Онтология: ұғымдары мен принциптері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Онтология: ұғымдары мен принциптері 2
Әдебиеттер тізімі 13

Онтология: ұғымдары мен принциптері

Философия өз негізінде үш мәселені қамтиды. Олар: Онтология (тіршілік,
тұрмыстық жағдай), Гносеология (таным туралы ілім), Логика (ойлау жүйесі
туралы ілім), Онтология дегеніміз болмыс туралы ілім. Бұл туралы түрлі
пікірлер мен ойлар және анықтамалар бар. Болмыс-тарихи қалыптасқан кең
мағыналы, терең ауқымды философиялық ұғым. Адамдар арасындағы қатынаста
болмыс термині үш мағынада қолданылады. Болмыс, кең мағынасында,
объективтік шындық. Болмыс - қоғам мен адамдар өміріндегі материалдық және
рухани дүниенің қорытындысы. Болмыс - тіршілік ету сөзінің синонимі.
Жай күнделікті әңгімедегi болу, өмір сүру терминдеріне сәйкес
келеді. Философияда болмыс терминіне ерекше мән беріліп, ол онтология
категориясы болып қалыптасады. Бұл философияның адамның өмір сүруін
қамтамасыз ететін нақты шындық туралы бөлімінде айтылады. Адам қоғамда
ғана өмір сүрмейді, сонымен бірге индивид ретінде, жеке тіршілік иесі
ретінде әрекеттенеді. Оған: Тұратын жері, немесе тұратын үй-жайы; Рухани
атмосфера, психологиялық күйі, ерекшелігі. Істейтін ісі немесе жұмысы,
қызметі т.б. әсер етеді. Болу- өмір сүру. Адам өмірі бәріне де тәуелді:
Уақыт пен кеңістікке, материалдық өндіріске, генетикасы мен әлеуметтік
ортасына т.б.
Болудың мазмұны абстрактылық: 1. психикалық климат. 2. Әлеуметтік
материалдық қатынас, осылар адамдардың өмір сүру ортасын құрайды. 3.
Адамдардың санасы, ақыл-ойы, көңіл-күйі, ішкі сезімі-бәрі де болмыс. Антика
заманында алғашқы рет болмыс деген терминді философ Парменид (Эгей
қаласынан) енгiздi. Парменидтің пікірінше: болмыс дегеніміз Шар немесе
Сфера секілді шекарасы жоқ, бос кеңістік. Болмысты сферамен ұқсастырудың
себебі, антикалық замандағы Сфера ұғымы - өте әдемі, мүлтіксіз,
геометриялық фигура болып есептелінген. Болмыс субъективтік ақыл-ой емес,
әлемдік ақыл-ой - логос ретінде, адамға тікелей әлемнің жасырын сырын
ашады, яғни ақиқат болады. Болмыс сезімнің арғы жағындағы – құбылыс, ой. Ол
бірлік, өзгермейтін абсолют, өзінің негізінде субъект және объектіге
бөлінбейді. Бұл мүлтіксіз ортадағы ақиқат - жақсылық, игілік және жарық.
Ол пайда болмайтын, жоғалмайтын, қозғалмайтын, жалғыз, уақытты бойынша
шексіз болады. Болмысқа ештененің қажеті жоқ, сезімдік сападан айырылған,
сондықтан тек ақыл-оймен игеруге болады. Болмыс - бар, биболмыс - жоқ -
деді Парменид.
Платон ежелгі гректің атақты философы болмыс деп идеяны таныды, ал
материяны биболмыс деп санайды. Материалдық заттарды бұзуға немесе құртуға
болады, ал идея (эйдос) ешқандай бұзылмайды. Ежелгі грек тілінде идея да,
эйдос та бір-біріне ұқсас мағына береді.
Материалдық заттар үлкен немесе кіші көп немесе аз, жақсы немесе
жаман болуы мүмкін, ал идеялар оған қарсы- азаймайды немесе көбеймейді,
нашарланбайды да, жақсармайды. Ол, біріншіден, тумайды да, өлмейді - мәңгі,
өспейді де, кемімейді; екіншіден - біртектес, біртұтас. Ал затар өнеді,
өшеді. Бұл Парменидтың болмысқа берген сипаттамасымен тең. Олар - абсолют,
дүниенің бастамасы.
Болмыс іліміне Аристотельдің қосқан маңызды идеясы: нақты болмысты –
форманы, бейне арқылы тануға болады және осылайша ол адамға көрінеді, әрі
қалыптасады.
Ортағасырлық философияда шынайы болмыс Құдай болды. Әлем мен Адам
Құдайға қарағанда екінші, оның туындысы. Адам Құдайға ұқсас. Сондықтан ол
өзіне болмыстың бір бөлігін алады.
