КӨНЕ ГРЕК ФИЛОСОФТАРЫНЫҢ ЕҢБЕКТЕРІНЕН

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 107 бет
Таңдаулыға:

КӨНЕ ГРЕК ФИЛОСОФТАРЫНЫҢ ЕҢБЕКТЕРІНЕН

ФАЛЕС

(Кейінгі авторлардың баяндауларынан)

... Фалес, осындай философияның негізін қалаушы, [материалдық бастау] деп
суды санайды, [оның жер ( судың үстінде тұр деп тұжырымдайтыны да
сондықтан]. Ол бұл көзқарасты барлық [мақұлықтардың] тамағы ылғал және жылу
судан туындайды және оның есебінен өмір сүреді, ал “одан [бәрі] пайда
болатын нәрсе”, ( бұл, [анықтама бойынша], барлық [заттардың] бастауы
деген бақылаудан туындатқан сияқты. Міне сондықтан, сонымен қатар, барлық
[тірі мақұлықтардың] спермасының табиғаты ылғал, ал бойында ылғал бар
[мақұлықтардың] бастауы және өсуінің себебі су болғандықтан ол бұл
көзқарасты қабылдады.
Кейбіреулер табиғат туралы [Фалес] айтқан осындай көзқарасты өте көне
заманда және осы ұрпақтан көп бұрын өмір сүрген алғашқы дінбасылар да
ұстанды деп болжамдайды: олар өз поэзиясында пайда болған барлық нәрсенің
ата-бабасы ретінде Океан (грек тілінде осылай болғандықтан, аудармауды
ұйғардық ( Г.Н.) мен Тефияны бейнеледі және құдайлар су атымен, немесе,
[ақындардың] өздері атағандай, Стикс атымен ант береді [деді](мыс: Ежелгі,
“кейбіреулер” пайымдайды, басқа барлық нәрседен қадірлілеу, ал басқаның
бәрінен қадірленетін ( оның атымен ант ететін нәрсе, [яғни, “су= көне”].
Табиғат туралы бұл пікір шынында да соншалықты көне және ескі ме ( анық
емес, бірақ Фалес бірінші себеп туралы осы көрсетілген үлгіде пікір
білдірді деп айтады. ...
Милеттік Фалес бар [заттардың] бастауы ( су деп тұжырымдады. (Бұл ер
адам философияның бастаушысы деп есептеледі және Иониялық мектеп оның
атымен аталды: себебі, философиялық ізін жалғастырушылар көп болды.
Философияны Египетте зерттеп, ол Милетке үлкейген кезінде оралды). Бәрі
судан, дейді ол, және бәрі суға ыдырайды. Бұл туралы ол, біріншіден,
барлық жануарлардың бастауы сперма, ал ол ылғал дегеннен қорытындылайды;
осылайша, барлық [заттар] [өз] бастауын, мүмкін, ылғалдан алады. Екіншіден,
барлық өсімдіктер ылғалмен қоректенеді және [ылғалдан] жеміс береді, ал
[одан] айырылса, кеуіп кетеді. Үшіншіден, Күн мен жұлдыздардың отының өзі
де, космостың өзі секілді су буларымен қоректенеді. Осы себептен Гомер де
су туралы мынадай пікір айтады: “Океан, барлығының ата-бабасы”. ...

АНАКСИМАНДР

... Фалестің тыңдаушысы [=шәкірті] Анаксимандр болады. Анаксимандр,
Праксиадтың ұлы, милеттік. Ол бар [заттардың] бастауы ( шексіздіктің
белгісіз бір табиғаты, одан көк аспандар және олардағы космос дүниеге
келеді. [Шексіздік табиғатын] ол мәңгі және ескірмейтін деп атайды және ол
барлық космостарды қамтиды [дейді]. Уақыт, оның айтуы бойынша ...
[дүниелердің-көк аспандардың] тууы, болмысы және күйреуі мағынасында алдын-
ала анықталған. Ол бар заттардың бастауы мен элементі ( шексіз деп
тұжырымдады, бастаудың осы есімін бірінші болып енгізді және одан басқа
мәңгілік қозғалыс бар, онда көк аспандар дүниеге келеді деді. Жер (
қалықтап тұрған дене, оны ештеңе ұстап тұрған жоқ, [космос перифериясының
нүктелерінің] барлығынан бірдей қашықтықта орналасқандықтан, ол өз орнында
қалып отырады. Оның формасы дөңгелек, [жұмырланған], тас колоннаның
барабаны секілді: [екі] тегіс бетінің бірінің үстімен біз жүреміз, ал
басқасы оған қарама-қарсы. Шырақтар оттар шеңбері түрінде пайда болады,
космоста [таралған] оттан бөлініп шығады және аэрге [=тұманға] оранады,
[қабықтағы] тартпа көмейінің қызметін тұрбаға ұқсас белгісіз бір өткелдер
атқарады, олар арқылы шырақтар көрініп тұрады, сол себепті, тартпа көмейлер
жабылғанда, күн тұтылады. Өткелдер жабылғанда немесе ашылғанда Ай біресе
толық, біресе жарты болып көрінеді. Күннің шеңбері Жердің диаметрінен
жиырма жеті есе көп, ал Айдың шеңбері ( он сегіз есе; бәрінен Күн жоғары
тұрады, бәрінен төмен ( қозғалмайтын жұлдыздар шеңберлері. Жануарлар
күннің олардан ылғалды сорып алу шамасына байланысты пайда болады. Адам
алғашқыда басқа жануарға, яғни балыққа ұқсас болып пайда болды. Желдер
ауадан өте жіңішке булардың бөлініп шығып, жинақталып, қозғалысқа келуінен;
жаңбырлар ( күннің астында орналасқан орындар шығарған булардан;
найзағайлар ( желдер бұлттарға төніп, оларды ыдыратудан пайда болады. Ол
қырық екінші олимпиаданың үшінші жылында дүниеге келді [біздің дәуірімізге
дейінгі 610 ж]. ...

