Фома Аквинский мен Марсилий Падуанскийдiң мемлекет және құқық туралы iлiмi

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Фома Аквинский мен Марсилий Падуанскийдiң мемлекет және құқық туралы iлiмi

Рим папасы өзiнiң саяси және рухани өмiрдегi ең жоғарғы қуаттылығына XII ғасырда жеттi. Бұл кезде католик дiн басшылары адам санасына билiк жүргiзудiң схолостикалық жүйесiн жасауды аяқтаған болатын. Бұл жүйенi жасауда доминикан монахы, дiни-ғалым Фома Аквинский (Аквинат) үлкен роль атқарды. Оның шығармаларының негiзi орта ғасырлардағы шiркеудiң ресми идеологиясының энциклопедиясын құрады. Оның шығармаларында сонымен бiрге мемлекет, заң, құқық және билiк мәселелерi де қамтылған.

Дiни-ғалым Фома Аквинский өз шығармаларында Аристотельдiң көзқарастарын католиктiк шiркеу қағидасымен үйлестiруге және дiннiң позициясын осылайша нығайтуға ұмтылды. Фома Аквинскийдiң мемлекет туралы ұғымдары мемлекеттiң христиандық доктринасын Аристотельдiң «Саясат» еңбегi ауқымында дамытудың алғашқы қадамы болды. Аквинат Аристотельдiң адам табиғатынан қоғамшыл және саясатшы деген ойын құптады.

Адамдар алғашқы кезден-ақ бiрiгуге және мемлекетте өмiр сүруге ұмтылған, өйткенi олар жеке-дара өз қажеттiлiктерiн өтей алмайды. Осындай табиғи себеп бойынша - саяси ұйым (мемлекет) пайда болған, яғни, мемлекеттiң пайда болуы адамдардың прогрестi iс-әрекеттерiнен емес, табиғи қажеттiлiктен туады, оның пайда болуы алдын-ала дайындалған, құдайдың әлемдi жаратқаны сияқты мемлекет те солай жаратылған. Патшаның билiгi құдайдың белсендi әрекетiне ұқсас. Құдай әлемге басшы-лық етуге кiрiсуден бұрын, оның құрылымы мен ұйымын дайындаған. Патшалар да алдымен мемлекет пен оның құрылымдарын жасаған, содан кейiн ғана оны басқаруға кiрiскен.

Мемлекеттiлiктiң мақсаты - «жалпы игiлiктер», саналы өмiр мен тұрмыс үшiн қажеттi жағдай жасау. Бұл мақсатқа жету үшiн Фома Аквинский феодалдық-сословиелiк жүйенi және «билiк иелерi мен байлардың артықшылық жағдайын сақтау керек» деп есептейдi. Дiни билiктiң азаматтық билiктен күштiлiгiн және оның мемлекеттiк билiкке араласуын дәлелдеу үшiн Фома Аквинский мемлекеттiк билiктiң үш элементiн анықтайды. Олар: 1. Билiктiң мәнi. 2. Билiктiң пайда болу формалары. 3. Билiктi пайдалануы. Аристотельдiң мемлекет туралы iлiмiн терең меңгерген Ф. Аквинский саяси форманың аристократия, олигархия, демократия және аралас басқару ұғымдары туралы өз ойларын бiлдiрдi. Оның пiкiрiнше, саяси формалардың ең тиiмдiсi монархия болып табылады. Сонымен бiрге ол монархиялық құ-рылыстың екi түрiн - абсолюттi және саяси монархияны бөлiп қарайды.

Фома Аквинскийдiң айтуынша барлық заңдар субординация тiзбектерi арқылы байланысқан. Бұл заңдардың ең шыңында бүкiл әлемдi басқарушы құдайлық сананың жалпы принциптерi, универсальды нормалары - мәңгi заңдар тұрады. Мәңгi заңдар құдайдан келген, ол өздiгiнен өмiр сүредi, басқа заңдар мәңгi заңдар негiзiнде пайда болған.

Табиғи заңдар - мәңгi заңдардың адам санасындағы бейне-ленуi болып табылады. Табиғи заңдар өзiңдi-өзiң қорғауды, ұрпақ жалғастыруды, құдайдан ақиқатты iздеудi және адам қасиеттерiн құрметтеудi мiндеттейдi. Табиғи заңдарды нақтылауға адамгершiлiк (позитивтi) заңдары қызмет етедi. Оның мақсаты - адамдарды күшпен және қорқытумен зұлымдыққа жоламауды және қайырымдылыққа жетуге мәжбүрлеу болып табылады.

Заңның келесi түрi - құдай заңы Библияда берiлген және ол екi жағдайда қажет. Бiрiншiден, адамдық заңның зұлымдықты толығымен жоюға шамасы келмейдi. Екiншiден, адам санасының толық дамымауынан олар ақиқат туралы бiрыңғай ұғымға өздiгiнен келе алмайды. Сондықтан да ақиқатты құдайдан да iздеуге тура келедi.