Қайта өрлеу дәуірінде болмыс ең алдымен материалдық табиғат болмысымен
ара қатынаста болады. Осы кезде болмыста табиғат пен Құдай теңестіріледі,
осыдан пантеистік көзқарас пайда болады.
Жаңа Заман философиясында болмыс субстанциямен теңестіріледі. Декарт
екі субстанцияны - материалдық және руханиды көрсетті. Олар бір-бірімен тең
және тәуелсіз. Бірақ, болмыстың өлшемі ойлау деді. Спиноза өзінің
пантеистік сипатындағы философиясында Құдай, табиғат, субстанцияны
теңестірді. Субстанцияны causa sui (өзіндік себеп) ретінде түсіндіреді.
Гегель мен Гераклит секілді ойшылдар өтпелі ауыспалы заттар болмысының
диалектикасын ашып берген болатын. Гегель қалыптасу процесін сараптай
отырып, оны жоғалатын болмыс немесе болмыстың жоғалуы деп көрсеткен.
Философиядағы дәстүрлі болмыстың түрлері қалай бөлінеді. Олар қазіргі
философияда және ғылымда қалай сипатталады? Болмыс түрлерінен болмыс
категориясына материалистік, идеалистік, иррационалдық мән берілгені
анықталады. Әдетте оларды талдау мақсатында бірнеше түрлерге бөледі, яғни
нақты өзіндік қабаттың ерекше өмір сүруін ескереді.
1. Табиғат болмысы (материалдық құбылыстардың, заттардың процестері)
2. Әлеуметтік болмыс (тұтас қоғамдық болмыс және жеке топтардың, адамның
болмысы).
3. Рухани болмыс; 1. субъективтік - жеке адам өмірінен бөліп алуға
болмайтын болмысты дербестенген дейміз; 2. объективтік- адамнан тыс өмір
сүретін жасанды болмысты объективтендірілген дейміз.
Болмыстың түрлерін тек тану мақсатында, талдауға оңтайлы болу үшін
жіктейді. Олар тек абстракцияда, теорияда дербес болады, нақты жағдайда
бір-бірінен бөлінбейді. Адам болмысы табиғи болмыспен де, рухани болмыспен
де өзара қиылысады. ХХ ғ философиясы мен ғылымы дәстүрлі сипаттамаға,
негізгі болмыс түрлеріне төмендегідей жаңалықтарды енгізді. Табиғат
болмысы. Қазіргі замандағы дүниеге көзқарас үш негізгі табиғат
сипаттамасына сүйенеді: жүйелік, әмбебаптық эволюционизм, өзінен -өзі
ұйымдасуы.
Табиғат болмысы бүгінгі философиялық ойлауда табиғаттағы жеке заттарды,
субстракттарды емес, жүйелердің мәні, элементтерінің өзара әрекеті-
тәсілдері талданады, яғни құрылымын зерттейді. Әлемнің архитектурасын
бастапқы материал емес, жүйелік- құрылымдық ұйымдсуы анықтайды деп санайды.
Атап айтқанда, бұл - әлемнің, оның бірлігін және тұрақтылығын қамтамасыз
етеді. Табиғат болмысының қазіргі кездегі маңызды сипаттамасы оның
эволюциялық мүмкіндігінің мойындалуы. Ғылымдағы барлық белгілі табиғи
жүйелер (ХІХ ғ тек қана тіршілік иелері деп санаған) өзінің нәтижесінде
эволюцияны көрсетеді. Бұл қорытындының бүкіл әлемге, біртұтас дүниеге
қатысы бар. Эволюция феномені жергілікті емес, әмбебаптық.
Эволюцияның механизмі толық әмбебаптық болуы мүмкін. Қазіргі кезде ең
басты мәселе ретінде өзін-өзі ұйымдастыру құбылысы қаралады, яғни,
спонтанды ретсіз жүйеден аса жоғары ұйымдасқан түрге өту зерттейдi.
Әлеуметтік болмыс. Соңғы кезде бұл болмыстың түрлерінің төмендегідей
тенденциясы белгіленді: технологизация, институциализация, глобализация,
виртуализация, информатизация.
Бірінші тенденция. Әлеуметтік болмыстың құрамында техникалық
құралдардың басым болуын, адамдардың табиғи ортаға бейімделуі және өзінің
әлеуметтік өмірін реттеудегі рөлінің өсуін анықтайды.
Екіншісі- қоғам өміріндегі ұйымдастыру және тәртіптеу дәрежесінің
өсуінің айғағы. Субъекті әрекетінің рөлі көптеп әлеуметтік институттарға
көшті.
