Жаңа заман философиясы мен мәдениетiнiң дамуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Жаңа заман философиясы мен мәдениетiнiң дамуына Ренессанс (Қайта өрлеу)
үлкен ықпалын тигiздi. Ренесанс дәуiрiнде бiлiмнiң қарқынды дамуы,
антикалық мәдениеттi қайта өркендету, жаратылыстанымдық ғылымдардың пайда
болуы сияқты құбылыстар орын алды. XVI-XVII ғасырларда жаратылыстанымдық
және математикалық ғылымдар белсендi түрде дами бастады. XV ғасырға қарай
классикалық механика, жаратылыстанымдық ғылымдардың экспериментальдық
негiзi қалыптасып үлгердi. Сондықтан философияның ғылымға қатынасын анықтау
көптеген философтардың маңызды мiндетiне айналды. Осыған орай философ-
рационалистер Декарт пен Лейбниц, философ-эмпиристер Локк және Юм,
трансценденталист Кант философия мен жаратылыстану арасындағы шекараны
демаркациялау туралы мәселенi шешумен айналысты.
Дәл осы жаңа заман тұсында ғылым алдыңғы орынға шығып, дiннiң беделi
мен билiгi мәдени кеңiстiктiң жиегiне қарай ығыстырыла бастайды. XVII ғасыр
– бұл ғылыми рационализмнiң қалыптасу дәуiрi. Ең алғаш рет дiндi сынап және
табиғатты экспериментальды зерттеудi негiздеп, әлемге үстемдiк етуде
рационализмдi уағыздаған Жаңа заман философтары қатарына Ф.Бэкон, Т.Гоббс,
Р.Декарт және т.б. жатады.
Ф.Бэкон жаңа философия методологиясының мынадай принциптерiн ұсынады.
1.     табиғатты зерттеудегi объективтiлiк,
2.     ғылыми және философиялық методтың өзiндiк құндылығы,
3.     табиғаттан технологиялық үстемдiк,
4.     табиғи әлемдi зерттеудiң индуктивтi методы.
Бэконның пiкiрiнше ғылым адамның табиғаттан үстемдiгiн қамтамасыз етедi
және бақытты қоғам құрудың алғы шарттарын қалыптастырады. Ал ол үшiн
философия әлемдi тану жолындағы гносеологиялық схемалар мен стереотиптердi
тазалауы қажет. Кедергiлер түрiндегi мұндай идолдар қатарына ол тектiк
идолдарды, индивидтiк идолдарды, алаң идолдары және театр идолдарын
жатқызады. Бұл идолдар ескi философиялық дәстүрлер әсерiнен қалыптасқан.
Ф.Бэкон адамдарды ағарту мен надандыққа және стереотипке қарсы күресудiң
бағдарламасын ұсынады. Ол үшiн Бэкон адамдарға санадағы тосқауылдардан
құтылып нағыз танымға жол сiлтеуге мүмкiндiк беретiн педагогиканы
дайындады. Сонымен қатар ол идеалдық мемлекеттiң платондық теориясына
өзiнiң саяси утопиясын қарсы қойды. Бэконның пiкiрiнше адамзат қоғамы
өзгерiп отырады және бұл дамудың өзегi адамның табиғатты пайдалану қабiлетi
мен үстемдiгi болып табылады. Қоғам алға жылжиды және тарихты құдай емес
адамның өзi қозғайды – мiне Бэконның идеясы. Ал бұл тұжырымның негiзiн
бэкондық индукция теориясы құрайды. Дәл осы индукция теориясы адамға
табиғатқа билiк жүргiзу үшiн қажет бiлiмдi бередi және ғылымның көмегiмен
адам жаңа қоғам – аспанда емес, жерде жұмақ орната алады!
Дәл осы Жаңа заманда ашылған философиялық идеалар мен ғылыми
жаңалықтардың арқасында парадигмалардың алмасуы iске асады: бұдан былай
табиғат пен заттар әлемi объектiге, ал адамның өзi субъектiге айналады.
