Инвестициялық процеске қор нарығының әсері

Инвестициялық процеске қор нарығының әсері.

Үкіметтің 2010 жылға дейінгі ЖІӨ-ді еке есеге көбейту шешімі жыл сайын ЖІӨ - нің 8 - 9 пайызға өсуін талап етеді. Сондықтан да экономикалық өсім жылдам болу үшін маңызды инвестициялар қажет. Қазақстандық қор нарығын инвестициялардың негізгі көздерінің бірі ретінде қарастыру үшін негізгі капиталға инвестициялар үлесінде оны ең кем дегенде үш есеге дейін көбейту керек. Қазіргі кезде оның үлесі 10 % - дан аспайды, ал дамыған елдерде оның деңгейі 40 - 60 %-ға жетеді.

2003 жылдың қорытындысы бойынша бағалы қағаздардың эмиссиясы көмегімен АҚШ - тың ұлттық экономикасына тартылған инвестициялардың көлемі 60 %-дан жоғары, Австралияда - 50 %, Германияда - 35 %, Францияда - 40 % болды.

Бүгінгі таңда, Қазақстандағы макроэкономикалық жағдай инвестициялау процестеріне барынша жағдай жасайды - ол барлық жылдардағы реформалар нәтижесінде тұрақты және ең қолайлы болып табылады. Ұзақ уақыт бойғы үздіксіз теңгенің әлсіреуі оның қайтадан нығаюына алып келіп, нәтижесінде теңге активтеріне көптеп инвестициялар құйылуына алып келеді. Осыған байланысты бюджеттің валюталық тәуекелділіктері қысқарып, мемлекеттің сыртқы қарызы төмендеді.

Позитивті макроэкономикалық жағдай инвестициялардың көбеюіне және экономикалық өсуге алып келді. Осыған байланысты ерекше айта кететеіні, Қазақстанның соңғы жылдардағы экономикалық өсу деңгейі инвестициялық қызметпен тығыз байланысты. Ең жоғарғы экономикалық өсім (2000 - 2001) негізгі капиталға инвестициялардың өсуімен сәйкес келді (кесте 1. ) .

Кесте 1. Қазақстан Республикасындағы негізгі макроэкономикалық көрсеткіштердің деңгейі, 1994 - 2005 жж., %.

Еуропа және Азия елдерінің тәжірибесі бойынша инвестициялардың өсу деңгейі экономикалық өсу деңгейінен 1, 5 - 2 есеге асып түсуі керек. Басқаша айтқанда, ЖІӨ 8 %-ға өсу үшін негізгі капиталға салынатын инвестициялардың көлемі 12 - 16 %-дан төмен болмауы керек.

2004 жылдағы негізгі капиталға салынған инвестициялар деңгейі 10, 6 %-ды құрады. Сірә, инвестиция деңгейі жеткіліксіз және түбегейлі көбейтуді қажет етеді. Сұрақ пайда болады: қандай көздер есебінен инвестициялар деңгейін көбейтуге болады? Бұл сұраққа жауап беру үшін Қазақстандық кәсіпорындардың негізгі капиталындағы инвестициялар құрылымын талдайық (кесте 2. ) .

Кесте 2. Қайнар көздері бойынша негізгі капиталға салынатын инвестициялардың құрылымы, %

Қазақстандық кәсіпорындардағы инвестициялардың негізгі көзі жеке қаражаттар, соның ішінде бөлінбеген табыс және амортизация болып табылады. Алайда, компания пайдасы тұрақты емес, сонымен бірге көптеген жетістікке жеткен компаниялардың, әсіресе алғашқы даму сатысында бұл көрсеткіш өте төмен болады және де қайта инвестицияланатын пайдаға салық ауыртпалығы сақталады.

Инвестицияларды қаржыландырудың сыртқы көзінің негізгі бөлігін шетелдік инвестициялар құрайды. Алайда, шетелдік инвестициялардың әсіресе, өнеркәсіптегі үлесі тез төмендеп кетеді. Дегенмен, республикалық және жергілікті бюджеттердің қаржылары көбеюде.

Негізгі капиталға салынатын инвестицияларда банк несиелерінің маңызды үлесі жоқ. 2004 жылы негізгі капиталға салынатын инвестициялардағы банк несиесі - 18, 3 %-ды құраған, мұнда саудаға 13, 8 - %, көлікке - 14, 4%, барлық өнеркәсіпке тек қана 10, 2 % келеді.

