға болатынын көрсетеді. Сондай-ақ ол жақсы жер жеткіліксіз болып, сапасы одан нашар жерді пайдаланғанда немесе пайдаланатын жердің сапасы нашарлағанда қаншама зиян болатынын көрсетеді. Оны қарапайым мысалмен
көрсетуге болады. Түсімі 40 ц\ га жалпы шығыны 20 мың теңге бидай өндірілетін жер ауыл шаруашылығынан алынды делік.
Қалған жерлердің өнімділігі 10 ц\га. Жоғалтқан өнімді алу үшін ондай жерлердің төртеуін игеру немесе қосымша шығын жұмсап жердің өнімділігін арттыру керек. Игерілетін жерге жұмсалатын жалпы шығын 30 мың теңге деп алайық. Сонда бидай өндіруге жұмсалатын шығын 10 мың теңгеге артады. Егер сапасы нашар жерлерді игермей, оның орнына сапасы бұрынғы жердей жерді тапқан болсақ, оның халқы шаруашылық тиімі 10 мың теңге болған болар еді. Яғни сапалы жердің құндылығы сапасыз жерден 10 мың теңгеге артық деген сөз. Жаңадан игеретін сапалы жердің экономикалық бағасы да 10 мың теңге. Былайша айтқанда, экономикалық бағалау негізгі дифференциалдық тиім болды. Мысалдан байқағанымыздай, халық шаруашылық зиян шамасы пайдаланудан шығарылған жерден алынатын өнім немесе таза табыс шамасы емес, дифференциалдық табысқа немесе нашар жер мен тәуір жерге жұмсалатын шығындардың айырмашылығына тең. Мұндай жағдайда жердің құндылығын шекті шығын мен дербес шығынның айырмашылығымен есептелген жер рентасымен анықтайды.
Абсолюттік рента. Карл Маркс ілімі бойынша бұл жерге жеке меншік негізінде барлығында бар, жер учаскілері жағдайымен ерекшеленбейтін рента. Ол ауыл шаруашылық өнімнің құны және оның өндіріс бағасы арасындағы айырмашылықтан көрінеді: біріншісі соңғысынан жоғары. Маркстің айтуы бойынша, ауыл шаруашылық өнімі құнының төмендеуіне жерге жеке меншіктен туындайтын экономикалық шектеулер кедергі етеді. Осыдан қорытынды - жерді мемлекет мүлкіне айналдыру керек.
Жалға берілген жерлердің табиғи, жасанды құнарлылықтарының, оның орналасу қашықтықтарының айырмашылықтарынан тәуелсіз түрде және ауыл шаруашылығындағы барлық жерлерде құралатын жерге деген жеке меншік монополиясы нәтижесінде жер иелері иемденетін үстеме пайда абсолюттік жер рентасы деп аталады.
Абсолюттік жер рентасының пайда болуының себебі: жерге деген жеке меншік монополиясы. Құрылуының алғы шарты-ауыл шаруашылығындағы