АНАКСИМЕН

... Әлемде олардың көптігі, қарапайымдылығы және күштілігі себепті
адамдардың көбі оларды басқа [денелердің] элементтері және бастаулары деп
түсінетін төрт алғашқы дене болғандықтан (от, су, ауа және жер), алғашқы
және қарапайым сапалардың да соншалықты болуы қажет. Бұлар жылылық,
салқындық, құрғақтық және ылғалдылықтан басқа не сапалар болуы мүмкін...
Немесе, ежелгі Анаксимен ойлағандай, салқынды да, ыстықты да субстанция деп
танымауымыз керек, бірақ оларды жалпы материяның [субстраттың]
өзгерулерінен екінші туындайтын өзгермелі күйлері деп қарастыру қажет.
Салқын деп ол материяның жиырылатын және тығыздалатын, ал ыстық деп
сұйытылған және “босаңсыған” бөлігін санайды, ( ол оны осындай терминмен
атайды. Сондықтан да адам өзінің аузынан жылыны да, салқынды да шығарады
деп айтылуы негізсіз емес: еріндер қысқан және қойытқан дем салқындайды, ал
ауыз босаңсығанда, ол сұйытылғандықтан, ауыздан шығарда жылы болады.
Анаксименнің бұл [салыстыруын] Аристотель жаңылысу деп есептейді: себебі,
ауыз босаңсығанда, жылы біздің өзімізден шығады, біз еріндерімізді [түтік]
секілді жиырып, үргенде болса, бізден шығатын [ауа] емес, ауыздың алдындағы
ауа итеріліп шығарылады және шапшиды, ал ол салқын.
Анаксимен, Эвристраттың ұлы, милеттік, бар болып отырғандардың бастауы
( ауа деп тұжырымдады, себебі одан бәрі дүниеге келеді және оған қайтадан
ыдырайды. “Ауамен толтырылған біздің жанымыз, ( дейді ол, бізді тұтас етіп
қалай бекітсе, дем мен ауа бүкіл космосты солай қамтиды” (“ауа” мен “дем”
[мұнда] синонимикалық қолданылады). Ол жануарлар қарапайым және біртекті
ауадан және пневмадан тұрады деп ойлап, [Анаксимандр секілді] қателеседі,
себебі барлық заттардың бір бастауы ( материяның өмір сүруі мүмкін емес,
бірақ жасаушы себепті де қабылдау қажет. Мысалы, егер де жасаушы себеп
болмаса, яғни, күміс шебері болмаса, кубок болып шығу үшін күмістің [бір
өзі] жеткіліксіз; осы мыс үшін де, ағаш үшін де, басқа [кез-келген]
материал үшін де әділ. ...

(“Фрагменты ранних греческих философов”

кітабынан аударылды. М.,1989 ж.)