Жаңа заманда тiлдiң стратегиясында да өзгерiстер болып, терминологияны
“пайдаланудың” жаңа тәсiлi пайда болады. Және бұл тiлдiң жаңа стратегиясы
жаңа философиялық стратегияның нәтижесi болып табылады. Бэконнан Декартқа
дейiнгi, Локктан Кантқа дейiнгi Жаңа заман философтары жаңа философиялық
стратегия ретiнде эпистемологияны қалыптастырды. Жаңа заман философиясы
алдыңғылармен салыстырғанда субъективтiлiктiң философиясы болып қалыптасты.
Егер Бэкон индуктивтi методты идолдарды игеру және ақиқатқа жету методы деп
санаса, Декарт адамның құралы күмән деп есептедi, ал Локк индивидуалды
тәжiрибе мен ақылдың әрекетiне басымдылық бередi. Жаңа философиялық
стратегиянының жалпы түпкi бастауы субъект ретiндегi адам болып саналады.
Ағылшын философы Ф.Бэкон (1561-1626) жаңа заман материализмнің негізін
салушы болып есептеледі. Ф.Бэкон философиядағы схоластикалық бағытты қатан
сынға алды. Ол идеалистерді өздерінің философиялық көзқарасын діни
ілімдерге сүйене дәлелдегені үшін кінәлады. Сондықтан ол ғьшым мен
философия ақыл-оймен танып-білу тәсітін басшылыққа алып, діни сенімге
сүйенбей, практикаға сүйенуі тиіс деді. Теология мен философия біріне-бірі
араласпауы тиіс деген қорытынды жасады.
Жаңа ғылымның міндеті — адамның табиғатка үстемдігін арттыру, ал ол
үшін ғылым заңдарын танып-біліп, соларға сәйкес әрекет ету болды. Демек,
ғылымның қағидалары фактілерге негізделуі тиіс. Мұндай тәжірибелік
білімдерге жетудін жолы ретінде ол танымның жаңа, индукииялық, әдісін
енгізді.
5 Маркс К. Капитал, I том, Алматы, 1963, 361-бет.
Бұл әдіс бақылау жүргізуге, жеке фактілерді салыстырып, талдауға,
эксперимент жасауға негізделеді.
Алайда, Ф.Бэконның пікірінше, сана жалған "елестерден" таза болғанда
ғана тәжірибе ақиқат білімдер бере алады. Жалған "елестер", оның пікірінше,
төрт түрлі болады:
"тектік елестер" — табиғатты тануда адамның өзіне сәйкес туатын қате
пікірлер;
"үңгір елестері" - бүкіл адамзатқа қатысы жоқ, жеке адамдардың
тәрбиесінен, талғамдары мен әдістерінен туатын өзіндік қателіктері;
"базар елестері" — басқалардың айтқандарына сын көзбен қарамай, сене
сатудан туатын қателіктер;
"театр елестері" - біреулердің беделіне көз жұмып, сене салудан туатын
қателіктер. Жаңа заман ғылымының принципі - ешқандай беделге арқа сүйемеу,
тәжірибеге сүйену.
XVII-ғасырларда материализмнің жаңа отаны Ағылшын елі болды. Бұл
буржуазиялық революция жасаған алғашқы елдердің бірі еді. Жаңа заман
материализмінің негізін салушы, схоластикаға қарсы шыққан Фрэнсис Бэкон
(1561-1626). Ол Жаңа Заман материализмі мен тәжірибелік ғылымының негізін
қалаушы, білім - күш, күш - білімде деген қағиданы насихаттады.
Еңбектері: Ғылымдар табысы, Жаңа органон, Жаңа Атлантида.
Ф.Бэкон Лондонда, Жоғарғы қызметкердің жанұясында туды. 20 жыл бойы
оның әкесі мөр сақтаушы, ең соңғы күніне дейін мемлекет орындарында қызмет
атқарады. Шешесі Анна Кук өте білімді болған, ежелгі грек, латын тілдерін,
телология және өнерді терең білді. Ағылшын тіліне бірнеше діни шығармаларды
аударды. Бэконның өзі 1573 Кембридж колледжін бітірді. Лорд - канцлер
дәрежесіне жетті. Ол Аристотель, Платон, Софокл, Эврипид және басқа
ойшылдардың еңбегін оқып, зерттеді. Оларға сыни көзбен қарады.
Бэкон ақиқатқа жету үшін адам ақылында кездесетін жалған пікірдің әр
түрлерінен, идолдардан құтылуды ұсынды. Ол идолдардың 4 түрін көрсетті:
1. Тектік елестер. Ол адам табиғатының өзінен, адам ақылы мен сезім
мүшелерінің жетілмеуінен шығады.
