Диалектика және метафизика

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

Диалектика және метафизика
Осыған дейін біз ойлаудың тәсілін танымның тәсілі деп қарадық. Яғни
ойлау мен танымды бір нәрсе, ол екеуі егіз деп түсінуді көрсеттік. Бұл
бірақ, бұрын да айтқандай, батыс ойлау үрдісінің, оның дүниеге қатынасының
үлгісі. Философияны ғылым, оның тәсілін де ғылыми тәсіл деп білу. Шығыстың
дүниеге қатынасының өзгешелігін де айтқанбыз. Олардың барлығының негізінде
адамдардың әртүрлі құндылықтары жатыр дедік.
Диалектика мен метафизика осындай тәсілдер. Дүниені толассыз өзгерту,
оны бүкіл түбінен қайта құру, өз мұқтаждығына сай қайта жасап отыру, яғни
дүниеден, әлемнен тек бір пайданы ғана көру, оны тұтынудың ғана көзімен
аңдау, сезіну, бұл белгілі бір құндылық. Бұл батыста да, шығыста да бар,
бірақ батыстың дүниеге қатынасында ол басым. Бұл тұрғыдан таным айрықша
мәнге ие болады. Соның нәтижесінде адам дүниеге үстем, ол әлемнің жалғыз
иесі, кіндігі, бар дүние сол үшін жасалғандай, сол үшін болатындай ойлауга
бейім етіп тұрады. Диалектиканың негізінде дүниеге осындай қатынастың табы
бар. Онда дүниеге танымның негізінде, дүниені өзгерту процесінде ешбір
тарихи шекті білмейтін толассыз өзгеріске адамдық ұмтылыс жатыр. Бұл
ұмтылыс диалектиканың белгілі бір өзегі, бірақ бірден бір мазмұны емес. Бұл
қатынас бүтін табиғатынан теріс нәрсе емес, тек өзінің шектен шыққан
ұмтылысында, басқа қатынастардың бәрін ығыстырып, алга шыққан да ғана оның
адамдық мәнді бұзатын бағыты анық көріне бастайды.
диалектика термині ежелгі Грецияда шыққан. Алғашқы кезде диалектиканы
әртүрлі пікірлес адамдардың өзара сұхбаты, пікір таласы арқылы ақиқатқа
жетудің жолы деп түсінген. Аристотельдің айтуынша диалектиканы алғаш ойлап
тапқан Зенон. Аристотель өз философиясында диалектиканы ықтималдық пікірлер
жөніндегі ілім деп, оны дәлелдеулер туралы ілімнен аналитикадан таратып
қарайды.
Әрине, диалектика өмірдегі, табиғаттағы бар нәрсеге зейін қоя
табиғаттағы, қоғамдағы толассыз қозғалыс, өзгеріс. Диалектиканың жалпы
болмыстың өзі процесс. Онда мәңгі тұрақты ешнәрсе жоқ. Өмір жалпы агым.
Болмыста барлық құбылыстар өзара не дәнекерлі байланыста. Ежелгі Грецияда
мәселені осы алғаш қойған Гераклит (б. д. д. VI ғ.). Элей қаласынан Зенон
әрбір нәрсенің ішкі қайшылықта екенін алғаш ашты. Ол қозғалыстың не
екендігіне тұңғыш логикалық талдау жасап, қозғалыс шын мәнінде жоқ деген
тұжырымга келген. Біздің сезімдеріміз куәлігіне қарасақ бар сияқты, бірақ
ақылдың қозғалыстың тыныштық қалыптардың жиынтығы екенін көрсетеді деген.
Бұған біз қозғалыс туралы тақырыпта кеңірек тоқталамыз. Диалектикалық ойлау
тарихта үш кезеңді бастап кешіруде.