ГЕРАКЛИТ

1. Бұл логос мәңгілік өмір сүріп келе жатса да, адамдар оны түсінбейді
( ол туралы естігенге дейін де, алғаш рет естігенде де. Бәрі осы логос
бойынша жасалады ғой, ал адамдар мен олардың әрбіреуін табиғаты бойынша
бөліп және мәнін түсіндіре отырып баяндайтын осындай сөздерге және осындай
істерге кіріскенде надандарға ұқсайды. Басқа адамдардан олардың
ұйықтамаған, сергек кезде жасайтындары жасырылынған, олардың өз түстерін
қалай ұмытса, дәл солай.
2.Сондықтан да жалпыға ортақты ұстану қажет. Бірақ, логос
жалпыға ортақ болса да, адамдардың көпшілігі өзіндік түсінігі бар секілді
болып өмір сүреді.
3.(Күннің көлемі туралы). Ені адамның табанындай.
4.Бақыт дегеніміз тән рахаты болса, біз бақытты деп жеу үшін
бұршақ тауып алған өгіздерді айтар едік.
5. Біреудің балшыққа түсіп, балшықпен жуынғысы келгені
секілді, қанға боялған олардың құрбандық шалулармен тазарғысы келетіні бос
әурешілік. Оның бұлай жасағанын байқаған адам оны есалаң деп санар еді. Осы
мүсіндерге де олар біреулердің үйлермен сөйлескісі келгені сияқты сиынады;
олар құдайлар мен батырлардың қандай екенін білмейді.
6. Күн ( (Гераклит айтқандай) күн сайын жаңа ғана емес,
сонымен қатар, мәңгі және үздіксіз жаңа.
7. Егер өмір сүріп жатқанның бәрі түтінге айналатын болса, оны
танауымызбен танып-білуге болар еді.
8. Жауласушы бірігеді, айырыласытындардан ( тамаша
гармония, және, барлығы күрес арқылы жүреді.
9.Есектер алтыннан гөрі сабанды жақсы деп таңдар еді.
10.Байланыстар: бүтін және бүтін емес, қосылатын және
айырысатын, келісетін және келіспейтін, және барлығынан ( біреу, біреуден
( барлығы.
1. Кез-келген жануар жемге қарай (қажеттілік) қамшысымен
бет алады.
2. Бір ғана өзенге құятынға жаңа сулар үсті-үстіне ағып келіп
жатады. Психеялар болса ылғалдан буға айналып ұшып кетеді.
3. Балшыққа риза болу.
Шошқалар балшыққа рахаттанады.
20. Дүниеге келгеннен кейін олар өмір сүруге, яғни өлуге
ұмтылады, жақсырақ айтсақ ( тыныштануға, және, өлу үшін туылған балаларын
қалдырады.
21. Өлім ( біз ұйықтамай, сергек жүрген кезде көретініміздің
бәрі, ал біз ұйықтағанда көретіннің бәрі ( түс.
22. Алтын іздеушілер жерді көп қазады және аз ғана [алтын]
табады.
29. Ең жақсы адамдар бір нәрсені барлығынан жоғары қояды:
мәңгілік даңқты ( өткінші заттардан; тобыр болса, мал секілді тойынады.
30. Өмір сүріп отырған барлық нәрселер үшін бір бұл космосты
ешқандай құдай және ешқандай адам жаратқан жоқ, бірақ ол арасында жанып,
арасында өшіп отыратын мәңгілік тірі от ретінде әрқашан болды, бар және
бола береді.
31. Оттың айналулары: әуелі ( теңіз, теңіз болса ( жартылай
жер және жартылай престер. [Бұл барлығын басқарып отырушы] логос [пен
құдайдың көмегімен от ауа арқылы суға айналады дегенді білдіреді (
дүниенің ол] теңіз [деп атайтын негізінің ұрығы сияқты]; [судан жер мен көк
және олардың арасындағы барлық нәрселер пайда болады Оның кері бағытта
қалай қайтадан қалпына келетінін және қайта жанатынын ол былай
түсіндіреді]: теңіз логостың бойымен өзі жер пайда болғанша қандай болса,
сондай шамада жайылады.
35. Ерлер-философтар өте көп білуі тиіс.
38. Кейбіреулердің көрсетулері бойынша, Фалес бірінші астроном
болған, мұны Гераклит пен Демокрит те дәлелдейді.
40. Көп білу ақылды болуға үйретпейді, әйтпесе ол Гесиод пен
Пифагорды, Ксенофан мен Гекатейді де үйретер еді.
41. Даналық тек бір нәрседе ғана: ақыл-ойды бәрін бәрінің
көмегімен басқаратын деп мойындау.
44. Халық заң үшін өздерінің қорғандары үшін шайқасқандай болып
шайқасуы тиіс.
47. Маңызды заттар туралы өте тез пікір айтпайық.
48. Садақтың аты ( өмір, ал ісі ( өлім.
49. Бір адам мен үшін ( он мың, егер ол ең жақсы болса.
49 а. Бір өзенге біз енеміз және енбейміз, өмір сүреміз және өмір
сүрмейміз.
50. [Бәрі ( біртұтас: бөлінетін ( бөлінбейтін, туылған (
туылмаған, өлетін ( өлмейтін, логос ( мәңгілік; әке ( ұл, құдай (
әділеттілік]; маған емес, логосқа сене отырып, бәрі ( біртұтас деп тану
( даналық.
52. Мәңгілік ( шахмат ойынын ермек еткен сәби: сәби патшалығы.
53. Соғыс ( бәрінің әкесі және бәрінің патшасы; ол біреулерді
құдай, басқаларды ( адам етеді; біреулерді ол құл етеді, басқаларды еркін
етеді.
54. Жасырын гармония көрініп тұрғаннан жақсы.
55. Мен көруге, естуге және зерттеуге болатынды қалаймын.
56. Көрініп тұрған нақты [заттарды] танып-білуде адамдар
эллиндердің бәрінен де дана болған Гомер секілді алданады; биттерді
өлтірген балалар оны: “Біз көргендерімізді және ұстап алғандарымызды
лақтырып тастадық, ал көрмегеніміз бен ұстай алмағандарымыз үстімізде жүр”,
( деп алдаған еді.