2. Үңгір елестері. Ол адамның қоршаған дүниені субъективтік қажеттілік
түрде қабылдауымен байланысты.
3. Нарық (немесе базар алаңындағы) елестері, ол дұрыс емес, не дәл емес
сөздердің нәтижесінде туады.
4. Театр елестері беделге, соның ішінде дәстүрлі философиялық жүйелерге
сөзсіз сенуге негізделген.
Ол танымның жолындағы кедергілерді алып тастауды ұсынады, адамды
жаңа ақиқатты игеруге шақырады. Елестерді жоюдың негізгі құралы тәжірибеге
жүгіну және нақты деректерді ғылыми әдіспен талдау дейді. Мұндай бағыты
эмпиризм деп атайды. Ақиқат әдісті таңдау проблемасын Бэкон аллегориялық
(әдебиетте, өнерде дерексіз ұғымды деректі, нақты бейнелер арқылы көрсету),
әсіресе мысалдарда, ертегілерде көп қолданылатын әдіс - тәсілдермен шешеді.
Оның пікірінше танудың үш жолы бар - өрмекші, құмырсқа және ара жолдары.
Бұлардың әр қайсында өзінің жағымды және жағымсыз жақтары бар:
Өрмекшінің жолы - ақиқатты таза санадан шығару әрекеті. Бұл жол
фактілер мен шындықты менсінбейді. Мұндай әдіспен алатын қорытынды білім
гипотеза, ғылыми болжам түрінде болады. Олар ақиқат немесе жалған болуы
мүмкін. Бұл әдісті догмаларды ұстанушылар мен рационалистер қолданады.
Өрмекшінің өрмегі секілді оларда өз ақылдарын тоқиды.
Құмырсқа жолы - бір жақты эмпиризм, тек фактілерді жинау. Эмпириктер
құмырсқа секілді жекеленген фактілерді табандылықпен жинайды, бірақ бұл
әдіс аз нәтиже береді, себебі зерттеуші зерттеу затының мәнін толық қорыта
алмайды.
Ара жолы алғашқы екі әдістің жақсы жағын біріктіреді. Олардың
әрқайсысында бар кемшіліктен бос. Соның көмегінің арқасында эмпириядан
теория көтеріледі. Өсімдіктердің гүлінен нектар жинайтын, оны балға
айналдытын ара іскер болуы керек.
Бэкон теория мен практиканың танымда сезім мен рационалдықтың бірлігін
жақтады. Бірақ жаратылыстанудың дамуында математиканың рөлін кемітті,
Коперниктің гелиоцентрлік жүйесін мойындамады. Осыған қарамай ол
эксперименттік ғылымның негізін қалады. Бэконның басты шығармасы Жаңа
Органон, ол ғылыми танымның методологиясы. Бэкон негізгі әдіс ретінде
индукцияны ұстанады. Ол тәжірибе мен экспериментке сүйенеді, сонымен бірге
сезімдегіні қорытындылау және талдау әдісі арқылы айқындайды. Индукция жеке
жағдайлардан жалпы қорытындылар шығаратын ойлау тәсілі.
Дәл осы жаңа заман тұсында ғылым алдыңғы орынға шығып, дiннiң беделi мен
билiгi мәдени кеңiстiктiң жиегiне қарай ығыстырыла бастайды. XVII ғасыр –
бұл ғылыми рационализмнiң қалыптасу дәуiрi. Ең алғаш рет дiндi сынап және
табиғатты экспериментальды зерттеудi негiздеп, әлемге үстемдiк етуде
рационализмдi уағыздаған Жаңа заман философтары қатарына Ф.Бэкон, Т.Гоббс,
Р.Декарт және т.б. жатады.
Ф.Бэкон жаңа философия методологиясының мынадай принциптерiн ұсынады.
1.     табиғатты зерттеудегi объективтiлiк,
2.     ғылыми және философиялық методтың өзiндiк құндылығы,
3.     табиғаттан технологиялық үстемдiк,
4.     табиғи әлемдi зерттеудiң индуктивтi методы.