6
капиталдың органикалық құрылымының, өнеркәсіппен салыстырғанда төмен
болуы. Жерге деген жеке меншік монополиясы өндірістің басқа салаларындағы
капиталдардың ауыл шаруашылығындағы артық қосымша құн қайта
бөлініп, түрлі салалардағы пайданың теңесуіне мүмкіндік бермейді. Абсолюттік рентаның бір ғана алуны жолы бар. Жалдамалы жұмысшылардың қосымша еңбегі. Осы рентаның мөлшері ауыл шаруашылығы өнімінің құнынан қоғамдық бағасын алып тастағандағы айырмасына тең.
Ауыл шаруашылығында жер тек қана өмір сүру, еңбек ету ортасы емес, ол қажетті өнім алудың тұрақты көзі. Топырақтың құнарлығы ұзақ жылдар бойы қалыптасқан табиғи процесс, қолдан жасалмайды. Бірақ экономикалық тұрғыдан жаңғыртуға, жақсартуға болады.
Топырақтың құнарлығын жаңғырту, қосымша еңбек жұмсауды қажет етеді. Бұл жағдайда қосымша еңбек жаңа өнім бермейді, тек өнімді алуға экономикалық жағдай туғызады.
Егер жердің иесі жерді жалға берсе, онда жалға алушы оған жылдық рента
төлейді, оның ішінде жер рентасы плюс жердегі бар құрылыстарды қолданғаны үшін төлем бар. Жалға алушы шаруашылыққа салған капиталдан орташа пайда алады. Қосымша құн мен орта пайда айырмасы абсолюттік жер рентасының құрайды. Жер рентасының маркстік концепциясы қысқаша осындай.
П.Самуэльсон жер рентасының мөлшері соңғы әдіспен анықталады, яғни жасалған өнімнің жалпы мөлшерінен жалақының жалпы мөлшерін алып тастағанға тең деп қорытынды жасайды. Жеке меншік құқығы бойынша рента жердің иесіне ( фермерге ) тиеді.
Жер рентасының Маркстік тұжырымдамасына келетін болсақ, қоғамдағы барлық табыстың қайнар көзі қосымша өнім болып табылады дегеннен шығады. Сондықтан, жер рентасы пайда және процент сияқты қосымша құнның өзгертілген формасы болып табылады. Карл Маркс ілімі оның жүйелі дамуын өз дәуіріне сәйкес көрсете білді.
Енді, егер жер фермерге жатпайды, оны ол тек жалға алады деп ұйғарып, рентаның мөлшерін анықтайық.
Неоклассиктер мынандай принциптен шығады, әрбір фактордың бағасы - жалақы, процент немесе рента болса, сұраныс пен ұсыныс теңесетін деңгейде қалыптасуы керек. Жер ұсынысының икемсіз екені белгілі. Сондықтан жер ұсынысының қисығы SQ 1, тіке сызықты көрсетеді. ДД - жерге сұраныс қисығы, Е нүктесі - жер учаскесінің сұранысы мен ұсынысын теңестіретін жер ренасының деңгейі.
Егер арендалық төлем ( рента ) деңгейі өссе ( Е нүктесінен жоғары ), онда жерге ұсыныс сұраныстан асып кетеді, жер иелеріне жерді жалға беруде қиындық туады, сондықтан, жалға алушылардың төлейтін арендалық төлемдерін төмендетеді.
Егер арендалық ставканың деңгейі төмендесе ( Е нүктесінен төмен ), онда жерге сұраныс ұсыныстан асып кетеді. Бұл жағдайда жердің меншік иелері жалдамалық төлемді (рентаны) жоғарылатады.

7
Яғни, тек Е нүктесінде жерге сұраныс пен ұсыныс тепе-теңдігі байқалады.
Неоклассиктерді құн және рентаның кімнің еңбегімен құрылғаны емес, оның қалыптасқан деңгейі неге байланысты өзгеретіні қызықтырады.
Осы сұрақты зерттеудің нәтижесі екі қорытындыға әкеледі.
1.Рентаның деңгейі ұсыныстың икемсіздігінен сұранысқа тікелей байланыста тұруы.
2.Рентаның деңгейі соңғы өнімге сұранысқа байланысты. Мысалы, егер бидайға сұраныс және баға төмендесе, онда бидай өсірілген жерде жерге сұраныс азаяды, яғни жалдамалық көлемнің ставкасы төмендейді. Керісінше жағдайда болуы да мүмкін.
Рыноктық экономикада жер сатып алу - сату нысаны болып табылады және бағасы бар. Жер иесі оны, егер банкке салғанда жылдық рентаға тең, жылдық процент әкелетін сомаға ( бағаға) сатуға ұмтылады.
Сондықтан жердің бағасы екі өлшемге байланысты:
1)жердің меншік иесі болғанда алатын жер рентасының көлемі;
2)қарыз пайызының ставкасы.
Бұл байланысты формуламен көрсетуге болады [1,-115-б]:

Рента көлемі
Жер бағасы = ----------------------------------- ------ х 100%
Қарыз процентінің мөлшері

Мысалы, егер жылдық рента=20 мың долл., қарыз пайызы=4%тең болса, жердің бағасы мынаған тең:

20 мың долл x100%

Жер бағасы = -------------------------- = 500мың долл.
4%

Қорытынды: Егер рента көлемі көбейсе, жердің бағасы өседі, егер процент нормасы жоғарыласа, төмендейді.
Барлық табиғат байлықтары сияқты жер ресурстары да абсолютті және салыстырмалы экономикалық бағаланады. Абсолютті бағалаулар бойынша жер ресурстары ұлттық байлық құрамында есептеледі, шаруашылық байланыстарында есептеледі, және жер ресурстарын пайдалану төлемдері анықталады.

8
1.2. Жер пайдалану ақылылығы және экономикалық ынталандыру

Жерге бағалау қай кезде жүргізіледі?
- Жерді бағалау пайдалық көзқарасы, сұраныс және ұсыныс өзгерісі, сыртқы әсер, ауыстыру қажет болғанда болады.
- Жерді бағалау жалға берушінің заңдылықтарына байланысты болады. Құқықты қолдану уақытына үшінші тұлғаның жерге деген құқықтарына мақсатты белгілеулеріне рұқсат етілген.
- Жерді бағалау жерді неғұрлым пайдалануына байланысты, яғни жерді қолдану мүмкіндігін іс -жүзінде және қаржы жағынан іске асырылған болып есептелінеді.
Республикамызда жер реформасы жылдары ішінде жер учаскілері мен жер пайдалану құқығын нарықтық жағдайларға тартуға сондай - ақ жер нарығын дамытуға бағытталған жер қатынастары қалыптасып отыр. Мемлекеттің қатысуымен ауданы 196,8 мың гектар жер учаскілерін меншікке және жер пайдалану құқығында сату бойынша 92,9 мың операция жүзеге асырылды.
Республикада жер учаскілерін сату үшін жер ауциондары мен конкурстар
өткізіледі. Жер реформасының бүкіл кезеңінде 436 конкурс және аукцион өткізілді, оларда 1311 жер учаскісі сатылды. Жерді ауыл шаруашылығына пайдалану үшін сатудың айтарлықтай резерві босалқы жерлерде, олардағы ауыл шаруашылығы алқаптарының ауданы 109,2 млн гектарды құрайды. Ақылы жер пайдалану жүйесінің дамуына қабылданған Қазақстан Републикасының Жер кодексі ықпал ететін болды.
2003-2010 жылдары ішінде агенттіктің инспекторлық қызметі 123,4 мың тексеріс жүргізді бұл ретте 88,3 мың рет жер заңнамасын бұзушылық анықталды.
Республикада жер реформасын жүргізу мемлекеттік монополияның жойылуына және жерге жеке меншік құқығының бірте - бірте таралуына алып келді. Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың жеке меншігінде жалпы көлемі 589,9 мың гектар 3 миллионнан астам жер учаскілері бар.
Нарықтық экономикалы елдерде ақылы жер пайдаланудың негізгі миханизмдеріне мыналар жатады: жердің нормативтік бағасы, жер учаскісінің
(жер пайдаланудың) кадастырлық немесе нарықтық құны, жер салығы, жалақысы, кепіл және жердің нарықтық айналымының басқа да тетіктері.
-кеңейтілген топырақ құнарлығын қайта қалпына келтіруді жүзеге асыру мен қалпына келтіруде экономикалық жағдайларды қамтамысыз ету;
-нарықтық типтегі ауыл шаруашылығындағы шаруашылық жүргізуші