57. Көптеген [заттардың немесе адамдардың] оқытушысы ( Гезиод,
күн мен түннің бір нәрсе екенін түсінбеген оны біршама көп біледі деп
санайды.
58. Ізгілік те, зұлымдық та [бір]. Шынында да, ауруларды
азаптаушы дәрігерлер, кесушілер және күйдірушілер, оның үстіне ақы талап
етеді, олар ақы төлеуге лайық емес, себебі олар дәл соны: ізгілікті және
ауруларды жасайды.
60. Жоғарыға және төменге жол ( біреу.
61. Теңіз суы өте таза және өте лас. Балықтар үшін ол ішуге
жарамды және шипалы, адамдарға болса ( ішуге жарамсыз және зиянды.
62. Өлмейтіндер ( өледі, өлетіндер ( өлмейді; бір-бірінің
өлімімен олар өмір сүреді, бір-бірінің өмірімен олар өледі.
67. [Құдай]: күн ( түн, қыс ( жаз, соғыс ( бейбітшілік,
тоқшылық ( аштық [бәрі қарама-қарсылықтар. Бұл ақыл] хош иістермен
араласып, олардың әрбіреуінен алатын рахаттың әртүрлі екені секілді әртүрлі
аталатын от сияқты өзгереді.
67а. [Күннен тарайтын өмірлік жылу өмір сүретіннің бәрін өмірмен
қамтамасыз етеді. Осы қағиданы қабылдай отырып, Гераклит психеяны
өрмекшімен, денелерді ( өрмекпен тамаша салыстырады. Өрмекшінің өрмектің
ортасында тұрып, ( дейді ол, шыбын оның жіптерінің бірін үзген бойда
бірден сезіп, жіпті түзету үшін сол жерге жүгіретіні секілді, адамның
психеясы да, егер де оның қандай да бір бөлігі зақымдалған болса, өзі
онымен берік және шамасына сәйкесті біріктірілген дененің зақымдалуына
шыдай алмағандай болып, сол жерге тезірек ұмтылады].
70. [Ол адамның ойларын] балалардың ойыны [деді].
71. Ұмытып кететіндер жолдың қайда апаратынын [да естерінде
сақтауы тиіс].
74. [Ата-аналардың балалары] сияқты, қарапайым сөзбен айтсақ,
қалай қабылдаған болсақ, солай іс-әрекет жасамаған дұрыс].
76. От жердің өлімімен, ауа оттың өлімімен өмір сүреді; су ауаның
өлімімен, жер ( судың [өлімімен] өмір сүреді.
Оттың өлімі ( ауаның туылуы және ауаның өлімі ( судың туылуы.
Жердің өлімінен су туылады, судың өлімінен ауа туылады, ауаның [өлімінен]
( от, және керісінше.
78. Ойлардың адами үлгісі ақыл-ойға ие емес, құдайы үлгісі (
ие.
82. Ең әдемі маймыл адам тегімен салыстырғанда жексұрын.
83. Адамдардың ең данасы даналық, әдемілік және басқа жағынан
құдаймен салыстырғанда маймыл болып көрінеді.
86. [Құдайы істердің көпшілігі] сенбеушіліктің кесірінен назардан
тыс қалады.
87. Ақылсыз адам кез-келген іліммен әуестеніп кетеді.
88. Біздің бойымызда бір нәрсе ( тірі және өлі, ояу және
ұйықтап жатқан, жас және кәрі. Себебі, бұл өзгергенде сол, және керісінше,
өзгергенде осы.
90. Отқа бәрі айырбасталады, және, от ( бәріне, тауарлардың (
алтынға және алтынның ( тауарға айырбасталатыны секілді.
91. [Гераклиттің айтуы бойынша], бір өзенге екі рет түсуге
болмайды және өлетін табиғатты бір күйде екі рет көруге болмайды, бірақ
алмастырудың тездігі мен жылдамдығы] оны ыдыратады және қайтадан жинайды,
[бірақ, қайтадан және кейін емес, бір уақытта ол [қалыптасады және
күйрейді], жақындайды және алыстайды [деп айтқан дұрысырақ].
95. Надандықты жасырған дұрыс, бірақ бетімен кеткенде және шарап
ішіп отырғанда оны жасыру қиын.
97. Иттер білмейтін адамдарына қарап үреді.
99. Егер де Күн болмаса, ( басқа шырақтардың болғанына
қарамастан, түн болар еді.
100. ...Кезеңдер. Күн, олардың басқарушысы және бақылаушысы
[Гераклиттің айтуы бойынша], бәрін әкелетін ауысулар мен жыл кезеңдерін
белгілейді, басқарады, тағайындайды және табады.
101. Мен өзімді зерттедім.
101а. Көз құлақтарға қарағанда дәлірек куәгер.
102. Құдайда бәрі тамаша, жақсы, әділетті, ал адамдар біреуін
әділетсіз, басқасын әділетсіз деп есептейді.
104. Олардың ақылы немесе түсінуі қандай? Халық әншілеріне олар
сенеді, олар үшін ұстаз да тобыр, себебі, “көптің ( жаман, аздың ( жақсы”
екенін олар білмейді.
106. Дөрекі психеяға ие адамдардың көздері мен құлақтары адамдарға
жаман куәгерлер.
108. Ілімдерін мен естігендердің ешқайсысы даналықтың бәрінен
ерекше екеніне жеткен жоқ.
109. Надандықты көпшіліктің алдында көрсеткеннен гөрі жасырған
дұрысырақ.
110. Тілегендерінің бәрі орындала берсе, адамдарға жақсы болмас
еді.
111. Ауру ( денсаулықты, зұлымдық ( ізгілікті, аштық (
тоқтықты, шаршағандық ( демалысты жағымды етеді.
112. Ойлау ( ұлы жетістік, даналық ( ақиқатты айтуда және
табиғатқа құлақ салып, үйлесімді әрекет етуде.
113. Ойлау бәріне жалпы.
114. Ақылды сөйлегісі келгендер қала сияқты бәріне ортақ заңмен
өзін бекітуі және көбірек берік етуі тиіс. Себебі, барлық адами заңдар
өзінің билігін қалаған жеріне дейін тарататын, барлығының үстінен қарайтын
және барлығын жеңетін біртұтас құдайы заңнан туындайды.
116. Барлық адамдарға өздерін-өзі танып-білу және ойлау тән.