Антика дәуірінің диалектикасы. Оны тұтастықтың немесе бүтіндіктің
(целостность) диалектикасы деуге болады. Бүтіндіктің диалектикасында әлі
даму идеясы жоқ. Антика дәуірінде философияның көптеген бағыттары болды,
олардың барлығына дерлік диалектикалық ойлау тән. Толассыз қозғалысты
элеаттардан басқаларының бәрі де мойындайды, бірақ өзгеріс, әсіресе даму
олардың ұғымына жат. Осы ерекшелік әсіресе Платонда айқын. Платонның бұрын
айтқан мәңгілік түпкі идеялары ешқандай өзгермек емес. Аспан денелері,
мысалы, осындай мәңгі өзгермейтін нәрселер, себебі олардың табиғаты рухани
нәрсе, материалдық емес. Аспан денелері қатаң анықталған бір жолымен
(орбитасымен) мәңгі қозғалыста. Қозғалыс бар, өзгеру жоқ Табиғаты неғұрлым
жетілген, яғни ешбір кемдігі жоқ, тұтастық өзгеруге тиіс емес. Тұрақтылық
жетілгендіктің (совершенство) белгісі. Тірі жәндіктер, әсіресе адамдар
қатаң бір жолмен жүрмейді, олардың қозғалыс жолы бұралаңқы. Бұл олардың
рухани табиғатының жетілмегендігін көрсетеді. Олар кемдігі жоқ тұтастықты
әлі таппаған. Сондықтан да олардың өмірі тұрақсыз, өзгере береді, Платонның
қоғамның мемлекеттік құрылыс туралы ілімі осындай жетілген, барлық, қажетті
бөліктері түгел жүйені ұсыну. Қоғамдық құрылыс мәңгі өзгермейтін болуға
тиіс. Барлық нәрсе өзінің түпкі ұғымына сай құрылса, ол өзгермейді.
Ең негізгі құндылық тұрақтылықта. Өзгермелілік шексіз бақылаусыздық.
Жетілген бүтіндік, яғни қажет бөліктерінің бәрі де бар бүтіндік, мысалы
қоғамдық құрылыс, адамдар үшін де, құдайлар үшін де ең негізгі игілік.
Бүтіндік, ол бөліктердің жәй жиынтығы емес. Бүтіндік бөліктерді
анықтайды. Бөліктің мәні сол бүтіндіктің құрамындағы орнына байланысты, ал
оны бүтіндік анықтайды, яғни сол бүтіндіктің идеясы. Бүтіндік, әрине,
барлық уақытта қозғалыста, бірақ ол қозғалыс соның өзін үнемі қайта түзеп,
қалпына келтіріп отыру керек.
Антика дәуіріндегі диалектикалық ой бүтіндіктің ішкі қайшылыққа
құрылғанын, соған байланысты іштей терістеушілікке, қарама-қарсылықтардың
бірі екіншісіне ауысып отыратынын да айтқан. Бұл әсіресе Гераклитке тән
көзқарас. Антикалық диалектикалық идеяда бар нәрсені бейнелеу болуға тиісті
құндылықтан терең жатыр. Оларда өмірдің өзінің қандай екенін ғана емес,
болуға
Ежелгі гректің Элей қаласынан шыққан ойшылдар тобын да суреттейді.
Мысалы, Платон үшін бүтіндіктің идеясы ең алдымен өзінің өмірлік мұратын
іске асырудың жолы. Диалектикалық ойлау тәсілінің классикалық кезеңі
XVIII, XIX ғасырлар. Оның негізін салушылр классикалық неміс философиясы,
Маркстік диалектикалық ой. Бұл кезеңдегі диалектикалық ойлау концепциялары
да әртүрлі принциптерге негізделген, бірақ оларды жақындастыратын негізгі
ерекшеліктер: даму идеясы, іс-әрекет, белсенділік принципі.
Антикалық дәуірмен Жаңа дәуір философиясын жақындастыратын идея барлық
болмысты, адамды қоса, бір тұтас ететін оның субстанциялық негізі. Ол
субстанциялық негізді, әрине, бұрын да, жана дәуірде де өр ойшыл әртүрлі
нәрселерден көрді. Бірақ субстанцияның барлығына күмәнданған жоқ. Бұл
тұрғыдан даму идеясына сай қандай да болса тұтастық, бүтіндік бір негізден
өрбиді. Барлығы да сол негіздің басқаша формалары. Тұтастық туралы идея
жаңа дәуірде де сақталады. Дүние жалпы тұтастық. Жеке құбылыстар, нақты
формалар іштей байланысқан, толық дара, басқалармен ешбір байланысы жоқ
құбылыс болмайды, мүмкін емес. Тек олардың сабақтастықтары сан түрлі,
байланысудың табиғаттары да өзгеше.
