Орыс космизмiнiң пайда болуы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Бұл кезеңнiң тағы бiр ерекшелiгi – жаратылыстың дамуымен байланыс және
орыс космизмiнiң пайда болуы. Космизм екi бағытқа бөлiнедi: мистикалық
(Н.Ф.Федоров, Б.С.Соловьев, П.А.Флоренский) және ғылыми (К.Э.Циолковский,
В.И.Вернадский).
Мистикалық бағытта ең алдымен В.С.Соловьевтi бөлiп атауға болады.
В.С.Соловьев (1853-1900) дiни орыс философиясының, бiлiмнiң бiртұтастығы
мен бүтiндiгi туралы идеяның негiзiн қалаушы, көрнектi орыстың христиандық
философы. В.С.Соловьевтiң философиясы дiни философиялық дәстүрдiң бүкiл
рухы мен кейпiн бiлдiредi. Көптеген iрi философтар өздерiн В.С.Соловьевтiң
iзбасарлары ретiнде санайды. Соловьевтiң дәуiрiне Трубецкойдың
шығармашылығы, Флоренский мен Бердяевтiң ерте шығармашылығын жатқызуға
болады.
В.С.Соловьев адамның дiни және әлеуметтiк өмiрiнiң сұраныстарын
бiртұтастыққа байланыстыратын бүтiндей дүниетанымдық жүйенi құруға
тырысты. Соловьевтiң ойы бойынша мұндай дүниетанымның негiзi христиандық
болып табылады. Соловьевқа дейiнгi және кейiнгi дiни ойшылдар да бұл идеяны
айтқанымен, бұл дүниетанымның негiзi ретiнде тек бiр христиандық
концессияны ғана (православие, католицизм немесе протестантизм) қалап алды.
Соловьев тәсiлiнiң ерекшелiгi, ол барлық христиандық концессияларды
бiрiктiрудi жақтады. Сондықтан оның iлiмi тар бағытта емес, концессия
аралық сипат алды. Соловьевтiң тағы бiр маңызды ерекшелiгi оның христиандық
дүниетанымға жаратылыстанудың соңғы жаңа жетiстiктерiн енгiзiп, ғылым мен
дiндi синтездеуге ұмытылуымен сипатталады.
Соловьев философиясының негiзгi идеясы – жалпы тұтастық идеясы. Бұл
идеяны дайындауда славянофилдердiң соборшылдық идеясына сүйенгенмен, оған
жалпы қамтушы, ғарыштық мағына бередi. Болмыстың төменгi және жоғарғы
деңгейлерi өзара байланысты, өйткенi төменгi үнемi жоғарыға тартылып
отырса, ал әрбiр жоғары өзiне төменгiнi „енгiзедi”. Соловьевте жалпы
тұтастық, „құдайдың қасиеттi Үштiгi барлық құдiреттi жаратылыстармен, оның
iшiнде ең бастысы адаммен байланысты” деген тұжырымынан көрiнедi. Жалпы
тұтастықтың негiзгi принципi: „құдайда барлығы бiртұтас”. Жалпы тұтастық–
бұл ең алдымен жаратушы мен жаратылыстың тұтастығы.
Қоршаған әлем тек бiр құдiреттi суреткердiң шығармашылық еркiнен
туындайтын жетiлген туынды ретiнде қарастырыла алмайды. Құдайды дұрыс
түсiну үшiн оның абсолюттiк мәнiн ұғыну аз, сонымен қатар оның iшкi
қайшылығын да қабылдау қажет. „Барлығы болу үшiн абсолюттiк көп нәрсенi
талап етедi”. Бұл қоршаған әлем туралы Соловьевтiң пiкiрi.
Соловьев болмыстың диалектикалық тәсiлiн қолдады. Оның пiкiрiнше
нақтылықты қатып қалған формасында қарастыруға болмайды. Барлық тiршiлiктiң
ең жалпы белгiсi өзгерiстердiң алмасуымен сипатталады. Болмыстың үздiксiз
динамикасын негiздеу үшiн ол белсендi идеялармен қатар әлемдегi барлық
өзгерiстердiң субъектi түрiнде көрiнетiн әлемдiк жан деген белсендi
бастауды енгiзедi. Бiрақ ол өз алдына дербес әрекет етпейдi, бұл әрекет
құдайдың құдiретiн керек етедi. Бұл құдiрет құдайдың әлемдiк жанға, оның
барлық әрекетiн анықтаушы форма ретiндегi жалпы тұтастық идеясын беруiнен
көрiнедi.
Соловьев жүйесiндегi бұл мәңгiлiк идеясы София – даналық атауын алды.
София - Соловьев жүйесiндегi негiзгi ұғым. Сондықтан оның iлiмi софиология
деп аталады. София ұғымын енгiзгенде Соловьев бұл әлемнiң тек құдайдың
ғана жаратылысы емес екендiгiн айтқысы келедi. Әлемнiң негiзi мен мәнi
құдайға, әлемге және адамға жалпылық беретiн жаратушы мен жаратылыс арасын
байланыстырушы звено ретiнде қарастырылатын „Әлемдiк жан” – София болып
табылады.