субьектілердің әрқилы нысандарының дамуы үшін тең экономикалық жағдай
жасау .
Толқынды жер нарығы бар елдерде жер бағасының екі нысаны бар:
-нормативті
-нарықтық
Жердің нормативті бағасы, тұрақты ақпаратты база негізінде есептеліп,
ауыл шаруашылық алқаптары құнын есепке алуға байланысты басқа да
9
мақсаттар үшін және жер айналымы нарығында жер құнының алдыңғы
деңгейлі ретінде қолданылуы мүмкін.
Нарықтың бағасы ауыл шаруашылық өндірісі экономикасында таразы
басын тең ұстауға жету деңгейінің, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасының тәжірибе көрсетіп отырғандай, жердің нормативтік бағасының шамасы әдетте, жер учаскесінің нарықтық бағасының 70% кем болмайды.
Әлемдік тәжірбие, жер жылжымайтын мүлігін бағалау үшін үш әдістемелік жол қолданылады:
1) жер учаскелерін сатуды тікелей талдау
2) табысты ( табысты капиталдандыру )
3) шығынды.
Әлемдік тәжірбие ауыл шаруашылық өнімдерін сатудан түсетін табыстар бойынша жерді бағалау әдісі неғұрлым кең таралған.
Осы заманғы жер қатынастарын талдау әлемдік алғы бағыт инвестициялық жобалар негізінде жүргізілетін деволопинт (жақсарту) арқылы жердің құндылығын тұрақты көтеру болып табылады. Осылайша, жер ипотекадан шығатын кепілге бірлестік құнды қағаздар арқылы өзінің қаржылық мәнін жүзеге асыратын инвестициялық ресурс болып келеді.
Жерді бағалауда үш әдісті қолданамыз:
-Табыс әкелуші
-Салыстырмалы
-Шығындық әдіс.
Әр әдістің өзінің ерекшелігі бар. Бірақ, жерді бағалау салыстырмалы
(нарықтық) әдіс қолайлы болып табылады, өйткені ол барынша жердің нарық конъюктурасына бағытталған. Егер жерді жалға беруден немесе шаруашылық қызметтен табыс әкелсе, яғни жердің бағасы болашақта пайда әкелуге мүмкіндігі бар, бұл жағдайда табыс әкелуші әдісін қолданған дұрыс. Шығындық әдіс жердің жақсартылған түрін бағалаған кезде қолданылады. Бұл жағдайда, шығынды анықтау осы жақсартылған жердің нарықтық бағасы арқылы, ең тиімді пайдалануын ескеру керек.
Кадастрлық жерді бағалау келесі жағдайларда туындайды:
-Жер объектісінің қалыптасу негізі
-Жер объектісі нарығы туралы мәліметті талдау және түр таңдау дәйектемесі кезіндегі статистикалық модель арқылы кадастрлық бағасын анықтау
-Жер объектісінің бағасының факторларын анықтау
-Бағаның факторлары жөнінде мәліметтер жинағы
Бұл мәселенің шешімі ең алдымен жердің қалыпты жағдайын сақтап, оның ресурстарын тиімді пайдаланумен тығыз байланысты.
Жерді тиімді пайдалануда экономика ғылымының маңызы зор. Жерді қорғау, тиімді пайдалануды басқару, жоспарлау, оған экономикалық ынталандыру, жер байлығын игеруге, табиғи ортаны қорғауға жұмсалған шығындардың тиімділігін анықтау, қоғамдық қажеттіліктіқамтамасыз етудің тиімді жақтарын белгілеу, экономика ғылымының тікелей атқаратын қызметі.
10
II. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жер кадастрлық жүйесінде жерлердің бағалануы
2.1. Жер үшін төленетін төлемдердің түсінігі және жалпы мәселелері