ПИФАГОР

“АЛТЫН ӨЛЕҢДЕР”

12. “... басқалардан көбірек өзіңнен қорық”.
40. “ Шаршаған көздерің тәтті ұйқыға кетпестен бұрын,
41. Күндізгі істеріңді талқыла, өзіңе мынадай сұрақ қой:
42. Нені бұрыс жасадым? Нені бүлдірдім? Қандай парызымды орындамадым?
43. Біріншісінен бастап, бәрін ретімен есіңе түсір, ал соңынан,
44. Істерің жаман болса, ( өкін, ізгі істеріңе ( қуан”.
47. “ ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .тетраксис
48. Мәңгілік табиғаттың бастау бұлағы ... ...”
54. “Адамдардың бәрі оларды өздері таңдап алып, бақытсыздықтарға
ұшырайтынын байқайсың,
55. Бейшаралар: игіліктер оларға жақын тұр, адамдар болса, оларды
көрмейді, естімейді”.
63. “ ... ... ... ... ... құдайылыққа өлетіндер жете алады”.
70. “ Денеңді тастап шыққан бойда ( сен еркін болып, эфирге ұшып
шығасың және
71. Құдай сияқты мәңгілік боласың, өлім мен шіруге енді жатсың”.

“ПИФАГОРДЫҢ ЗАҢДАРЫ ЖӘНЕ АДАМГЕРШІЛІК ЕРЕЖЕЛЕРІ”

1. Ең әуелі әр затты өз атымен атап үйрен: бұл барлық ғылымдардың
арасындағы ең біріншісі және ең маңыздысы.
2. Халықтар! Заңдардан бұрын ең әуелі ізгілікті адамгершілікке ие болуға
тырысыңдар, адамгершілік ( алғашқы заңдар.
6. Адам! Басқа мақұлықтарға олардың саған жасағанын тілемейтініңді
жасама.
6. Өз өміріңнің жобасын жасап ал және өз болмысыңның соңғы
минутына дейін оны орындауға тырыс.
10. Өзіңе сенімді дос ізде; ондай досың болса, құдайларды қажет
етпейсің.
11. Досты өзіңе алдын-ала таңда, себебі өмір тез өте шығады.
12. Өзіңе дос таңда; жалғыз бақытты бола алмайсың: бақыт екі адамның
ісі.
13.Сенімді дос таба алмасаң, өзіңе өзің дос бол.
17. Оқығаннан гөрі көбірек ескеріп, бақыла: көп оқыған адам нашар
оқиды.
16. Ақыл-ойға бағынған құдайға бағынады.
17. Құдайлар табиғатын зерттеуді абыздарға қалдыр; сен
адам жүрегін танып-білумен айналыс.
24. Тәртіп сенің құдайың болсын! Оған шын жүректен қызмет ет:
тәртіп барлық заттардың одағы. Табиғаттың өзі сол арқылы өмір сүреді.
24. Сенен үндемеу деген не деп сұрайтын болса, даналық Сарайының
бірінші тасы деп жауап бер.
25. Даналық деген не? Тәртіпті білу. Бүкіл өмірің бойы дана болғың
келсе, бәрін өз орнына қой. Өтпелі, уақытша даңқ данышпанның күнделікті
өмірінен көрінетін тыныш және алаңсыз тәртіпке тұрмайды.
26. Сенен асыл қасиет деген не деп сұраса, істе қолданылынған
даналықты сүю (философия ( Г.Н.) деп жауап бер.
43. Ғылыми қоғамның мүшесі болма: ең дана дегендер, олар қоғам құрғанда,
қарапайым адамдарға айналады.
45. Қандай бақытсыздыққа тап болсаң да, көз жасыңды төкпе:
оларды басқалардың бақытсыздығын жоқтауға сақта.
46. Бақыттың соңынан жүгірме: ол үнемі сенің өзіңде.
48. Көп күлетін әйеліңе сенбе.
52. Тыныш өлімге жеткің келсе, бірқалыпты өмір сүр.
61. Білім мен даналықты бір нәрсе деп қарастырма.
73. Табиғат біртұтас және оған тең келер ештеңе жоқ: ол өзінің анасы
және әкесі; ол құдайлардың Құдайы. Тек Табиғатты қарастыр, қалғандарын
қарапайым адамдарға қалдыр.
78. Шарап ішуден өзіңді теже: ол құмарлық тудырушы сүт.
81. Аз сөйле, одан да аз жаз.
83. Өзіңнен көп өмір сүргің келсе және ұрпақтарың қадірлесің десең,
соңыңда асыл қасиетті отбасын және жақсы кітап қалдыр.
84. Өздерінің шығармаларында ғана дана секілді болып көрінетіндердің
бірі болма.
99. Тәніңді жаныңның табытына айналдырма.
109. Меншігі жоқ азаматтың отаны жоқ.
124. Заң шығарушы! Сауда заңдарын жазба: ол, оның кемелері жүзіп жүрген
мұхит секілді, оларды қаламайды.
134. ...әділеттілік заңдары... Барлық жерлердің және барлық ғасырлардың
заңдары.
144. Римдіктер сандардың құдайы әйеліне табынды. Кротондықтар! Тәртіп
құдайын онымен қосыңдар.
155. Данышпан! Сен адамдарға қандай да бір маңызды ақиқатты жеткізгің
келсе, оған жалпы пікірдің киімін кигіз.
176. Сандарды, салмақ пен шаманы ( әсем теңдіктің бала-шағаларын
құдайы деп қадір тұт. Адами ұлы ізгілік ( теңдік сандарда тұжырымдалады.
Сандар ( жердегі құдайдар.
183. Заң шығарушы! Табиғаттан үлгі ал: ол өзінің бөліктерінде де,
жиынтығында да бірдей маңызды.
189. Жалпыхалықтық жерлерде ақиқатты жария етпе: оны халық зұлымдық
мақсатта пайдаланады.
190. Данышпан! Қарапайым халықтың арасында өмір сүруге міндетті бола
отырып, судың үстінде қалқып жүретін, бірақ онымен араласып кетпейтін май
секілді бол.
193. Отбасының әкесі қызметін атқармайтын адам заң шығарушы да, қаланы
басқарушы да бола алмайды.
201. Өзіңнің тілектеріңді өлше, өзіңнің ойларыңды салмақта, өзіңнің
сөздеріңді санамала.
203. Өзіңе өзің әмірші бол: өзіңді билеп және басқарып, сен керемет
қожалыққа және ең маңызды қызметке ие боласың.
211. Ештеңеге таң қалма: таңдану құдайларды тудырды.
212. Өз әйелімен жақсы тұрмайтын адамды өзіңе дос ретінде таңдама.
228. Адамдарды танып-біліп үйреніңдер: құдайларды танып-білгеннен
адамдарды танып-білген қолайлырақ және пайдалырақ.
235. Өз егісіңді өз қолыңмен өңде: Оны өңдеуді тұтқындарыңа қалдырма:
жер өңдеу еркін адамның қолын қажет етеді.
255. Ар-ұятың сенің жалғыз құдайың болсын.
260. Кротондықтар! Сендерден құдайлардан көне не бар деп сұраса, үрей
мен үміт деп жауап беріңдер.
264. Игілікті бүгінгі кештен гөрі бүгінгі таңда жасауға асық: себебі
өмір өте шығады және уақыт тез.
265. Заң шығарушы! Адамға оның құқықтары, ал халыққа оның міндеттері
туралы айт.
284. (Абыздар): Құдай адамды жаратқанына өкінді деп айтады. Біз оларға
солай жауап береміз: адам құдайларды жаратқанына өкінді.
286. Кротондықтар! Республиканы басқаруды әйелі мен балалары
құрметтемейтін адамға тапсырмаңдар.
305. Елестету қабілетіңе ешқашан толық ерік берме: ол құбыжықтарды
туғызады.
306. ...Халықты ешқашан алдама, бірақ оған бәрін бірдей түсіндіре берме.
312. Ең әуелі дана болуға тырыс, бос уақытың болғанда, ғалым боласың.
318. Ешкімнің де, тіпті табиғаттың өзінің де маймылы болма.
312. Сау ақылдың бір тамшысын ғалымдықтың тұтас бір құдығынан жоғары
қой.
325. Ең ұлы білімді іздеп табамын деп мазаланба: барлық білімдерден
адамгершілік ғылымы, мүмкін, ең қажеттісі болар, бірақ оған оқып-
үйренбейді.

