МОҢҒОЛИЯ РЕСПУБЛИКАСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

МОҢҒОЛИЯ

МОҢҒОЛИЯ РЕСПУБЛИКАСЫ – Азияның орта тұсында орналасқан мемлекет. Жер
аумағы 1565 мың км2. Халқы 2,6 млн (1998). Этникалық құрамына халка-
моңғолдар (90%), қазақтар (4%), қытайлар (2%), орыстар (2%), тывалықтар
кіреді. Халқының негізі бөлігі будда дінін, 4%-ы ислам дінін ұстанады.
Астанасы – Улан-Батор қаласы. Әкімшілік жағынан 18 аймақ пен 3
муниципалитетке (Улан-Батор, Дархан, Эрденет) бөлінеді. Елдің батысында
халқы негізінен қазақтардан тұратын Баян Өлгий аймағы орналасқан. Мемлекет
басшысы – президент. Жоғарғы атқарушы билікті премьер-министр басқаратын
үкімет жүргізеді. Жоғарғы заң шығарушы органы – бір палаталы парламент –
Ұлы Мемлекеттік Хурал. Ресми тілі – моңғол тілі. Ақша бірлігі – төгрік.
Моңғолия 1961 жылдан БҰҰ-ға мүше.
ТАБИҒАТЫ – батысы мен оңтүстік-батысында Моңғол Алтайы (ең биік нүктесі
– 4374 м), Гоби Алтайы мен Хангай таулары, елдің орталық бөлігінде Хэнгай
таулары, елдің орталық бөлігінде Хэнтэй таулы қыраты орналасқан. Оңтүстігі
мен оңтүстік-шығысында Гоби шөлі созылып жатыр. Негізгі өзендері – Селенга,
Керулен, Кобда. Ең үлкен көдері – Убсу-нур, Хубсугул. Моңғолияның климаты –
шұғыл континенттік. Қысы ұзақ әрі суық, ауасы құрғақ, қары аз немесе қарсыз
болады. қаңтардағы орташа температура -150С-тан – 300С-қа (тау
қазаншұңқырларында -500С) дейін жетеді. Шілдедегі орташа температура
Хангайда 150С, Гоби шөлінде 250С. Көктемдегі ауа райы тұрақсыз болып,
температура ондаған градусқа төмендеп, құрғайды, күшті құмды дауылдар
тұрады. Жылдық жауын-шашын мөлшері таулы жерлерде 350-400 мм, жазықтарда
100 мм шамасында. Солтүстігінен оңтүстікке қарай табиғи белдеулер мен
аймақтардың алмасуымен өсімдіктер дүниесі өзгеріп отырады. Таулы-тайғалық
белдеуде қылқан жапырақты ормандар өседі. Таулы жазықтар мен ормандарда
көптеген дәнді өсімдіктер, жусан, қияқ, т.б. өседі. Шөлейт далалық белдеуде
құрғақшылыққа төзімді шөптер, жабайы жуа мен тікенді қарағандар басым.
Таулардағы жануарлар дүниесін тауешкі, арқар, барыс, т.б. құраса,
ормандарды терісі бағалы аңдар (тиін, сілеусін, манул мысығы, т.б.) қоңыр
аю мен құстардың сан алуан түрлері мекендейді. Таулы-далалық аудандарда
киік, құлан, қасқыр, түлкі, қояндар мен кеміргіштер кездеседі. Шөлдерде
дүние жүзінің басқа бөліктерінде кездеспейтін жабайы түйе, Пржевальский
жылқысы, Гоби аюы тіршілік етеді. Ел аумағында мұнай, көмір, темір кентасы,
вольфрам, молибден, қалайы, никель, фосфорит, алтын кендері бар. Жерінің
79%-ын шалғындар мен жайылымдар алып жатыр.
ТАРИХЫ. Моңғолия жерін тас дәуірінен мекендей бастады. Б.з.б. VI-XII
ғасырларында қазіргі Моңғолия аумағы Түрік, Ұйғыр, Қырғыз қағандықтары мен
Ляо қидан мемлекеттерінің құрамында болды. XIII ғасырларда Шыңғыс хан түркі-
моңғол тайпаларын біріктірді, көптеген көршілес елдер мен халықтарды
бағындырып, Шыңғыс хан империясын құрды. XIII ғасырдың 2-жартысында Шыңғыс
хан империясы 4-ке бөлініп, моңғол үстіртін мекендеген түркі тайпалары
Алтай тауының батысына қарай қоныс аударды. Ал қазіргі М.Құбылай хан
негізін қалаған Юань империясына қарады. 1358 жылы Юань империясы жойылып,
моңғолдар ел астанасы Пекин мен оның төңірегінен қуылды. XIV-XV ғасырларда
моңғолдар Қытайда билікке келген жаңа әулет Мин империясымен қиян-кескі
соғыстар жүргізді. XVI ғасырда моңғолдар бытыраңқылықты бастан кешіріп,
олар үшке: Оңтүстік Моңғолия (Чахар хандығы), Солтүстік Моңғолия (Халка)
мен Батыс Моңғолияға (Жоңғар хандығы) бөлініп кетті. 1634 жылы Моңғол
тайпалары Маньчжур ханы Абахайдың әскерімен шайқаста жеңіліп, 1636 жылы
Оңтүстік Моңғолия Маньчжур империясының құрамына өте бастады. 1691 жылға
дейін оңтүстік пен солтүстіктегі моңғол тайпаларының бәрі Маньчжур
билеушілерінің үстемдігін мойындауға мәжбір болды (қ.Цинь империясы). 1756-
1758 жылы Жоңғар хандығы жойылды. 1911 жылы Қытайдағы революция нәтижесінде
Сыртқы Моңғолия (Халка) Цинь империясынан бөлініп шықты, ал Ішкі Моңғолия
Қытайдың протекторатына айналды. 1917 жылы Ресейдегі төңкерістен кейін
Қытай Моңғолия аумағын түгелдей басып алуға әрекеттенді. Бірақ 1921 жылы
елге кеңес әскерлері енгізіліп, 1924 жылы Моңғол Халық Республикасы
жарияланды. 1939 жылы Халхин-Гол өзіндік ауданында Қызыл Армия жапон
әскерлерінің Моңғолияға жасаған шабуылына тойтарыс берді. 1946 жылы Қытай
Моңғолияның тәуелсіздігін ресми түрде таныды. 1991 жылы Моңғолия
Коммунистік партиясы маркстік-лениндік қағидалардан бас тартып, елде саяси
және экономикалық реформалар жүргізе бастады. Моңғол Халық Республикасы
(МХР) Моңғолия Республикасы деп атау туралы шешім қабылдады. 1992 жылы
қаңтардың 21-нен бастап Қазақстан мен Моңғолия арасында дипломатиялық
қатынас орнады. 1992 жылдан Моңғолия қазақтары Қазақстанға көшіп келе
бастады. Мұның айғақ көріністері: еліміздің ЖОО-да (Жоғарғы Оқу
орындарында) оқитын Моңғолияда туып-өскен қазақ азаматтары. Мысалы, Қазақ
Ұлттық Педагогикалық Университетінің қазақ әдебиеті бөлімінің 1 және 3
топтарында Моңғолиядан келген азаматтар оқиды.
Моңғолия мен Қазақстан арасындағы жол байланысы Ресей аумағы арқылы
өтеді.
ЭКОНОМИКАСЫ. Моңғолия экономикасының басты саласы – ауыл шаруашылығы.
Моңғолия дүние жүзінде мал санын жан басына шаққандағы көрсеткіш жөнінен ең
алдыңғы орындардың бірін иемденеді. Өнеркәсіпте кең өндірісі жетекші сала
болып есептеледі, орман шаруашылығы мен балық аулау кәсіпшілігі экономикада
маңызды рөл атқарады. Кен өнеркәсібінің өнімдері, тері мен теріден жасалған
бұйымдар шетке шығарылды. импортының негізін өнеркәсіптік құрал-жабдықтар,
минералды отындар мен жағар майлар құрайды. Жалпы Ұлттық өнімнің жан басына
шаққандағы мөлшері 4070 АҚШ долларына тең (1997). Негізгі сауда
серіктестері – Ресей, Қытай, Жапония, Қазақстан.
МОҢҒОЛ ТІЛІ, халха тілі – моңғол халқының тілі. Моңғол тілінде
Моңғолия, Қытайдың Ішкі Моңғолия автономиясы мен Ганьсу, Цинхай,
Хэйлунцзян, Синин, шыңжаң өлкелерінде тұратын жергілікті халық сөйлейді.
Моңғол тілі бурят, қалмақ тілдеріне жақын. Ол бірнеше жергілікті
ерекшеліктерге ажыратылады: шығыс диалектісіне хорчин, харачин, арухорчин
говорлары; орталық диалектіге халха, чахар, ордос; батыс диалектісіне
амашан, эдзин, кукунор говорлары жатады. Әдеби тілі халха диалектісі
негізінде қалыптасқан. Көне жазба ескерткіштері сақталғанымен, Моңғол тілі
ұлт тілі ретінде XIV-XVI ғасырларда қалыптаса бастады. Моңғол тілінің
фонетикасында сингармонизм заңы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.