Материалдық игілік қайнар көзі және салық салу объектісі ретінде жер туралы мағлұматтарды объективті түрде алу қажеттілігінен тарихи жер кадастрі туындады. Мемлекеттің пайда болуымен бірге жер мемлекеттік кіріс және арнайы салық объектісіне айналды.Сондықтан қоғамның бір белгілі даму сатысында алдымен жерді есепке алу, содан кейін оны бағалау керектігі пайда болады, яғни жер кадастрін жүргізу қажеттілігі туындайды.
Кадастр сөзі латынның capitastrum деген сөзінен шыққан. Бұл сөз салық салынатын заттардың тізімі деген ұғым береді. Осыған байланысты әуелі кадастр деп салықтанатын заттардың тізімі тіркелген кітапты айтатын. Есепке,бағалауға алынған объектіге байланысты жер, су, орман және т.б. кадастлері деп бөлінді.Сонымен бір жақты түсінікте жер кадастрі-жер салығы салынатын заттар туралы кітап, ал кең түсінікте-жерге салық салу үшін жер туралы мәліметтерді жүргізетін әрекеттер жүйесі. Кадастрлердің басқа түрлерінен жер кадастрі өзінің объектісімен (жер-өндіріс құралы және материалдық игіліктердің қайнар көзі) ерекшеленеді.
Жер учаскелерінің әр түрлі мінезде кадастрлық құнын анықтау үшін жерлерге мемлекеттік кадастрлық бағалау жүргізіледі.
Мемлекеттік кадастрлық бағалау кезінде сервитуттар назарында,сот тәртібінде және әкімшілік және заңды бекітілген жерлерді иелену құқығын шектеу кезінде қабылданады.
Жерлерді мемлекеттік кадастрлық бағалау процессінде территориялардың аймақтылық бағалануы жүргізіледі. Осымен бірге жер учаскелерін кадастрлық құнының мағынасы бойынша ұқсас және функционалды қолдану түрі, мақсатты бағытталуы бойынша жерлердің біртектес бөлігін бағалау аймағы болып табылады.
Бағалану аймақтың территориясына тәуелді олардың шекаралары сызықтық объектілердің орналасуы, жер қолданушылық және қалыптасқан құрылысы бар жер учаскілерінің шекараларымен (көшелер, жол, өзен, темір жол), кадастрлық аудандар немесе кадастрлық кварталдардың шекараларымен біріктіріледі.
Аймақтық бағалау нәтижесі бойынша бағаланған аймақтың картасы
құрастырылады және осы зоналардың аудандарының кадастрлық құнының
бірлігі орнатылады.
Жерлердің мемлекеттік кадастрлық бағалауы, жерлердің, қала құрылыстық,
ормандық, сулық және т.б. кадастрлар мәліметтерінің есебімен жүргізіледі. Жерлердің мемлекеттік кадастрлық бағалануының нәтижесі мемлекеттік жер кадастрына енгізіледі.
Жерлерді мемлекеттік кадастрлық бағалау кезінде пайда болған жан-жалдар, соттық тәртіппен қарастырылады.
Баға ұғымы бізді қоршаған орта объектілердің құндылығы, мәртебесі,