Құдайдың, әлемнiң және адамның жақындасу тетiгi Совольевтiң
философиялық iлiмiнде құдайадам концепциясы арқылы ашылады. Құдайадамның
нақты және толысқан үлгiсi ретiнде христиандық догмат бойынша әрi толық
адам болып саналатын Иисус Христос болып табылады. Оның бейнесi әрбiр
индивидтiң ұмытылуы тиiс идеалы ғана емес, бүкiл тарихи процесс дамуының
жоғарғы мақсаты болып табылады.
Совольевтiң тарихы, Софиясы осы мақсатқа негiзделедi. Бүкiл тарихи
процестiң мақсаты мен мәнi адамзаттың рухтануы, адам мен құдайдың бiрiгуi,
құдайадамның кейпiне ену болып табылады.
Совольевтiң ойынша тек Иисус Христос бейнесiндегi құдiреттiлiк пен
адамзаттылықтың бiрiгуi, яғни „құдiреттi сөз” арқылы бiрiгу жеткiлiксiз.
Бұл бiрiгу практикалық тұрғыда, онда да тек жекелеген адамдарда
(„әулиелерде”) ғана емес, бүкiл адамзаттық деңгейде жүзеге асуы тиiс.
Құдайадамға алып баратын жолдағы бастапқы алғышарт христиандыққа бет бұру,
яғни христиан дiнiн қабылдау. Құдайдың шапағатына ие болмаған адамдар
қараңғы күш ретiнде сипатталады. Христос адамға жалпы моральдық
құндылықтарды ашып бердi, адамгершiлiктi жетiлдiруге жағдай жасап бердi.
Христос iлiмiне құлақ түре отырып, адам өз бойында киелi рухты сезiнедi.
Бұл процесс адамзат өмiрiнiң барлық кезеңдерiн қамтиды. Адамзатты
бiрiктiрушi бастау ретiнде құдай адам кейпiне енген кезде бейбiтшiлiк пен
әдiлеттiлiк, ақиқат пен жақсылық салтанат құрады.
Соловьевте адамгершiлiк философиясы сүйiспеншiлiк философиясына көшедi.
Жоғары сүйiспеншiлiкпен салыстырғанда барлығы төменгi деңгейде, сондықтан
тек сүйiспеншiлiк қана мәңгiлiктi қажет етедi. Құдiреттi сүйiспеншiлiк
арқылы жеке индивидуалдылық бекiтiледi.
Құдiреттi әлем туралы Совольевтiң ойы мынадай: киелi құдiреттi әлем –
бұл ең нағыз нақты әлем, бұл әлем бүкiл дүниенiң ұмытылатын идеалды
тұтастығы. Құдаймен сәйкес келетiн ақиқаттың өзi. Шынайы болмысқа заттай
болмыс қарсы келедi. Әлемдiк процестiң мiндетi табиғи болмысты идеялардың
жалпы тұтастығына және шынайы, құдiреттi болмысқа сәйкес келтiрумен
сипатталады.
Совольевтiң ұлттық өзiндiк сананың „орыс идеясы” сияқты феноменiн
дамытуға үлкен үлес қосқандығын айта кету керек. Орыс философиялық ойының
төлтумалылығын көрсететiн идея ретiндегi „орыс идеясы” туралы жоғарыда
айтылды. Және бұл төлтумалылық Христиандықпен байланыстырылады. Совольевтiң
тұжырымдауынша, орыс идеясы мен Ресейдiң парызы әлеуметтiк Үштiктi (киелi
Үштiкпен ұқсас) – шiркеудiң, мемлекеттiң және қоғамның органикалық
тұтастығын жүзеге асырумен сипатталады. Христиандық Ресей Христiң өзiне
елiктей отырып, „Ғаламдық шiркеудi” өзiне бағындыруы тиiс. „Орыс идеясының”
бұл бейнесiнде Совольев Ресейдiң бүкiл тарихының өн бойындағы бұл
концепцияны бiр мазмұнға бiрiктiредi: „Қасиеттi Русь” идеясы („Москва -
үшiншi Рим” концепциясы), „Ұлы Русь” идеясы (Ұлы Петрдiң реформаларымен
байланысты) және „Еркiн Русь” идеясы (негiзiн декабристер қалаған).
Қарастырылып отырған кезеңде, яғни XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың
бiрiншi жартысында Н.Ф.Федоровтың (1828-1905) философиялық көзқарастарына
тоқтала кеткен жөн. Ол орыс космизмi мен гуманизмiнiң көрнектi өкiлi болып
табылады. Ойшылдың өзiндiк көзқарастары мен негiзгi iлiмi „Жалпы iстiң
философиясы” деген еңбегiнде жарияланған. Онда дiни мистицизм ғылым күшiне
деген сенiммен бiрiгедi. Федоровтың ойынша, адамзат қатынастарының
кемшiлiктерi мен зұлымдықтарын жеңу үшiн ең алдымен зұлымдықтың күшi
ретiндегi өлiмдi жеңу керек. Әрбiр адамның iсi осы өлiмдi игерумен
сипатталады. Ғылым мен техниканы пайдалану негiзiндегi ата-бабаларды қайта
тiрiлту мен мәңгiлiкке қол жеткiзу осымен сипатталады. Орыс
философиясындағы Федоров дүниетанымының мистикалық және утопиялық сипатына
қарамастан, ол „толық жаппай құтқарылу” қажеттiлiгiн сезiнiп, индивидуалдық
идеал белесiн жоғары көтерген ойшыл болды.
