РУХАНИЛЫҚ - АДАМ ӨМІРІНІҢ МАҚСАТЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

РУХАНИЛЫҚ — АДАМ ӨМІРІНІҢ МАҚСАТЫ 2
ӘДЕБИЕТ 9

РУХАНИЛЫҚ — АДАМ ӨМІРІНІҢ МАҚСАТЫ

Орыстың теолог ойшылы В. Розанов өмірлік мақсатты адамның санасымен
тікелей байланысты қарастырады. Оның пікірінше, адам екі түрлі өмір кешуі
мүмкін: бейсана (немесе санасыз) және саналы өмір. Санасыз өмір сүрген
адамның өмірін сыртқы себептер басқарады, ал саналы өмірдің қожайыны —
мақсат: “Мақсат басқаратын өмірді саналы десек, әділ болар еді, себебі бұл
жерде сана билеуші, анықтаушы бастау” 4.
В. Розановтың бұл пікіріне қосыламыз. Әрине, адам өміріне сыртқы
себептердің әсерін жоққа шығаруға болмайды. Адам өзі өмір сүріп отырған
ортада қалыптасқан жағдайларға, қоғамның басқа мүшелеріне белгілі бір
деңгейде тәуелді. Бірақ осы себептерге мойынсұнып, өзінше тірлік қылмай
немесе басқаның айтқанымен жүріп өмір кешсе, адамның санасыз жануардан
айырмашылығы қайсы? Мақсатты адам бұл сыртқы жағдайлардың билігіне еруі
мүмкін, бірақ уақытша ғана. Өмірлік мақсатын саналы түрде анықтаған адам
қандай жағдайда болмасын өзіндік болмысын сақтап қала алады, өзінің ақыл-
ойына сүйене отырып, көздеген мақсатына бүгін болмаса, ертең жетеді. Саналы
түрде таңдалған мақсат адамның ішкі күшті діңгегі немесе қараңғыда жол
көрсетер шамшырағы десек те болады. Адам мақсатты өзінің санасымен
түсінгенде және меңгергенде ғана өз өмірін саналы түрде бағыттап және
реттеп отырады, кездейсоқтықтар мен қателіктерге мейлінше аз ұшырайды.
Яғни, мақсат ең алдымен сананың категориясы, адамның өз қызметінің
(өмірінің деуге де болады) басталуы мен аяқталуын, негізгісі мен негізгі
емесін, маңыздысы мен маңызсызын және оларды жүзеге асыру жолдарын өз
ойында анықтап, екшеп-саралап алуы.
Мақсатты сана деңгейінде түсініп қана қою өмірдің мәнін ашу үшін
жеткіліксіз. Адам мақсат пен өмірдің мәні туралы сөз жүзінде айтып қана
қоймай, оны ісімен дәлелдей алса ғана өзінің тұлғалық дәрежесін көрсете
алады. Яғни, мақсат тек сананың категориясы ғана емес, ол адамның қызметтік-
практикалық мәнін сипаттайды. Іс-әрекетпен ұштастырылмаған мақсат құр арман
күйінде қала береді.
Мақсат пен арманның арасын айыра білген жөн. Өмір бойы арман қуалап
өткен адамдар арамызда қаншама?! Әрине, арманға берілмеген адам жоқ шығар,
арман болмаса адам өмірі өзінің әдемі бояуларын жоғалтар да еді. Мәселе
арманды реалды мақсатқа айналдыра білуде. Құр, теориялық армандау адамды
иллюзияға бөлеп, адастыруы мүмкін. Кеңестік идеология санамызда мықтап
орнатқан, өзіміз шүбәсіз сенген “жарқын болашақ, ғажайып өмір” туралы миф-
арман соның дәлелі. Арманды мақсатқа айналдыра білгенде ғана адам өмірін
мәндендірмек, сондықтан ол өзінің мақсаты туралы білімін осы мақсатқа
негізделген іс-әрекетімен, қызметімен, сол мақсатқа жету жолындағы ұмтылыс-
жігерімен ұштастыра білуі қажет.
Өмірдің өзін мақсаттардың таусылмас шегі деп қарастыруға болады. Мәнді
өмірге ұмтылған адам оған біртіндеп жету үшін алдына бірнеше өмірлік
мақсаттар қоюы мүмкін, бірақ олардың бәрінде де өзіндік өмірдің мәні
көрініс тауып отыруы керек, мақсаттардың жүйесіз, кездейсоқ жиынтығы
өмірдің мәніне жеткізеді деуге болмайды. Мақсат — мәннің субъективизациясы,
бірақ ол арқылы өмірдің мәні нақтыланады.
Мақсат парыз ұғымымен де тығыз байланысты. Адам мақсатты саналы түрде
түпкілікті таңдап, моральдық баға бергеннен кейін және мақсаттың дұрыс
таңдалғанына көзі жеткеннен соң ол заңды түрде парызға айналады. Адам
өмірінің басты мақсатын бірден анықтап ала алмайды. (Әрине, өмірде мақсатын
қиындықсыз айқындайтын адамдар да кездеседі, бірақ бұл құбылыс сирек
ұшырасады деп ойлаймыз). Нағыз мақсатты таңдағанша адам басқа шешім, өзге
мақсат қабылдау хақына ие. Мақсат таңдалған соң оған қызмет ету адамның
парызы мен міндеті, адамның бар өмірі, күш-жігері, білімі енді осы парызды
орындауға арналып, парыздың өзі мақсатқа айналады, яғни мақсат пен парыздың
өзі диалектикалық бірлікте. Парыздың өзі адамнан жоғары саналылықты, мықты
жігерді талап етеді, парызын орындау кез-келген адамның қолынан келе
