ТМД-дағы саяси-экономикалық интеграция және Қазақстан

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 3
І. ТМД-дағы саяси-экономикалық интеграция және Қазақстан 4
1 Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық 4
2 Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі 7
Қорытынды 10
Әдебиеттер тізімі 11

Кіріспе

XX ғасырдың аяғында, соңғы орасан зор әлеуметтік империялардың бірі
Кеңестер Одағы өмір сүруін тоқтатты. Бұл дүние жүзі тарихындағы аса ірі
оқиға. Әлемдегі ықпал ету жағынан бұл – Ежелгі Рим империясының, Британ
империясының құлауымен пара-пар. Сонымен В.И.Лениннің басшылығымен 1922
жылы 30 желтоқсанда құрған КСРО өз құрылуынан 70 жыл өткен соң өмір сүруін
тоқтатты. Әлемдік қауымдастық жаңа мемлекеттер санымен толыға түсті.
Бұрынғы Одақтас Республикалардың, өзіндік егеменді мемлекет болып
құрылуы экономикалық және әлеуметтік жағынан үлкен қиыншылықтар мен
шығындармен жүруде.
Енді жаңа тәуелсіз мемлекеттер алдында күрделі таңдау тұрды. Олар:
қол жеткізген тәуелсіздікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу немесе
Батыстың шикізат көзіне айналу, ал енді ең соңғысы бірлескен Еуропалық
Одақты мысал ете отырып интеграциялық байланыстарды күшейтіп, кеңестік
аймақта әлемдік дамуда жаңа бір орталық құру.
Қазіргі таңда жаңа егеменді мемлекеттердің саяси егемендігінің
халықаралық–құқықтық құрылу стадиясы аяқталды, сонымен қатар,
әлеуметтік–экономикалық және валюталық–қаржы жүйесі де құрылып бітті.
Бірақ Кеңестер Одағының ыдырауының артықшылықтарымен қатар кемшіліктері де
бар. Солардың бірі Кеңес Одағының ыдырауынан кейін біртұтас халықтың
шаруашылық кешен қирады, көптеген сауда–экономикалық және
өндірістік–технологиялық байланыстар үзіліп қалды. Бірақ мұның тиімді
жақтары да бар, яғни бұрынғы отар елдер әлемдік қауымдастыққа өздерін
зайырлы, демократиялық, құқықтық мемлекет ретінде таныстыруға мүмкіндік
алды.
Бұл жұмыс КСРО-ның ыдырауы мен жаңа тәуелсіз мемлекеттердің
құрылуынан кейінгі жағдайлардағы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастық ролі мен
орнын, жаңа құрылымдағы заман талабына сай интеграциялық үрдістің жүру
жолдарын және сол үрдістегі Қазақстан Республикасының позициясын
қарастырады. Қазіргі уақытта Қазақстан ТМД-да және жалпы әлемдік
қауымдастықта демократиялық құндылықтар жолын ұстанушы аймақтың және
ғаламдық қауіпсіздікті бекітуде өз үлесін қосуға талпынып отырған мемлекет
ретінде әлемге әйгілі.
Қазіргі дүниежүзілік дамуда ғаламдану үрдісі жүруде. Ал сол
ғаламданудың бастамасы интеграция. Біз XXІ ғасыр интеграция ғасыры деп
айтсақ жаңылмаймыз деп ойлаймын. Қазіргі таңда барлық мемлекеттер
интеграциялануға ұмтылуда, өйткені әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай
оқшау экономика еш уақытта дами алмайды. Интеграцияланудың теріс жақтарынан
гөрі оң жақтары басымырақ. Міне сондықтан да Қазақстан Республикасы дамудың
интеграция жолын әр уақытта қолдайды. Интеграция әр уақытта да өз
өзектілігін жоғалтпаған. Оған деген қызығушылық, КСРО ыдырап, әр бір
бұрынғы Одақтас мемлекет өз тәуелсіздігін алғаннан кейін үдей түсті.