Бэконның пiкiрiнше ғылым адамның табиғаттан үстемдiгiн қамтамасыз етедi
және бақытты қоғам құрудың алғы шарттарын қалыптастырады. Ал ол үшiн
философия әлемдi тану жолындағы гносеологиялық схемалар мен стереотиптердi
тазалауы қажет. Кедергiлер түрiндегi мұндай идолдар қатарына ол тектiк
идолдарды, индивидтiк идолдарды, алаң идолдары және театр идолдарын
жатқызады. Бұл идолдар ескi философиялық дәстүрлер әсерiнен қалыптасқан.
Ф.Бэкон адамдарды ағарту мен надандыққа және стереотипке қарсы күресудiң
бағдарламасын ұсынады. Ол үшiн Бэкон адамдарға санадағы тосқауылдардан
құтылып нағыз танымға жол сiлтеуге мүмкiндiк беретiн педагогиканы
дайындады. Сонымен қатар ол идеалдық мемлекеттiң платондық теориясына
өзiнiң саяси утопиясын қарсы қойды. Бэконның пiкiрiнше адамзат қоғамы
өзгерiп отырады және бұл дамудың өзегi адамның табиғатты пайдалану қабiлетi
мен үстемдiгi болып табылады. Қоғам алға жылжиды және тарихты құдай емес
адамның өзi қозғайды – мiне Бэконның идеясы. Ал бұл тұжырымның негiзiн
бэкондық индукция теориясы құрайды. Дәл осы индукция теориясы адамға
табиғатқа билiк жүргiзу үшiн қажет бiлiмдi бередi және ғылымның көмегiмен
адам жаңа қоғам – аспанда емес, жерде жұмақ орната алады!
Дәл осы Жаңа заманда ашылған философиялық идеалар мен ғылыми
жаңалықтардың арқасында парадигмалардың алмасуы iске асады: бұдан былай
табиғат пен заттар әлемi объектiге, ал адамның өзi субъектiге айналады.
Жаңа заманда тiлдiң стратегиясында да өзгерiстер болып, терминологияны
“пайдаланудың” жаңа тәсiлi пайда болады. Және бұл тiлдiң жаңа стратегиясы
жаңа философиялық стратегияның нәтижесi болып табылады. Бэконнан Декартқа
дейiнгi, Локктан Кантқа дейiнгi Жаңа заман философтары жаңа философиялық
стратегия ретiнде эпистемологияны қалыптастырды. Жаңа заман философиясы
алдыңғылармен салыстырғанда субъективтiлiктiң философиясы болып қалыптасты.
Егер Бэкон индуктивтi методты идолдарды игеру және ақиқатқа жету методы деп
санаса, Декарт адамның құралы күмән деп есептедi, ал Локк индивидуалды
тәжiрибе мен ақылдың әрекетiне басымдылық бередi. Жаңа философиялық
стратегиянының жалпы түпкi бастауы субъект ретiндегi адам болып саналады.

Учение Ф. Бекона о познании и науке (“Новый Органон”). Рационализм.

Первым философом, сознательно поставившим перед собой задачу разработки
научного метода на основе математического понимания природы, был Ф.Бэкон
(1561 - 1626). Естествознание - истинная наука, а физика, опирающаяся на
чувственный опыт - важнейшая часть естествознания. Чувства непогрешимы и
есть источник всякого знания. Наука есть опытная наука и состоит в
применении рационального метода к чувственным данным. Индукция, анализ,
сравнение, наблюдение, эксперимент - суть главные условия рационального
метода. Главный труд - “Новый Органон”. В этом произведении Бекон
сознательно противопоставляет свое понимание науки и ее метода тому
пониманию, на котором основан “Органон” Аристотеля.
Бекон различает 2 вида опытов:
1. “плодоносные” - цель - принесение непосредственной пользы человеку;
2. “светоносные” - цель - не непосредственная польза, а познание законов и
свойств вещей.
Предпосылка преобразования науки - критика всей существующей схоластики и
сомнение в истинности всего, что до сих пор казалось истиной. Однако,
сомнение лишь средство нахождения дороги к истине. Недостоверность
известного доселе знания обусловлена ненадежностью умозрительного метода
умозаключений и доказательства. Первым условием реформы науки является
усовершенствование методов обобщения - индукции. Следующим шагом должно
быть очищение разума от заблуждений. Бекон различает 4 вида таких
заблуждений или идолов - рода, пещеры, рынка, театра.
