КАНТ Иммануил

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

КАНТ (Kant) Иммануил (22.4.1724, Германия, Кенигсберг (қазір Ресей
иелігіндегі Калининград) — 12.2. 1804, сонда) — неміс философы, неміс
классикалық философиясының негізін салушы. Бар өмірі Кенигсбергте өткен,
сонда ун-т бітірді (1745), ун-ттің 1755 — 70 ж. доценті, ал 1790 — 96 ж.
проф-ы болды. К. шығармашылығы төрт кезеңге бөлінеді: 1) жаратылыстану
саласындағы ғыл. ізденістер кезеңі, ол “Жалпыға бірдей жаратылыстану тарихы
және аспан теориясы” (1755) туындысымен аяқталады. Бұл кезеңнің негізгі
өзегі — табиғаттың дамуы мәселелеріне арналды. Бұл идея метафиз. көзқарасқа
берілген алғашқы соққы болды; 2) метафизикалық зерттеулер кезеңі, онда К.
вольфтік философиядан гносеологияға қадам басты және Сведенборг мистикасын
сын тезіне алды (“Аруақшыл адамның қиялы”, “Сезім дүниесі мен парасат
дүниесінің формасы мен негіздері туралы”), (1770); 3) сын кезеңі. Іс
жүзінде мұнда гносеология жасалады және таным теориясына субъект пен оның
қызметі енгізіледі. Бұл кезең “Таза зердеге сыннан” (1781) басталып, сонан
соң “Практикалық ақылға сын” (1788), “Пікір қабілеттілігіне сын” (1790)
сияқты, іргелі еңбектерде жалғасын тапты. Кейбір философия тарихшылары К-
тың осы еңбектерінен кейін философияның бүкіл тарихын “сынға дейінгі” және
“сыншылдық” кезеңге бөлді, мұның өзі оның жалпы философияға орасан зор
дәрежеде ықпал еткендігін көрсетеді; 4) К. шығарм-ның соңғы кезеңі логика,
педагогика, физика, география және антропология туралы дәрістерінің
жариялануымен сипатталады. Мұнда ол гносеология мен табиғат метафизикасының
арасындағы байланыстырушы буынды табуға тырысты. К. өзіне дейінгі
ойшылдардың эмпиризм мен рационализм саласындағы сыңаржақ кеткен
кемшіліктерін көрсете отырып, философияда бұрын-соңды болмаған үлкен
жаңалық ашты. Ол бұл жаңалықты философиядағы “коперниктік төңкеріс” деп
атады. К-қа дейінгі ойшылдар табиғатты зерттей отырып, болмысты, материяны
философияның негізгі нысанына айналдырса, ол керісінше, филос. талдау-
ойлауға, идеяға, ақыл-зердеге, субъектіге бағытталуға тиіс деді. Ал болмыс,
материя, объекті осы ойлауға, идеяға, ақыл-зердеге, субъектіге бағынады
және солардан келіп шығады деп білді. Мұның өзі К-тың сол уақытқа дейін
кеңінен орын алып келген таным теориясындағы және философиядағы көзқарасты
толығынан қайта қарап, жаңа ілімнің, ағымның іргетасын қалағанын көрсетеді.
К. таным процесіндегі қайшылықтарды кеңінен ашып, олардан шығудың жолын
көрсетті. Ол адамның таным қабілетін: сезім, пайым және зерде деп үшке
бөледі. Таным процесін бұлай үшке бөлу философия тарихында Қайта өрлеу
дәуіріндегі Николай Кузанскийдің шығармасында алғаш рет байқалған болатын.