Жаңа дәуір диалектикасының өзгешелігі сол дүние тұтасымен алғанда да,
жеке салаларын оқшау қарағанда да үздіксіз даму жолында. Қозғалыс,
өзгерістердің ішкі мәні даму. Тек даму ғана өткен мен бүгінді, бүгін мен
келешекті тұтастыратын нәрсе.
Жаңа дәуірде, яғни буржуазиялық қатынастар мен өнеркәсіптің айрықша
пәрменділікпен өрістеуі танымның, ғылымның қоғамдағы орнын барынша
зорайтып, рухани өмірдің негізгі пішінін анықтаушы күшке айналдырды. Ғылыми
емес немесе оған қайшы келетін нәрселер түкке тұрмайтын нәрседей бағалана
бастайды. Философия да өзін ғылым деп қарап, өзін ғылыми нормалар мен
өлшемдер арқылы қайта құруды мақсат етгі.
Ғылыми ойлаудың негізгі объектісі болмыстағы заттар мен процестердің
арасындағы қатаң себеп-салдарлық байланыстар болғандықтан ойлаудың
сезімділік формалары онда негізгі орынға ие бола алмайды да, алған
сезімдерден ада, таза болған логикалық формалар шығады. Ғылыми танымда ой
мен ойдың арасындағы қатаң бірінен екіншісі міндетті түрде туындайтын
қатынастар жоғары бағаланады. Философиядағы ойдың еркін өрбуінің орнына
ғылымдағыдай бұлтармайтын тұжырымдар мен негіздеу алға шықты. Бірақ сезім
түгіл адамнан, тіпті табиғаттан ада болған абсолюттік формаларының бірінен
бірі үдемелі өрбу жолымен тұтас әлемдік айналуын іске асырған Гегель болды.
Ол өз жүйесін философия ғылымға айналуының шегі деп қарады. Тіпті негізгі
еңбегің логика ғылымы деп атады.
Табиғат та, адам да Абсолютік рухтың жолындары нақты сыртқы формаға
ие болған, іске асқан формалары, оның өзін өзі тануының формалары,
Абсолюттік идеяға, яғни тазаланған формасына қайтып оралу жолындағы өткінші
кезең.
Гегельдің жүйесіндегі даму осы Абсолюттық рухтың Абсолюттік дамуы.
Барлық логикалық формалар, категориялар, рух осы сапарындағы бір сәт қана
ие болатын келбеттері. Тынымсыз дамудың, өзгерудің себебі сырттан келмейді,
әр құбылыстың ішкі қайшылығынан. Әрбір бүтін құбылыс ішкі қайшылықта, онда
қарама-қарсы жақтар, ұмтылыстар, бағыттар бар, олар бір-бірін теріске
шығарады әрі бір-бірін толықтырады. Құбылыстарда абсолюттік ішкі тепе-
теңдік жоқ, сондықтан да олар үнемі қозғалыста. Гегель ішкі қайшылықты
алаңсыз теріс нәрсе деп ұғынудан аулақ. Гегельге дейін көбінесе осылай
ойлаған. Керісінше, Гегель ішкі қайшылыққа соншалықты зор мән берген.
К.Маркс Гегельдің диалектикалық ойларын біршама жалғастыр ьол
диалектикалық сипат адамнан, әлемнен тыс Рухтың емес, ират пен адамнын,
адам тарихының ішкі мәні деп ойлады. Диаең алдымен адамның дүниені өзгерту
қызметіне тән, яғни тарихында неғұрлым айқын.
К.Маркс және әсіресе оның бағытын жақтауші Ф.Энгельс дианы, жалпы
философияны ғылымға жатқызды. Олар өз фило(рИясын материализмге санап,
өзінің философиялық көзқараста териалистік диалектика деп атағаны белгілі.
Материалистік диалектика табиғаттың, қоғамның және ойлаудың ең жалпы
зандарын зерттейтін ғылым. Маркстің түсінуінде қоғамдық сананы қоғами
болмыс анықтайды, ол қоғамдық болмыс адамдардың өз өмірін саудық (оңың
сөзімен айтқанда өндірудің) және қайта жасаудың жолы немесе тәсілі. Бұл
ұғымга қоғамдасқан адамдардың өзара тынастары, яғни қоғамдық қатынастары да
жатады. Өйткені адам өзара қандай қатынастарда тұрса, олардың басқа дүниеге
де қатыстары жалпы алғанда сондай. Адамдардың дүниені өзгерту қызметтердің
өзара қатынастарын өзгерту қызметтері шын мағынада бір процестің екі жағы.
Осындай екі ұдайлық ойлауга да тән не алғашқының бейнесі.
КМаркс Гегельдің даму жөніндегі идеяларын жалпы да қолдады, бірақ
оларды қоғамдық тарихи процестің ішкі қайшылықтарынан шығаруды дұрыс деп
тапты. Адам табиғатгық диалектикасын сырттай әрекетсіз андау жолымен емес,
сол табиғатты игеру қызметінде оның диалектикасын жаңгыртады, дамытады.
Өйткені Маркстің түсінуінде тарихи процесс те объективтік болмыс, болмыстың
дамыған жоғарғы түрі. Гегельдің белгілі ойын жалғастыра отырып, ол қандай
құбылыс болмасын оның әлі жетілмеген формаларына қарағанда жетілген,
толысқан формаларында оның табиғаты арынша айқындалады. Сол құбылыстың шын
не екендігі оның ең жоғарғы кемелденген сатысында көрінеді. Сондықтан да ол
диалектиканы қоғамдық процестерде зерттеуді ең өнімді жол деп білді.
Жаңа дәуір батыстың қоғамдық ойында прогресс идеясымен айрықша елігу
кезеңі. Даму идеясы соның жалпы философиялық әрі логикалық. сыгымдалған
өнімі десе де болады. Осы прогреске де, даму сияқты, ішкі қайшылықтар
серпін беріп отырады. Бұл тағы да буржуазиялық революциялар заманы. Осы
жалпы қоғамдық көңіл күйге сай диалектика да революциялық теория деп
қаралды. Себебі оның түсінуінде ешбір мәңгілік нәрсе жоқ бәрі де пайда
болу, қалыптасу, кемелденугүлдену және, ақырсында, күйреу сатыларынан
өтеді.
Маркс та және оның жолын қуғандар да диалектика теориясын жасауды
міндет деп санап, оған бұлтартпайтын қатаң заңдылық сипат беруге тырысты.
Оның ойынша дамудың, соның ішінде қоғамдық дамудың негізгі сатылары
қаншалықты бүралаңқы болғанмен бәрібір іске асатын нәрселер. Ол заңдылық
адамдардың еркіне тәуелсіз. Мысалы, қоғамдықэкономикалық формақиялар.
Сондықтан да марксистер де диалектика теориясын басқаша болуы мүмкін
еместей, бірбірінен міндетгі түрде туындайтын логикалық формалардық жүйесі
түрінде түсінді, солай етіп құруга тырысты. Объективтік диалектика деп
табиғаттағы процестердің диалектикалық заңдары, ал адам істерінде,
ойлауында ол диалектика тек субъективтік деп есептеледі. Осылай түсіну ф.
Энгельстен бастау алған еді. Ал бұл Маркстің ойынан әлдеқайда алшақ. Кеңес
дәуірінде ресми қалыптасқан, марксизм деп есептелген философияның өзі де
әртүрлі бағытта болды. Оларлық ішіңде Маркске дейінгі натурфилософияга
жақындығы да бар. Маркстің іс-әрекетік принципнің өзі көп уакытқа дейін
алаңсыз оиыщдалмай келді. Философияда, әсіресе таным теориясында тым
ҮРпай;ы көзқарастар белен алды. Ал әлеуметтік философияда ресми шыққан
тарихи материализмде болса, оның негізгі қағидалары, зркстің тарихтың
шешуші күші әрі бастамасы адам екеңцігі жайлы РЫ ысырылып тасталып, адамды
(соның санасын ғана емес) одан °мдық болмыс, жағдайлар аныкгайды дейтін
көзқарас үстемдік Ңестік тоталитарлық жүйенің өзі айрықша қатаң жатғануга
негізделгендігін бұрын да айтқанбыз. Осы жүйенің адамнан уы оның еркін
белсенділігіне, өзіндік дербестігіне жол ашпады. дық ойды, әсіресе
философияны догматизмге душар етті. Диалектц. ка да тоқыраудың
идеологиясына қайшы болып шықты. Кеңестік қоғамга тән қайшылықтар
жөніндегі, ондағы жаттанудың барлық, не жоқтығы т. т. көптеген мәселелерге
шын мәнінде тыйым салың. ды.
Диалектика XX ғасырда Батыс философиясында өзгерістерге ұшыраған.
Кеңес дәуірінде батыстың қазіргі замангыі философиямен жеткілікті таныс
болуға қарапайым оқырманды бы; лай қойғанда, философиямен айналысатындардың
өзіне мүмкіндк) аз еді. Сондықтан ондағы болған өзгерістерді, тек жалпы
сипаты жағынан ғана айтуға мүмкін болды. Тек соңғы он жылда ғана осы рухани
қазынага кең дәрежеде ден қойылды.
Батыстың, соның ішінде, әсіресе, батыс Европа ойшылдарының XX
ғасырдағы негізгі ерекшелігі жекеліктің, даралықтың, жалқылықуың дербес
мәнділігіне ден қою.
Бірақ, мұндағы жекелік табиғаттағы, заттар дүниесіндегі жекелік емес,
тек адамның, әрбір адамның өзіндік оқшау өмірі, тағдыры. Бұл мәселелерге
айрықша зейін қою XX ғасырда болғанымен өткен XIX ғасырда да жеке ойшылдар
Дания ойшылы С.Кьеркегор (18131855), I белгілі дәрежеде неміс философтары
А.Шопенгауэр (17881860), Ф.Ницше (18491900), француз ойшылы А.Бергсон
(18591941) осы бағытты бастаған. Олар кезінде Гегель философиясының
үстемдігіне қарсы күрескен. Солардың ішінде С.Кьеркегордың өз заманындағы
қоғамдық ойпікірді баурап алған Гегель философиясына, сол кездегі жалпы
ойсананың үрдісіне қарсы қойған негізгі қағидасы жеке; адамның өзіндік
өмірі, оқшау тағдыры, дербес жан дүниесі рухтын, жалпы философияның біріне
бірі ауысып жататын әлемдік тасқыныңда) істүзсіз жоқ болып кете алмайды.
Әрбір жекеліктің өзіндік дербес мәнділігі бар, олардың бәрін бір
жалпылықтың тұрғысынан түсінуге болмайды. Жеке тағдырлардың бәрін, олардың
өр кайсысының өзгешеліктерін ескермей бір жалпылықтың агымында тогыту
өмірге жасалған зорлық. Осының негізінде Кьеркегор жекелікті толық мәнінде
тануға болмайды, ол мүмкін емес деген.
XX ғасырдағы Батыстың диалектикалық ойы осы жаңгыртты, содан нәр алды.
XX ғасырдағы диалектикалық ойды екі агымга бөлуге болады. Оның бірі
диалектиканы тек адам өмірінің, оның іс-әрекеттерін жеке тағдырдың, өмірлік
мәнінің, жан дүниесінің т. т. аясында соның көрінісі деп түсіну. Бұлардың
алғашқы легі ғасырдың бас ке көрінген француз жаңа гегельшілдері Жан Валь,
Ж.Ипполит, А.К жаңа гегельшіл неміс АЛиберт. Бұлар Гегельді экзистенциализм
ұштастырута тырыскан.
Диалектикалық ойды осы бағытта дамытқан екінші лек XX ғасыр
,Һмлософиясының үдң агымы экзистенциализм өкілдері неміс философтары
К.Ясперс, М. Хайдеггер және Франкфурт мектебі өкілдері Т Адорно, Г.Маркузе,
Ю.Хабермас т. б.; француз экзистенциализмінің якілдері Ж.П.Сартр,
М.МерлоПонти т. б. Аталмыш ойшылдардың көпшілігі Ж.П.Сартр, Франкфурт
мектебі өкілдері жалпы табиғатта диалектика жоқ деп есептейді. Бұл тұрғыда
олар Гегельдің белгілі идеясын колдайды.
Неорационализмдеп аталатын екінмы агымның өкілдері Г.Башляр Н.Мулуд.
Бұлар диалектикалық процестерді ғылымның, танымдық қызметтің дамуынан
көреді. Диалектика жекеліктің дербестігінде емес, жалпылау қызметінің жалпы
мәні бар нәтижелерінде, солардың тарихи қалыптасуында, динамизмінде деп
дәлелдеуге тырысады. Диалектиканың ұзақ тарихында тарихи жағдайлардың да
ықпалымен оның тым жалпылықпен елігіп, онда жекелік пен жалкцлықтың мәнін
жоғалтып жіберуге дейін жақындаған кезеңі де, және, керісінше, жалпы мәнін
мансұқ етіп, жекелікті сыңаржақты әсірелеу де болды. Бірақ, диалектикалық
концепцияларда терең объективтік мән бар. ның философия тарихында үнемі
басым көзқарас болуының сыры осында. Оған дәлел: диалектиканы саналы түрде
қабылдамайақ, пті ол туралы ешнәрсе білмейақ көбінесе адамдар, әсіресе
үлкен ымдар, диалектикаша ойлайды.