Орыс философиясының дамуында рухани қайта өрлеу деп аталатын XX
ғасырдың басындағы кезең үлкен маңызға ие. Бұл уақытта философиялық
үйiрмелердiң жедел өсуi, философияның орыс мәдениетiмен жақындасуы
байқалады. Бұл кезеңнiң өте көптеген өкiлдерiнiң арасынан В.Розановты,
С.Булгаковты, Н.Бердяевтi, И.Ильиндi, П.Флоренскийдi, Л.Шестовты, Л.Лосевтi
ерекше атап өтуге болады.
П.А.Флоренский (1882-1937) өзiнiң философиялық көзқарастарын дiни сана
шеңберiнде дамытты. Болмыстың бүтiндiгiн, тұтастығын, үйлесiмдiлiгiн
негiздеуге тырыса отырып ол жалпы тұтастықтың метафизикасын (Совольевтiң
iзiнше) дайындайды. Флоренскийдiң ойы „барлық жаратылыстың тұтастығы
құдайда” деген тұжырымға сүйене отырып, ғарыштан оның негiзi абсолютке
қарай „өрлейдi”. Бұл тұтастықты түсiндiру үшiн ол софиологияға бет бұрды.
София - „құдайдың жаратқан идеалды анықтамаларының тұтастығы”, „киелi
праобраздардың бейбiт жиылысы”, ғарыш болмысы үйлесiмдiлiгiнiң түбiрi болып
табылады. Софияның тұғыры мәселесi ортодоксалды православиелiк дiнтанушылар
тарапынан сынға ұшырады, өйткенi Үштiктегi төртiншi тұғыр туралы мәселе
туындайтын едi. Флоренскийдiң көзқарасынан тағы бiр күмән туындайды: егер
София жаратылыстың „түбiрi” болса, зұлымдық пен қасiрет қайдан шығады?
Флоренский символизм идеяларына үлкен көңiл қоя отырып, бұл мәселеге
лингвистика, өнертану, икона метафизикасы салаларындағы зерттеулерiн
арнайды.
Православиелiк дiнтанушылар Булгаков пен Флоренский дiни
антиинтеллектуализмнiң методологиясын негiздеуде антиномизм принципiне арқа
сүйейдi. Құдайдың үш бейнедегi тұтастығы, Флоренскийдiң пiкiрiнше, бұл—
қайшылық. Антиномизм Булгаковтың пiкiрiнше адамзаттың ақыл күйiнiң
жеткiлiксiздiгi. Құдайдың табиғатын, киелi құпияның өмiр сүруiн танып,
бiлудiң мүмкiн еместiгi – бүкiл христиандық иррационализмнiң басты
принциптерiнiң бiрi.
Сонымен XIX және XX ғасырдың аралығында Ресейдiң даму жолын
христиандандырумен байланыстыратын және адамның дамуын дiни тұрғыда
негiздейтiн дiни философиялық ой қалыптасты. Екi бағыт болды:
интеллектуализм – дiннiң дiни бастауға сүйенуге мүмкiндiгi,
антиинтеллектуализм - құдайдың табиғатын, әлемдiк даму заңдарын ұғынудың
мүмкiн еместiгi. Осылайша, бүтiндей алғанда орыстың революциялық
демократтары төлтумалыққа басымдылық бередi.
XIX–XX ғасырлардағы орыс философиясының ерекшелiгi Ресейдiң
төлтумалылығына деген көзқарастың қалыптасуымен және бұл төлтумалықтың
критерийi ретiнде дiндарлылықтың таңдалынуымен сипатталады. Ресейдегi
философиялық процесс жеке автономиялық процесс емес, ресейлiк мәдениеттiң
өмiр сүруiнiң бiр қыры, сондықтан бұл бүтiн процестiң рухани қайнар көзi
Православие болып табылады. Ол өзiнiң барлық қырларының жиынтығында – сенiм
ретiнде және Шiркеу ретiнде, iлiм ретiнде және институт ретiнде, өмiрлiк
және рухани үрдiс ретiнде көрiнедi.
Орыс философиясы салыстырмалы түрде жас. Ол европалық және әлемдiк
философияның озық дәстүрлерiн бойына сiңiрдi. Өзiнiң мазмұнында ол бүкiл
әлемге де, жеке адамға да арналады және әлемдi өзгерту мен жетiлдiрумен
қатар (батысевропалық дәстүрге тән), адамның өзiн де жетiлдiруге (шығыстың
дәстүрге тән) бағытталады. Сонымен қатар ол философиялық идеялардың тарихи
дамуының бүкiл драматизмiн, пiкiрлердiң, мектептер мен бағыттардың қарама-
қарсылығын өн бойына жинаған өте дара және төлтума философия болып
табылады. Бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.