(Чанышев А.Н. “Курс лекций по
древней и средневековой
философии” кітабынан
аударылды. М., 1991).

ПЛАТОН

“ДИАЛОГТАР”

АЙЫПТАУ СӨЗДЕРІНЕН КЕЙІН

“Мен сендерге берілгенмін, афиналықтар (Афина ( Орталық Грецияның
оңтүстік-шығысындағы Аттика түбегінде орналасқан полис, мемлекет-қала,
антикалық Грецияның экономикалық, саяси және мәдени орталығы ( Г.Н.)
және сендерді сүйемін, бірақ сендерді емес, құдайды тыңдаймын, және, жаным
мен күшім барда философиялық пайымдауымды, кездестірген адамды үгіттеуімді
және сендіруімді, оларға әдетте айтатынымдарымды айтуымды тоқтатпаймын:
“Сен афиналықсың, даналығымен және құдіретімен басқалардан даңқы асқан ұлы
қаланың азаматысың, ақшам көбірек болсын деп, тек соның ғана қамын жеу,
даңқ пен құрмет туралы ойлау, ал ақылдылық, ақиқат туралы ойланбау, өзіңнің
жаның жақсырақ бола түссін деп қам жемеу саған ұят емес пе?” Егер де
сендердің біреуің қам жеймін деп менімен пікір таластыратын болса, онда мен
оның соңынан қалмаймын, оған сұрақтар қоямын, оны сынаймын, әшкерелеймін,
және, егер де маған оның абыройы жоқ сияқты болып көрінсе, ол оны бар деп
айтатын болса, онда мен оны ең қымбат нәрсені бағаламай, ең жаман нәрсені
бәрінен жоғары бағалайтыны үшін айыптаймын. Мен кездестірген адамдарымның
кез-келгеніне, жас пен кәріге, жат жерліктер мен сендерге ( әсіресе, Афина
тұрғындары, сендерге, себебі сендер маған қан жағынан жақынсыңдар, осыны
жасаймын. Сендерді сендіре аламын, құдай осылай бұйырды, және, менің
ойымша, бүкіл қалада менің құдайға қызмет етуімнен үлкен игілік жоқ.
Себебі, менің жасайтыным ( сендерді аралап, жасты да, кәріні де дене мен
ақшаның емес, ол мүмкіндігінше жақсы болсын деп, жанның қамын ең әуелі және
бәрінен де көбірек ойлауға үгіттеу; мен абырой ақшадан тумайды, керісінше,
абыройдан адамдарда жеке өмірде де, қоғамдық өмірде де ақша да, басқа
ізгіліктер де болады деймін. Мен осындай сөздеріммен бозбалаларды бұзсам,
онда, әрине, бұл зиянды. Ал мен осыны емес, басқаны айтады дейтін адам
жалған айтады. Міне осы себепті мен сендерге былай дей аламын:
“Афиналықтар, сендер Аниттің айтқанын тыңдайсыңдар ма, жоқ па, мені
босатасыңдар ма, жоқ па, маған тіпті бірнеше рет өлуге тура келсе де, мен
басқаша жасамаймын”.
Шуламаңдар, афиналықтар, менің өтінішімді орындаңдар: мен не айтсам да,
шуламаңдар, тыңдаңдар; менің ойымша, мені тыңдау сендерге пайдалы болады.
Мен сендерге тағы да бірдеңелер айтқым келеді, сендер оны тыңдағанда тағы
да шу көтеретін шығарсыңдар, тек сендер осылай жасамаңдар.
Егер де сендер, мені өзім қандай болсам, сондай түрде жазаласаңдар,
маған емес, өздеріңе көбірек зиян тигізесіңдер. Маған Мелиттен де, Аниттен
де ешқандай зиян болмайды ( олар маған зиян тигізе алмайды да, себебі мен
нашардың жақсыға зияны тиюі мүмкін емес деп ойлаймын. Әрине, ол өлтіре
алады, немесе қуып жібере алады, немесе абыройынан айыра алады.. Ол немесе
басқа біреу мұны үлкен зұлымдық деп есептеуі мүмкін, бірақ мен бұлай деп
есептемеймін; менің ойымша, оның қазір жасап отырған ісі ( адамды өлімге
әділетсіз бұйыруға тырысуы ( әлдеқайда үлкен зұлымдық. Осылайша,
афиналықтар, сендер мені өлімге бұйырып, құдайдан алған сыйды жоғалтып
алмауларың үшін, мен енді өзім үшін емес, сендер үшін қорғанып жатырмын.
Себебі сендер мені жазаласаңдар, сендерге, ( айтудың өзі күлкілі ( үлкен
және игілікті, бірақ семіздіктен жалқауланып кеткен және оны әрі-бері
тықсыртып, жүгіртетін бүргені қажет етіп тұрған атты бақтырғаны секілді,
құдайдың өзі біздің қалаға қойған мен сияқты басқа адамды табу оңайға
түспейді. Міне, менің ойымша, мен күні бойы тыным таппай, әрқайсысыңды
оятып, үгіттеп, ұрсу үшін құдай мені осы қалаға жіберді. Басқа осындай
адамды табу сендерге оңай болмайды, ал сендер маған сенсеңдер, мені
құтқарып қала аласыңдар. Бірақ сендер ренжіп, Аниттің айтқанына еріп,
ұйқысынан оятып жіберген адамдар сияқты ұйқылы-ояу күйде мені салып
жіберіп, оңай өлтіре салуларың әбден мүмкін. Онда бүкіл қалған өмірлеріңді
ұйқыда өткізесіңдер, егер құдай сендердің қамдарыңды ойлап, тағы біреуді
сендерге жібермесе. Ал менің құдай мені осы қалаға қандай етіп берсе,
сондай екенімді сендер мынадан көре аласыңдар: басқа қандай адам өз істерін
тастап, үй-ішінің кикілжіңдеріне төтеп береді, сендердің істеріңмен үнемі
айналысып, әр адамға мен бейнебір оның әкесі немесе ағасы сияқты ерекше
көңіл бөледі және абыройдың қамын ойлауға үгіттейді. Егер де мен бірдеңені
пайдалансам және өзімнің тәлімдерім үшін ақы алсам, онда менде қандай да
бір есеп болар еді, сендер енді өздерің көріп отырсыңдар, мені айыптаушылар
осы тұста ұятсыздыққа қабілетсіз болып шықты және менің бірдеңе алғаным
немесе қандай да бір ақы талап еткенім туралы куәгерлерді әкелмеді. Өзімнің
шындықты айтқанымның, менің ойымша жеткілікті куәгерін көрсете аламын (
ол менің кедейлігім.
Менің жиналыстарда халықтың алдында сөйлеп, қалаға кеңестер беруге
батылым жетпей, кеңестерді жеке түрде ғана, барлығын аралап және барлық
нәрсеге килігіп беретінім бұл тұста түсініксіз болуы мүмкін. Мұның себебі
сіздер менен жиі және барлық жерде естіген нәрседе: мені құдайы немесе
демондық бірдеңе билейді, мұны Мелит те өзінің менің үстімнен жазған
арызында келеке еткен болатын. Бұл жағдай менде балалық кезден басталды:
бір дауыс пайда болады да, ол мені өзім жасауға ниеттенген нәрседен ылғи
қайтарып отырады, бірақ көңілімді басқа бірдеңеге аударады дейін десем,
олай да жасамайды. Маған мемлекеттік істермен айналысуға тыйым салатын,
міне осы дауыс. Егер де мен мемлекеттік істермен айналысуға талпыныс
жасаған болса, онда мен әлдеқашан өліп қалып, сендерге де, өзіме де пайда
әкелмеген болар едім, бұған, афиналықтар, шүбәсіз сеніңдер. Және сендер,
егер де мен сендерге шындықты айтсам, ренжімеңдер: сендерге немесе басқа
бір көпшілікке ашық қарсы тұрған және мемлекеттегі көптеген әділетсіздіктер
мен заңсыздықтардың алдын алғысы келген адамның аман қалғаны жоқ. Жоқ,
әділеттілікті шынымен жақтаған адам, оған аз ғана уақытқа болса да аман
қалу бұйырса, жеке адам болып қалуы тиіс, қоғамдық майданға түспеуі керек.
Мен сендерге мұның салмақты дәлелдерін, пайымдауларды емес, сендер қымбат
бағалайтын нәрсені ( істерді келтіремін. Сонымен, менімен не болғанын
тыңдаңдар және сонда өзіме өлім қаупі төніп тұрса да, менің әділеттілікке
қарсы келетін нәрседе ешкімге жол бермейтініме, ал осы жол бермегендіктен
өлуім мүмкін екендігіне сендердің көздерің жетеді.
Мен сендерге әңгімелеп беретін нәрсені тыңдау ауыр және іш пыстырады,
бірақ бұл ақиқат шындық. Мен ешқашан, афиналықтар, қалада басқа ешқандай
қызмет атқармадым, бірақ кеңесте болдым. Біздің Антиохиданың кезекті
мәжілісінде біз теңіз шайқасында қаза тапқандардың денелерін жинап алмаған
он стратегтің барлығын бірден соттағымыз, кейін бәрі мойындағандай, заңсыз
соттағымыз келді. Сол кезде мен притандардың арасында жалғыз өзім, заңды
бұзуға жол беруді қаламай, қарсы дауыс бердім. Шешендер мені айыптауға
дайын болғанда, ( сендердің өздерің де соны талап еттіңдер және
айқайладыңдар, ( мен түрмеден немесе өлімнен қорқып, сендермен бірге
болғаннан гөрі, өзіме қауіп төніп тұрғанына қарамастан, заңның жағында
тұрғаным дұрысырақ деп ойладым, себебі, сендердің шешімдерің әділетсіз. Бұл
қаланы халық басқарған кезде болған еді, ал олигархияның дәуірі туғанда
отыз тиран мені және тағы төрт азаматты Дөңгелек палатаға шақырып, бізге
оны жазалау үшін Саламиннен саламиндік Леонтты әкелуді бұйырды. Осы секілді
көптеген нәрселерді басқаларға да бұйырды, бұл кінәлілердің санын көбейту
үшін жасалды. Мен үшін өлімнің түкке тұрмайтынын, әділетсіз және абыройсыз
барлық нәрсені жасамау ( мен үшін бәрінен де жоғары екендігін осы жолы
тағы да сөзіммен емес, ісіммен дәлелдедім. Бұл үкімет қаншама күшті болса
да, ол мені әділетсіздік жасауға мәжбүр ететіндей қорқыта алмады. Біз
Дөңгелек палатадан шыққан кезде төрт адам Саламинге аттанып, Леонтты алып
келді, ал мен үйіме кеттім. Егер де сол үкімет құламағанда, мені жазалауы
да мүмкін еді. Мұның бәрінің куәгерлері бізде көптеп табылады...