Үшіншісі тенденциясы әр түрлі аймақтардың тәуелсіздігінің өсе түсуі,
әлеуметтік кеңістіктің тарылуы әлеуметтік әрекеттің үлгісін бір ретке
салудың қажеттігін көрсетеді. Соңғы тенденцияда - әлеуметтік болмыста
кейбір жаңа болмыстың қабаты пайда болды, адамдардың белсенділігі соған
қарай көбірек ауыса бастады, әлеуметтің нақты құрамын заттар (жер қазынасы,
энергетикалық күштер), ресурстар емес, қазір көбінесе ақпараттық кеңістік
анықтайтынын көрсетедi. Ақпараттық сипаттың өсуі әлеуметтік болмыс
құрылымның өзін өзгертіп, ондағы материалдық емес бөліктердің мәнін және
үлесін көбейтеді.
Әлеуметтік болмыс қоғамдық қатынастарға байланысты. Жеке меншіктің
мәні - әр адамның қабілетін ашылуы, оның әлеуметтік жағдайының өзіне
байланыстылығын анықтайды. Тәрбиенің мәні - әлеуметтіктi іздеу, қандай
қоғамның моделі жақсы деген мәселе қояды.
Рухани болмыс: Дербес субъективтi және объективтендірілген деп
бөлінеді. Дербес рухани болмыс - жеке кісілердің өмірлік тіршілігінен,
қызметінен бөліп алуға болмайтын рухани болмысы, адамдар өз қарым-
қатынасын анықтап, өз ойлары мен сезімдерін бағдарлайды. Оған: Адамның
тіршілігі, қимыл- әрекеті, істеген ісінде санадан пайда болатын нәтиже; ой
елегінен және санадан өтпей дағдыға айналып істеле беретін санасыз
әрекеттер жатады. Санасыздықтың негізінде саналы процестің басталуы ақиқат.
Сана мен санасыздың бірлігінде шығармашылық шабыттың келуі, ғылыми,
философиялық және сезімтал-әлеуметтік қатынас пен процестердің көрініс
табуы байқалады.
Рухани болмыстың объективтендірілуі: Әуелі белгілі бір ой, пікір, идея
жеке адам санасында пайда болады.
Адам тәжірибеге, білімге және қабілетінің мүмкіндіктеріне сүйене отырып
ой-пікіріне, идеясына материалдық сипат береді, яғни тіл арқылы өрнектейді,
жоба жасайды, музыканы (ән-күйді) нотаға түсіреді, сурет салады,
материалдық бұйым жасайды. Рухани жемісін қоғамдық практикаға қосады.
Тіл – дербестенген және объективтендірілген рухани болмыстың бірлігі.
Тіл-қоғамды дамытушы, тарихты жалғастырушы және байланыстырушы, мәдениетті
сақтаушы, ақыл - ой тірегі.
Болмыс деген жан-жақты терең, ауқымды ұғым, болмыс тек материя ғана
емес сонымен бірге идея, дін. Ол субстанция ұғымымен тығыз байланысты.
Субстанция өзіндік мән, бастама ол өзінің өмір сүруі үшін өзінен басқа
ешнәрсеге мұқтаж болмайды.
Субстанция (лат. негізінде не жатыр деген сөз). Субстанция - монизм
мен дуализм плюрализм болып екіге бөлінеді. Қандай да пікір сөз, дау
болмасын, өмірдің негізінде не жатыр деген сұрақ туындайды.
Монистік (бір негіз, біреу) бастама идеалистік, материалистік болады.
Монистік бастама идеалистік, яғни, дүниенiң негізінде идея мен сана жатыр
(Сократ, Платон, Аристотель Гегель). Монистік бастама материалистік, яғни
оның негiзінде материя жатыр (Фалес, Греаклит, Спиноза, Фейрбах, Маркс,
Энгельс, Ленин).
Дүниенің негізінде сана мен материя қатар жатыр десек, онда бұл дуализм
- Декарт, Кант и Юм.
Плюрализм (лат, pluralis) - көптік. Бірлікті жоққа шығарады, бірнеше
және көптік пікірдің тәуелсіз, бір - біріне қосылмайтынын қолдайды,
болмыстың көп негізі бар деп есептейді.
Неміс философы, экзистенциализм ағымын салушылардың бірі (бірақ, ол
өзін экзистенциализмге жатқызбаған) Хайдеггер Мартин (1889-1976). Болмыс
пен Уақыт (1927) деген еңбегінде қазіргі замандағы болмыс әлемі - ол бір
затсыз, тіпті адам жоғалтқан, шындықтың мистикалық бастамасы дейді. Және
болмысқа қарама-қайшы, алғашқы айтылған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.