Несиелік ресурстарды алу мен пайдаланудың шектелген мүмкіншіліктері банк несиесінің салыстырмалы жоғары бағасына байланысты (ұлттық валюта бойынша жылдық орташа 14, 4 % және 10, 9 % шетелдік валютамен) . Сонымен бірге, бүгінде банк несиелері - бұл негізінен «қысқа» ақшалар. Қазақстандағы инфляция деңгейінің түсуіне және инвестициялық жағдайдың жақсаруына қарамастан, 2004 жылғы желтоқсан айының қорытындысы бойынша Ұлттық Банк мәліметтеріне сәйкес ұзақ мерзімді несиелердің көлемі (1 жылдан жоғары мерзімге берілген несиелер) 120, 260 млн. теңгені немесе ұйымдар мен кәсіпорындардың жалпы несиелері көлемінің 36, 4 % құрады. Егер ұзақ мерзімді несиелерді әлемдік классификация бойынша қарастырсақ, онда оның көлемі бұдан да төмен болар еді.

Қолайлы макроэкономикалық ортаның тұрақтылығы жағдайында қор нарығының құралдары мен механизмдері үлкен үлес қосады деген маңызды негіздеулер бар. Қазақстанның банк саласындағы мұндай жағдай қор нарығын капиталдарды тартудың сенімді және қол жеткізілетін қайнар көзі ретінде қарастыруға болмайтынын көрсетеді, сондықтан да баламалы мүмкіндіктерді іздеуге тура келеді. Нарықтық экономикасы дамыған елдердегі мұндай көздерге қор нарығы жатады, яғни 30 - 70 %-ға жуық қажетті құралдарды қор нарығы көмегімен шоғырландырады. Алайда, қазақстандық қор нарығы ресурстарды тартудың шын мәніндегі көзіне айналған жоқ. Оның көлемі мен маңыздылығы экономика үшін инвестицияларды тарту бойынша әлі де болса жаңа қалыптасу кезеңінде және де қалыптасуы мен дамуына қажетті уақыттар өткеннен кейін оның экономика үшін маңыздылығы болуы мүмкін.

Бүгінде қор нарығында 103 эмитенттің шамамен 180 мемлекеттік емес бағалы қағаздары айналымда. Соған қарамастан келісімдердің көп бөлігі бағалы қағаздардың өте төмен шектелген эмитенттер шеңберімен жасалады. 2005жылдың ақпанында 10 эмитентпен болған келісім нарық айналымының 61, 7 % құрады (Кесте 3. ) .

Кесте 3. 2005 жылдың ақпанындағы KASE-тегі саудаланатын ондықтың мемлекеттік емес бағалы қағаздары.

Қор нарығы дамыған елдерде бұл көрсеткіштердің маңыздылығы жоғары. Мысалы, АҚШ-та алғашқы ондыққа кірмеген бағалы қағаздарға нарықтық айналымның 85 % тисе, ал Францияда 55 % жоғары.

Соңғы жылдары кәсіпорындардың өз өндірісін дамыту үшін пайдаланатын негізгі бағалы қағазы - корпоративті облигациялар болып табылады. Оның алғашқысы биржаның арнайы тізіміне 1989 жылдың 1 - ақпанында тіркелді. Бұл бағалы қағаздар нарығының тез даму деңгейі оның қаржы ресурстарын тартудағы жоғары өтімділігін көрсетеді.

2004 жылдың басындағы қорытынды бойынша дәл осы сала KASE - те айналымдар өсімі бойынша көшбасшы болды.

2004 жылдың 1 қаңтарындағы мәлімет бойынша ұйымдастырылған нарықта корпоративті облигациялардың көлемі 379, 1 млрд. теңге болып, бір жылда 96, 5 % - ға өсіп, ЖІӨ-нің 8, 4 % құрады (кесте 4. ) .

Кесте 4. Қазақстандық корпоративтік облигациялардың айналымдағы көлемі

Корпоративті облигациялар бағалы қағаздар нарығы арқылы Қазақстан экономикасына инвестицияларды тартудың негізгі құралы болып табылады. Алайда, 2004 жылдың 1 сәуіріндегі мәлімет бойынша потенциалды эмитенттер санының өте төмен үлесін құрап, қолданыстағы облигациялар саны 75 болған. Сонымен қатар, шығарылған облигациялардың 48-і (29 эмитент) KASE-тің ресми тізімінің «А» категориясы бойынша және 11-і (11 эмитент) «В» категориясы бойынша тіркелген.

Облигациялар эмитенттері санын көбейтуге кедергілер болып инвесторлардың эмитенттерге сенімсіздігі және капитализацияланған компаниялардың шектеулі саны табылады. Соған қарамастан, нарықтың бұл сегменті жыл сайын 100 %-ға өсіп, қарқынды дамып келе жатыр және басқа үлестік нарықпен салыстырғанда өсу болашағы бар (кесте 5) .

Кесте 5. Эмиссиялық бағалы қағаздардың биржалық айналымдары (мемлекеттік акциялар пакетін және репо секторын қоспағанда), млрд. теңге

Егер корпоративті облигациялар нарығының инвестициялық тиімділігі қарқынды өсіп жатса, акция секторында ондай өсу жоқ. Бірақ соңғы үш жыл ішінде қазақстандық акция нарығының сыйымдылығының өсуі байқалады. Акция нарығының капитализациялануы бір жылда 66, 4 %-ға өсіп, 2004 жылдың 1 қаңтарындағы мәлімет бойынша 347, 5 млрд. теңгені құрады. Бұл көрсеткіш Қазақстанның ЖІӨ-дегі орташа үлесінің 7, 8 % құрайды.

Қазақстандық компаниялар акцияларының нарықтық құнының өсуін көрсететін KASE-тің ресми тізіміне енгізілген акциялар капитализациясының өсуіне біріншіден, листингтік компаниялардың жарғылық капиталының өсуі; екіншіден, осы акцияларға бағаның өсуі; үшіншіден, биржаның тізіміне енгізілген акциялар санының өсуі себеп болған.

Сонымен бірге, Қазақстандағы ұйымдастырылған нарықтағы қазақстандық компаниялардың капитализациялануы және оның ЖІӨ-ге қатынасы әлі де болса төмен және баяу өсуде. Әлемдік тәжірибеде, акция нарығы капитализациялануының ЖІӨ-ге қатынасы Ұлыбританияда - 107 %, АҚШ-та - 103 %, Ресейде - 51 %, Германияда - 33%, ал дамушы нарықтық елдерде - орташа 25 % құрайды.

Бағалы қағаздары KASE-тің ресми тізіміне тіркелген компаниялар капитализациялануының көрсеткіштерін салыстыру 6 - кестеде берілген.

Кесте 6. Бағалы қағаздары KASE-тің ресми тізіміне тіркелген компания капитализациялануының көрсеткіштері.

Сондай - ақ, Қазақстанның бағалы қағаздар нарығының әлсіз жақтарының бірі листингтік компаниялардың жеткіліксіздігі. 2005 жылдың 5 сәуіріндегі жағдай бойынша әрекет етуші 2875 акционерлік қоғамдардың КASE-ке тек қана акциялардың 56 эмитенті тіркелген, яғни оның барлық санының 1, 9 % құрайды. Мұндай жағдай алғашқы ұсынысты жүргізгендегі едәуір шығындардың болуымен, сондай - ақ сауданы ұйымдастырушылардың ресми тізімінде бағалы қағаздарды ұстаумен байланысты.

Бағалы қағаздары Қазақстандық қор биржасындағы «А» категориясы бойынша ресми тізіміне тіркелген акционерлік қоғамдар үшін транзакциялық шығындары мыналардан құралады:

• біржолғы - 376 мың теңгеден 114 млн. теңгеге дейін;
• жыл сайынғы - 4, 9 млн. теңгеден 61, 5 млн. теңгеге дейін;
• жиынтық - 8, 2 млн. теңгеден 157, 7 млн. теңгеге дейін.

Жыл сайынғы міндетті шығындардың орташа көрсеткіші 22, 4 млн. теңгені, яғни листингтік компаниялардың жекеменшік капиталы орташа мәнінің 0, 06 % немесе бір жылдағы жалпы шығындар орташа мәнінің 0, 32 % құрайды.

Бағалы қағаздары KASE-тің «А» категориясына тіркелген компаниялардың ірі шығындары инфрақұрылымдық ұйымдардың қызметтеріне төлемдер жатады: қаржылық кеңесшілерге, аудиторларға, андеррайтерлерге, маркет - мейкерлерге төленетін комиссиондық төлемдер, сондай - ақ акционерлік қоғамдардың қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына өтуіне байланысты біржолғы шығындары - бағдарламалық қамсыздандыруды сатып алу және қондыруға, мамандарды оқытуға. Шығындардың маңызды бабын заңның талаптарына сәйкес өз қызметі туралы ақпаратты жариялауға кететін шығындар құрайды.