ӨЛІМ ЖАЗАСЫНА КЕСУ ҮКІМІ ШЫҒАРЫЛҒАН СОҢ

Мен сүретін өмірдің енді қалған уақытының аз екендігінің кесірінен,
афиналықтар, сендер туралы жаман атақ тарайды, және, біздің қаламызды
жамандауға бейім адамдар сендерді Сократтың, дана адамның өмірін қиғандарың
үшін кінәлайтын болады, ( себебі, сендерді жазғыруға бейім адамдар менің
данышпан екендігіме сенімді, мен іс жүзінде ондай болмасам да. Егер де
сендер кішкене күте тұрғанда, бұл өзінен-өзі болатын нәрсе еді: сендер
менің жасымды көріп отырсыңдар, мен әбден қартайған шалмын, менің өлімім
жақын. Мен мұны сендердің бәріңе емес, мені өлім жазасына кескендерге ғана
айтып отырмын. Осы адамдарға мен тағы мынаны айтқым келеді: афиналықтар,
мүмкін сендер мені, егер де мен үкімнен құтылу үшін барлық нәрсені жасауды
және айтуды қажет деп тапсам, олардың көмегімен сендерді өз жағыма
аудартатын дәйектер жетіспегендіктен жазаланып отыр деп ойлайтын
шығарсыңдар. Мүлдем олай емес. Маған жетпей қалғаны дәйектер емес,
дөрекілік пен ұятсыздық және сендердің құлақтарыңа жағымды нәрсені айту
болды: өзімді өзім жоқтау, қайғылану, бір сөзбен айтқанда, сендер
басқалардан естіп үйренген, бірақ менің пікірімше, маған лайық емес
нәрселер. Бірақ маған қауіп төніп тұрғанда да мен құлға ғана лайық нәрсені
қолдануды қажет деп таппадым, өзімді осылайша қорғағаныма мен қазірдің
өзінде де өкінбеймін. Өзімді басқаша қорғап, тірі қалғаннан гөрі, өлгенім
артық. Себебі, сотта болсын, соғыста болсын, не менің, не басқаның өлімнен
кез-келген тәсіл арқылы қашып құтылғанымыз дұрыс емес. Шайқастарда да
қаруды тастап немесе жауларыңа жалынып өлімнен қашып құтылу мүмкіндігі жиі
кездеседі; қауіпті жағдайларда өлімнен құтылудың басқа да көптеген амалдары
бар, ( кез-келген нәрсені жасауға және айтуға адамның батылы жетсе болғаны.
Өлімнен құтылу қиын емес, одан әлдеқайда қиыны ( адамгершіліктік
бұзылудан қашып құтылу: ол өлімнен тезірек жетеді. Міне, мені, асықпайтын
және қарт адамды, ондай тез жетпейтін нәрсе қуып жетті, ал мені
айыптаушыларымды, күшті және шапшаң адамдарды, ( жылдамырақ жүгіретін
нәрсе, ( адамгершіліктік бұзылу қуып жетті. Мен осы жерден өлім жазасына
кесу туралы сендер шығарған үкімді арқалап шығамын, ал олар жауыздықтары
мен әділетсіздіктері шындық арқылы әшкереленіп шығады. Мен өз жазаммен,
олар өз жазасымен қаламыз. Осылай болуы тиіс те шығар, және, менің ойымша,
бұл әдеттегі нәрсе.
Ал енді, афиналықтар, мен мені жазалаған сендердің болашақтарың туралы
айтқым келеді. Себебі, адамдар сәуегейлікке ерекше қабілетті болатын кезең,
( оларды өлім күтіп тұрғанда, ( мен үшін туды. Міне, мені өлтірген
афиналықтар, мен сенімдімін, Зевстің атымен ант етемін, менің өлімімнен
кейін сендерді маған сендер кескен өлімнен ауыр жаза күтіп тұр. Осыны
жүзеге асырған соң, сендер өз өмірлерің туралы есеп беріп отыру
қажеттілігінен құтыламыз деп ойладыңдар, бәрі керісінше болады: сендерді
әшкереушілер көбейеді ( мен осыған дейін оларды тежеп келдім. Олар жас
болған сайын ауырлау болады және сендер одан сайын ыза боласыңдар. Шынында
да, егер де сендер адамдарды өлтіре отырып, дұрыс өмір сүрмейтіндерің үшін
сендерді сөкпеуге оларды мәжбүр етеміз деп ойласаңдар, ( қателесесіңдер.
Өзін қорғаудың мұндай тәсілі сенімді де емес, жақсы да емес, ең жақсы және
ең жеңіл тәсіл мынадай: басқалардың аузын жаппай, өзің жақсы болуға тырысу.
Мені соттаған сендерге осыны болжап, мен сендерден кетемін.
Ал мені ақтап алуға дауыс бергендермен мен болған оқиға туралы шын
көңіліммен әңгімелесер едім, әзірге архонттардың қолы тимей жатқанда және
мен өзім өлуге тиіс жерге аттана қоймағанда. Осы уақытта менің қасымда бола
тұрыңдар, достарым менің! Бір-бірімізбен шүйіркелесуге ештеңе кедергі бола
алмайды. Сендер менің достарым болғандықтан, мен сендерге менімен қазір
болған жағдайдың мәні неде екенін көрсеткім келеді. Менімен болған жағдай,
судьялар, ( сендерді, әділеттілік бойынша, мен судья деп айта аламын ғой,
( таң қаларлық жағдай. Шынында да, мен үшін әдеттегі болып саналатын
дауысты мен бұрын үнемі еститінмін және ол мен бірдеңені дұрыс емес жасайын
деп жатқанымда, маңызы аз жағдайлардың өзінде де мені тежейтін, ал енді,
өздерің көріп отырғандай, менің басыма ең жаман нәрсе, ( оны кез-келген
адам мойындар еді және солай болып есептеледі де , ( түскенде, құдайы
белгі мені таңертең мен үйден шығарда да, сот үйіне кірерде де, мен не
айтқым келсе де, сөзімнің өн бойында да тоқтатпады. Бұрын, мен бірдеңе
айтқан кезімде, ол мені жиі сөзімнің жартысында тоқтататын, ал қазір, сот
болып жатқан кезде, ол менің ісіме де, сөзіме де бір де бір рет тежеу
салмады. Мен мұны қалай түсінуім керек? Мен сендерге айтамын: мұның бәрі
менің игілігіме болды, және, өлім ( зұлымдық деп ойлайтындардың пікірі,
шамасы, дұрыс емес. Енді менде мұның ұлы дәлелі бар: мен жақсы емес бірдеңе
жасайтын болсам, әдеттегі белгінің мені тоқтатпауы мүмкін емес қой.
Мына бір нәрсені де ескертейік: өлім ( бұл игілік деп үміттенудің
соншама негізі бар ғой! Өлім ( екі нәрсенің бірі: өлу әлде ештеңе болмау
дегенді білдіреді, өлген адам енді ештеңе сезбейді, әлде, егер де аңыздарға
сенсек, жан үшін қандай да бір өзгеріс, оның осы жерден басқа жерге орын
ауыстыруы. Егер ештеңе сезбесең, түс көрмейтіндей болып ұйықтайтын ұйқымен
бірдей; онда өлім ( таң қаларлық нәрсе. Сенің ойыңша, егер де кім де
кімге өзі қатты ұйықтағаны соншалық, тіпті түс көрмеген түнді таңдап алу
және осы түнді өмірінің басқа түндерімен және күндерімен салыстыру және,
ойланып, оның өмірінде сол түннен жақсырақ және жағымдырақ қанша күн мен
түн болғанын айту ұсынылған болса, ( онда, менің ойымша, ең қарапайым адам
ғана емес, ұлы патшаның өзі мұндай түндердің басқа түндер және күндермен
салыстырғанда санаулы ғана екенін айтқан болар еді. Яғни, егер өлім осындай
болса, мен де оны жақсы нәрсе деп атаймын, себебі, осылайша жасағанда
барлық уақыт бір түннен ұзақ емес болып көрінеді.
Басқа жағынан қарастырсақ, егер өлім осы жерден басқа жерге орын
ауыстыру сияқты болса және барлық өлгендер сол жерде тұрады деген аңыз
дұрыс болса, яғни, осыдан артық ештеңе бар ма, судьялар? Адам осы жалған
судьялардан құтылып, Аидқа келсе, және онда шын соттарды, оларды, аңыз
бойынша, Аидта соттаған судьяларды, ( Миносты, Радамантты, Эакты,
Триптолеманы және өз өмірлерінде әділеттіліктерімен ерекше көзге түскен
басқа да барлық жартылай құдайларды кездестірсе, ( онда мұндай орын
ауыстыру жаман ба?
Сендердің кез-келгенің Орфей, Мусей, Гесиод, Гомермен бірге болу үшін
нені де болса беруге әзір емессіңдер ме? Егер де бұл шын болса, мен өзім
дайынмын, басқаны білмеймін, ал мен үшін, егер де мен ол жерде Паламедпен,
Теламонның ұлы Аянтпен, немесе әділетсіз соттың құрбаны болған ежелгі
адамдардың басқа біреуімен кездесіп, олармен әңгімелессем, тамаша болар
еді, және менің ойымша, менің тағдырымды олардың тағдырымен салыстыру
қуанышты болар еді.
Ал ең бастысы ( уақытты сол жерде өмір сүріп жатқандарды осындағыларды
секілді сынауға және талдауға арнау: олардың қайсысы дана және қайсысы
данамын деп ойлайды, ал іс жүзінде дана емес. Ұлы әскерді Трояға әкелген
адамды, немесе Одиссейді, Сизифті және басқа көптеген ер адамдар мен
әйелдерді сынау үшін кез-келген адам нені болса беруге дайын емес пе,
судьялар, ( олармен әңгімелесу, бірге уақыт өткізу, оларды сынау адам
айтқысыз рахат болар еді. Ол жерде, әйтеуір, бұл үшін жазаламайды. Басқасын
айтпағанда, ондағылар мұндағылардан, егер аңызға сенсек, мәңгілік өмір
сүретіндерімен бақыттырақ.
Бірақ сендерге де, судьялар, өлімнен жамандық күтіп керегі жоқ,
бірдеңені дұрыс нәрсе ретінде қабылдау керек болса, ол мынау: жақсы адам
өмірінде де, өлімінен кейін де жамандыққа ұшырамайды және олардың істеріне
құдай үнемі қарасып жүреді. Менің тағдырым да қазір өзінен-өзі белгілі
болған жоқ, керісінше, өліп, машақаттардан құтылғаным дұрыс екені мен үшін
анық. Белгінің мені бірде бір рет мені тежемеуінің де, менің өзімді
соттағандарға да, өзімді айыптаушыларға ешқандай ренжімеуімнің себебі, міне
осында, шынын айтсақ, олар маған үкім шығарғанда және мені айыптағанда
мұндай мақсатты көздеген жоқ, маған зиян тигізуді ойлады, ( олардың бұл
ісі сөгуге лайық. Солай болса да, мен олардан аз ғана нәрсені өтінемін:
егер де сендерге, афиналықтар, менің ұлдарым есейе келіп ақшаны немесе
абыройдан басқа бірдеңе туралы көбірек ойлайтын секілді көрінсе, осы үшін
олардың тиісті жазасын беріңдер, мен сендердің діңкелерімді қалай құртсам,
оларға да соны жасаңдар; егер олар өздері ештеңе бола тұрып, өздерінің
қамын көп ойлайтын болса, онда тиісті нәрсе туралы қам жемей және өздері іс
жүзінде түкке тұрмайтын болса да, өздері туралы тым жоғары ойлайтындықтары
үшін оларды мен сендерді айыптағандай айыптаңдар. Егер де осылай
жасасаңдар, маған да, ұлдарыма да лайықты сыбағамызды бересіңдер.
( Бірақ, осы жерден кететін кез келді, маған ( өлу үшін, сендерге (
өмір сүру үшін, қайсымыз жақсы нәрсеге бара жатырмыз, мұны құдайдан басқа
ешкім білмейді.