І. ТМД-дағы саяси-экономикалық интеграция және Қазақстан

1 Орталық Азиядағы Экономикалық Қауымдастық

XXІ ғасыр адамзат тарихындағы ең дүбірге толы кезеңі. Әрине, сол
дүбірлі оқиғалардың бірі де Кеңес Одағының социалистік лагерінің ыдырауы.
Әлемдік қауымдастықтың қатары жаңа тәуелсіз мемлекеттер қатарымен толыға
түсті. Бұрынғы Одақтас мемлекеттердің өз тәуелсіздіктерінің аясында
экономикалық және әлеуметтік қиыншылықтармен бірде жеңіп, бірде жеңіліп
дамып келеді. Қазіргі таңда жаңа тәуелсіз мемлекеттердің саяси
егемендіктерінің халықаралық саяси стадиясының орнығуы аяқталды деп айтуға
болады, тек бұл ғана емес қаржы-валюта, әлеуметтік-экономикалық жүйелері де
құрылып бітті. Жаңа құрылған мемлекеттер арасындағы қатынастар үзілуге шақ
қалды. Көп жылдар бойы орныққан экономикалық байланыстар да әлсірей
бастады, ал бұл болса өз кезегінде әрбір жаңа мемлекеттердің экономикасына
кері әсерін тигізді.
Орталық Азиядағы интеграциялық үрдістің, әлеуметтік өмірдің
интернационализациялануы мен интеграцияланушы мемлекеттердің ұлттық,
мемлекеттік қауіпсіздігін нығайтуға деген қажеттіліктің салдарынан туған
халықаралық қатынастар жүйесіндегі жаңа ағым. Бұл тақырыптың, Орталық
Азиядағы интеграциялық үрдіске кіретін әрбір мемлекеттің дамуында
тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету немесе жағдай жасауында да өз
өзектілігін атап көрсетуге болады.
Президент Н.Назарбаев Қазақстан халқына Қазақстан – 2030 жолдауында:
Ұлттық мүдделерді қорғауды. Сондай-ақ таяудағы және алыс
перспективалардағы күштердің тепе-теңдігін қамтамасыз етудегі біздің озық
қаруымыз – интеграция саясаты, бірінші кезекте Қазақстанның, Қырғызстанның
және Өзбекстанның арасындағы Орталық Азиялық Одақты нығайтуға қарсы тұру
емес, басқа мемлекеттің істеріне араласпау, келісімге келу актілері үстем
болуы тиіс - деп атап көрсетті.[1]
Орталық Азиялық интеграциялық үрдістің ерекшелігі жаңа тәуелсіз
мемлекеттің тарихының, мәдениетінің, әлеуметтік-саяси, экономикалық
негіздердің ұқсастығында. Бұл аймақтағы этнотерриторялдық жүйенің
күрделілігі кейбір халықаралық немесе аймақтық қақтығыстың ошағына айналуы
мүмкін және осы мәселелерді шешуде интеграциялық үрдістің тереңдігі басқа
қажетті әдістермен қатар ол да шешуші роль атқаруы мүмкін.
Орталық Азиядағы су ресурстары мемлекеттер арасында теңдей бөлінбеген.
Ірі-ірі деген өзендердің басы, ортасы, аяғы әр түрлі мемлекеттерде
орналасқан. Тәуелсіздікті алғаннан кейін бірінші жылдардың өзінде-ақ бұл
мәселе өз өткірлігін аңғартқан болатын. Осы аймақтағы ең ірі гидрологиялық
жағдайлардың бірі Арал болып табылады. Әрине бұл мәселелерді интеграциялық
құрылым шеңберінде бірге отырып шешкен шешім ең дұрысы деп ойлаймын.
