САЯСАТТАНУ, ОНЫҢ ПӘНІ, ӘДІСІ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

САЯСАТТАНУ, ОНЫҢ ПӘНІ, ӘДІСІ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ
Саясаттану (политология) грек тілінен аударғанда саясат туралы ғылым
болып шығады. Сондықтан саясат туралы ғылымды білу үшін ең алдымен
саясаттың не екендігін анықтап алу жөн.
Біздің осы күнгі өмірімізде адамдар саясаттан тыс тұра алмайтын
дәрежеге жетті. Адам саясатпен айналысқысы келмеген күннің өзінде саясаттың
өзі адамның іс-әрекетіне араласатын болды. Сондықтан кез келген адам
саясаттан тысқары қала алмайды. Осы жағдайда жұрттың көбі-ақ саясатты толық
және терең білеміз деуі мүмкін. Себебі әрбір адам өз өмірінде саясаттың әр
түрлі саласымен кездесіп, тәжірибе жинақтайды, тұрмыстың сан алуан ащылы-
тұщылы жайларын басьшан өткізеді. Бірақ солай бола тұрса да, екінің бірі
саясатты жетік біле алмақ емес. Сондықтан саясатқа ғылыми көзқарас керек.
В. Даль шығарған орыс тілінің түсіндірме сөздігінде саясат сөзінің
мәнін былайша түсіндіреді: 1) мемлекеттік басқару ғылымы, 2) патша ағзамның
көпшілікке белгісіз ойы мен мақсатының және іс-қимылының бейнеленуі.
Саясатшы мемлекет қайраткері — ол ақылды және пысық (әрдайым адал бола
бермейді), сыр білдірмейтін, айлакер адам, ол сөзге шешен, тауып сөйлейді,
реті келген жерде беті бүлк етпестен өтірік айта да біледі, істі өз
пайдасына шешуге шебер (Даль В, Толковый словарь. М., 1955, с. 261).
Біздің өмір сүріп отырған дауылды жылдарымызда В. Дальдың бұл
анықтамасы дәл келетін сияқты. Бірақ бізге саясаттың ғылыми анықтамасы
керек. Саясат деген сөз жалпы халықаралық терминде, политика деп
аталады. Ол гректің роliticе — мемлекетті басқару өнері деген сөзінен
алынған. Ал мемлекет елді басқару құралы. Ежелгі заман тарихындағы алып
ойшылдар Аристотель мен Платоннан бастап осы күнгі саясаттану мамандарына
дейін мемлекеттің шығуын қоғамда меншік теңсіздігінен, қарама-қарсы
таптардың пайда болуымен, меншік иесінің мүддесін қорғау шараларымен
байланыстырады.
Мемлекет — қоғам дамуының белгілі бір кезеңінің туындысы. Алғашқы
қоғам жеке меншіктің шығуына, ру, тайпа, ұлтқа бөлінуге байланысты өз
ішінде шешілмейтін қайшылықтарға ұшырайды, бітіспес қарама-қарсылық пайда
болады. Сол жағдайда адамдар өздеріне әділ қазы боларлық, қоғамнан жоғары
тұратын күштерді іздейді. Ондай күш тәртіп ережесін белгілеуге тиісті.
Сөйтіп адамдар өз құқықтарыньщ бір бөлігін мемлекетке береді. Ал мемлекет
өзін біртіндеп адамдардан дербес санай бастады, соның нәтижесінде белгілі
бір топтың құралына айналды. Сонымен қатар саясат — өкімет пен халық
бұқарасының арасындағы қайшылықты реттейтін құрал.
Мемлекет пен саясат тарихи және маркстік тұрғыдан қарағанда,
таптардың, әлеуметтік топтардың арасындағы қатынастар. Таптар дегеніміз
қоғамдық өндірістің жүйесінде белгілі бір тарихи орнына, өндіріс
құралдарына - қатынасына, еңбекті ұйымдастырудағы рөліне, қоғамдық байлықты
иемдену тәсілі және мөлшеріне қарай бөлінетін ірі қоғамдық топтар.
Ал Америка және Франция саясаттанушыларының түсінігі бойынша, саясат —
мемлекеттік категориядағы үкіметтің қызметі болып табылады.
Таптардың арасындағы кез келген қатынас саяси сипатта болмайды.
Мысалы, жұмысшы жеке капиталиске экономикалық мүддеде күн көру үшін
жалданады. Ал осындай таптық қатынас билік жүргізу мәселесін қамтыған кезде
ғана саяси сипат алады. Сондықтан мұндайда өкіметті қолға алу, оны нығайту,
мемлекеттік құрылыс, мемлекетті, таптарды басқару, оның құрылымы, саяси
партиялар мен қоғамдық ұйымдардың арақатынастары мәселелері туындайды.
Бұдан көрінетіні, саясат дегеніміз өздерінің мүддесін жүзеге асыруға,
қорғауға және саяси билікті қолына алуға, оны пайдалануға байланысты
мемлекеттер, таптар, ұлттар, адамдардың үлкен топтарының арасындағы
қатынастар болып шығады. Сонымен бірге саясат — мемлекет істері, оның
қызметінің формалары, міндеттері, мазмұны. Саясат — тарихи мағынада
әкімдердің және оның маңындағылардың ісі, ойы, мақсаты, саясат кәдімгі
ұғыныста адамдардың арасындағы қатынастарда кунделікті жүргізілетін жұмыс.
Саясат— мемлекеттік немесе қоғамдық өмірдің мәселелері мен ағымдағы
істердің жиынтығы.
Саясатты толық білу үшін оның көріністерін, мәнін анықтау, онын, көп
түрлі субъектілері мен объектілерін, формаларын, тұрпаттарын, түрлерін,
бағыттарын, салаларын, міндеттерін, мақсаттарын, қызметін, бұларды жүзеге
асырудын, тәсілін, әдісін көріп-білу керек. Саясат мынадай болып бөлінеді:
1) саласы бойынша — экономикалық, әлеуметтік, мәдени, ұлт, әскери т.
б.;
2) түрі бойынша — ішкі және сыртқы;
3) көлемі бойынша — халықаралық, дүниежүзілік, жеке, аймақтық т. б.
4) жүргізушілер және субъектілер бойынша-мемлекеттік, партиялық,
қозғалыстық, жеке адамдық т. б.;
5) орындалу мерзімі.
Осылайша саясаттың не екендігін анықтағаннан кейін саясаттануды
түсінуге болады. Саясатты ғылым мен өнер есебінде адам баласы мемлекет
шыққаннан бастап зерттеді. Ертедегі Аристотель мен Платон өздерінің
философиялық шығармаларында саясат туралы ойлар айтты. Аристотельдің бір
шығармасы Политика деп те аталды. Кейін ондай ойлар дами берді. Саясатқа
арналған еңбектер, кітаптар шығарылды. Әр қоғамда саясат өзгеріп отырды.
Олардың барлығы да саясат туралы ғылымға өздерінін, үлестерін қосты.
Өздерінен бүрынғы саясат туралы ғылымдарды зерттеп, қорытындылаған К. Маркс
пен Ф. Энгельс. Олар саясатты өз алдына ғылым етіп жазған жоқ. Қоғамдық
ғылымдардың барлығын объективті заңдылықты зерттейтін салалар деп есептеді
және соның негізінде саясат туралы ұғым қалыптастырды. Қоғамдық ғылымдардың
барлырын саясаттандырды. В. И. Ленин де осы көзқарасты ұстанды. Коммунистік
партия мен Кеңес мемлекеті, мүндағы мемлекеттік қайраткерлер, қоғамдық
ғылымдардың өкілдері саясатты осы тұрғыдан өзгерткен жоқ. Сөйтіп біздің
елімізде саясат өз алдына пән болмады.
Ал саясат мәселесімен барлық топтар, партиялар айналысты. Олардың
барлығы да саясатты өз тұрғысынан қарады. Әсіресе саясат туралы еңбектер,
кітаптар буржуазиялық елдерде көп шығарылды. Олар саясатты өз алдына ғылым,
пән етіп бөліп шығарды, саясаттың ғылыми категорияларьш, салаларын,
әдістерін зерттеуде көп үлес қосты. Саясаттанудың пайда болуы 1860 жылы
Джон В. Берджесстің бастауымен Нью-Йорктағы Қолумбия университетінде
саясаттану факультетінің ашылуынан басталады деп есептейді. Кейбіреулер оны
1903 жылы саяси ғылымның Америка қауымдастығының құрылуынан бастайды. Қалай
дегенмен де, саясаттану ғылымының пайда болғанына жүз жылдан асты.
XIX ғасырдың аяқ шенінде саясаттану өз алдына пән болып бөлінгеннен
бастап, оның іргелі заңдары, құрылымдары белгіленді. Ол көбіне тарихи, заң
шығарушылық құжаттарға және жазба құжаттарға сүйенді. Зерттеулер көбіне
басқарудың парламенттік жүйесі, президенттік билік, Қонституция мен
статустар бағытында жүргізілді. Саясаттану негізінен Америка Құрама
Штаттарында дамыған.
Біріккен Ұлттар Ұйымының білім, ғылым және мәдениет жөніндегі ұйымы
(ЮНЕСКО) 1948 жылы өзіне мүше елдердің жоғары оқу орындарына пән ретінде
саясаттануды енгізуді ұсынды. 1949 жылы саяси ғылымның халықаралық
қауымдастығы, кейін әрбір елдің саяси ғылым қауымдастығы құрылды.
Біздің елімізде саяси ғылымның Қеңес қауымдастығы 1955 жылы пайда
болды. Ол орталығы Париждегі саяси ғылымдардың халықаралық қауымдастығына
қосылды. Ал 1973 жылдан бастап әр жылдық кітап шығарыла бастады, Біздің
елімізде алғашқы саясаттану кафедрасы 1989 жылы ашылды. 1990 жылы
политолог деген мамандық енгізілді.
Сөйтіп саясат мүдде мен қызметтің объектісі мен мазмүнына айналған
сайын оның мәнін, заңдылықтары мен іс-әрекетін анықтауға қажеттілік күшейе
берді. Ол танымдық қызметтің объектісіне айнала бастады, соның нәтижесінде
қоғамдық өмірдін саяси өрісін зерт тейтін арнаулы білім жүйесі қалыптасты.
Саясаттану тарих, юриспруденция және саяси экономика ғылымдарымен
тығыз байланысты дамиды. Саясаттану пәніне жататын ұғымдар: қоғамның саяси
жүйесінің принциптері; оның құралдары болып табылатын — мемлекет, саяси
партиялар, қоғамдық ұйымдардың рөлі мен арақатынастары; мемлекеттік
саясатты жасау және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.