Канттан кейін классикалық неміс философиясын дамытқан И. Г. Фихтенің
(1762—1814) және Ф. Шеллингтің (1775— 1854) идеалистік ой-пікірлері өзінің
логикалық жалғасын Г. Гегель (1770—1831) философиясынан тапты. Гегельдің
диалектикасы неміс философиясының ең жоғарғы жетістігі болып табылады.
Гегель дүниеде өмір сүретін барлық нәрсені негізгі ұғымдардың
қозғалысы — абсолюттік идеяның — дамуы деп санады. Ол идея ешқандай
мазмұнсыз таза болмыс немесе ештеңе болып табылады. Ал содан кейін
таза болмыс пен ештеңеден пайда болу туу деген ұғым шығады. Пайда
болу нақты болмыстың— заттар мен құбылыстар дүниесінің тууына әкеледі,
яғни идея материалдық нәрселерге айналады. Мұнда идея алғашында механикалық
құбылыстар түрінде, одан кейін химиялық қосылыстар түрінде көрінеді,
сөйтіп, ақыр соңында, тіршілік, адам мен адамзат қоғамы пайда болады. Адам
пайда болғаннан кейін идея адамның санасы, ойлау формасына қайта келеді.
Адам санасы дамыған сайын идея материядан қол үзіп, алшақтай береді. Ақыр
соңында, ол өзінің бүкіл өткен жолын үғына келе, өз дамуын аяқтайды да,
бастапқы өз күйіне келеді. Бірақ таза болмыс түрінде емес, бүкіл өз
мазмұнын барынша өрістеткен, дамытқан болмысқа айналады.
Таным саласында абсолюттік идея, немесе, Гегельдің сөзімен айтса,
абсолюттік рух, өз дамуының соңғы дәрежесіне жетеді. Ол дәреже — Гегельдің
философиялық жүйесі, яғни Гегельдің абсолюттік, объективтік ілімі
абсолюттік идеяның дамуының ең жогарғы сатысы болып табылады. Одан әрі
танылмаған ештеңе қалмайды, таным процесі аяқталады. Сөйтіп, Гегель өз
философиясын аяқталған ілім, абсолюттік ақиқат деп санады.
Гегельдің философиясы — сана, pyx алғашқы, бірінші, ал материя,
табиғат екінші туынды, тәуелді деп дәлелдейтін объективтік идеализмнің
айқын түрі болып табылады. Ол, сайып келгенде, қоғамдағы таптың
антогонистік құрылыстың орынды екендігін теориялық тұрғыдан негіздеді.
Практикалық өмір саласында абсолюттік рух өз бейнесін пруссиялық
монархиядан тапты.
Сонымен бірге Гегель философиясының аса маңызды жағы да бар: ол —
диалектикалық тәсіл. Бұл тәсілдің негізгі принциптерін ол өзінің
идеалистік, консервативтік жүйесі шеңберінде қарастырады. Өз жүйесін
жасағанда абсолюттік идея өз мазмұнын, ал содан кейінгі материалдық дүниені
— табиғат пен қоғамды — қалай тудыратынын көрсете отырып, біріншіден,
дүниені үнемі дамуда, қозғалыста қарастырады, екіншіден, диалектиканың
негізгі заңдарының мазмұнын ашып берді, даму қарама-қарсылықтардың күресі
арқылы жүзеге асатынын, даму барысында бір ұғымдарды екінші біреулері
терістейтінін және өткеннің жаңа жоғары сатыда қайталанатынын т. б.
көрсетті. ұғымдар диалектикасының олардың өзара байланысы мен бір-біріне
өтуінен Гегель шындық диалектикасын болжап, көрсете білді.
Марксизм-ленинизм классиктері Гегельдің идеализмін қатаң да жан-жақты
сынай отырып, сонымен қатар оның философиясының жетістіктеріне, атап
айтқанда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.