11
маңыздылық және нақты шындылық құбылыс деп түсінеміз. Адамның кез келген тәжірибелік қызметтерінде баға спецификалық акт танымы ретінде, бірінші кезекте объектерді тануға бағытталған және мазмұнға көзқарас танымы, және адам өміріндегі маңыздылығын көрсетеді.
Қоғамның физиологиялық және мәдени дамуының негізін құрайтын, материалды игіліктермен байланысты, мақсатталған қызметтерінің шарттарының қажеттілігі болып табылады. Әр өндірістің, еңбектің нәтижесі
және оның аяқты нәтижесімен мінезделінеді. Еңбек процессі мақсатталған қызметті немесе өз еңбегі, еңбек заты немесе еңбек құралдарын шамалайды.
Еңбек заттары және құралдардың өзіндік құны өндірістің құралдарын құрайды. Еңбек құралдарының көмегімен адам еңбек затының сандық және сапалы мінездемесін өзгертеді.
Жер төлемдері дегеніміз- жер учаскісін пайдаланудың экономикалық нәтижесіне байланысты болмайтын, белгілі бір аймақта орналасқан, белгілі бір саладағы және шаруашылық құндылығы бар жер учаскісінің бірлік алаңы үшін белгіленген сома.
Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес, жерге төленетін төлемдердің келесідей түрлері әрекет етеді:
а) жер салығы, сонымен бірге шаруа қожалықтары төлейтін бірыңғай жер салығы
б) жерді жалдау ақысы
в) жердің нормативтік құны, яғни жерді бағалау құны, сонымен бірге, жалдау құқығын сатқаны үшін алынған төлемақы
Жер үшін төленетін төлем ҚР Жер кодексімен және ҚР 2001 жылғы 22-маусымдағы Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы заңымен реттеледі.
Салық кодексінің ерекше бөлімінде 59-62-баптарда осы Кодекспен белгіленген салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер көзделіп кеткен.
Салықтардың ішінде жер салығы және мүлікке салынатын салықтар енеді. Шаруа қожалықтарына арнайы жер салықтары қолданылады.
Төлемдердің ішінде жер учаскісін пайдаланған үшін төленетін төлемдер және айырықша қорғалатын аумақтарды пайдаланған үшін төлемдер енеді.
Меншіктегі,тұрақты жер пайдаланудағы немесе бастапқы ақысыз уақытша жер пайдаланудағы жер учаскілеріне Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес жер салығы салынады.
Мемлекет уақытша ақылы пайдалануға берген жер учаскілері үшін жер учаскісін пайдалану төлемақысы алынады.
Қазақстан Республикасының аумағындағы жер учаскісін басқа мемлекеттерге жалға берілген кезде жер учакісін пайдалану төлемақысының мөлшері Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық шарттарда айқындалады.
Жер учаскілері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалға берген кезде олар үшін төлемақының базалық
12
ставкаларын, жалдау құқығын сату төлемақысының мөлшері Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейді. Бұл ретте жер учаскілерін пайдалану төлемақысының ставкалары жер салығы ствкаларының мөлшерінен төмен
белгіленбейді. Жалдау құқығын сату төлемақысы нақты жер учаскісінің
кадастырлық құнына қарай сараланып белгіленеді.
Нақты жер учаскісінің кадастрлық құнын жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган мемлекеттің жеке меншікке ақылы негізде беретін жер учаскілері үшін төлемақының базалық ставкаларына сәйкес оған түзету құнын айқындау актісімен рәсімдейді.
Меншік иесі жер учаскісін сатқан немесе жалға берген кезде, мемлекеттік
емес жер пайдаланушы өзіне тиесілі жер пайдалану құқығын басқа тұлғаларға
сатқан кезде, жер учаскілері үшін тілемақының мөлшері, мерзімдері мен
нысаны Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарына сәйкес сатып алу-сату немесе мүлік жалдау шарттарымен айқындалады. (ҚР ЖК 9-бабының 7-тармағы).
Қажетті өндірістің басталуы және материалды игіліктердің маңызды бастауы жер болып табылады. Адамдардан тәуелсіз өмір сүретін, жер адамдарды тамақпен, құрылыс материалдармен, жер асты байлықпен қамтамасыз етеді, бұл мағынада жер адам еңбегінің ортақ заты ретінде қызмет етеді. Сонымен қатар адам жерді өзінің қызметтерің жетекшісі ретінде және әр түрлі өндіріс процессінің территориалды операциялық базаларын қолданады, онда жер еңбектің ортақ құралы сияқты қызмет етеді.
Машина және шикізатта қолдана отырып, жер жыртуда, тырналау, себу және т.б. технологиялық операцияларды қолдана отырып адам жерге еңбек затына
әсер еткендей әсер етеді. Негізгі мақсаты- ауыл шаруашылық дәнді дақылда-
ның дамуы және өсуі үшін қолайлы жағдай жасау.
Бұл шарттар көбінесе жер қабығының жоғарғы қабатының маңызды қасиеті-жер қыртысының құнарлығын анықтайтын, жердің өндірістік қасиеттеріне тәуелді болады. Адам жерге еңбек затына сияқты әсер етсе, жер қыртысындағы, қоректік заттардың өсімдіктерімен қоректенуіне қолдау жасайды.
Аталған жағдайдың барлығы жер төлемдерінің құқықтық реттелуін қамтамасыз ететін жер заңдарының дамуына объективті түрде әсер ететін факторлар болып отыр. Сонымен бірге, қазіргі таңдағы нарық жағдайында жер төлемдері мәселесі кез-келген тұлғаны алаңдатар шаралардың бірі. Сол себепті, жазылған нақты жұмыстың өзектілігі- Қазақстан Республикасында жер төлемдері мәселелерін теориялық және тәжірибелік тұрғыдан кешенді түрде зерттеу қажеттілігінің туындауымен байланысты.