(Платон
“Диалоги. Апология Сократа. Харьков,

1999 г.”
кітабынан аударылды.

“МЕМЛЕКЕТ”

(СОКРАТ, ГЛАВКОН, ПОЛЕМАРХ, ФРАСИМАХ, АДИМАНТ, КЕФАЛ)

БІРІНШІ КІТАПТАН

... (Главконның сөзінен ( Г.Н.) Әділетсіздік жасау әдетте жақсы
болады, ал оған төзу ( жаман дейді. Бірақ та әділетсіздікке төзгеннен
келетін жамандық оны жасағаннан келетін жақсылықтан әлдеқайда көп.
Сондықтан, адамдар екеуінің де дәмін татқанда, яғни, әділетсіздікті де
жасап, әділетсіздіктен де жапа шеккенде, олардың бірінен бас тартып,
екіншісін ұстануға күштері жетпейтін болғандықтан, әділетсіздікті жасамау
үшін де және одан зиян шекпеу үшін де бір-бірімен келісімге келуді дұрыс
деп тапты. Заңнама мен өзара келісім-шарт өзінің бастауын осыдан алды.
Заңның ережелері заңды және әділетті деген атқа ие болды ( әділеттіліктің
пайда болуы мен мәні, міне осындай. Осылайша, ол орталық орынға ие (
себебі ол үшін жазаланбай әділетсіздік жасау бәрінен жақсы, ал
әділетсіздікке жауап қайтаруға күшің жетпей, оған төзу ( бәрінен жаман.
Әділеттілік осы екі шеттің ортасында жатыр, және осыны қанағат етуге тура
келеді, бірақ бұл игі нәрсе болғандықтан емес, адамдар өздерінің
әділетсіздік жасауға қабілетсіздігінен оны бағалайтындықтан. Әділетсіздік
жасауға күші жететін адамға, яғни нағыз еркектің басына, әділетсіздік
жасауға болмайтыны немесе ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.