Идолы рода - обусловлены природой человека. Человек судит о природе по
анаогии с собственными свойствами. Отсюда возникло телеологическое
представление о природе, ошибки, проистекающие из несовершенства
человеческих чувств, под влиянием различных желаний, влечений.
Пещеры - ошибки, возникающие вследствии субъективных предпочтений,
симпатий, антипатий ученых: одни больше видят различий между предметами,
другие - их сходства. Одни склонны верить в непогреш авторитетов древности,
другие, наоборот, отдают предпочтение только новому.
Рынка - возникли вследствии общения между людьми посредством слов. Но
во многих случаях значения слов были установлены не на основе познания
сущности предмета, а на основе совершенно случайного впечатления от этого
предмета.
Театра - порождаются некритически усвоенными ложными мнениями. Идолы
театра не врождены нашему уму. Они возникают вследствии подчинения ума
ошибочным мнениям.
Знание видов препятствий позволяет избежать ошибок. В истории науки
четко выступают 2 пути или метода иследов: догматический и эмпирический.
Догматический метод начинает с общих умозрительных положений и стремится
вывести из них все частные случаи. Догматик похож на паука, который из
самого себя ткет паутину.
Учёный, следующий эмпирическому методу похож на муравья, который
беспорядочно тащит все, что ни попадется ему на пути. Истинный метод
состоит в умственной переаботке материалов, которые доставляет опыт.
(пчела)
До сих пор открытия делались случайно. Их было бы больше, если бы
исследователи были вооружены правильным методом. Метод - это путь, главное
средство исследования. К нему относятся орудия, совершающие способность
нашего восприятия, и орудия, совершающие саму человеческую мысль. Науку
расширяет не пассивное созерцание, а эксперимент, т. е. активное испытание
природы.
Главное условие прогресса знания - совершенствование способности
умозаключения, важнейшей формой которой является правильная индукция. До
Бекона философы, писавшие об индукции, обращали внимание на те случаи,
которые подтверждают доказываемые или обобщаемые ими положения. Бекон
подчеркнул значение тех случаев, которые опровергают обобщение,
противоречат ему. Это так называемые отрицательные инстанции.

Ф. Бэкон

Первым и величайшим исследователем природы в Новое время был
английский философ Фрэнсис Бэкон [2] (1561-1626).

2 Бэкон родился в элитарной семье, близкой ко двору. Сам он был членом
Тайного совета, хранителем Государственной печати. Он получил титул барона
Веру-ламского, а потом и виконта Сент-Олбанского и гордился этими титулами.
Он был блестящим оратором. Речь его всегда отличалась дельностью содержания
и благородством изящного выражения. Никто в парламенте не говорил так
правильно, сжато, сильно, как он. В его речах отсутствовал даже намек на
напыщенность, каждое слово имело цену, все было так связно, что, когда он
говорил, депутаты парламента, боясь проронить хоть одно слово, не смели ни
кашлянуть, ни взглянуть в сторону. Он буквально властвовал над слушателями.
Бэкон стал жертвой проводимых им опытов: изучая процесс замораживания, он в
студеную зимнюю пору набивал тушки кур снегом и погружал их в сугроб. При
этом занятии он сильно простудился, заболел и умер. В своем последнем
письме, едва держа в руке перо, он не забыл упомянуть, что опыт со снегом
удался превосходно (Льюис Дж. История философии. СПб., 1865).

В своих исследованиях он вступил на путь опыта и обратил внимание на
исключительную значимость и необходимость наблюдений и опытов для
обнаружения истины. Он считал, что философия должна носить прежде всего
практический характер. Высшей целью науки он считал господство человека над
природой, а "господствовать над природой можно, только подчиняясь ее
законам". Бэкон провозгласил ставший знаменитым девиз: "Знание - сила". В
науке "речь идет не только о созерцательном благе, но поистине о достоянии
и счастье человеческом и о всяческом могуществе в практике. Ибо человек,
слуга и истолкователь природы, столько совершает и понимает, сколько
охватил в порядке природы делом или размышлением; и свыше этого он не знает
и не может. Никакие силы не могут разорвать или раздробить цепь причин; и
природа побеждается только подчинением ей" [1]. Могуществен тот, кто может,
а может тот, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.