Этика iлiмi негiзiнде Ф. Аквинский құқық туралы концепциясын жасады. Ол әдiлдiктi әркiмнiң өз мүддесi үшiн ұмтылысы деп түсiндiрдi.

Фома Аквинский католиктiк iлiмнiң жаратылыс пен қоғамға қатынасы жөнiндегi мәселелердiң негiзiн қалаған шiркеу схолостикасының iрi өкiлi. Оның бұл негiздерiн католик шiркеуi де бүгiнгi күнге дейiн дұрыс деп санайды. Оның бұл iлiмi ресми және «мiндеттi» католик шiркеуiнiң бiрден-бiр ақиқат философиясы деп бiрнеше рет (XIII Лев булласы, 1879, X Пи жолдамасы, 1903, XI Пи, 1923) жарияланды.

Аквинат өзiнiң «Теологияның жиынтығы» және тағы басқа шығармаларында Аристотельдiң философиясы негiзiнде өзiнен бұрынғылардан қарағанда кеңiрек және бiр жақты пайдалана отырып католиктiк дiни iлiмдi жаңаша етiп жасады.

«Жаратқан құдайдың абыройы үшiн» ол ересьтердi аяусыз жазалауға шақырды. Ол Рим папасын құдайдың таңдаулы да сүйiктi құлы деп дәрiптеп, оның билiгiне бағыну адам жанын құтқарудың тура жолы деп уағыздады. Құдайлықты жоғары дәрiптеген ол «алланы тануға арналмаған бiлiмнiң барлығы да күнә болып табылады» деген қорытынды жасады. Ф. Аквинский ешқашан да ғылым мен бiлiм жетiстiгiн және ақыл-ой жемiсiн жоққа шығарған емес, бiрақ оның айтуынша, бұлардың қай-қайсысы да құдайды айналып өтпеуi тиiс. Өйткенi, барлық нәрсенiң ақиқаты «жоғарыдан» болады.

Аквинат, сонымен қатар, құл иеленудiң сақталуын жақтады, жеке меншiк пен әлеуметтiк теңсiздiктi, қоғамның сословиелiк ұйымдасуын дәлелдеу арқылы адамдарды оған көнуге шақырды.

Қорыта айтқанда, Аквинскийдiң пайымдауынша католик шiркеуi құдайдың табиғатын түсiндiретiн iлiм, сондықтан да шiркеу дiни iлiмдi үйретушi ретiнде азаматтық қоғамнан жоғары тұрады. Осы қағиданы ұстанған ол өкiмет билiгi де құдайдан жiберiлген деген қорытынды жасайды.

Аквинский өзi қарастырған мемлекеттiк құрылымдағы бес форманың ең дұрысы деп монархияны таниды. Оның пiкiрiнше, егер монарх тиранға айналса, халық оның билiгiне қарсы шығып, оны билiктен тайдыруға құқылы. Бiрақ, ол халықтың мемлекет басшысына қарсы шығуын, осы басшының iс-әрекетi шiркеу мүддесiне қайшы келгенде ғана мүмкiн деп есептейдi.

Рим папасы Ф. Аквинскийдiң еңбегiн жоғары бағалады, оған дiни және ғылыми жоғары атақтар берiлдi, шығармалары шiркеу философиясының нағыз шындығы ретiнде бағаланды. Кейбiр өзгерiстермен неотомизм және неосхолостика деген атпен Фома Аквинскийдiң негiзгi идеялары қазiргi күнге дейiн қолданылуда.

Батыс Европада XI-XIII ғасырларда өндiргiш күштер тез қарқынмен дамыды. Қалалардың өсуi мен қолөнердiң дамуы, сауда байланыстары күшейдi. Өндiргiш күштердiң дамуымен бiрге жаңа қоғамдық топтар - көпестер, банкирлер, кәсiпкерлер, шеберхана иелерi пайда болды. Бұл қоғамдық топтар мемлекеттегi өзара қақтығыстар мен соғыстарды жоюға, тәртiп пен заңдылықтың сақталуына, күштi мемлекет билiгiн сезiнуге мүдделi болды. Осындай топтардың мүддесiн қорғаушылардың бiрi Марсилий Падуанский болды. Өзiнiң кең көлемдегi «Әлем қорғаушысы» деген еңбегiнде ол өмiрдегi қайыршылық пен бақытсыздықты шiркеу жауапкершiлiгiне жүктейдi. Егер шiркеу бұдан былай адамдардың рухани өмiрi саласында ғана қызмет етсе, бұл қайшылықтарды жоюға болады деп есептедi. М. Падуанскийдiң айтуынша шiркеу мемлекеттен бөлiнуi тиiс. Ол билiк пен мемлекет адам қауымдастығы формаларының бiртiндеп күрделенуiнен пайда болды деп есептейдi. Алдымен жалпы игiлiк үшiн отбасы және жалпы келiсiм бойынша ру, одан кейiн тайпа және осындай жолмен қалалар, қалалардан мемлекет пайда болған, - дейдi М. Падуанский.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.