бермейтіні де сондықтан. Парыз туралы айту бір басқа да, оны орындау бір
басқа. Сөз жүзінде ғана айтылып, нақты мазмұнға ие болмаған парыз
абстрактілік жалпы ұғым ретінде қалады. Парызын атқаруға ұмтылу адам үшін
үлкен сын, оның тұлға ретінде қалыптасуының, адамгершілік мәдениетінің,
оның өзіндік санасының жетілгендігінің айқын белгісі.
Маңыздылығы жағынан парызды ар-ұжданмен қатар қоюға болады. Ар-ұждан
секілді парыз да адамның адамгершілік санасын, тәртібін бақылап және реттеп
отыратын ішкі механизм. Тұлғаның өз парызын атқаруын сыртқы моральдық
санкциялардың көмегімен күштеп бақылауға да болады, бірақ осы экстроверттік
жолмен, сыртқы жағдайлардан (ол жалпы қоғам, оны” мүшелері, қоғамда
қабылданған салт-дәстүр, әдеп-ғұрып, қоғамдық пікір, белгілі бір моральдық
нормалар болуы мүмкін) қорқып-сескенгеннен, басқаша айтсақ, “парызды
орындау” сезімінің басқаруымен атқарылған парыз мәнді өмірге жеткізбейді.
Сырт көзге бәрі дұрыс секілді көрінгенімен, тұлғаның ішкі жан дүниесінде
тыныштық болмай, адам тіпті күйзеліс пен қамығуға ұшырауы да мүмкін. Мәнді
өмірге жеткізетін парыз — иноверттік сипатқа ие парыз ғана деп ойлаймыз. Ол
адамның ішкі жан дүниесінің, ақыл-ойының талабы болғанда, оған адам саналы
түрде, еш қысымсыз, өз еркімен келгенде ғана парыздың нағыз, өмірмәндік
ұғымына айналады. Сана деңгейінде түсініліп атқарылған парыз ғана адамға
өзінің рухани-адамгершілік қуатын ашуға, өзін өз тағдырының қожасы ретінде
сезінуге, өзін-өзі жасап-қалыптастыруға, өзінің табиғи сезімдерін шектеп,
олардан ақыл-ойын жоғары қою арқылы адамшылық бастауларын дамытуға, сөйтіп
адамзат пен өзінің алдындағы парызын атқаруына мүмкіндік береді. Яғни,
саналы түрде, рационалдық деңгейде орындалған парыз ғана адамның
философиялық-антропологиялық сипатын аша алады. Парыздың осы түрін таңдау
арқылы адам өзін-өзі, өзінің тұлғалық-құндылықтық бағыттарын және
жалпыадамзаттық биік идеалдарды экзистенциалдық таңдауды жүзеге асырады.
Парыздың осындай қасиетін И. Кант жақсы ашып көрсетті. Оның
пайымдауынша, парыз адамгершілік өмірдің жалпы заңы, моральдың адамдардың
бәрі бірдей міндетті түрде орындауға тиіс бұлжымайтын императиві және
адамгершілік сананың тұрақтылығын қамтамасыз етуші басты бақылаушы тетік.
Жалпы мораль секілді парыз да, Канттың пікірінше, адамның ақыл-ойынан
туындайды, ол мәңгілік, тарихилықтан тыс, адам дүниеге парызын орындау үшін
ғана келеді және осы мақсатты жүзеге асыруға әрбір адам міндетті. Адамның
өмірмәндік сұрақтарын да Кант парызға жүгіне отырып тарқатады, себебі
эмпирикалық шындықтың мәселелерін ғылыми таным жолымен шешу мүмкін
еместігіне ол сенімді. Өмірмәндік мәселелерде адамға дұрыс бағдар беретін
оның ақыл-ойы ғана, яғни өмірдің мәнін анықтап, оған жетуге адам қабілетті
және міндетті. Кант адамның рухани-мәдени қуаты мен оның болмысының
моральдық бастауларына, жауапкершілігі мен парызын ең жоғарғы құндылықты-
мәнді инстанциялар ретінде саналы түрде түсіне алар мүмкіндігіне кереметтей
сенді, сол арқылы өмірмәндік сұрақтар ағынын объективтік-танымдық
кеңістіктен мүлдем басқа концептуалдық кеңістікте қарастырды. Канттың парыз
туралы бұлжымайтын императив теориясының біз үшін құндылығы да осында.
Адамның өмірлік парызын Кант адам болу парызы деп түсінді деуге болады.
Біздің ойымызша да адамның басты парызы осы, ол адам болу, адамшылық пен
адамгершілікке жету мақсатынан туындайды. Ақыл-ой адамға басқа тірі
мақұлықтар секілді инстинктер деңгейінде өмір кешу үшін емес, жоғары адами
мақсаттарды орындау үшін берілген, сондықтан да өзінің табиғи қасиеттерін
ақыл-ойдың көмегіне сүйене отырып жан-жақты дамыту, адам деген қасиетті
атаққа сай болу — адамның парызы және мақсаты.
Мақсаттар ең биік және қарапайым болып жіктеледі, онсыз мақсат та, сол
арқылы анықталатын өмірдің мәні де жалпы, бұлдыр нәрсеге айналуы мүмкін.
Өміріндегі ең жоғарғы мақсат туралы әркімнің өз түсінігі бар, адамға мақсат
туралы басқа көзқарасты зорлап ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.