Түркия Оңтүстік - Шығыс Еуропа жерінде орналасқан мемлекеті

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

РЕФЕРАТ
ТАҚЫРЫБЫ:

ТҮРКИЯ

ТЕКСЕРГЕН:
ОРЫНДАҒАН: АБЖАНОВА ЖҰЛДЫЗ

АЛМАТЫ-2006
ТҮРКИЯ

Түркия Батыс Азияда және ішінара Оңтүстік-Шығыс Еуропа жерінде
орналасқан мемлекет. Территориясының 97% Кіші Азия (Анадолы) түбегін, 3 %-
ке жуығы Еуропа ендігін (Шығыс Фракия), оңтүстік-шығыс Балқан түбегін
қамтиды. солтүстік-шығысында – Иранмен, оңтүстік-батысында Иракпен,
Сириямен, солтүстік-батысында Бұлғариямен және Грекиямен шекараласады. Эгей
теңізінің бірнеше аралы Имроз, Бозданелла түбектері, сондай-ақ, Мартар
теңізі Түркияны еуропалық және азиялық бөліктерге бөліп жатыр. Жер аумағы –
780,6 мың шаршы км, халқы – 62,5 млн адам. Астанасы – Анкара қаласы. Ұлттық
валютасы түрік лирасы. Ресми қарым-қатынаста түрік тілі қолданылады.
Әкімшілік жағынан 67 ильге (уәлаятқа) бөлінеді.
Түрік мемлекеті XIV ғасырларда Кіші Азия жерінде ұйымдасты. Оған дейін
яки, ежелгі заманда және ертедегі орта ғасырларда бұл аймақ түрлі
мемлекеттік бірлестіктердің – Хетт патшалығының, Мидияның, Ахемен әулеті
билеген мемлекеттің, Александр Македонский державасының, Селевк әулеті
билеген мемлекеттің, Понтий патшалығының, Пергамның, Римнің (Ежелгі),
Византияның, Коний сұлтандығының, т.б. құрамына болды. XIV ғасырдың 20-
жылдары Кіші Азияның солтүстік-батысында дербес князьдық қалыптасып, ол
әулетбасы I Османның есімімен аталды.
XIV ғасырдың 20-30-жылдары осман түріктері Византияны жаулап алды. XIV
ғасырдың екінші жартысында Шығыс Фракияны, Сербияны, Болғар хандығын,
Фессатияны, Македонияны бағындырды. Көп кешікпей Анадолы князьдіктерінің
бәрі Осман мемлекетінің қарауына кірді. XV ғасырдың 50-70 жылдары Сербияны
түгелдей бағындырып, Боснияны, Мореяны, Аттиканы, Трапезунд империясын,
Қырым хандығын, Валахия мен Албанияны өзіне қаратты. XVI ғасырда Осман
сұлтандығы жер аумағын бұрынғыдан да кеңейте түсті. 1514-1515 жылдары
Арменияны, Курдстан мен Солтүстік Месопотамияны басып алды. 1516-1517
жылдары Түркияның құрамына Сирия-Палестина, Египет, Хиджиз, 1519 жылы –
Алжирдің біршама бөлігі енді. XVI ғасырда қуатты осман флоты бүкіл Жерорта
теңізі бассейнін бақылап тұрды. 1550 жылдарға таман Эгей архипелагының
Родос және т.б. аралдары, Триполия, Алжир Осман империясының қарауына өтті.
Осы кезде ол Еуропа, Азия және Африка құрлықтарындағы даңғайыр
территориясын (жалпы көлемі – шамамен 8 млн шаршы км) иеленген еді.
Осман империясының әскери әлсіздігі тұңғыш рет 1571 жылғы Лепанто
шайқасында байқалды. Осы соғыста түрік флоты күйреу жеңілді. Әскери-лендік
жүйе дағдарысқа ұшырап, армияның жауынгерлік қабілеті төмендей түскеніне
қарамастан, Түркия өзінің шекарасын әлі де жүз жыл бойы сақтап тұрды.
Бірақ, 1664 жылы Сентготхаря маңында австралиялықтар мен венгрлерден , 1683
жылы Вена түбінде поляк әскерлерінен жеңілген түрік армиясы еңсесін көтере
алмады. 1683 жылы поляк королі III Янның жасақтары Австрияның және герман
князьдіктерінің әскерлерімен бірлесе соққы беріп, түріктердің тоз-тозын
шығарды. Осы жеңілістен соң Түркия өзінің иелігіндегі территориялардан
біртіндеп айырыла бастады. 1864 жылы ұйымдасқан қасиетті лига (Австрия,
Польша, Венеция, 1686 жылдан - Ресей) түрік жауынгерлеріне үсті-үстіне
соққы беріп, империялық билік кеңістігін тарылта түсті.
Осман империясының толықтай күйреп құлау қаупі билік басындағыларды
тиімді реформалық шаралар жолын таңдауға мәжбүр етті. 1789-1807 жылы билік
құрған Селим III сұлтан мен оның төңірегіндегілер алғаш рет елеулі
реформалық шаралар тізбегін ұсынды. Яғни, әскери жер иелігін реттеу,
жаңаша, еуропаша үйретілген, тәртіпті жаяу әскер құру, армия мен флоттың
қажетіне орай мануфактуралық өндірісті ұлғайту, т.б. мақсат көзделді.
Бұлардың кейбіреуі ғана жүзеге асырылды. Тек 1826 жылы Махмұт II Сұлтан
(1808-1839 жылы билік құрған) тұсында ғана армия қайта құрылып, мемлекеттік
әкімшілік құрылып, қаржы, құқық, мәдениет саласында прогрестік шаралар
кәдеге асты: ең маңыздысы, әскери-лендік жүйе жойылды. Бірақ, Махмұдтың
реформалары да Осман империясын ыдыраудан құтқара алмады. Түрік сұлтандары
билеп келген Арабияның едәуір бөлігі (Мекке, Мәдинемен қоса) осы кезде
Египет иелігіне көшті. Сербия (1806) мен Грекия (1830) тәуелсіздік алып,
Ресейдің шекарасы Прутқа дейін кеңейтілді. Түркия сыртқы, кей тұста ішкі
саясатта дербестігінен айырылды. Елдің Еуропа капиталына экономикалық
тәуелділігі күшейді. Осындай жағдайда Түркияның елбасылары жаңадан
реформалар жүргізуге ұмтылды. 1839 жылы қлға алынған реформалық шаралар
Түркия тарихында танзимат деп аталып, елдің қоғамдық-саяси тұрмысына
ішінара өзгерістер енгізді. Мемлекеттік-әкімшілік басқару саласындағы
әскери тәртіптің ықпалы жойылып, сот ісі жолға қойылды, түрік
интеллигенциясының қалыптасуына, танзимат (жаңа) әдебиетінің пайда
болуына жағдай жасады. Жаңа реформаның табысты жүруіне елдің сыртқы және
ішкі саясатында қалыптасқан ахуал кедергі болды.
XIX ғасырдың соңында жас түріктер саяси күрес аренасына шықты. 1889
жылы олар Бірлік және прогресс атты құпия комитет құрған болатын.
Негізінен, офицерлер қауымына сүйенген жас түріктер 1908 жылы қарулы
көтеріліс ұйымдастырып, Абдулхамид II сұлтанды 1876 жылғы конституцияны
қалпына келтіруге, парламент шақыруға мәжбүр етті.
1918 жылдың басында ағылшындар Палестина, француздар Македония
майданында түрік армиясын жеңді. Іс жүзінде бұл даңқты Осман империясының
ақырғы күндері болды. Түркия астанасы Стамбұл да, одақтастар әскері басып
алған басқа аймақтар да Антанта елдерінің уысына түсті. Мудрос уақытша
бітіміне (1918) қол қойылғаннан кейін Антантаның соғыс флоты Қара теңізге
кіріп, Мосул, Киликия, Анадолы, Измир жері окупанттардың табанында қалды.
Елде ұлт-азаттық қозғалыс күшейді. Түрік зиялылары, әсіресе, әскери элита
өңілдері ел тәуелсіздігі мен тұтастығы үшін күрестің шынайы жалаугерлері
болды. Оларды түрік ұлтшылы, елжанды офицер Мұстафа Кемал патша (Ататүрік)
басқарды. Абдулхамид II сұлтан мен импералистік мемлекеттер кемалшылардың
ұлы уәзірді өзгертіп, парламент шақыру жөніндегі талабын қанағаттандыруға
мәжбүр болды. 1920 жылы қаңтарда Стамбұлда ашылған парламент Түркияның
тәуелсіздігі декларациясын қабылдады. 1920 жылы 23 сәуірде Анкараға
шақырылған Түркияның Ұлы Ұлттық Мәжілісі өзін елдегі бірден бір заңды
өкімет органы ретінде жариялады. Абдулхамид III сұлтан ағылшын кемелері мен
халифат армиясын көмекке шақырды. Антанта елдері интервенция
ұйымдастырды. 1921 -1922 жылдары түрік патриоттары басқыншыларға түбегейлі
тойтарыс беріп, Измир мен бүкіл Анадолы жерін жаудан азат етті. 1923 жылы
29 қазанда Түркия республика болып жарияланды. 1924-1934 жылы елдің
экономика-әлеуметтік және мәдени саласында шешімтал реформалар жүзеге
асырылып, оңқабыл өзгерістер орныға түсті. Шет ел концессиялары түгел
дерлік жойылып және сатып алынды, ұлттық банктер құрылды, темір жол, порт
құрылыстары, өнеркәсіп орындары салынды. 2-дүниежүзілік соғыс басталға
кезде Түркия ағылшын-француз блогында қосылып, 1939 жылы 19 қазанда
Ұлыбританиямен және Франциямен одақтасу келісімшартына қол қойды. 1940 жылы
Франция тік бүкеннен кейін гитлершіл Германиямен жақындаса бастады.
Ұлыбританиямен одағын сақтай отырып, 1941 жылы 18 маусымда Германиямен
Достық және шабуыл жасамау туралы келісім-шарт жасасты. Гитлершіл
Германия КСРО-ға шабуыл жасағаннан кейін Түркия өзін бейтарап ел ретінде
жариялады.
2-дүниежүзілік соғыстан кейін Түркия АҚШ-пен келісім жасасты. 1952 жылы
НАТО-ға, 1955 жылы СЕНТО-ға (яғни орталық келісім-шарт ұйымына қосылды).
Табиғаты. Түркия – Кіші Азия мен Армян қыраттары шегінде жатқан таулы
ел. Солтүстік және оңтүстік жағалауы шығанақты келеді. Жері батыстан
шығысына қарай 160 км-ге, солтүстігінен оңтүстігіне 500-600 км-ге, ал
теңізбен шектесетін жағалауы 7 мың км-ге созылған. Жері, негізінен, таулы-
үстіртті. Солтүстігінен Понтий таулары (Качкар тауы, биіктігі 3937 м),
оңтүстігінен Тавр тау жүйелері (биіктігі 3726), шығысында Солтүстік Тавр
жоталары, ішкі бөлігін Анадолы үстірті алып жатыр. Пайдалы қазбалардан –
хромит (Тавр, Батыс Понтий таулары), борат (Батыс Понтий таулары), боксит
(Тавр, Понтий таулары), вольфрат, сынап, сурьма (Мендерес, Қыршехир, Батыс
Понтий таулары), мыс (Понтий, Шығыс Тавр), тас көмір (Понтий таулары),
мұнай (оңтүстік-шығыс), марганец, темір, қорғасын, мырыш, қоңыр көмір,
магнезит, барит, асбест, флюорит, күкірт, фосфат, тас тұзы өндіріледі.
Экономикасы. Түркия – аграрлы-индустриялы ел. Халықаралық еңбек
бөлінісінде ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.