Орталық Азиядағы интеграциялық ағымның спецификалық ерекшеліктерінің
бірі аймақтағы барлық Мемлекеттердің теңіз-транспорттық коммуникациясына
жолдың болмауы. Бұл аймақтарда кейбір державалардың болуы баланстың бұзылу
мүмкіншілігін тудырады, ад бұл өз кезегінде ұлттық қауіпсіздікке кері
әсерін тигізуі мүмкін, ал интеграциялық үрдістер барлық жағдайда
айтылғандарға жауап ретінде және қатысушы топтардың геостратегиялық
мүдделерінің өзара байланыстылықты, яғни корреляцияны талап етеді.
Назарбаев ТМД елдері үшін интеграциялық ынтымақтастық экономикалық
қажеттілік қана емес, бұл керек десеңіз жақсару, тұрақтылық, керек десеңіз
ертеңгі күнге деген стимул деп көрсетті.
Қазіргі таңда әлем өзара интеграциялық жүйе үрдісінде дамуда. Әлемнің
көптеген аймақтарында сауда, экономикалық, валюталық, кедендік және саяси
бірігулер болып жатыр. Бұл объективті және заңды үрдіс. Интеграция қазіргі
таңда әлемдік дамудағы күшейіп келе жатқан тенденцияның бірі. XXІ ғасыр ол
– интеграция ғасыры. Интеграциялық үрдістің өзара бағыныштылығын сезіну
адамға әлемдік және аймақтық мәселелерді шешуге көмектеседі.
Бұрынғы Кеңестік республикалар өз тәуелсіздігін алғаннан кейін ішкі
және сыртқы саясатын, саяси, экономикалық, әкімшілік, қаржылық реформалар
жүргізу жолымен жасай бастады. Бұрынғы Кеңестер Одағының құрамына кірген
мемлекеттердің алдында күрделі таңдау тұрды:
• Қол жеткізілген егемендікке шүкіршілік ете отырып, оқшау қалу;
• Күшті мемлекеттің ықпалына қалып, олардың шикі зат көзіне айналу;
• Біріккен Еуропаны мысал, үлгі ете отырып, бұрынғы Кеңестер
кеңістігінде жаңа еуразиялық даму орталығын құру.
Осылайша бұрынғы КСРО территориясында жаңа интеграциялық топтар пайда
бола бастады: Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Кедендік Одақ, Орталық
Азиялық Кеңес, ГУУАМ т.б.
Экономика сөз жоқ, интеграцияның анағұрлым маңызды құрамдас бөлігі
болып табылады. Тарихи қалыптасқан шаруашылық байланыстар, сондай-ақ
геосаяси жағдайдың ерекшелігі жиынтық экспорттық және транзиттік-көліктік
әлеуметті тиімді пайдалану қажеттілігін талап етеді. Оның үстіне жоғарыда
көрсетіп кеткен екі жақты негізде шеше алмайтын мәселелер бар. Атап айтсақ,
суэнергетикалық ресурстарын және транзиттік-көліктік әлеуетін келіскен
түрде, сондай-ақ ұтымды пайдалану, ауқымды экологиялық, яғни Арал теңізі
ауданындағы апаттың салдарын бірлесіп еңсеру; аймақтық қауіпсіздіктің
тиімді жүйесін құру; терроризмге, діни экстремизмге және есірткі бизнесіне
қарсы күрестегі бірлескен қызметті үйлестіру туралы болып отыр.
Орталық Азия мемлекеттерін аймақтық интеграциялау идеясы Біртұтас
Экономикалық Кеңістік құру туралы (БЭК) шартқа 1994 жылы 30 сәуірде қол
қоюмен нақты жүзеге асты. Қатысушылары Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан
(1998 жылы 26 наурыздан бастап Тәжікстан шарттың толық құқықты қатысушысына
айналды).