Бірақ К. таным процесін басқа тарихи жағдайда басқаша қарастырды. Оның
мақсаты — жаңа дәуірдегі эмпиризм мен рационализмнің тар өрістілігінен
шығып, оларды өзара ымыраластыру еді. Сондықтан ол априорлы (лат. априорлы
— тәжірибеден тыс пайда болған ұғым, ой, идея) синтет. пікірдің
жаратылыстану саласында қандай орын алғандығын көрсету үшін білімдердің әр
түрлі салаларын алды. К., ең алдымен, математиканы, жаратылыстануды және
метафизиканы (философияны) априорлы синтет. тұжырым арқылы талдай келіп,
таным процесінің қалыптасуы мен белгілі бір сатылардан өту жағдайын
көрсетті. Осыдан математика — сезімділікке, жаратылыстану — пайымға,
метафизика, яғни философия — зердеге қатысты екені анықталды. К-тың “Таза
зердеге сын” еңбегінің трансцендентальды эстетика деп аталатын бөлімі
сезімнің формалары туралы ілім. Сезімнің априорлы формалары — уақыт пен
кеңістік, математика ілімімен тығыз байланысты болғанымен, олардың
дүниетанымға тікелей қатысы бар. Кеңістік — априорлық танымдағы
сезімділіктің сыртқы формасы, ал уақыт болса — сезімділіктің ішкі формасы.
Міне, осы анықтамасы арқылы ол өзіне дейінгі философтардың сезімділіктің
формалары — кеңістік пен уақытты тек онтологиялық түрде, яғни оларды
заттардың өмір сүруінің формалары ретінде қарастыруына қарсы шықты. Сөйтіп,
К. уақыт пен кеңістік жаратылыстану саласындағы ұғымдар ғана емес, олар
дүниетанудың сезімдік формалары екендігін философия тарихында алғаш рет
айқындап берді. Мұндай көзқарас уақыт пен кеңістікті метафизикалық тұрғыдан
пайымдап келген жаратылыстану саласының өкілдеріне ғана емес, сондай-ақ,
осы формаларды филос. танымдық негізде түсіне алмаған ойшылдарға да қарсы
бағытталған. Өйткені, әрбір ғалым, әсіресе, жаратылыстану саласымен
айналысатындар белгілі бір нысанды уақыт пен кеңістік арқылы зерттеп тани
алады. К-тың айтуынша, сыртқы дүние біздің сезім мүшелерімізге әсер ете
отырып, көптеген түйсіктер жинақтаған материалдар мен фактілердің пайда
болуына жол ашады. Бірақ, олар тек құбылыстарды, заттарды бейнелейді. Олар
әлі де білімге әкелмейді. Ал бұл құбылыстарды білу — адамның ойлау
қызметінің жемісі. Ендеше, таным туралы ғылым, ол ең алдымен ойлау туралы
ғылым — логика.
К-тың “Таза зердеге сын” еңбегінің негізгі бөлігі “трансцендентальды
логика” (лат. трансцендентальды — аттап өту) білім категорияларының пайда
болуын қарастырды. Философияда білім, ұғым, сана, идея тәжірибе арқылы
пайда болмайды, оны аттап өтеді. Ал тәжірибе білімдердің жиынтығынан пайда
болады. Сезімділік формалары жинақталған материалдар мен фактілер белгілі
бір ұғымдар арқылы анықталуға тиісті. Осы заттар мен құбылыстар пайымдау
категорияларын тудырады. Категориялар, К-тың айтуынша, тәжірибе
заттарындағы объективті, жалпы және қажетті байланыстардың пайымдық
синтезінің формалары. К. зерденің кемшілігін таным теориясынан аңғарып қана
қоймай, оның практикалық өмірдегі мәнін анықтауға да ұмтылды. Бұл жағынан
алғанда оның зерде туралы ілімі екінші бір қырынан көрінеді. “Мен нені
білуім мүмкін?” деп сұрақ қойған К. оған “Практикалық зердеге сын” деген
шығармасында жауап беруге тырысты. Бұл шығарма негізінен этика мәселелерін,
яғни адамгершілік, мораль, парасат мәселелерін және оларды шешуді қамтиды.
Сөйтіп, К. теориялық зердеден, оның шешілмейтін шым-шытырық қайшылықтарынан
— практикалық зердеге қарай өтті.
К. адамның еркі, бостандығы туралы мәселелерде, негізінен алғанда, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.