13
2.2. Сапалы бағалау (жер қыртысының бонитет балы)

Жер қыртысының бонитет балы, жер өңдеуінің интенсивтілігін және агроклиматтық шарттарын қатарластыру кезінде жердің құнарлығын салыстыра (баллдық) бағалауды көрсетеді. Ол жер қыртысының қасиеттерінің уақыт өте келе негізгі тұрақтылығы бойынша жүргізіледі және осы жер қыртысында көп жылдық егістіктің орташа балымен өзгертіледі. Агроклиматтық шарттарды және жер өңдеу интенсивтілігінің қатарласуы, жер-бағалау райондарының аймақтарының көрсетілген белгілері бойынша территорияларды біртектес салыстыруды ерекшелеумен табиғи-ауыл шаруашылық аймақтау жолымен жүзеге асырылады. Жерлерді бағалау кезінде негізгі құрал болатын, бұл аймақтар бойынша жер қыртысының бонитет балының шкаласы өңделеді. Ішкі шаруашылық жерлерді бағалау кезінде таксономиялық бірлік болып жер қыртысының әр түрлілігі қызмет етеді. Жер қыртысының бонитет балы кезінде
егістік көлемінің молшылығына әсер ететін негізгі қасиеттерін таңдайды. Әр аймақта бұл белгілер әр түрлі болады, олардың нақты шарттарында көрінуіне тәуелділігімен байланысты.
Өнеркәсіпте бағалар өндірістің орташа жағдайымен реттеледі. Ауыл шаруашылығында жер өндіріс құрал-жабдығының басты элементі болғандықтан, онда бағалар ең нашар жер учаскісіндегі өндіріс жағдайымен анықталады. Жақсы және орташа сапалы жерлер саны шектеулі (көптеген жерлер шөл және шөлейтті аймақтарда, орман, тундра, балшықты, таулы массивтер және т.б.), сондықтан жақсы және орташа учаскіден алынған өнім көлемі сұранымды жаба алмайды.
Жерді бағалау сатып алу, сату шарттары орындалған, құрылыс жобаларын іске асырған кезде міндетті болмаса да, қажетті болады.
Жердің тиімді пайдалануын анықтаған кезде мынаны ескерген жөн:
-оның арнаулы тағайындауын және рұқсат етілген қолдануын
-жер нарығындағы күтілген ауысымдар
-тәуелсіз жерді бағалау инвесторлардың тәуекелділігін түсіреді, жерді
нарықтық айналымға салған кезде ипотекалық кредитке жағдай жасау кезінде жеңілдетеді және экономикалық айналымға бағалы және кіріс кіргізетін жерлерді қолдануға мүмкіндік береді.
Экономикалық жерді бағалау. Кез келген адам қайраткері жермен тығыз байланысты, кеңістік негізі немесе өндіру көзі ретінде экономикалық жағынан жерді бағалау 2 жағынан қарастырамыз:
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.