Бұл келісімнің 1 бабы бойынша былай делінген: Біртұтас Экономикалық
Кеңістік Қазақстан Республикасын, Қырғызстан Республикасын, Өзбекстан
Республикасы араларындағы, 1994-2000 жылдарға Қазақстан Республикасы,
Қырғызстан Республикасы, Өзбекстан Республикасы арасында экономикалық
интеграцияның тереңдеуі үшін бірлескен бағдарламаны жүзеге асыру мақсатында
құрылып отыр, бұл бойынша тауар, қызмет көрсету, жұмыс күшінің еркін
қозғалысына, бірлескен кредиттік-есептік, бюджет, салық, баға, кеден және
валюта саясатын қамтамасыз етеді[2].
Шартты дамыту тұрғысында 1994 жылы шілдеде президенттердің шешімімен
Мемлекетаралық Кеңес және оның негізгі институттары - Премьер-министр
кеңесі, Сыртқы Істер Министрінің кеңесі, Қорғаныс Министрлер кеңесі және
олардың тұрақты қызмет істейтін жұмыс органы - Атқару комитеті құрылды.
Атқарушы комитетке координациялық-кеңестік, болжау-сараптау, ақпараттық
қызмет және Мемлекетаралық Кеңес пен оның институттарының шешімдерінің
орындалуын бақылау, қадағалау жүктелді. Әрбір мемлекет Мемлекетаралық
Кеңесте бір дауысқа ие. Шешім - жалпының келісімімен-консенсус арқылы
жүзеге асады. Премьер – министр , Сыртқы Істер Министрлерінің кеңесі,
Қауіпсіздік Министрінің кеңесінің мәжілісін жарты жылда, бір реттен кем
болмауы тиіс.[3]
Сөз болып отырған уақытта Орталық Азия ынтымақтастық және даму банкін
құру туралы келісімдерге қол қойылды, оның капитала қатысушы мемлекеттердің
үлестік жарналарынан қалыптасады. Сонымен бірге Орталық Азия елдеріндегі
экономикалық реформалар деңгейіндегі елеулі айырмашылық, Орталық Азия
Одағының біршама оқшаулығы осы ұйымның шеңберіндегі жұмыстың жаңа
нысандарын қажет етті. Сондықтан Мемлекетаралық Кеңестің мәжілісінде (1998
жылы 17-18 шілде) аймақтық бірлестіктің жаңа атауы – Орталық Азиялық
Экономикалық Қауымдастығы (ОАЭҚ) бекітілді. Мемлекетаралық кеңес 1996 жылы
тамызында Ресейді байқаушы ретінде қабылдады, 1999 жылы шілдесінде тап
осындай мәртебені Грузия, Түркия және Украина алды.
Әлемнің жетекші мемлекеттерінің Орталық Азия мен Закавказға деген
қызығушылықтары бірнеше себептермен түсіндіріледі:
• Біріншіден, олардың территориясы арқылы әуе-коммуникациялық жолар
өтетін Азияның геостратегиялық маңызды жерінде орналасқан;
• Екіншіден, бұл аймақта – жер қазба байлықтары – қымбат металдар, темір
рудалық шикізат, энергетикалық ресурс, соның ішінде Каспий үлкен
қызығушылық тудырып отыр;
• Үшіншіден, бұл аймақ өте ауқымды, аз игерілген дайын өнімнің рыногы,
ол табиғи ресурстарды ұтымды пайдаланған сайын өсе түспек;
• Төртіншіден, жаңа тәуелсіз мемлекеттің өндірістік сферасында ықпалды
позицияны ұстана отырып, әсіресе экспорт, транспортта, көрші
мемлекеттер мен аймақтарға экономикалық жағдайларына әсер етуге
болады;
• Бесіншіден, дәстүрлі көп ғасырлар бойы Ресей ықпалы мен ресей
экономикасымен байланыстың әлсіреуі. Сондықтан аймақтың өзіндік
дамуына қажеттілік, басқа саяси және экономикалық күштердің ықпалын
тез қабылдағыш;
Орталық Азиялық мемлекеттерінің тәуелсіздік алуы мемлекетаралық
ынтымақтастық пен аймақтық интеграция мәселелеріндегі жаңа стратегиялық
тәсілдерді айқындауды қажет етті.[4]
Орталық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.