Бағалы қағаздары KASE-тің «В» категориясының ресми тізіміне тіркелген акционерлік қоғамдар үшін транзакциялық шығындары құралады:

• біржолғы - 550 мың теңгеден 6, 9 млн. теңгеге дейін;
• жыл сайынғы - 261, 1 мың теңгеден 15, 5 млн. теңгеге дейін;
• жиынтық - 305, 8 мың теңгеден 22, 3 млн. теңгеге дейін.

Жыл сайынғы міндетті шығындардың орташа көрсеткіші 3, 7 млн. теңгені, яғни бұл компанияның меншік капиталы орташа мәнінің 0, 1 % және бір жылдағы жалпы шығындар орташа мәнінің 0, 5 % құрайды.

Листингтік емес акционерлік қоғамдар үшін жыл сайынғы шығындардың орташа мәні 260, 3 мың теңгені, яғни акционерлік қоғамның минималды жарғылық капиталының 0, 6 % құрайды. Жоғарыдағы келтірілген мәліметтер акционерлік қоғамдардың шығындары акцияларды Қазақстанның қор биржасындағы ресми тізімінің ең жоғары категориясына қосқан кезде өсетіндігін куәландырады.

Ұдайы өндірістік процестерді қаржыландыруда қор нарығының маңызды роль атқармауы ұйымдастырылған нарықта эмитенттердің санаулы салалы көрінісінде қалыптасуына әкелді. Қаржы секторы 2005 жылдың басында Қазақстанның қор нарығының барлық капитализациялануының 61, 7 % құрады. Облигациялар бойынша капитализациялануында қаржы секторының үлесі - 90, 1 % (4751, 1 млн. доллар), акциялар бойынша - 33, 3 (1311, 3 млн. доллар) құрады (7 - кесте) .

Кесте 7. KASE ресми тізімінің салалық құрылымы (акциялар нарықтық құны бойынша) .

Капитализациялануы бойынша KASE-тің ресми тізіміндегі акциялардың салалық құрылымы негізінен тау - кен кешенінен, мұнай және қаржы секторынан тұрады. Алайда, көпшіліктері акцияларының нарықтық бағасының растығы айқын күмәндар туғызады, себебі олардың жай акциялары биржада іс жүзінде саудаланбайды.

Қаржы секторында акциялар бойынша капитализациялану негізінен активтері бойынша алғашқы ондыққа кіретін жетекші банктер арасында бөлістірілген.

Капитализациялануы бойынша облигациялардың ресми тізімінің салалық құрылымы акция нарығының құрылымынан бірнешеге өзгешеленеді (8 - кесте) .

Кесте 8. KASE ресми тізімінің салалық құрылымы (облигациялар нарықтық құны бойынша) .

8 - кестеде көрсетілгендей, капитализациялануы бойынша облигациялардың ресми тізімінің салалық құрылымында экономиканың қаржы секторының эмиссиялық белсенділігі жоғары.

Сонда да, қор нарығы біршама тар, өтімділігі төмен, ал ондағы бағалар елдің экономикасының немесе бөлек секторларының дамуын көрсетпейді.

Соңғы он жылдықтағы қор нарығының қалыптасу мен даму тарихы оның экономиканың өндірістік саласына инвестициялық ресурстарды тартуда тиімді механизм бола алмауының себептерін ашып көрсетуге мүмкіндік береді.

Біріншіден, бұл қор нарығына шығу артықшылығын менеджменттің түсінушілігінің жоқтығы. Сонымен қоса, Қазақстандық кәсіпорындар инвестицияларға көптеп қажетсінуде. Сарапшылардың бағалауы бойынша инвестициялық құралдарға нақты қажеттілік жылына 10 млрд. долларды құрайды. Осылайша тек қана Қазақстанның электроэнергетика саласына 2015 жылға дейін 3, 5 млрд. доллар инвестициялар қажет деп бағалануда. Дегенмен, ұлттық өндірістің капитал сиымдылығын ескере отырып, халықаралық сарапшылар Қазақстан жағдайындағы инвестициялардың оңтайлы мөлшері 10 млрд. доллардан да асып, кейбір бағалаулар бойынша тіпті 50 млрд. долларды құрайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс