Ы. Алтынсариннің қазақ халқының саяси көзқарасын қалыптастырудағы ағартушылық еңбегі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Ы.Алтынсариннің қазақ халқының саяси көзқарасын қалыптастырудағы
ағартушылық еңбегі.

ХIХ ғасырда қазақтың күңгірт көгінде жарқыраған жұлдыздардың бірі
Ыбырай (Ибрахим) Алтынсарин (1841-1889ж.ж) болғаны әлемге аян. Ол өзінің
туған халқы сол бір тұңғиыққа тіреліп тұрған кезде, мүлгіген сахарада
білім жұлдызын жарқыратыпжағу үшін бар өмірін сарп етті. Ыбырайдың
халық ағарту, педагогтік қызметі туралы зерттеулер біраз жазылып,
ол жөнінде ой-пікірлер аз айтылған жоқ. Бірақ оның өз тұсындағы
қазақ қоғамы туралы тұжырымдары, әлеуметтік таңдаулары, саяси ой-
пікірлері көбінесе назардан тыс қалып келді. Шын мәнінде оқу-
білімді таратамын деген кісі сол кездегі қазақ қоғамының әлеуметтік
және саяси жағдайларына соқпай кетуі мүмкін де емес еді.
Әрбір игілікті, жаңа істің басталуы әрқашанда қиын болатыны
белгілі. Ал әлеуметтік-саяси дәрежесі әлі де феодалдық-рулық
деңгейден оза қоймаған, бір кезде Ұлы Жібек Жолы сияқты мәдениет
керуені кесіп өтіп жататын қазақ даласы Шығыс пен Батыс
цивилизациясының ортасында қалып, темір жолдан, ірі қалалардан алшақ
жатты. Осы сияқты кедергілермен қатар патша шенеуніктерінің де
менмендігін, бюрократтығын тағы басқа толып жатқан қиыншылықтарды
жеңу Ыбырайға аз жүк болған жоқ. Туған халқын қараңғылықтан алып
шығу жолында өз жүрегін от қылып жағуға берік бекінген Ыбырай:
“Мен күшімнің жеткенінше туған еліме пайдалы адам болайын деген
негізгі ойымнан, талабымнан ешуақытта да қайтпаймын” деп
қайсарлықпен жазды және осы мақсатын өмірінің соңына дейін адал орындады.
Ыбырай Алтынсарин ең бірінші туған халқына білім беруді, оқытуды армандады.
Себебі ол халықты оқыту ісін оның әлеуметтік-саяси мүддесімен тығыз
байланыстыра қарады, халық қараңғылықтың құрсауында болмаса, яғни көзі
ашық, көкірегі ояу, білім алған болса, мұндай шектен шыққан басқыншылық,
зорлық және аса өктем саяси билік болмас еді, олар өздерінің саяси
мүдделерін аз да болса қорғай алатын еді деп ойлады. Сондықтан да халықты
білімге, оқуға шақырды, сондықтан да оқыған адамдар өзінің туған жерінде
қалады, сөйтіп, алған білімі қаншалықты аз болғанымен де айналасындағы
халықтың экономикалық, саяси тұрмысына және олардың саяси ой-пікіріне
қалайда ықпалын тигізіп отырады”,- деп нақты айтты, яғни, халық өзінің
саяси мүддесін қорғау үшін, өздерінің құқын қорғау үшін міндетті түрде
білім алу керек, оқу керек екендігін түсінді. Сол үшін мектеп ашу ісін
бірінші орынға қойды.
Ол жер-жерден көшпелі болыстық мектептер ашу үшін алдымен мұғалімдер
кадрін дайындау керек екендігін айта келіп, мұғалімдер мектебін ашу жөнінде
жоғарғы өкімет орындарының алдына мәселе қойды. Осының нәтижесінде Орск
қаласында мұғалімдер мектебі ашылды. Ыбырай Алтынсарин қазақ халқының
тарихында бірінші рет педагогикалық білімнің іргесін қалады.
Ал 1860 жылы Ыбырай қазақ балалары үшін мектеп ашуға рұқсат алып
Торғайға келеді. Ел балаларын бір орталыққа жинап оқыту үшін мектепке-үй,
шәкірттерге-жатақхана, асхана, азық-түлік, ұстаздар мен тәрбиешілерге, үй
сыпырып пеш жағушыларға, отын-су тасушыларға жалақы керек еді. Соншалық
қаржыны тауып, мектеп ашу, бала оқыту өзінің бір емес, бірнеше рет берген
өтініші бойынша Ыбырайға жүктелді. 1864ж. Торғай қаласында мектеп ресми
түрде ашылады. Ильминскийге жазған хатында: “Осы жылы январьдың 8-і күні
көптен ісім орнына келіп, мектеп ашылды, оған 14 қазақ баласы кірді, бәрі
де жақсы, есті балалар. Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай өте
қызу кірістім. Бұл балалр да небәрі үш айдың ішінде оқи білетін және
орысша, татарша жаза білетін болды ”. Ыбырай ашқан мектеп бар болғаны үш
айдың ішінде-ақ өзінің артықшылығын осылай көрсеткен. Жаңаша оқыту арқылы
оқушылардың сауаттылығын, өнер үйренуін тездетуге, сөйтіп қараңғыда
қамалған қазақ халқына білімнің жарық сәулесін түсіруге болатындығына нақты
іс үстінде көзі жеткен ол жаңа мектептер салып, жас ұрпақты жаппай оқытуды,
халықтың көзін ашуды армандаған. Осы жолда аянбай еңбек етті, осы еңбегінің
нәтижесі-1883ж. Торғайда қазақ балаларына арнап тұңғыш қолөнер училищесін
ашып, кәсіптік білім дамуының негізін қалады. Ыбырайдың ұрпақтар ұмытпай әр
қашан алғыспен айта жүретін тағы бір еңбегі-1888ж. Ырғыс қаласында қыздар
училищесін интернатымен қоса ашып, қазақ қыздарының оқуына, өнер үйренуіне
жол ашты.
Мінеки, саяси өмірге ықпал ету үшін ең алдымен білім алу керек
екендігін түсінген Ыбырай қазақ жастарын оқыту арқылы халықтың саяси
көзқарасын қалыптастыруға аз да болса өз ықпалын тигізді.
Сонымен қатар, Ыбырай қазақ қоғамын прогреске жеткізудің екінші амалы-
отырықшылық түріне өту деп үлкен сеніммен айтты. Ол өз сабақтарында
шәкірттерге отырықшылықтың артықшылығын зейіндеріне құйып, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.