Бағдарламалау аймағын таңдау және негіздеу
КІРІСПЕ
1. ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Пән аймағының мінездемесі
1.2 Информациялық жүйе түсінігі
2. БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті.қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
3. ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІ ЖОБАЛАУ
3.1 Есептің қойылуын сипаттау
3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Деректер базасын жобалау
3.3.1 Пәндік аймақ және деректер базасына қойылатын есептер
3.3.2 Деректер базасының объектілерін анықтау
3.3.3 Деректер базасының инфологиялық моделі
3.3.4 Деректер базасының Күнілогиялық моделі
3.3.5 Моделдің физикалық сипатталуы
3.4 Қолданушы инструкциясы
3.5 Бағдарламашы инструкциясы
4. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
4.1 Электр қауіпсіздігі
4.2 Өрт қауіпсіздігі
4.3 Шу деңгейлеріне және дірілдеуге талаптар
4.4 Шан және зиянды химиялық заттар
4.5 Микроклимат
4.6 Желдету
4.7 Информацияны көрсету жүйелеріне эргономикалық талаптар
4.8 Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру
4.9 Жұмыс орынының эргономикалық талаптары
4.10 Жұмыс орынның жарық болуы
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
1. ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Пән аймағының мінездемесі
1.2 Информациялық жүйе түсінігі
2. БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті.қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
3. ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕНІ ЖОБАЛАУ
3.1 Есептің қойылуын сипаттау
3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Деректер базасын жобалау
3.3.1 Пәндік аймақ және деректер базасына қойылатын есептер
3.3.2 Деректер базасының объектілерін анықтау
3.3.3 Деректер базасының инфологиялық моделі
3.3.4 Деректер базасының Күнілогиялық моделі
3.3.5 Моделдің физикалық сипатталуы
3.4 Қолданушы инструкциясы
3.5 Бағдарламашы инструкциясы
4. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
4.1 Электр қауіпсіздігі
4.2 Өрт қауіпсіздігі
4.3 Шу деңгейлеріне және дірілдеуге талаптар
4.4 Шан және зиянды химиялық заттар
4.5 Микроклимат
4.6 Желдету
4.7 Информацияны көрсету жүйелеріне эргономикалық талаптар
4.8 Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру
4.9 Жұмыс орынының эргономикалық талаптары
4.10 Жұмыс орынның жарық болуы
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 98 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 98 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1. ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Пән аймағының мінездемесі
1.2 Информациялық жүйе түсінігі
2. БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған
бағдарламаларды құру
3. ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ жүйені жобалау
3.1 Есептің қойылуын сипаттау
3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Деректер базасын жобалау
3.3.1 Пәндік аймақ және деректер базасына қойылатын есептер
3.3.2 Деректер базасының объектілерін анықтау
3.3.3 Деректер базасының инфологиялық моделі
3.3.4 Деректер базасының Күнілогиялық моделі
3.3.5 Моделдің физикалық сипатталуы
3.4 Қолданушы инструкциясы
3.5 Бағдарламашы инструкциясы
4. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
4.1 Электр қауіпсіздігі
4.2 Өрт қауіпсіздігі
4.3 Шу деңгейлеріне және дірілдеуге талаптар
4.4 Шан және зиянды химиялық заттар
4.5 Микроклимат
4.6 Желдету
4.7 Информацияны көрсету жүйелеріне эргономикалық талаптар
4.8 Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру
4.9 Жұмыс орынының эргономикалық талаптары
4.10 Жұмыс орынның жарық болуы
Қорытынды
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
КІРІСПЕ
Бізді қоршаған әлемде айналып жүретін информациялар тасқыны өте үлкен.
Уақыт өткен сайын олар көбейеді. Сондықтан кез-келген үлкен де, кіші-гірім
болса да, ұйымда эффективті жұмысты қамтамасыз ететін деректермен басқаруды
ұйымдастырудың мәселесі туады. Кейбір ұйымдар ол үшін бумалары бар
шкафтарды қолданады, бірақ-та көпшілігі компьютерленген әдістерді жоғары
бағалайды – үлкен көлемді мәліметтерді эффективті сақтауға, құрастыруға
және жүйелеуге мүмкіндік беретін деректер базасы. Бүгін көпшілік
қаражаттық, өнеркәсіптік, сауда және тағы басқа ұйымдардың жұмыстарын
деректер базасыз ұсыну қиын. Деректер базасы жоқ болған жағдайда біз
информациялық тасқын астында қалушы едік.
Бар информацияны компьютерлік негізге ауыстырудың көптеген салмақты
себептері бар. Казіргі кезде информацияны ЭВМ-де файлда сақтау қағазда
сақтау бағасынан арзан. Деректер базасы информацияны сақтауға, жүйелеуге
және қолданушыға оптималды әдіспен алып шығуға мүмкіндік береді.
Клиентсерверлік технологияларды қолдану мәндік құралдарды сақтауға, ал ең
негізгісі - ол керек информацияны алу үшін уақытты үнемдеуге мүмкіндік
береді. Сонымен қатар баруды және жүргізуді ыңғайлатады, өйткені олар
деректерді кешендік өндеуге және оларды орталықтай сақтауға негізделінген.
ЭЕМ кез-келген форматты сақтауға мүмкіндік береді: тексті, сызбалар, қолмен
жазылған нұсқадағы мәліметтерді, Кроме того ЭВМ позволяет хранить любые
форматы данных текст, фотографияларды, дабысты және т.б.
Осындай сақталған үлкен көлемді информацияны қолдану үшін жүйелік
құрылғылардың, деректерді тасымалдау құралдардың, жадының дамуынан басқа
адам-ЭЕМ диалогын қамтамасыздандыратын құралдар қажет, олар қолданушыға
сұрауларды енгізуге, файлдарды оқуға, сақталған деректерді
модификациялауға, жаңа деректерді қосуға немесе сақталған деректер
негізінде шешімдерді қабылдауға мүмкндік береді. Осы функцияларды
қамтамасыздандыру үшін арнайы құралдар әзірленген – деректер базасын
басқару жүйесі (ДББЖ). Казіргі ДББЖ- ол деректер базасымен көпқолданушылық
басқару жүйесі, олар бір немесе бір уақытта жиынмен жұмыс істеп отырған
қолданушылардың массивтік информациясын басқаруға мамандандырылған.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты арнайы орта білім беру кәсіпорынның
оқу бөлімі үшін студенттер істері бойынша, мамандандырылған ДББЖ
қанағаттандыратын, алдын-ала анықталған информация құрылымымен басқаруға
және оқу бөлімі үшін анықталған және шектелген аймақтағы есептерді шешуге
арналған, сонымен қатар келешекте қолданушыларға деректер базасымен және
олармен басқару жүйелерін зерттеуге көңілін алаңдатпауға мүмкіндік беретін,
деректер базасын әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жобаның актуалды тақырыбынің құрылымы казіргі кезде
студенттер туралы информацияны оперативті беретін, оқушылар контингентінің
жылжуын қадағалайтын, анықталған түрдегі бұйырықтарды, ведомостерді
құрастыру жұмыстарын жеңілдететін, қағазсыз технологияға көшіретін жүйе өте
маңызды болатындығын кірістіреді. Мәселенің мағынасы- ол оқушылардың үлкен
контингенті кезінде оқу бөлімі секретарінің автоматтандырылған жұмыс орны
студенттердің іс қағаздарын сақтаудың пайдалы және қағазсыз жұмыс істеудің
ыңғайлы құралы болып табылады. Жоғарыда көрсетілген талаптарды әзірлеу
үшін қандай да бір универсалды ДББЖ-нің құралдарын пайдалынбай,Windows-та
жұмыс істейтін, интерфейсі ыңғайлы жұмыс істеу үшін максималды икемнедген,
қосымша білімді талап етпейтін, орындалтын файл түрде жүктелетін, жеке
тәуелсіз бағдарламаны әзірлеу. Осы талаптарға сәйкес мына дипломдық жобаның
қажеттілігі туады.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсатына информацияны сақтауды, іздеуді
ұйымдастыратын және құжаттар айналымын ықшамдайтын, сонымен қатар
кәсіпорынның қызметкерлерінің өздерінің қызметтік сферасында ыңғайлығы үшін
тағайындалған, арнайы орта білім беру кәсіпорынның оқу бөлімі секретарінің
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу қойылады. Қызметкерлер өз жұмыстарын
осы бағдарлама арқылы тез уақытта орындай алады.
Қойылған мақсатқа жету келесі есептерді шешуге мүмкіндік береді:
- студенттердің жеке кәртешкелерін толтыру;
- оқытушылардың және оқытылатын пәндер аттарының тізімін толтыру;
- топтар, мамандықтар, оқу түрін, үлттар аттауларын толтыру;
- студенттерді оқуға тіркеу, оқудан шығару құжаттарын жүргізу;
- сынақ, емтихан бағалары туралы құжаттарын жүргізу;
- есеп беру құжаттарын баспаға шығару: сынақ бағаларының, емтихан
бағаларының ведомостерін, оқушының құрама ведомосін, оқушылар тізімін,
оқушылардың кәртешкелерін.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі, студенттерді оқуға тіркеу, оқудан
шығару бұйырықтарын құрастыру, оқушылардың оқу үлгерімдерін қадағалау, жеке
катешкелерін жүргізу, талапқа қойылатын периодпен бұйырықтарды құрастыру,
қажет есеп беру құжаттарын (сынақ бағаларының, емтихан бағаларының
ведомостерін) дайындау бойынша операцияларды орындау сатысында болатын
процесстерді қамтитын, оқу бөлімінің қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні, негізі информациялық және компьютерлік
технология аймағындағы казіргі кездегі жетулерді енгізу болатын процестерді
автоматизациялау болып табылады.
Берілген дипломдық жұмыстың практикалық мәнінің құрылымы, оқу
бөлімінінің секретаріне өзінің жұмыс орынын автоматтандыруға көмектесетін
компьютерлік жүйені әзірлеуді кірістіреді.
1. ПӘН аймағының сипаттамасы
1.1 Пән аймағының мінездемесі
Семей политехникалық колледжі орта кәсіптік білім беру мекеме болып
табылалады. Мекеме технологиялық кәсіпорындарының мамандарын дайындауға
арналған үлкен техникалық базамен қамтамасыздандырылған: тоңазытқыш-
компрессорлы машининалар және орнатулар механикатерін, сауда құрал-
жабдықтарының механиктерін, ет технологтарын, нан пісіру және макарон
өнімдерінің технологтарын, тамақ өнеркісіптерінің технологтарын. Сонымен
қатар колледж квалификацияланған кадрлермен қамтамасыздандырылған және әр 5
жыл сайын аттестцияланады.
Берілген дипломдық жобада оқу бөлімінің деректер базасы әзірленген.
Оқу бөлімін басқару жүйесінің автоматизациясы білім беру қызметі
құрылымын атоматизациялаудың негізгі бөлігі болып табылады.
Білім беру мекеменің оқу бөлімі басқару бойынша деректер базасының
анықталған унификациясына қарамастан, мұндай базаның өзіндік спецификалық
ерекшеліктері бар, мысалы, колледждегі студенттер контингентінің жылжу
құрылымын есептеу үшін арналған алаңдар әзірленген.
1.2 Информациялық жүйенің түсінігі
Адамзат ғасырлар бойы білім, жұмыс дағдыларын, қоршаған орта туралы
мағлұматтарды жинаған, басқа сөзбен айтқанда – информацияны жинаған.
Алғашында инфорация ұрпақтан ұрпаққа аңыздар немесе ауызша әнгімелер
ретінде беріліп отырды. Кітаптык істің пайда болуы және дамуы информацияны
сенімділі жазба түрінде сақтауға және тасымалдауға мүмкіндік берді. Электр
аймағында ашылған жаңалықтар телеграфтардың, телефондардың, радио және
теледидардың пайда болуына әкелді –информацияны оперативті жинауға және
тасымалдауға мүмкіндік беретін құралдар. Прогрестің дамуы информацияның
тез өсуіне әкелді, осыған орай оны сақтау және өңдеу туралы мәселе жыл
сайын қатан болып келді. Есептеуіш техниканың пайда болуынан кейін
информацияны сақтаудың, ал негізгісі оны өңдеудің әдістері жеңілдеді.
Микропроцессорлар базасындағы есептеуіш техниканың дамуы компьютерлердің
және бағдарламалық қамтамасыздандырулардың өркендеуіне әкелді. Үлкен
информация тасқындарын өңдей алатын бағдарламалар пайда болады. Осындай
бағдарламалар арқасында информациялық жүйелер жасалады. Кез-келген
информациялық жүйенің мақсаты- ол нақты дүниенің объектілері және
құбылыстары деректерді өндеу және адамдарға олар туралы қажет информацияны
ұсыну 11.
Егер біз кейбір объектілердің жиынтығын қарастыратын болсақ, онда
бірдей қасиеттері бар объектілерді белгілеуімізге болады. Мұндай объектілер
жеке кластарға белгіленеді. Белгіленген кластар ішіндегі объектілерді
классификациялардың жалпы ережелері бойынша да тізімдеуге болады, мысалы,
алфавит бойынша, сол сияқты нақты жалпы белгілері бойынша, мысалы, түсі
немесе материалдары. Объектілерді анықталған белгілер арқылы топтастыру,
информацияны іздеуді және таңдауды жеңілдетеді. Осындағы барлық мағлұматтар
деректер базасы деп аталатын файлдар жиынтығына жиналады, ал осы файлдармен
басқару үшін арнайы бағдарламалар әзірленеді- деректер базасымен басқару
жүйесі (ДББЖ) 10.
Информациялық жүйелерді (ИЖ) шартты екі түрге бөлуге болады
фактографиялық және документалды.
Фактографиялық ИЖ-де фактілер тіркеледі- нақты дүниенің объектілері
туралы нақты мәнді деректер. Мұндай жүйелердің негізгі идеясы, ол
объектілер туралы барлық мағлұматтар (адамдар фамилиясы және пәндер аттары,
сандар, күндер) компьютерге қандай-да бір шартталған форматта (мысалы, күні
- ДД.ММ.ГГГГ комбинациялық түрде) хабарланады. Фактографиялық ИЖ жұмыс
істейтін информацияның нақты құрылымы болады, ол арқылы машина бір деректі
басқасынан ажырата алады, мысалы адам фамилиясын оның лауазымынан, туған
күнін оның бойынан және т.б. Сондықтан фактографиялық жүйе берілген
сұрақтарға бірмәнді жауап бере алады.
Документалды ИЖ принципиально басқа классты есептерге қызмет көрсетеді,
олар берілген сұраққа бірмәнді жауапты қабылдамайды. Осындай жүйелердің
деректер базасы, іздеудің формализацияланған аппаратымен жабдықталған,
структураланбаған текстік құжаттар (статьялар, кітаптар, рефераттар және
т.б.) және графикалық объектілер жиынтығын құрайды. Жүйенің мақсаты
қолданушының сұрағындағы құралған шарттарды қалай да қанағатттандырытын,
құжаттар және объектілер тізімін жауап түрінде беру.
Көрсетілген ИЖ классификация есікірген, өйткені қазіргі кездегі
фактографиялық жүйелер, структураланған сипаттаушылармен жабдықталған,
структураланбаған текстік құжаттармен (статьялар, графика, дыбыс, видео)
жұмыс істейді. Белгілі фактілерде фактографиялық жүйе документалды жүйеге
(немесе керісінше) айналып кетуі мүмкін.
Берілген дипломдық жүйенің мақсаты, ол адамзаттың барлық қызмет
аймақтарында қолданылытын фактографиялық ИЖ.
Цели данной работы удовлетворяют которые используются буквально во всех
сферах человеческой деятельности.
2. Бағдарламалау аймағын таңдау және негіздеу
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
ОҚБ-ның негізінде шынайы өмірдің объектісін белгілі бір құрылым ретінде
сипаттайтын объект ұғымы жататын программаларды құру әдістемесі.
Объект дегеніміз бізді қоршаған әлемнің белгілі бір бөлігі. Кез
келген объекті мына түрде сипаттауға болады:
1. аты
2. объектінің параметрі – объектінің қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіш
3. іс-әрекеттер жиыны – объект атқаратын қызметтер
ОҚБ – тілінің 3 түрлі негізгі қасиеті бар:
1. инкапсуляция – процедуралар мен функцияларды жазбалармен
біріктіреді;
2. полиморфизм – белгілі бір іс-әрекетке бір атау меншіктеледі;
3. орын басу – объектті анықтау және оның қасиетін қолдану.
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
DELPHI – Windows операциялық жүйесінің ортасында жұмыс істеуге
қалыптанған программаларды құруға арналған біртұтас орта. DELPHI-дің
негізінде оқиғаларды программалау мен визуальды жобалау технологиялары
жатыр. Оларды қолдану программаны құру процесін жеделдетеді және
жеңілдетеді. DELPHI программасының алгоритмдік бөлігі және визуальдық
компоненттері объект Pascal-да (Object Pascal) жазылған. Оны Turbo Pascal
7.0-дің ары қарай дамуы ретінде қарастыруға болады. Программаларды құру
кезінде программист немесе жобалаушы компоненттер жиыны дайын
компонеттерді таңдайды.
DELPHI ортасымен танысу
DELPHI-ді іске қосқаннан кейін экранда келесі терезелер пайда болады:
1. программаның негізгі терезесі (атауында DELPHI 6 – Project 1);
2. форманың дизайнері терезесі (атауында Form 1);
3. объектілер инспекторы терезесі (атауында Object Inspector);
4. программа кодының терезесі (Unit 1.Pas).
Жобамен байланысқан файлдар
Жоба – тұтастай қосымшамен байланысқан бастапқы программалар мен
файлдардың жиынтығы.
Форма – үстіне басқа объектілер орналасатын объект. Кез келген жобамен
келесі файлдар байланысты:
1. жобаның негізгі файлы – кеңейтілімі .dpr. Үнсіз келісім бойынша оның
атауы Project 1.dpr. Оның текстін көру үшін ViewProject Source
командасын орындау қажет.
2. dfm кеңейтілімді файлдар – форманың сыртқы түрі жайлы ақпаратты
сақтайды. Бұл файлдар бірнешеу болуы мүмкін. Үнсіз келісім бойынша
Unit 1.dfm
Unit 2.dfm
3. Pas кеңейтілімді файлдар – объектті Pascal тіліндегі программалар.
Олар программа кодының терезесіндегі мәтіннен тұрады.
DELPHI-дің меню жолы
1. FILE:
➢ NEW – DELPHI репозютариіне кіруге мүмкіндік береді.
➢ NEW APPLICATION – жаңа проект құрады.
➢ NEW FORM – жаңа форма құрып, оны проектке жалғайды.
➢ OPEN – алдыңғы құрылған форманы ашады.
➢ OPEN PROJECT – алдыңғы құрылған проектті ашады.
➢ REOPEN – орындауға жіберілген проекттер тізімін ашады.
➢ SAVE – активті форманы сақтайды.
➢ SAVE AS – активті форманы басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE PROJECT AS – проекттің файлын басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE ALL – барлық ашық тұрған модульдерді және проекттердің файлын
сақтайды.
➢ CLOSE – ағымдық форманы жабады.
➢ CLOSE ALL – барлық ашық тұрған файлдарды жабады.
➢ USE UNIT – ағымдық формаға басқа модульге сілтемені қосады.
➢ PRINT – активті форманы немесе модульді басуға жібереді.
➢ EXIT – DELPHI-ден шығу.
Компоненттермен жұмыс істеудің кейбір ережелері:
Қосымшаны құру процесі қажет компонеттерді таңдау және олардың
қасиеттерін баптауға негізделген. Формадағы әрбір компонеттің ерекше атауы
болуы керек. Сондықтан DELPHI компонеттер үшін кейбір ережелерді қолданады
және оларға реттік номерлер береді. Мысалы, метка компонеттеріне Label 1,
Label 2, ... атауларын береді. Батырма компонеттері Button 1, Button 2,
... үнсіз келісім бойынша берілген атауларды өзгертуге болады. Атаулар
латын алфавитінің әріптерінен, сандардан тұруы қажет.
Компоненттердің қасиеттерін баптау
Компонеттердің қасиеттерін жобалау кезінде өзгерту статикалық деп, ал
программаны орындауға жіберу кезіндегі динамикалық өзгерту деп аталады.
Қасиеттерді динамикалық өзгерту кезінде меншіктеу операторы қолданылады.
Мысалы,
1) FORM 1.Color:=clred. Бұл оператор форма компонентін қызыл түске
бояйды.
2 ) LABEL 1.Caption:= Привет. Меткада привет сөзін шығарады.
3) LABEL 1.Font.Color:=clgreen. Бұл оператор меткадағы шығатын сөздің
символдарын жасыл түске бояйды.
4) LABEL 1.Color:=clgreen. Меткадағы фонның түсін жасылға бояйды.
Компоненттерді редакциялау
Компонеттерді редакторлеу комнадалары EDIT менюінде орналасқан.
CUT – вырезать
COPY – копировать
PASTE- вставить
STANDART (Стандарт) бетінің компонеттері:
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
➢ CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
➢ COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
➢ FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
➢ CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы
ғана бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол
мәліметтердің логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы
мүмкін., бірақ өріс тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте
бекітілген мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда
бір айырып-қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер
қолданушы басқа айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен
байланысқан мағынасы өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактірлеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады.
Оны Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне
қосымша компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
➢ BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
➢ CAPTION – мәтіннен тұрады.
➢ Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал
егер орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
➢ Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
➢ Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
➢ әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа
құрамыз. Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional
бетінде орналасқан;
➢ картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf,
emf, ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл
компоненттің ең маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады.
Егер Center қасиетіне true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image
компонентінің центрімен сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true
мәнін берсек, онда бейне Image компонентіне сиятындай етіп
кішірейеді.
№2 мысал.
Екі пунктілі тізімнен тұратын программа құрыңыз. Менюдің 1 пунктін
таңдаған кезде сәйкес сурет жүктелу керек. Проектілеу:
➢ формаға 1 ListBox компонентін, 1 Image компонентін орнатыңыз. Бұл
тапсырмада менюдің пунктілеріне оқиға өңдеуішін құру керек. Бейнені
программаны орындауға жіберу кезінде жүктеу үшін Picture қасиетінің
LoadFromFile
if ListBox1. Itemindex=0
then Image1.Picture
LoadFromFile (1-файл аты);
If ListBox1. Itemindex=1
then Image1.Picture.
LoadFromFile (2-файл аты);
Image1.Center:=true;
Image1.Stretch:=true;
MAIN MENU компоненттерді қолдану
Формаға меню орнату үшін Main Menu компонентін орнату керек. Оны 2 рет
шертіп, MenuDesigner терезесінде пайда болған төртбұрыштарға менюдің атын
клавиатурадан теріп жазу керек. Менюдің ішіндегі команда атын жазу үшін
курсорды төмен қарай басып, пайда болған төртбұрышқа команда атын жазу
керек.
Ашылатын меню жасау үшін қажет пунктке курсорды орналастырып, ctrl +
→ пернелерін басамыз.
Menu пунктіне сурет орнату үшін қажет пунктті белгілеп, bitmap
қасиетіне мән енгізу керек.
С:\Program Files\Common Files\Borland Shared\Images\Buttons
Открыть\ОК.
Menu пунктына ыстық клавишалар орнату. Ол үшін қажет меню командасын
белгілеп, ShortCut қасиетіне мән енгізу.
Menu-дің пунктін alt-пен ашу үшін меню атауындағы қажет әріптің алдына
& қою керек.
Компонентке тышқанның курсорын орнатқан кезде шығатын подсказкаларды
көрсету:
1. Компонетті белгілеу;
2. ShowHint қасиетіне true мәнін беріп, Hint қасиетіне подсказканы жазу.
Формаға көп вкладкалы терезе орнату. Ол үшін формаға Win32 бетіндегі
PageControl компонентін орнату керек. Осы компоненттің үстіне тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, NewPage командасын орындау керек.
Сұхбат терезелерді шығару
Ол үшін ShowMessage (‘привет’)
Сұхбат терезелерді шығару
Сұхбат терезелерді шығару үшін MessageDlg функциясы қолданылады.
Жазу форматы:
MessageDlg(‘сообщение’,Т, К, Х);
Т – сұхбат терезесінің типі, келесідей мәндерді қабылдай алады:
mtWarning
mtInformation
mtConfirmation
mtError
mtCustom
Әрбір константаның арнайы пиктограммасы және терезесінің атауы бар.
К – сұхбат терезеде орналасқан батырмаларды анықтайды. Олар квадрат
жақшаларда жазылып, келесі мәндерді қабылдай алады:
mbYes, mbNo, mbOK, mbCancel, mbRetry, mbIgnore, mbAbout, mbAll, mbHelp.
Х – қолданушы қай кнопканы шерткенде көрсететін константа.
Мысал:
MessageDlg(‘Вы действительно хотите выйти’, mtConfirmation, [mbYes,
mbNo, mbCancel],0);
Контекстік меню құру
Кез келген компонент үшін контекстті меню құруға болады. Контекстті
меню құруға арналған компонент PopupMenu деп аталады. Компонентке
тышқанның оң жақ кнопкасын шерткен кезде пайда болатын меню құру үшін
компоненттің PopupMenu қасиетіне компоненттің атын, менюді орналастыру
қажет. Яғни мысалы, егер Label1 компонентіне PopupMenu1 компоненті
байланысқан болса, онда Label1 компонентінің PopupMenu қасиетінде
PopupMenu1 деп жазылу керек. Контекстті менюдің командаларын жазу кәдімгі
менюді құруға ұқсас.
Анимация (Animate) компонентін орнату қажет.
Қасиеттері:
CommonAvi – анимация түрін анықтайды.
Active – анимацияны іске қосады (true).
DIALOGS бетінің кейбір компоненттері
Windows операциялық жүйесінің құрамына жүктелетін файлды таңдау, шрифті
таңдау, принтерді баптау және т.б. стандартты терезелер кіреді. Стандартты
сұхбат терезелермен жұмыс 3 кезеңнен тұрады:
1. формаға сәйкес компонент орнатылып, оның қасиеттері енгізіледі.
2. диалог үшін арналған execute стандартты әдісі шақырылады. Ол бапталған
терезені құрады және көрсетеді. Бұл әдісті шақыру әдетте белгілі бір
оқиға өңдеуіштің ішінде орналасады. Сұхбат терезелері модальды терезе
болып табылады. Сондықтан execute әдісін пайдаланғаннан соң
программаның ары қарай жұмыс істеуі қолданушы терезені жапқанға дейін
тоқтатылады. Execute логикалық функция болып табылады. Сондықтан егер
қолданушы мен диалог нәтижесі сәтті болса, ол true мәнін қабылдайды.
3. execute нәтижесін талдай отырып, программа диалогтық терезе көмегімен
енгізілген мәліметтерді қолданады. Мысалы, файл аттарын, таңдалған
шрифтерді және т.б.
OPEN DIALOG және SAVE DIALOG компоненттері
Бұл компоненттердің қасиеттері ұқсас болғандықтан бірге қарастырылады.
Open Dialog - файлды ашу стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Save Dialog – файлды сақтау стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Қасиеттері:
1. FileName – файлдың аты мен орнынан тұрады.
2. Filter – сұхбат терезеде көрсетілетін файлдарды сүзу үшін
қолданылады.
OPENPICTUREDIALOG және SAVEPICTUREDIALOG компоненттері
Бұл компоненттер графикалық файлдарды және сақтау үшін арналған.
Олардың Open Dialog және Save Dialog компоненттерінен айырмашылығы:
❖ Оларда графикалық файлдарды таңдауға арналған стандартты фильтрлар
бар.
❖ Диалог терезесінде таңдалған файлды алдын-ала көруге арналған
тақталар бар.
FontDialog компоненті - Шрифті таңдау стандартты терезесін құрады.
FaindDialog компоненті – мәтін фрагменттерін іздеуге арналған.
ReplaceDialog компоненті – мәтіндік фрагменттерін іздеу және алмастыру
терезесін құрып көрсетеді.
ColorDialog компоненті – түсті таңдаудың стандартты терезесін құрайды.
Вид Цвет формы:
If ColorDialog1.execute=true then
Form1.Color:=ColorDialog1.Color;
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
Оқиғаның реакциясы белгілі бір іс-әрекет болуы керек. Мысалы, закрыть
батырмасын тышқанмен шерту оқиғаның реакциясы – программа терезесінің
жабылуы болу керек. DELPHI-де оқиғалардың реакциясы – оқиғаларды өңдеуіш
деп аталатын, оны өңдейтін процедура ретінде іске асырылады. Осылайша
программистің міндеті қажетті оқиғаларды өңдеуіш деп атайды.
Оқиғаларды өңдеуіштерді құру үшін мыналарды орындау қажет:
1. компонетті белгілеу;
2. Object Inspector терезесінде Events (оқиғалар) астарлы бетіне көшіп,
сол жақ колонкада белгіленген объект іске асыра алатын оқиғалардың
аттарының тізімі орналасады. Мысалы: а) OnClick – тышқанмен шерту; б)
OnDblClick – тышқанмен екі рет шерту; в) OnKeyPress – клавиатурадағы
пернені шерту. Егер оқиға үшін оны өңдеуші анықталған болса, онда оң жақ
колонкада оның аты шығып тұрады;
3. Оқиға өңдеуішті анықтау үшін оқиға атауының өрісінде тышқанды екі
рет шерту керек. Нәтижесінде оқиға өңдеуіш процедурасының макеті бар
программа коды редакторының терезесі ашылады, яғни Unit 1. DELPHI автоматты
түрде өңдеуішке екі бөліктен тұратын атау береді. Бірінші бөлік компонент
орналасқан форманы анықтайды, екінші бөлік компоненттің өзін және оқиғаны
анықтайды. Мысалы: кнопканы шертуге оқиға өңдеуішін жазу керек болса, оның
процедурасының аты былай болады:
TForm1.Button1.Click
Форманың компонент- оқиға
аты тің аты
Ескерту:
1. Кейбір компоненттер ешқандай оқиғаларды өңдеуге тиіс емес, сондықтан
да оларға оқиға өңдеуіштер құрылмайды.
2. Оқиға өңдеуішті жазу үшін инспектор объектовті қолданбай-ақ бірден
программа кодының терезесіне шығуға болады.
Кластар
DELPHI кластары деп үлгілерге ұқсас экземплярлар құру үшін қызмет
атқаратын функциональды аяқталған программалардың фрагменттерін айтады. Бір
кезде класты құрып, программист оның экземплярын (копияларын) әр түрлі
программаларға немесе сол программаның әр түрлі жеріне қосуына болады.
DELPHI-дің құрамына жүзден аса стандартты кластар кіреді. Ал формаға
орнатылған компоненттердің нақтылы экземплярларының барлығы сандық индексі
бар кластың атауын қабылдайды. Кластардың барлық атаулары Т әрпінен
басталады. Осылайша TForm1атауы – TҒorm стандартты кластың үлгісі бойынша
құрылған кластың атауын білдіреді. Мысалы: құрылатын программаның
терезесінде кнопка, метка компонеттері орнатылған болсын және кнопка үшін
тышқанмен шерту оқиға өңдеуіші жазылған болсын. Сонда программа кодының
терезесіндегі мәтіннің басында мына жолдарды көруге болады:
Type
TFrom1=Class (TForm);
Button1:TВutton;
Label1:TLabel;
Procedure Button1.Click (Sender:Tobject);
Private
{private declarations};
public
{public declarations}
end;
Var Form1: TForm1;
TҒorm1=Class (TForm) жолы TҒorm стандартты класынан туған TҒorm1 жаңа
класын анықтайды, яғни TҒorm класының өрісі бойынша құрылған. TҒorm
стандартты класы Windows-тың бос терезесін сипаттайды. Ал TҒorm1. класы
кнопка және метка компоненттері орнатылған терезені сипаттайды. Button1
компоненті – ТВutton стандартты класының экземпляры болып табылады. Ал
Label1 компоненті - TLabel класының экземпляры болып табылады.
Sender:Tobject – Tobject класына жататын Sender процедурасының параметрін
анықтайды. Sender параметрі DELPHI-де қандайда бір жағдай үшін қойылған.
Оның көмегімен Button1.Click подпрограммасы қай компонент OnClick оқиғасын
құрғанын кез келген уақытта анықтайды.
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
DELPHI-дің кез келген программасы проекттің файлына және бір немесе
бірнеше модульдерден тұрады.
Жобаның құрылымы: проекттің файлы – Object Pascal-да жазылған программа
болып табылады және компиляторда өңдеу үшін арналған. Бұл программа
автоматты түрде құрылады және бірнеше жолдардан тұрады.
Program Project1;
Uses
Forms
Unit1 in ‘Unit1.Pas’; {Form1}
{$R *.Res}
begin
Application.Initialize;
Application.CreateForm (TForm1:Form1);
Application.Run;
End.
Мұндағы:
TАpplication класы – орындалып отырған қосымщаларды басқаруды жүзеге
асырады. Ол Палитра компонентінде жоқ, бірақ визуальды ортада оның құрамына
ену мүмкіндігі бар.
Application айнымалысы – ауқымды айнымалы, DELPHI ортасында жазылған
кез келген программаларға мүмкіндігі бар.
Application келесі әдістерді шақыруға қолданылады:
Initialize әдісі – инициализация қосымшасы үшін қолданылады.
CreateForm әдісі – қосымшада форма құру үшін қолданылады.
Run әдісі – қосымшаны іске қосуды жүзеге асырады.
{$R *.Res} – оған сәйкес құрылған форманың модулін байланыстыру үшін
қолданылады.
Модульдің құрылымы:
Проект файлынан айырмашылығы модульдің текстін өзгертуге болады. Бірақ
DELPHI–де автоматты түрде құрылған жолдарды өзгертуге болмайды және
өшіруге болмайды. Кез келген модульдің құрылымы келесідей болады:
Unit аты;
Interface
интерфейс (сыртқы түрі) бөлімі
implementation
орындалу бөлімі
initialization
инициализациялау бөлімі
finalization
аяқталу бөлімі
Мұндағы:
Interface (интерфейс) – басқа программа бөлімдеріне: басқа модульдерге
және негізгі бөлімге мүмкіндігі бар ақпараттарды суреттейді. Интерфейстік
бөлім әрқашанда бірінші болады және Interface сөзінен басталады.
Implementation – тарату бөлімі Implementation сөзінен басталады.
Initialization – тек бір рет және программа жұмысының басында
орындалатын іс-әрекет. Егер программада модульдер бірнешеу болса, онда
модульде олардың суреттелуі реттеуге сәйкес инициализация бөлімі
орындалады.
Finalization – тек бір рет және программа жұмысының соңында орындалатын
іс-әрекет. Модуль соңында әрқашанда end сөзі және нүкте қойылады.
Модульдің кез келген бөлігі бос болуы мүмкін. Модульдің атауы модульдің
бастапқы мәтіні орналасқан файл атымен сәйкес келуі қажет. Модульдің атауы
оны басқа модульдармен және негізгі программамен байланыстыру үшін
арналған.
DELPHI-де жаңа бағдарламаны құрудың жалпы схемасы
1. Құрылған программаның барлық файлдары сақталынатын жаңа папка құру
қажет.
2. DELPHI ортасында FileNew Application командасын орындау қажет.
Барлық қажетті файлдарды сақтау үшін FileSave all командасын орындау
керек. Осы кезде ең алдымен проект файлын сақтау ұсынылады. Әрбір жаңа
программаны сақтау кезінде файлдарға ерекше ат беру керек (латын
әріптерімен). Содан кейін модульдің файлын сақтау ұсынылады.
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
Мәліметтер қорын қолданатын қосымшаларды құруға арналған құралдарға
жалпы сипаттама
1. BDE (BorlandDataBaseEngine) жергілікті және клиент-серверлі
мәліметтер қорына төмен деңгейлі рұқсатты қамтамасыз ететін DLL
библиотекалар жиыны болып табылады. DELPHI-да жазылған мәліметтер қорымен
жұмыс істеу программаларын қолданатын әрбір компьютерде орнатылу керек. BDE
программа мен мәліметтер қорының арасында байланыс орнатады.
2. BDE administrator – нақтылы компьютерде мәліметтер қорының
атауларын, көрсеткіштерін, драйверлерін орнатуға арналған программа. Бұл
программада мәліметтер қорының көрсеткіштерін баптауға болады: уақыт және
мерзім форматын, сандық мәндерді көрсетудің форматын және қолданылатын
тілдің драйверін.
3. DataBaseDesktop (DBD) – мәліметтер қорын құру, өзгерту және көру
үшін арналған құрал. Бұл программа локальды мәліметтер қорын басқару
жүйесінің кестелерімен жұмыс істеуге бейімделген.
4. SQL Explorer – BDE administrator мен DataBaseDesktop программаларына
көптеген қызметтерін атқаратын универсальды программа. Оның көмегімен
мәліметтер қорын, кестелердің құрылымы мен мазмұнын көруге және SQL тілінде
мәліметтер қорына запростар құруға болады.
Мәліметтер қорының негізгі ұғымдары
1. Кесте (Table) - өрістерінің құрылымы бірдей жазбалардың жиыны.
2. Өріс (Filt) – кесте мәліметтерінің жеке элементі (кестенің бағаны,
оның атауы және типі болады).
3. Жазба (Record) – байланысқан өрістердің тобы.
4. Мәліметтер қоры (DataBase) – кестелердің ұйымдастырылған жиыны.
5. Кілттік өріс – мәндері кестенің әрбір жазбасын анықтайтын өріс.
Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған компоненттер
DataAccess вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтер қорымен байланыс орнату және олардың мазмұнын
көруге мүмкіндік беретін компоненттерден тұрады.
❖ Table – мәліметтер қорының кестелерімен құрылатын программа
арасында байланыс орнатады. Кейбір қасиеттері:
1. DataBaseName – мәліметтер көзін анықтайды. Бұл қасиеттің мәні
нақтылы жол болуы тиіс.
2. TableName – кестеден тұратын файлдың атын анықтайды.
3. Active – егер true мәнін қабылдаса, онда мәліметтер программаны құру
процесінде көрініп тұрады.
❖ DataSource – көрінбейтін (мысалы table) және көрінетін компоненттер
арасында байланыс орнатады. Қасиеті:
1. DataSet – кестенің атауынан тұрады.
DataControls вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтерді көрсету және редактірлеу үшін арналған
компоненттерден тұрады:
❖ DbGrid – экранда мәліметтерді кесте формасында көрсетуге мүмкіндік
береді.
❖ DbNavigator – кестенің жазбалары бойынша жылжу үшін арналған
басқару кнопкаларының тобы. Қасиеті: DataSource – мәліметтер көзі
компонентінің атынан тұрады. Мысал: country.db файлындағы мәліметтер
қорының информацияларын көру және редактрлеуге арналған программаны
құру керек. Орындау тәртібі:
1. Формаға table компонентін орнату және келесі қасиеттеріне мән беру:
▪ DataBaseName - country.db файлының жолын көрсетеді.
▪ TableName - country.db
▪ Active – true
2. Формаға DataSource компонентін орнату. DataSet қасиетіне Table1
мәнін беру.
3. Формаға DbGrid компонентін орнату. Оның DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру.
4. Формаға DbNavigator компонентін орнату. DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру. ShowHint қасиетіне true мәнін беру.
Paradox 7. форматында мәліметтер қорының кестесін құру
1. DataBaseDesktop (пуск - программы - Borland Delphi 6.
DataBaseDesktop)
2. DataBaseDesktop программасының терезесінде File - New - Table
командасын орындау.
3. Table терезесінде құрылатын кестенің форматын таңдау (paradox 7.)
және жаңа кестені генерациялау үшін ОК кнопкасын шерту.
4. Кестенің құрылымын анықтау, яғни өрістердің атауын, типтері мен
өлшемдерін көрсету және қажет болған жағдайда кілттік өрісті орнату.
5. Save As кнопкасын шерту.
6. Мәліметтер қорының файл сақталатын папканы таңдау.
7. Мәліметтер қорының файлының атын енгізіп, сохранить кнопкасын шерту.
Ескерту: Бір ғана кестені сақтау үшін db. Кеңейтілімді жеке файл
құрылады.
Paradox кестелері өрістерінің типі
1. Alpha – символдық, яғни 255 символға дейінгі жол.
2. Number - -10307-нен +10308 дейінгі сандар.
3. Money – Number типіне ұқсас, бірақ көрсетілу кезінде ақшаның белгісі
шығып тұрады.
4. Short - -32768-ден +32767-ге дейінгі бүтін сандар.
5. LongInteger - -2147483648-ден +2147483647-ге дейінгі бүтін сандар.
6. BCD - екілік және ондық жүйедегі бүтін және бөлшек сандар. Бөлшек
бөлігі өте көп сандармен жұмыс істеу кезінде өте нақты нәтиже алуға
мүмкіндік береді.
7. Date – Күніның мәні.
8. Tame – уақыттың мәні.
9. TameStump – уақыт және Күніның мәні.
10. GraphicFilds – bmp, pcx, giv форматтағы графикалық бейнелер.
11. Logical – true немесе false мәнін қабылдайтын тип.
12. Autoincrement (счетчик).
3. ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ жүйені жобалау
3.1. Есептің қойылуын сипаттау
Кәсіпорынның аты: Семей политехникалық колледжі
Пән аймағының атауы: оқу бөлімі секретарінің жұмыс орны.
Информациялық жүйені әзірлеу мақсаты: берілген оқу орынының оқу бөлімі
секретарінің информациялық қамсыздандыруы.
Процесстерді сипаттау:
- студенттерді оқуға тіркеу бұйырықтары;
- студенттердің оқудан шығару бұйырықтары;
- студенттердің жеке катешкелерін жүргізу, студенттердің колледжге
оқуға тіркелген күні және оқудан шыққан күні көрсетіледі;
- студенттердің оқу үлгерімін қадағалау;
- оқушылар контингентінің жылжуын қадағалау;
- бастыққа есеп беруды ұсыну, әртүрлі формадағы есеп беруге
өзгерістерді енгізу;
- анықталған уақыт мерзімдегі бұйырықтар және ведомостар бойынша
журналдарды жүргізу.
Перечень процессов, для поддержания которых создается информационная
система:
- студенттердің анкеталық мәліметтері;
- оқытушылардың және оқытатын пәндердің анкеталық мәліметтері;
- топтар, мамандықтар, оқу тілі және түрі тізімдері;
- мамандықтар түрі;
- сұрауларды құрау;
- есеп берулерді құрау.
Пәндік аймақ бойынша есеп берулердің тізімі:
- сынақ бағалары ведомостері бойынша есеп;
- емтихан бағалары ведомостері бойынша есеп;
- студенттердің құрылымдық ведомостері бойынша есеп;
- студенттер тізімінің есебі;
- студенттің жеке карточкасы бойынша есеп.
Информациялық жүйеге сұраулар тізімі:
- бұйырықтар бойынша информацияларды шығару;
- ведомостар бойынша информацияны шығару.
3.2 Техникалық мінездемесі
Казіргі кездегі автоматтандырылған информациялық жүйелердің аппараттық
құрылымына мыналар кіреді: есептеуіш техника құралдары; телекоммуникация
және байланыс құралдары; әртүрлі қызмет көрсетулерді автоматтандыратын
құрылғылар: автоматтар, сауда жүйесінің, пластикалық картешкелердің
терминдары; ақша қаражатымен жұмыс істеуді автоматтандыратын құралдар.
ИЖ аймағында әзірленетін әртүрлі деңгейлі автоматтандырылған жұмыс
орындар көбінесе техникалық құралдардың құрылымына, олардың
архитектураларына және функционалдық мінездемелеріне қатысты болады.
Сондықтан АЖО әзірлеу сатысында информацияларды сақтайтын, өндейтін және
шығаратын техникалық құралдардың, функционалдық құрылғылар тізімінің,
интерфейстердің және т.б. парамерлеріне талаптар жасалынады. Техникалық
қамтамасыздандыруда ескерілетін, Оқу бөлімі секретарінің АЖО
ерекшеліктеріне мыналар жатады: нақты уақытта жұмыс істеу; қатан
құжаттармен жұмыс істеу, сонымен қатар керек деректерді сәйкес жерде
баспаға шығару; өңделетін информацияның көлемі.
Жоғарыда айтылғанға сүйеніп келесі аппараттық құралдардың тізімін
ұсынуға болады:
Тактілік тазалығы 400- 630 Мгц болатын Pentium микропроцессор базасындағы
IBM бірге қосылатын дербес компьютер;
оперативті жады көлемі 128 МБ;
көлемі 10.0 Гб-тан кем емес қатты магниттік дискідегі жинақтауыш;
лазерлік принтер;
тоқты тұрақты беретін блок.
3.3. Деректер базасын жобалау
3.3.1 Пәндік аймақ және деректер базасына қойылатын есептер
Деректер базасы оқып жатқан студенттер және оқытылатын пәндер тізімі
(оқу бағдарламасы) бойынша үлгерімдік бағалары туралы деректерді сақтау
үшін тағайындалған. Информация оқу мерзімі барысында толтырылады және
өзгеріп отырады және кез-келген уақытта студенттің оқып жүрген және оқуды
бітіріп кеткен жағдайда да сұра алынады.
Деректер базасы фактографикалық информациялық жүйе мінездемесіне сай
және де қойылған сұрақтарға бір мәнді жауаптарды беруі қажет. Деректер
базасының соңғы қолданушылар оқу бөлімінің секретарлері болады, олар
деректер базасын жүргізу, администрациялау және актуалды жағдайда ұстау
сұрақтарында көп білімі жоқ қолданушыларға жатады. Бұл ДББЖ-нің әзірленуіне
анықталған талаптарды береді, мұнда барудың, іздеудің және администрациялау
көптеген функцияларының әдістері бағдарлама ішіне кірістірілген және жұмыс
барысында көрінбейді, сондықтан бағдарламалық интерфейстарды әзірлеуде
өзінің ізін қалдырады. Барлық талаптар толық төменде тізімделген:
Оқитын студенттер туралы жалпы информацияны ұсыну
Бұл осы кезде оқып жатқан әр студент туралы мәліметтер жинағы, оған
жалпы информация кіреді, мысалы, фамилиясы, есімі, жөні, туған және оқуға
түскен күні, жынысы, үлты, туратын мекен жайы, семья жағдайы және құрамы,
сонымен қатар оқу мінездемелік информация, мысалы, ағымды курс, топ, оқу
тілі, мамандығы және т.б. Информация оқу мерзімі барысында толтырылады және
өзгеріп отырады.
Студенттер архивін жүргізу
Оқу мерзімі өткен соң студенттер туралы информация әлі көп уақыт керек
болар (колледждің қағаз архивінде ол 75 жыл сақталып қалады), сондықтан
колледж бітірген студенттер архивке тіркеліп, оларды жою туралы шешім
қабылданбағанша сонда сақталып қалулары керек.
Оқушылар тізімдерін жаңа түскен абитуриенттермен толтыру
Әр оқу жылдың басында деректер базасына ағымды жылы оқуға түскен
абитуриенттер тізімінен студенттер кіргізулері керек.
Факультетті келесі курсқа көшіру
Оқу жылы біткен соң әр студенттің ағымды курс туралы информациясы
өзгеріліп отыруы тиіс, яғни студент сессияны жақсы тапсырған соң келесі
курсқа көшірілуі керек. Бұл өзгерістер архивтегі емес, тек нақты студенттер
санындағы оқушыларды тиісті болуы қажет. Сонымен қатар оқуды аяқтап кеткен
студенттер автоматты архивке тіркелулері керек.
Топтарды мамандықтары бойынша бөлу
Бұл есепппен 9 сынып негізінде оқуға түскен студенттер 1 курста
мемлекеттік емтихандарды тапсырған соң кездеседі, мұнда бұрын жасалған
топтар студенттердің таңдаған мамандықтарына байланысты тағы да бөлінеді.
Тілдерді топтар бойынша бөлу
Студенттерді бірінші курста топтарға бөлу оқытылатын шетел тілге
қатысты өткізіледі
АД ұсыну және АД қайтып келу
Оқу мерзімі барысында студентке бір жылға академиялық демалыс беріледі,
ол аяқталған соң студент оқуын жалғастырады. Бұл мерзім ішінде студент
туралы информация, оны қайта тізімге алу кезінде керек болғандықтан архивте
сақталуы қажет. Сонымен қатар кейбір кезде студенттің академиялық
демалысқа кеткен күні және бұйырықтың номері туралы информация керек болып
қалуы мүмкін.
Оқудан шығу және оқуға қайта кіру
Студент кез-келген курста кейбір себептер бойынша оқудан шығуы мүмкін.
Бірақ та оқудан шығу фактінің мінездемесі фаталды емес, сондықтан кейбір
себептерге байланысты қайта оқуға кіруі мүмкін, яғни оқуға қайта кіру
фактісіне дейін информация қажет болғанша немесе оны сақтаудың қажеттілігі
жоқ болғанша архивте сақталуы керек. Оқудан шығу жағдайында студенттің
оқудан шығу күні және бұйырық номері туралы информация қажет болады.
Басқа топқа немесе ішкі топқа ауысу
Бұл есеп бірінші курста болуы мүмкін, мұнда студенттер топтар әлі толық
құралмаған кезде басқа топқа немесе ішкі топқа ауысу туралы тілек
білдіреді.
Оқу жоспары туралы информацияны ұсыну
Топтардағы жалпы білім беру мерзімде және мамандандыруды таңдаған
кезден соң берілетін пәндер туралы анық информация берілуі керек. Олар
бойынша әр студент үшін сессия қорытындысы бойынша ведомостер жүргізіледі.
Сессия қорытындысы және өткізілетін аттестациялар бойынша информацияны
жүргізу
Оқу мерзімінде әр студент оқу жоспарында көрсетілген пәндерді
меңгереді, демек әр семестр аяқталған соң олар бойынша білімдерін бақылауды
өтеді. Сонымен қатар семестр ортасында емтихандық бақылау жүйесінен өзгеше
қосымша білімдерді бақылау өткізіліп отырады.
Факультет туралы статистикалық информацияны алу
Факультеттің келешек дамуы туралы анализ, жоспар және шешімдер алу үшін
жалпы түрде берілген информацияны (соңғы суммалар, кестелер, сызбалар) білу
пайдалы болады, оны өткізілген сессия, аттестация және т.б. қорытындысы
туралы информациядан (сандық және сапалық оқу үлгерімі, пәндер бойынша
қарыздар саны, емтиханды тапсырғандар саны және т.б.) алуға болады.
3.3.2 Деректер базасының объектілерін анықтау
Жоғарыда анықталған есептер анализі әзірленетін деректер базасының
мәндерін (объектілер) белгілеуге және Кесте-байланыс тіліндегі оның
инфологиялық моделін құруға мүмкіндік береді. Анализдеу нәтижесінде
деректер базасының келесі объектілері анықталды:
Студенттер (Студент номері, Фамилиясы_Есімі_Жөні, Туған_күні, Жынысы,
Үлты, Курс, Топ, Үй адресі, Телефон, Оқуға алыну күні, Оқудан шығу күні,
Қосымша).
Бұл мән студенттер туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. ПӘН АЙМАҒЫНЫҢ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Пән аймағының мінездемесі
1.2 Информациялық жүйе түсінігі
2. БАҒДАРЛАМАЛАУ АЙМАҒЫН ТАҢДАУ ЖӘНЕ НЕГІЗДЕУ
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған
бағдарламаларды құру
3. ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ жүйені жобалау
3.1 Есептің қойылуын сипаттау
3.2 Техникалық мінездемесі
3.3 Деректер базасын жобалау
3.3.1 Пәндік аймақ және деректер базасына қойылатын есептер
3.3.2 Деректер базасының объектілерін анықтау
3.3.3 Деректер базасының инфологиялық моделі
3.3.4 Деректер базасының Күнілогиялық моделі
3.3.5 Моделдің физикалық сипатталуы
3.4 Қолданушы инструкциясы
3.5 Бағдарламашы инструкциясы
4. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ
4.1 Электр қауіпсіздігі
4.2 Өрт қауіпсіздігі
4.3 Шу деңгейлеріне және дірілдеуге талаптар
4.4 Шан және зиянды химиялық заттар
4.5 Микроклимат
4.6 Желдету
4.7 Информацияны көрсету жүйелеріне эргономикалық талаптар
4.8 Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру
4.9 Жұмыс орынының эргономикалық талаптары
4.10 Жұмыс орынның жарық болуы
Қорытынды
ӘДЕБИЕТТЕР
А ҚОСЫМШАСЫ
Б ҚОСЫМШАСЫ
В ҚОСЫМШАСЫ
Г ҚОСЫМШАСЫ
Д ҚОСЫМШАСЫ
Е ҚОСЫМШАСЫ
Ж ҚОСЫМШАСЫ
КІРІСПЕ
Бізді қоршаған әлемде айналып жүретін информациялар тасқыны өте үлкен.
Уақыт өткен сайын олар көбейеді. Сондықтан кез-келген үлкен де, кіші-гірім
болса да, ұйымда эффективті жұмысты қамтамасыз ететін деректермен басқаруды
ұйымдастырудың мәселесі туады. Кейбір ұйымдар ол үшін бумалары бар
шкафтарды қолданады, бірақ-та көпшілігі компьютерленген әдістерді жоғары
бағалайды – үлкен көлемді мәліметтерді эффективті сақтауға, құрастыруға
және жүйелеуге мүмкіндік беретін деректер базасы. Бүгін көпшілік
қаражаттық, өнеркәсіптік, сауда және тағы басқа ұйымдардың жұмыстарын
деректер базасыз ұсыну қиын. Деректер базасы жоқ болған жағдайда біз
информациялық тасқын астында қалушы едік.
Бар информацияны компьютерлік негізге ауыстырудың көптеген салмақты
себептері бар. Казіргі кезде информацияны ЭВМ-де файлда сақтау қағазда
сақтау бағасынан арзан. Деректер базасы информацияны сақтауға, жүйелеуге
және қолданушыға оптималды әдіспен алып шығуға мүмкіндік береді.
Клиентсерверлік технологияларды қолдану мәндік құралдарды сақтауға, ал ең
негізгісі - ол керек информацияны алу үшін уақытты үнемдеуге мүмкіндік
береді. Сонымен қатар баруды және жүргізуді ыңғайлатады, өйткені олар
деректерді кешендік өндеуге және оларды орталықтай сақтауға негізделінген.
ЭЕМ кез-келген форматты сақтауға мүмкіндік береді: тексті, сызбалар, қолмен
жазылған нұсқадағы мәліметтерді, Кроме того ЭВМ позволяет хранить любые
форматы данных текст, фотографияларды, дабысты және т.б.
Осындай сақталған үлкен көлемді информацияны қолдану үшін жүйелік
құрылғылардың, деректерді тасымалдау құралдардың, жадының дамуынан басқа
адам-ЭЕМ диалогын қамтамасыздандыратын құралдар қажет, олар қолданушыға
сұрауларды енгізуге, файлдарды оқуға, сақталған деректерді
модификациялауға, жаңа деректерді қосуға немесе сақталған деректер
негізінде шешімдерді қабылдауға мүмкндік береді. Осы функцияларды
қамтамасыздандыру үшін арнайы құралдар әзірленген – деректер базасын
басқару жүйесі (ДББЖ). Казіргі ДББЖ- ол деректер базасымен көпқолданушылық
басқару жүйесі, олар бір немесе бір уақытта жиынмен жұмыс істеп отырған
қолданушылардың массивтік информациясын басқаруға мамандандырылған.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты арнайы орта білім беру кәсіпорынның
оқу бөлімі үшін студенттер істері бойынша, мамандандырылған ДББЖ
қанағаттандыратын, алдын-ала анықталған информация құрылымымен басқаруға
және оқу бөлімі үшін анықталған және шектелген аймақтағы есептерді шешуге
арналған, сонымен қатар келешекте қолданушыларға деректер базасымен және
олармен басқару жүйелерін зерттеуге көңілін алаңдатпауға мүмкіндік беретін,
деректер базасын әзірлеу болып табылады.
Дипломдық жобаның актуалды тақырыбынің құрылымы казіргі кезде
студенттер туралы информацияны оперативті беретін, оқушылар контингентінің
жылжуын қадағалайтын, анықталған түрдегі бұйырықтарды, ведомостерді
құрастыру жұмыстарын жеңілдететін, қағазсыз технологияға көшіретін жүйе өте
маңызды болатындығын кірістіреді. Мәселенің мағынасы- ол оқушылардың үлкен
контингенті кезінде оқу бөлімі секретарінің автоматтандырылған жұмыс орны
студенттердің іс қағаздарын сақтаудың пайдалы және қағазсыз жұмыс істеудің
ыңғайлы құралы болып табылады. Жоғарыда көрсетілген талаптарды әзірлеу
үшін қандай да бір универсалды ДББЖ-нің құралдарын пайдалынбай,Windows-та
жұмыс істейтін, интерфейсі ыңғайлы жұмыс істеу үшін максималды икемнедген,
қосымша білімді талап етпейтін, орындалтын файл түрде жүктелетін, жеке
тәуелсіз бағдарламаны әзірлеу. Осы талаптарға сәйкес мына дипломдық жобаның
қажеттілігі туады.
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсатына информацияны сақтауды, іздеуді
ұйымдастыратын және құжаттар айналымын ықшамдайтын, сонымен қатар
кәсіпорынның қызметкерлерінің өздерінің қызметтік сферасында ыңғайлығы үшін
тағайындалған, арнайы орта білім беру кәсіпорынның оқу бөлімі секретарінің
автоматтандырылған жұмыс орнын әзірлеу қойылады. Қызметкерлер өз жұмыстарын
осы бағдарлама арқылы тез уақытта орындай алады.
Қойылған мақсатқа жету келесі есептерді шешуге мүмкіндік береді:
- студенттердің жеке кәртешкелерін толтыру;
- оқытушылардың және оқытылатын пәндер аттарының тізімін толтыру;
- топтар, мамандықтар, оқу түрін, үлттар аттауларын толтыру;
- студенттерді оқуға тіркеу, оқудан шығару құжаттарын жүргізу;
- сынақ, емтихан бағалары туралы құжаттарын жүргізу;
- есеп беру құжаттарын баспаға шығару: сынақ бағаларының, емтихан
бағаларының ведомостерін, оқушының құрама ведомосін, оқушылар тізімін,
оқушылардың кәртешкелерін.
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі, студенттерді оқуға тіркеу, оқудан
шығару бұйырықтарын құрастыру, оқушылардың оқу үлгерімдерін қадағалау, жеке
катешкелерін жүргізу, талапқа қойылатын периодпен бұйырықтарды құрастыру,
қажет есеп беру құжаттарын (сынақ бағаларының, емтихан бағаларының
ведомостерін) дайындау бойынша операцияларды орындау сатысында болатын
процесстерді қамтитын, оқу бөлімінің қызметі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні, негізі информациялық және компьютерлік
технология аймағындағы казіргі кездегі жетулерді енгізу болатын процестерді
автоматизациялау болып табылады.
Берілген дипломдық жұмыстың практикалық мәнінің құрылымы, оқу
бөлімінінің секретаріне өзінің жұмыс орынын автоматтандыруға көмектесетін
компьютерлік жүйені әзірлеуді кірістіреді.
1. ПӘН аймағының сипаттамасы
1.1 Пән аймағының мінездемесі
Семей политехникалық колледжі орта кәсіптік білім беру мекеме болып
табылалады. Мекеме технологиялық кәсіпорындарының мамандарын дайындауға
арналған үлкен техникалық базамен қамтамасыздандырылған: тоңазытқыш-
компрессорлы машининалар және орнатулар механикатерін, сауда құрал-
жабдықтарының механиктерін, ет технологтарын, нан пісіру және макарон
өнімдерінің технологтарын, тамақ өнеркісіптерінің технологтарын. Сонымен
қатар колледж квалификацияланған кадрлермен қамтамасыздандырылған және әр 5
жыл сайын аттестцияланады.
Берілген дипломдық жобада оқу бөлімінің деректер базасы әзірленген.
Оқу бөлімін басқару жүйесінің автоматизациясы білім беру қызметі
құрылымын атоматизациялаудың негізгі бөлігі болып табылады.
Білім беру мекеменің оқу бөлімі басқару бойынша деректер базасының
анықталған унификациясына қарамастан, мұндай базаның өзіндік спецификалық
ерекшеліктері бар, мысалы, колледждегі студенттер контингентінің жылжу
құрылымын есептеу үшін арналған алаңдар әзірленген.
1.2 Информациялық жүйенің түсінігі
Адамзат ғасырлар бойы білім, жұмыс дағдыларын, қоршаған орта туралы
мағлұматтарды жинаған, басқа сөзбен айтқанда – информацияны жинаған.
Алғашында инфорация ұрпақтан ұрпаққа аңыздар немесе ауызша әнгімелер
ретінде беріліп отырды. Кітаптык істің пайда болуы және дамуы информацияны
сенімділі жазба түрінде сақтауға және тасымалдауға мүмкіндік берді. Электр
аймағында ашылған жаңалықтар телеграфтардың, телефондардың, радио және
теледидардың пайда болуына әкелді –информацияны оперативті жинауға және
тасымалдауға мүмкіндік беретін құралдар. Прогрестің дамуы информацияның
тез өсуіне әкелді, осыған орай оны сақтау және өңдеу туралы мәселе жыл
сайын қатан болып келді. Есептеуіш техниканың пайда болуынан кейін
информацияны сақтаудың, ал негізгісі оны өңдеудің әдістері жеңілдеді.
Микропроцессорлар базасындағы есептеуіш техниканың дамуы компьютерлердің
және бағдарламалық қамтамасыздандырулардың өркендеуіне әкелді. Үлкен
информация тасқындарын өңдей алатын бағдарламалар пайда болады. Осындай
бағдарламалар арқасында информациялық жүйелер жасалады. Кез-келген
информациялық жүйенің мақсаты- ол нақты дүниенің объектілері және
құбылыстары деректерді өндеу және адамдарға олар туралы қажет информацияны
ұсыну 11.
Егер біз кейбір объектілердің жиынтығын қарастыратын болсақ, онда
бірдей қасиеттері бар объектілерді белгілеуімізге болады. Мұндай объектілер
жеке кластарға белгіленеді. Белгіленген кластар ішіндегі объектілерді
классификациялардың жалпы ережелері бойынша да тізімдеуге болады, мысалы,
алфавит бойынша, сол сияқты нақты жалпы белгілері бойынша, мысалы, түсі
немесе материалдары. Объектілерді анықталған белгілер арқылы топтастыру,
информацияны іздеуді және таңдауды жеңілдетеді. Осындағы барлық мағлұматтар
деректер базасы деп аталатын файлдар жиынтығына жиналады, ал осы файлдармен
басқару үшін арнайы бағдарламалар әзірленеді- деректер базасымен басқару
жүйесі (ДББЖ) 10.
Информациялық жүйелерді (ИЖ) шартты екі түрге бөлуге болады
фактографиялық және документалды.
Фактографиялық ИЖ-де фактілер тіркеледі- нақты дүниенің объектілері
туралы нақты мәнді деректер. Мұндай жүйелердің негізгі идеясы, ол
объектілер туралы барлық мағлұматтар (адамдар фамилиясы және пәндер аттары,
сандар, күндер) компьютерге қандай-да бір шартталған форматта (мысалы, күні
- ДД.ММ.ГГГГ комбинациялық түрде) хабарланады. Фактографиялық ИЖ жұмыс
істейтін информацияның нақты құрылымы болады, ол арқылы машина бір деректі
басқасынан ажырата алады, мысалы адам фамилиясын оның лауазымынан, туған
күнін оның бойынан және т.б. Сондықтан фактографиялық жүйе берілген
сұрақтарға бірмәнді жауап бере алады.
Документалды ИЖ принципиально басқа классты есептерге қызмет көрсетеді,
олар берілген сұраққа бірмәнді жауапты қабылдамайды. Осындай жүйелердің
деректер базасы, іздеудің формализацияланған аппаратымен жабдықталған,
структураланбаған текстік құжаттар (статьялар, кітаптар, рефераттар және
т.б.) және графикалық объектілер жиынтығын құрайды. Жүйенің мақсаты
қолданушының сұрағындағы құралған шарттарды қалай да қанағатттандырытын,
құжаттар және объектілер тізімін жауап түрінде беру.
Көрсетілген ИЖ классификация есікірген, өйткені қазіргі кездегі
фактографиялық жүйелер, структураланған сипаттаушылармен жабдықталған,
структураланбаған текстік құжаттармен (статьялар, графика, дыбыс, видео)
жұмыс істейді. Белгілі фактілерде фактографиялық жүйе документалды жүйеге
(немесе керісінше) айналып кетуі мүмкін.
Берілген дипломдық жүйенің мақсаты, ол адамзаттың барлық қызмет
аймақтарында қолданылытын фактографиялық ИЖ.
Цели данной работы удовлетворяют которые используются буквально во всех
сферах человеческой деятельности.
2. Бағдарламалау аймағын таңдау және негіздеу
2.1 Объекті-қалыптамалы бағдарламалауға кіріспе (ОҚБ)
ОҚБ-ның негізінде шынайы өмірдің объектісін белгілі бір құрылым ретінде
сипаттайтын объект ұғымы жататын программаларды құру әдістемесі.
Объект дегеніміз бізді қоршаған әлемнің белгілі бір бөлігі. Кез
келген объекті мына түрде сипаттауға болады:
1. аты
2. объектінің параметрі – объектінің қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіш
3. іс-әрекеттер жиыны – объект атқаратын қызметтер
ОҚБ – тілінің 3 түрлі негізгі қасиеті бар:
1. инкапсуляция – процедуралар мен функцияларды жазбалармен
біріктіреді;
2. полиморфизм – белгілі бір іс-әрекетке бір атау меншіктеледі;
3. орын басу – объектті анықтау және оның қасиетін қолдану.
2.2 DELPHI визуалдық бағдарламалау ортасы
DELPHI – Windows операциялық жүйесінің ортасында жұмыс істеуге
қалыптанған программаларды құруға арналған біртұтас орта. DELPHI-дің
негізінде оқиғаларды программалау мен визуальды жобалау технологиялары
жатыр. Оларды қолдану программаны құру процесін жеделдетеді және
жеңілдетеді. DELPHI программасының алгоритмдік бөлігі және визуальдық
компоненттері объект Pascal-да (Object Pascal) жазылған. Оны Turbo Pascal
7.0-дің ары қарай дамуы ретінде қарастыруға болады. Программаларды құру
кезінде программист немесе жобалаушы компоненттер жиыны дайын
компонеттерді таңдайды.
DELPHI ортасымен танысу
DELPHI-ді іске қосқаннан кейін экранда келесі терезелер пайда болады:
1. программаның негізгі терезесі (атауында DELPHI 6 – Project 1);
2. форманың дизайнері терезесі (атауында Form 1);
3. объектілер инспекторы терезесі (атауында Object Inspector);
4. программа кодының терезесі (Unit 1.Pas).
Жобамен байланысқан файлдар
Жоба – тұтастай қосымшамен байланысқан бастапқы программалар мен
файлдардың жиынтығы.
Форма – үстіне басқа объектілер орналасатын объект. Кез келген жобамен
келесі файлдар байланысты:
1. жобаның негізгі файлы – кеңейтілімі .dpr. Үнсіз келісім бойынша оның
атауы Project 1.dpr. Оның текстін көру үшін ViewProject Source
командасын орындау қажет.
2. dfm кеңейтілімді файлдар – форманың сыртқы түрі жайлы ақпаратты
сақтайды. Бұл файлдар бірнешеу болуы мүмкін. Үнсіз келісім бойынша
Unit 1.dfm
Unit 2.dfm
3. Pas кеңейтілімді файлдар – объектті Pascal тіліндегі программалар.
Олар программа кодының терезесіндегі мәтіннен тұрады.
DELPHI-дің меню жолы
1. FILE:
➢ NEW – DELPHI репозютариіне кіруге мүмкіндік береді.
➢ NEW APPLICATION – жаңа проект құрады.
➢ NEW FORM – жаңа форма құрып, оны проектке жалғайды.
➢ OPEN – алдыңғы құрылған форманы ашады.
➢ OPEN PROJECT – алдыңғы құрылған проектті ашады.
➢ REOPEN – орындауға жіберілген проекттер тізімін ашады.
➢ SAVE – активті форманы сақтайды.
➢ SAVE AS – активті форманы басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE PROJECT AS – проекттің файлын басқа атпен сақтайды.
➢ SAVE ALL – барлық ашық тұрған модульдерді және проекттердің файлын
сақтайды.
➢ CLOSE – ағымдық форманы жабады.
➢ CLOSE ALL – барлық ашық тұрған файлдарды жабады.
➢ USE UNIT – ағымдық формаға басқа модульге сілтемені қосады.
➢ PRINT – активті форманы немесе модульді басуға жібереді.
➢ EXIT – DELPHI-ден шығу.
Компоненттермен жұмыс істеудің кейбір ережелері:
Қосымшаны құру процесі қажет компонеттерді таңдау және олардың
қасиеттерін баптауға негізделген. Формадағы әрбір компонеттің ерекше атауы
болуы керек. Сондықтан DELPHI компонеттер үшін кейбір ережелерді қолданады
және оларға реттік номерлер береді. Мысалы, метка компонеттеріне Label 1,
Label 2, ... атауларын береді. Батырма компонеттері Button 1, Button 2,
... үнсіз келісім бойынша берілген атауларды өзгертуге болады. Атаулар
латын алфавитінің әріптерінен, сандардан тұруы қажет.
Компоненттердің қасиеттерін баптау
Компонеттердің қасиеттерін жобалау кезінде өзгерту статикалық деп, ал
программаны орындауға жіберу кезіндегі динамикалық өзгерту деп аталады.
Қасиеттерді динамикалық өзгерту кезінде меншіктеу операторы қолданылады.
Мысалы,
1) FORM 1.Color:=clred. Бұл оператор форма компонентін қызыл түске
бояйды.
2 ) LABEL 1.Caption:= Привет. Меткада привет сөзін шығарады.
3) LABEL 1.Font.Color:=clgreen. Бұл оператор меткадағы шығатын сөздің
символдарын жасыл түске бояйды.
4) LABEL 1.Color:=clgreen. Меткадағы фонның түсін жасылға бояйды.
Компоненттерді редакциялау
Компонеттерді редакторлеу комнадалары EDIT менюінде орналасқан.
CUT – вырезать
COPY – копировать
PASTE- вставить
STANDART (Стандарт) бетінің компонеттері:
1. LABEL (метка) – формада әр түрлі текстік жазбаларды шығару үшін
арналған.
Қасиеттері:
➢ CAPTION – меткаға жазылған тексттен тұрады.
➢ COLOR – метканың фонының түсін анықтайды.
➢ FONT – меткадағы текст шрифтінің түрін анықтайды.
2. BUTTON – программаны басқару үшін жиі қолданылады.
Қасиеті:
➢ CAPTION – кнопкада шығарылатын тексттен тұрады.
3. EDIT – стандартты бір жолды текстік редакторды көрсетеді. Онда
мәліметтерді жинаумен байланыстырылған өріс ішінен мәліметтер көрінеді және
өзгертіледі. EDIT компонентінің тікелей класы CustomMaskEdit. Компонент
шаблондағы өріс үшін берілген редактірленетін мәліметтерді тексеруді
қамтамасыз етеді. Field объектісі редакторда мәліметтерді тексеру кезінде
қолданылатын EditMask құрамында бар. Редактірленген тексті тексеру
ValidateEdit әдісімен әрбір енгізілген немесе өзгертілген символдардан
кейін жүзеге асады. Компонетте алмастыру буферін қолдануға болады. Ол
CopyToClipboard, CutToClipboard, PasteFromClipboard әдістерінің көмегімен
орындалады.
4. MEMO – қарапайым редактірлеу өрісі. Оның негізгі ерекшелігі – бір
уақытта көру және айнымалы ұзындықтың бірнеше жолдарын редактірлеу
мүмкіндігі. Компонент биіктігі бойынша толық көрінетін жолдарды көрсете
алады.
5. CheckBox – қарапайым жалаушаны толық көрсетеді және екі мағынасы
ғана бар мәліметтерді редактірлеуге және көрсетуге арналған. Ол
мәліметтердің логикалық типі немесе кез келген жолдық мағыналар болуы
мүмкін., бірақ өріс тек екі жолдан тұратын мағыналарды қабылдайды.
6. RadioGroup – стандартты айырып-қосқыш тобын көрсетеді. Өрісте
бекітілген мағынаны беруге болады. Егер байланысқан өріс мағынасы қандайда
бір айырып-қосқыш мағынасына сәйкес келсе, онда ол іске қосылады. Егер
қолданушы басқа айырып-қосқышты қосатын болса, онда айырып-қосқышпен
байланысқан мағынасы өріске енгізіледі.
7. ListBox – мәліметтер жинау өрісімен байланысқан ағымды мағынаны
көрсетеді және оны тізімнен белгіленгенді өзгертуге мүмкіндік береді. Өріс
мағынасы тізім элементтерінің ішіндегі біреуімен сәйкес келуі керек.
8. ComboBox – редактірлеу жолында мәліметтерді жинау өрісімен
байланыстырылған ағымды мағынаны көрсетеді және де өріс мағынасы тізімнен
алынған элементтер ішінен біреуімен сәйкес келуі керек. Ағымды мағынаны кез
келген тізімде белгіленген компонентке өзгертуге болады.
9. Panel – жалпылама мақсаттарда қолданылатын контейнер болып табылады.
Оны Caption қасиетін мәліметтер шығаруға болады. Бұл компонент үстіне
қосымша компонеттер орналастыруға арналған.
Қасиеті:
➢ BorderStyle– рамканың стилін анықтайды.
10. RadioButton – бұл компонент әр түрлі варианттарды көрсету үшін
қолданылады. - переключатель
Қасиеттері:
➢ CAPTION – мәтіннен тұрады.
➢ Checked – егер переключатель болса, онда true мәніне тең болады, ал
егер орнатылмаған болса, false болады.
ADDITIONAL астарлы бетінің компоненттері
1. BitBtn – Button стандартты кнопкасының бір түрі. Оның ерекшелігі бұл
кнопкада нүктелік суреттерді орналастыруға болады.
Қасиеттері:
➢ Glyph – бірден төртке дейінгі нүктелік суреттен тұрады;
➢ Kind – кнопканың түрін анықтайды.
Нүктелік сурет дегеніміз bmp форматында сақталынған графикалық файл.
Графикалық компоненттерді қолдану
1. Image компоненті – бұл компонеттің қолдануы қарапайым мысалдармен
қарастырады.
№1 мысал.
➢ әшекейлеу мақсатында қолданылатын суреттен тұратын программа
құрамыз. Проектілеу: формаға Image компонентін орнату. Ол Additional
бетінде орналасқан;
➢ картинканы іске қосу үшін оның Picture қасиетін таңдау керек.
батырмасын шертіп, load кнопкасын шертіңіз. Сосын суреттен тұратын
файлдарды бір папканы ашып, қажеттісін таңдаңыз. Картинка bmp, wmf,
emf, ico және т.б. кеңейтілімді файлдарда сақталыну керек. Бұл
компоненттің ең маңызды қасиеттері Center, Stretch болып табылады.
Егер Center қасиетіне true мәнін берсек, онда бейненің центрі Image
компонентінің центрімен сәйкес келеді. Егер Stretch қасиетіне true
мәнін берсек, онда бейне Image компонентіне сиятындай етіп
кішірейеді.
№2 мысал.
Екі пунктілі тізімнен тұратын программа құрыңыз. Менюдің 1 пунктін
таңдаған кезде сәйкес сурет жүктелу керек. Проектілеу:
➢ формаға 1 ListBox компонентін, 1 Image компонентін орнатыңыз. Бұл
тапсырмада менюдің пунктілеріне оқиға өңдеуішін құру керек. Бейнені
программаны орындауға жіберу кезінде жүктеу үшін Picture қасиетінің
LoadFromFile
if ListBox1. Itemindex=0
then Image1.Picture
LoadFromFile (1-файл аты);
If ListBox1. Itemindex=1
then Image1.Picture.
LoadFromFile (2-файл аты);
Image1.Center:=true;
Image1.Stretch:=true;
MAIN MENU компоненттерді қолдану
Формаға меню орнату үшін Main Menu компонентін орнату керек. Оны 2 рет
шертіп, MenuDesigner терезесінде пайда болған төртбұрыштарға менюдің атын
клавиатурадан теріп жазу керек. Менюдің ішіндегі команда атын жазу үшін
курсорды төмен қарай басып, пайда болған төртбұрышқа команда атын жазу
керек.
Ашылатын меню жасау үшін қажет пунктке курсорды орналастырып, ctrl +
→ пернелерін басамыз.
Menu пунктіне сурет орнату үшін қажет пунктті белгілеп, bitmap
қасиетіне мән енгізу керек.
С:\Program Files\Common Files\Borland Shared\Images\Buttons
Открыть\ОК.
Menu пунктына ыстық клавишалар орнату. Ол үшін қажет меню командасын
белгілеп, ShortCut қасиетіне мән енгізу.
Menu-дің пунктін alt-пен ашу үшін меню атауындағы қажет әріптің алдына
& қою керек.
Компонентке тышқанның курсорын орнатқан кезде шығатын подсказкаларды
көрсету:
1. Компонетті белгілеу;
2. ShowHint қасиетіне true мәнін беріп, Hint қасиетіне подсказканы жазу.
Формаға көп вкладкалы терезе орнату. Ол үшін формаға Win32 бетіндегі
PageControl компонентін орнату керек. Осы компоненттің үстіне тышқанның оң
жақ батырмасын шертіп, NewPage командасын орындау керек.
Сұхбат терезелерді шығару
Ол үшін ShowMessage (‘привет’)
Сұхбат терезелерді шығару
Сұхбат терезелерді шығару үшін MessageDlg функциясы қолданылады.
Жазу форматы:
MessageDlg(‘сообщение’,Т, К, Х);
Т – сұхбат терезесінің типі, келесідей мәндерді қабылдай алады:
mtWarning
mtInformation
mtConfirmation
mtError
mtCustom
Әрбір константаның арнайы пиктограммасы және терезесінің атауы бар.
К – сұхбат терезеде орналасқан батырмаларды анықтайды. Олар квадрат
жақшаларда жазылып, келесі мәндерді қабылдай алады:
mbYes, mbNo, mbOK, mbCancel, mbRetry, mbIgnore, mbAbout, mbAll, mbHelp.
Х – қолданушы қай кнопканы шерткенде көрсететін константа.
Мысал:
MessageDlg(‘Вы действительно хотите выйти’, mtConfirmation, [mbYes,
mbNo, mbCancel],0);
Контекстік меню құру
Кез келген компонент үшін контекстті меню құруға болады. Контекстті
меню құруға арналған компонент PopupMenu деп аталады. Компонентке
тышқанның оң жақ кнопкасын шерткен кезде пайда болатын меню құру үшін
компоненттің PopupMenu қасиетіне компоненттің атын, менюді орналастыру
қажет. Яғни мысалы, егер Label1 компонентіне PopupMenu1 компоненті
байланысқан болса, онда Label1 компонентінің PopupMenu қасиетінде
PopupMenu1 деп жазылу керек. Контекстті менюдің командаларын жазу кәдімгі
менюді құруға ұқсас.
Анимация (Animate) компонентін орнату қажет.
Қасиеттері:
CommonAvi – анимация түрін анықтайды.
Active – анимацияны іске қосады (true).
DIALOGS бетінің кейбір компоненттері
Windows операциялық жүйесінің құрамына жүктелетін файлды таңдау, шрифті
таңдау, принтерді баптау және т.б. стандартты терезелер кіреді. Стандартты
сұхбат терезелермен жұмыс 3 кезеңнен тұрады:
1. формаға сәйкес компонент орнатылып, оның қасиеттері енгізіледі.
2. диалог үшін арналған execute стандартты әдісі шақырылады. Ол бапталған
терезені құрады және көрсетеді. Бұл әдісті шақыру әдетте белгілі бір
оқиға өңдеуіштің ішінде орналасады. Сұхбат терезелері модальды терезе
болып табылады. Сондықтан execute әдісін пайдаланғаннан соң
программаның ары қарай жұмыс істеуі қолданушы терезені жапқанға дейін
тоқтатылады. Execute логикалық функция болып табылады. Сондықтан егер
қолданушы мен диалог нәтижесі сәтті болса, ол true мәнін қабылдайды.
3. execute нәтижесін талдай отырып, программа диалогтық терезе көмегімен
енгізілген мәліметтерді қолданады. Мысалы, файл аттарын, таңдалған
шрифтерді және т.б.
OPEN DIALOG және SAVE DIALOG компоненттері
Бұл компоненттердің қасиеттері ұқсас болғандықтан бірге қарастырылады.
Open Dialog - файлды ашу стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Save Dialog – файлды сақтау стандартты терезесін құру үшін қолданылады.
Қасиеттері:
1. FileName – файлдың аты мен орнынан тұрады.
2. Filter – сұхбат терезеде көрсетілетін файлдарды сүзу үшін
қолданылады.
OPENPICTUREDIALOG және SAVEPICTUREDIALOG компоненттері
Бұл компоненттер графикалық файлдарды және сақтау үшін арналған.
Олардың Open Dialog және Save Dialog компоненттерінен айырмашылығы:
❖ Оларда графикалық файлдарды таңдауға арналған стандартты фильтрлар
бар.
❖ Диалог терезесінде таңдалған файлды алдын-ала көруге арналған
тақталар бар.
FontDialog компоненті - Шрифті таңдау стандартты терезесін құрады.
FaindDialog компоненті – мәтін фрагменттерін іздеуге арналған.
ReplaceDialog компоненті – мәтіндік фрагменттерін іздеу және алмастыру
терезесін құрып көрсетеді.
ColorDialog компоненті – түсті таңдаудың стандартты терезесін құрайды.
Вид Цвет формы:
If ColorDialog1.execute=true then
Form1.Color:=ColorDialog1.Color;
2.3 Оқиғалар мен оқиғаларды өндеушілер
Оқиғаның реакциясы белгілі бір іс-әрекет болуы керек. Мысалы, закрыть
батырмасын тышқанмен шерту оқиғаның реакциясы – программа терезесінің
жабылуы болу керек. DELPHI-де оқиғалардың реакциясы – оқиғаларды өңдеуіш
деп аталатын, оны өңдейтін процедура ретінде іске асырылады. Осылайша
программистің міндеті қажетті оқиғаларды өңдеуіш деп атайды.
Оқиғаларды өңдеуіштерді құру үшін мыналарды орындау қажет:
1. компонетті белгілеу;
2. Object Inspector терезесінде Events (оқиғалар) астарлы бетіне көшіп,
сол жақ колонкада белгіленген объект іске асыра алатын оқиғалардың
аттарының тізімі орналасады. Мысалы: а) OnClick – тышқанмен шерту; б)
OnDblClick – тышқанмен екі рет шерту; в) OnKeyPress – клавиатурадағы
пернені шерту. Егер оқиға үшін оны өңдеуші анықталған болса, онда оң жақ
колонкада оның аты шығып тұрады;
3. Оқиға өңдеуішті анықтау үшін оқиға атауының өрісінде тышқанды екі
рет шерту керек. Нәтижесінде оқиға өңдеуіш процедурасының макеті бар
программа коды редакторының терезесі ашылады, яғни Unit 1. DELPHI автоматты
түрде өңдеуішке екі бөліктен тұратын атау береді. Бірінші бөлік компонент
орналасқан форманы анықтайды, екінші бөлік компоненттің өзін және оқиғаны
анықтайды. Мысалы: кнопканы шертуге оқиға өңдеуішін жазу керек болса, оның
процедурасының аты былай болады:
TForm1.Button1.Click
Форманың компонент- оқиға
аты тің аты
Ескерту:
1. Кейбір компоненттер ешқандай оқиғаларды өңдеуге тиіс емес, сондықтан
да оларға оқиға өңдеуіштер құрылмайды.
2. Оқиға өңдеуішті жазу үшін инспектор объектовті қолданбай-ақ бірден
программа кодының терезесіне шығуға болады.
Кластар
DELPHI кластары деп үлгілерге ұқсас экземплярлар құру үшін қызмет
атқаратын функциональды аяқталған программалардың фрагменттерін айтады. Бір
кезде класты құрып, программист оның экземплярын (копияларын) әр түрлі
программаларға немесе сол программаның әр түрлі жеріне қосуына болады.
DELPHI-дің құрамына жүзден аса стандартты кластар кіреді. Ал формаға
орнатылған компоненттердің нақтылы экземплярларының барлығы сандық индексі
бар кластың атауын қабылдайды. Кластардың барлық атаулары Т әрпінен
басталады. Осылайша TForm1атауы – TҒorm стандартты кластың үлгісі бойынша
құрылған кластың атауын білдіреді. Мысалы: құрылатын программаның
терезесінде кнопка, метка компонеттері орнатылған болсын және кнопка үшін
тышқанмен шерту оқиға өңдеуіші жазылған болсын. Сонда программа кодының
терезесіндегі мәтіннің басында мына жолдарды көруге болады:
Type
TFrom1=Class (TForm);
Button1:TВutton;
Label1:TLabel;
Procedure Button1.Click (Sender:Tobject);
Private
{private declarations};
public
{public declarations}
end;
Var Form1: TForm1;
TҒorm1=Class (TForm) жолы TҒorm стандартты класынан туған TҒorm1 жаңа
класын анықтайды, яғни TҒorm класының өрісі бойынша құрылған. TҒorm
стандартты класы Windows-тың бос терезесін сипаттайды. Ал TҒorm1. класы
кнопка және метка компоненттері орнатылған терезені сипаттайды. Button1
компоненті – ТВutton стандартты класының экземпляры болып табылады. Ал
Label1 компоненті - TLabel класының экземпляры болып табылады.
Sender:Tobject – Tobject класына жататын Sender процедурасының параметрін
анықтайды. Sender параметрі DELPHI-де қандайда бір жағдай үшін қойылған.
Оның көмегімен Button1.Click подпрограммасы қай компонент OnClick оқиғасын
құрғанын кез келген уақытта анықтайды.
2.4 DELPHI бағдарламаларының құрылымы
DELPHI-дің кез келген программасы проекттің файлына және бір немесе
бірнеше модульдерден тұрады.
Жобаның құрылымы: проекттің файлы – Object Pascal-да жазылған программа
болып табылады және компиляторда өңдеу үшін арналған. Бұл программа
автоматты түрде құрылады және бірнеше жолдардан тұрады.
Program Project1;
Uses
Forms
Unit1 in ‘Unit1.Pas’; {Form1}
{$R *.Res}
begin
Application.Initialize;
Application.CreateForm (TForm1:Form1);
Application.Run;
End.
Мұндағы:
TАpplication класы – орындалып отырған қосымщаларды басқаруды жүзеге
асырады. Ол Палитра компонентінде жоқ, бірақ визуальды ортада оның құрамына
ену мүмкіндігі бар.
Application айнымалысы – ауқымды айнымалы, DELPHI ортасында жазылған
кез келген программаларға мүмкіндігі бар.
Application келесі әдістерді шақыруға қолданылады:
Initialize әдісі – инициализация қосымшасы үшін қолданылады.
CreateForm әдісі – қосымшада форма құру үшін қолданылады.
Run әдісі – қосымшаны іске қосуды жүзеге асырады.
{$R *.Res} – оған сәйкес құрылған форманың модулін байланыстыру үшін
қолданылады.
Модульдің құрылымы:
Проект файлынан айырмашылығы модульдің текстін өзгертуге болады. Бірақ
DELPHI–де автоматты түрде құрылған жолдарды өзгертуге болмайды және
өшіруге болмайды. Кез келген модульдің құрылымы келесідей болады:
Unit аты;
Interface
интерфейс (сыртқы түрі) бөлімі
implementation
орындалу бөлімі
initialization
инициализациялау бөлімі
finalization
аяқталу бөлімі
Мұндағы:
Interface (интерфейс) – басқа программа бөлімдеріне: басқа модульдерге
және негізгі бөлімге мүмкіндігі бар ақпараттарды суреттейді. Интерфейстік
бөлім әрқашанда бірінші болады және Interface сөзінен басталады.
Implementation – тарату бөлімі Implementation сөзінен басталады.
Initialization – тек бір рет және программа жұмысының басында
орындалатын іс-әрекет. Егер программада модульдер бірнешеу болса, онда
модульде олардың суреттелуі реттеуге сәйкес инициализация бөлімі
орындалады.
Finalization – тек бір рет және программа жұмысының соңында орындалатын
іс-әрекет. Модуль соңында әрқашанда end сөзі және нүкте қойылады.
Модульдің кез келген бөлігі бос болуы мүмкін. Модульдің атауы модульдің
бастапқы мәтіні орналасқан файл атымен сәйкес келуі қажет. Модульдің атауы
оны басқа модульдармен және негізгі программамен байланыстыру үшін
арналған.
DELPHI-де жаңа бағдарламаны құрудың жалпы схемасы
1. Құрылған программаның барлық файлдары сақталынатын жаңа папка құру
қажет.
2. DELPHI ортасында FileNew Application командасын орындау қажет.
Барлық қажетті файлдарды сақтау үшін FileSave all командасын орындау
керек. Осы кезде ең алдымен проект файлын сақтау ұсынылады. Әрбір жаңа
программаны сақтау кезінде файлдарға ерекше ат беру керек (латын
әріптерімен). Содан кейін модульдің файлын сақтау ұсынылады.
2.5 Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған бағдарламаларды құру
Мәліметтер қорын қолданатын қосымшаларды құруға арналған құралдарға
жалпы сипаттама
1. BDE (BorlandDataBaseEngine) жергілікті және клиент-серверлі
мәліметтер қорына төмен деңгейлі рұқсатты қамтамасыз ететін DLL
библиотекалар жиыны болып табылады. DELPHI-да жазылған мәліметтер қорымен
жұмыс істеу программаларын қолданатын әрбір компьютерде орнатылу керек. BDE
программа мен мәліметтер қорының арасында байланыс орнатады.
2. BDE administrator – нақтылы компьютерде мәліметтер қорының
атауларын, көрсеткіштерін, драйверлерін орнатуға арналған программа. Бұл
программада мәліметтер қорының көрсеткіштерін баптауға болады: уақыт және
мерзім форматын, сандық мәндерді көрсетудің форматын және қолданылатын
тілдің драйверін.
3. DataBaseDesktop (DBD) – мәліметтер қорын құру, өзгерту және көру
үшін арналған құрал. Бұл программа локальды мәліметтер қорын басқару
жүйесінің кестелерімен жұмыс істеуге бейімделген.
4. SQL Explorer – BDE administrator мен DataBaseDesktop программаларына
көптеген қызметтерін атқаратын универсальды программа. Оның көмегімен
мәліметтер қорын, кестелердің құрылымы мен мазмұнын көруге және SQL тілінде
мәліметтер қорына запростар құруға болады.
Мәліметтер қорының негізгі ұғымдары
1. Кесте (Table) - өрістерінің құрылымы бірдей жазбалардың жиыны.
2. Өріс (Filt) – кесте мәліметтерінің жеке элементі (кестенің бағаны,
оның атауы және типі болады).
3. Жазба (Record) – байланысқан өрістердің тобы.
4. Мәліметтер қоры (DataBase) – кестелердің ұйымдастырылған жиыны.
5. Кілттік өріс – мәндері кестенің әрбір жазбасын анықтайтын өріс.
Мәліметтер қорымен жұмыс істеуге арналған компоненттер
DataAccess вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтер қорымен байланыс орнату және олардың мазмұнын
көруге мүмкіндік беретін компоненттерден тұрады.
❖ Table – мәліметтер қорының кестелерімен құрылатын программа
арасында байланыс орнатады. Кейбір қасиеттері:
1. DataBaseName – мәліметтер көзін анықтайды. Бұл қасиеттің мәні
нақтылы жол болуы тиіс.
2. TableName – кестеден тұратын файлдың атын анықтайды.
3. Active – егер true мәнін қабылдаса, онда мәліметтер программаны құру
процесінде көрініп тұрады.
❖ DataSource – көрінбейтін (мысалы table) және көрінетін компоненттер
арасында байланыс орнатады. Қасиеті:
1. DataSet – кестенің атауынан тұрады.
DataControls вкладкасы
Бұл вкладка мәліметтерді көрсету және редактірлеу үшін арналған
компоненттерден тұрады:
❖ DbGrid – экранда мәліметтерді кесте формасында көрсетуге мүмкіндік
береді.
❖ DbNavigator – кестенің жазбалары бойынша жылжу үшін арналған
басқару кнопкаларының тобы. Қасиеті: DataSource – мәліметтер көзі
компонентінің атынан тұрады. Мысал: country.db файлындағы мәліметтер
қорының информацияларын көру және редактрлеуге арналған программаны
құру керек. Орындау тәртібі:
1. Формаға table компонентін орнату және келесі қасиеттеріне мән беру:
▪ DataBaseName - country.db файлының жолын көрсетеді.
▪ TableName - country.db
▪ Active – true
2. Формаға DataSource компонентін орнату. DataSet қасиетіне Table1
мәнін беру.
3. Формаға DbGrid компонентін орнату. Оның DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру.
4. Формаға DbNavigator компонентін орнату. DataSource қасиетіне
DataSource1. мәнін беру. ShowHint қасиетіне true мәнін беру.
Paradox 7. форматында мәліметтер қорының кестесін құру
1. DataBaseDesktop (пуск - программы - Borland Delphi 6.
DataBaseDesktop)
2. DataBaseDesktop программасының терезесінде File - New - Table
командасын орындау.
3. Table терезесінде құрылатын кестенің форматын таңдау (paradox 7.)
және жаңа кестені генерациялау үшін ОК кнопкасын шерту.
4. Кестенің құрылымын анықтау, яғни өрістердің атауын, типтері мен
өлшемдерін көрсету және қажет болған жағдайда кілттік өрісті орнату.
5. Save As кнопкасын шерту.
6. Мәліметтер қорының файл сақталатын папканы таңдау.
7. Мәліметтер қорының файлының атын енгізіп, сохранить кнопкасын шерту.
Ескерту: Бір ғана кестені сақтау үшін db. Кеңейтілімді жеке файл
құрылады.
Paradox кестелері өрістерінің типі
1. Alpha – символдық, яғни 255 символға дейінгі жол.
2. Number - -10307-нен +10308 дейінгі сандар.
3. Money – Number типіне ұқсас, бірақ көрсетілу кезінде ақшаның белгісі
шығып тұрады.
4. Short - -32768-ден +32767-ге дейінгі бүтін сандар.
5. LongInteger - -2147483648-ден +2147483647-ге дейінгі бүтін сандар.
6. BCD - екілік және ондық жүйедегі бүтін және бөлшек сандар. Бөлшек
бөлігі өте көп сандармен жұмыс істеу кезінде өте нақты нәтиже алуға
мүмкіндік береді.
7. Date – Күніның мәні.
8. Tame – уақыттың мәні.
9. TameStump – уақыт және Күніның мәні.
10. GraphicFilds – bmp, pcx, giv форматтағы графикалық бейнелер.
11. Logical – true немесе false мәнін қабылдайтын тип.
12. Autoincrement (счетчик).
3. ИНФОРМАЦИЯЛЫҚ жүйені жобалау
3.1. Есептің қойылуын сипаттау
Кәсіпорынның аты: Семей политехникалық колледжі
Пән аймағының атауы: оқу бөлімі секретарінің жұмыс орны.
Информациялық жүйені әзірлеу мақсаты: берілген оқу орынының оқу бөлімі
секретарінің информациялық қамсыздандыруы.
Процесстерді сипаттау:
- студенттерді оқуға тіркеу бұйырықтары;
- студенттердің оқудан шығару бұйырықтары;
- студенттердің жеке катешкелерін жүргізу, студенттердің колледжге
оқуға тіркелген күні және оқудан шыққан күні көрсетіледі;
- студенттердің оқу үлгерімін қадағалау;
- оқушылар контингентінің жылжуын қадағалау;
- бастыққа есеп беруды ұсыну, әртүрлі формадағы есеп беруге
өзгерістерді енгізу;
- анықталған уақыт мерзімдегі бұйырықтар және ведомостар бойынша
журналдарды жүргізу.
Перечень процессов, для поддержания которых создается информационная
система:
- студенттердің анкеталық мәліметтері;
- оқытушылардың және оқытатын пәндердің анкеталық мәліметтері;
- топтар, мамандықтар, оқу тілі және түрі тізімдері;
- мамандықтар түрі;
- сұрауларды құрау;
- есеп берулерді құрау.
Пәндік аймақ бойынша есеп берулердің тізімі:
- сынақ бағалары ведомостері бойынша есеп;
- емтихан бағалары ведомостері бойынша есеп;
- студенттердің құрылымдық ведомостері бойынша есеп;
- студенттер тізімінің есебі;
- студенттің жеке карточкасы бойынша есеп.
Информациялық жүйеге сұраулар тізімі:
- бұйырықтар бойынша информацияларды шығару;
- ведомостар бойынша информацияны шығару.
3.2 Техникалық мінездемесі
Казіргі кездегі автоматтандырылған информациялық жүйелердің аппараттық
құрылымына мыналар кіреді: есептеуіш техника құралдары; телекоммуникация
және байланыс құралдары; әртүрлі қызмет көрсетулерді автоматтандыратын
құрылғылар: автоматтар, сауда жүйесінің, пластикалық картешкелердің
терминдары; ақша қаражатымен жұмыс істеуді автоматтандыратын құралдар.
ИЖ аймағында әзірленетін әртүрлі деңгейлі автоматтандырылған жұмыс
орындар көбінесе техникалық құралдардың құрылымына, олардың
архитектураларына және функционалдық мінездемелеріне қатысты болады.
Сондықтан АЖО әзірлеу сатысында информацияларды сақтайтын, өндейтін және
шығаратын техникалық құралдардың, функционалдық құрылғылар тізімінің,
интерфейстердің және т.б. парамерлеріне талаптар жасалынады. Техникалық
қамтамасыздандыруда ескерілетін, Оқу бөлімі секретарінің АЖО
ерекшеліктеріне мыналар жатады: нақты уақытта жұмыс істеу; қатан
құжаттармен жұмыс істеу, сонымен қатар керек деректерді сәйкес жерде
баспаға шығару; өңделетін информацияның көлемі.
Жоғарыда айтылғанға сүйеніп келесі аппараттық құралдардың тізімін
ұсынуға болады:
Тактілік тазалығы 400- 630 Мгц болатын Pentium микропроцессор базасындағы
IBM бірге қосылатын дербес компьютер;
оперативті жады көлемі 128 МБ;
көлемі 10.0 Гб-тан кем емес қатты магниттік дискідегі жинақтауыш;
лазерлік принтер;
тоқты тұрақты беретін блок.
3.3. Деректер базасын жобалау
3.3.1 Пәндік аймақ және деректер базасына қойылатын есептер
Деректер базасы оқып жатқан студенттер және оқытылатын пәндер тізімі
(оқу бағдарламасы) бойынша үлгерімдік бағалары туралы деректерді сақтау
үшін тағайындалған. Информация оқу мерзімі барысында толтырылады және
өзгеріп отырады және кез-келген уақытта студенттің оқып жүрген және оқуды
бітіріп кеткен жағдайда да сұра алынады.
Деректер базасы фактографикалық информациялық жүйе мінездемесіне сай
және де қойылған сұрақтарға бір мәнді жауаптарды беруі қажет. Деректер
базасының соңғы қолданушылар оқу бөлімінің секретарлері болады, олар
деректер базасын жүргізу, администрациялау және актуалды жағдайда ұстау
сұрақтарында көп білімі жоқ қолданушыларға жатады. Бұл ДББЖ-нің әзірленуіне
анықталған талаптарды береді, мұнда барудың, іздеудің және администрациялау
көптеген функцияларының әдістері бағдарлама ішіне кірістірілген және жұмыс
барысында көрінбейді, сондықтан бағдарламалық интерфейстарды әзірлеуде
өзінің ізін қалдырады. Барлық талаптар толық төменде тізімделген:
Оқитын студенттер туралы жалпы информацияны ұсыну
Бұл осы кезде оқып жатқан әр студент туралы мәліметтер жинағы, оған
жалпы информация кіреді, мысалы, фамилиясы, есімі, жөні, туған және оқуға
түскен күні, жынысы, үлты, туратын мекен жайы, семья жағдайы және құрамы,
сонымен қатар оқу мінездемелік информация, мысалы, ағымды курс, топ, оқу
тілі, мамандығы және т.б. Информация оқу мерзімі барысында толтырылады және
өзгеріп отырады.
Студенттер архивін жүргізу
Оқу мерзімі өткен соң студенттер туралы информация әлі көп уақыт керек
болар (колледждің қағаз архивінде ол 75 жыл сақталып қалады), сондықтан
колледж бітірген студенттер архивке тіркеліп, оларды жою туралы шешім
қабылданбағанша сонда сақталып қалулары керек.
Оқушылар тізімдерін жаңа түскен абитуриенттермен толтыру
Әр оқу жылдың басында деректер базасына ағымды жылы оқуға түскен
абитуриенттер тізімінен студенттер кіргізулері керек.
Факультетті келесі курсқа көшіру
Оқу жылы біткен соң әр студенттің ағымды курс туралы информациясы
өзгеріліп отыруы тиіс, яғни студент сессияны жақсы тапсырған соң келесі
курсқа көшірілуі керек. Бұл өзгерістер архивтегі емес, тек нақты студенттер
санындағы оқушыларды тиісті болуы қажет. Сонымен қатар оқуды аяқтап кеткен
студенттер автоматты архивке тіркелулері керек.
Топтарды мамандықтары бойынша бөлу
Бұл есепппен 9 сынып негізінде оқуға түскен студенттер 1 курста
мемлекеттік емтихандарды тапсырған соң кездеседі, мұнда бұрын жасалған
топтар студенттердің таңдаған мамандықтарына байланысты тағы да бөлінеді.
Тілдерді топтар бойынша бөлу
Студенттерді бірінші курста топтарға бөлу оқытылатын шетел тілге
қатысты өткізіледі
АД ұсыну және АД қайтып келу
Оқу мерзімі барысында студентке бір жылға академиялық демалыс беріледі,
ол аяқталған соң студент оқуын жалғастырады. Бұл мерзім ішінде студент
туралы информация, оны қайта тізімге алу кезінде керек болғандықтан архивте
сақталуы қажет. Сонымен қатар кейбір кезде студенттің академиялық
демалысқа кеткен күні және бұйырықтың номері туралы информация керек болып
қалуы мүмкін.
Оқудан шығу және оқуға қайта кіру
Студент кез-келген курста кейбір себептер бойынша оқудан шығуы мүмкін.
Бірақ та оқудан шығу фактінің мінездемесі фаталды емес, сондықтан кейбір
себептерге байланысты қайта оқуға кіруі мүмкін, яғни оқуға қайта кіру
фактісіне дейін информация қажет болғанша немесе оны сақтаудың қажеттілігі
жоқ болғанша архивте сақталуы керек. Оқудан шығу жағдайында студенттің
оқудан шығу күні және бұйырық номері туралы информация қажет болады.
Басқа топқа немесе ішкі топқа ауысу
Бұл есеп бірінші курста болуы мүмкін, мұнда студенттер топтар әлі толық
құралмаған кезде басқа топқа немесе ішкі топқа ауысу туралы тілек
білдіреді.
Оқу жоспары туралы информацияны ұсыну
Топтардағы жалпы білім беру мерзімде және мамандандыруды таңдаған
кезден соң берілетін пәндер туралы анық информация берілуі керек. Олар
бойынша әр студент үшін сессия қорытындысы бойынша ведомостер жүргізіледі.
Сессия қорытындысы және өткізілетін аттестациялар бойынша информацияны
жүргізу
Оқу мерзімінде әр студент оқу жоспарында көрсетілген пәндерді
меңгереді, демек әр семестр аяқталған соң олар бойынша білімдерін бақылауды
өтеді. Сонымен қатар семестр ортасында емтихандық бақылау жүйесінен өзгеше
қосымша білімдерді бақылау өткізіліп отырады.
Факультет туралы статистикалық информацияны алу
Факультеттің келешек дамуы туралы анализ, жоспар және шешімдер алу үшін
жалпы түрде берілген информацияны (соңғы суммалар, кестелер, сызбалар) білу
пайдалы болады, оны өткізілген сессия, аттестация және т.б. қорытындысы
туралы информациядан (сандық және сапалық оқу үлгерімі, пәндер бойынша
қарыздар саны, емтиханды тапсырғандар саны және т.б.) алуға болады.
3.3.2 Деректер базасының объектілерін анықтау
Жоғарыда анықталған есептер анализі әзірленетін деректер базасының
мәндерін (объектілер) белгілеуге және Кесте-байланыс тіліндегі оның
инфологиялық моделін құруға мүмкіндік береді. Анализдеу нәтижесінде
деректер базасының келесі объектілері анықталды:
Студенттер (Студент номері, Фамилиясы_Есімі_Жөні, Туған_күні, Жынысы,
Үлты, Курс, Топ, Үй адресі, Телефон, Оқуға алыну күні, Оқудан шығу күні,
Қосымша).
Бұл мән студенттер туралы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz