Әлемдік саясаттың дамуының қысқаша тарихы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

АБЫЛАЙ ХАН АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАР ЖӘНЕ ӘЛЕМ ТІЛДЕРІ УНИВЕРСИТЕТІ

ӨЗДІК ЖҰМЫС

ТАҚЫРЫБЫ: ӘЛЕМДІК САЯСАТ

ОРЫНДАҒАН: ҚАЛИЕВА Ә.
ФМО 310 ТОП

АЛМАТЫ 2004 ж.

Жоспар

Әлемдік саясаттың дамуының қысқаша тарихы 3
Әлемдік саясат ғылыми пән ретінде 7
Қолданылған әдебиеттер тізімі 13

Әлемдік саясаттың дамуының қысқаша тарихы

Әлемдік саясат зерттейтін қазіргі әлем көптеген мыңжылдықтар бойы қиын
және қарама-қайшы негізде дамыды. Адамзат дамуының әлеуметтік-саяси
құрылымы, халықтар арасындағы өзара әрекеттесу механизмдері өзгеріп отырды.
Ал, тарихи оқиғалардың қайталанатындығын ескерсек, қазіргі кезде әлемде
болып жатқан құбылыстарды тарихқа жүгініп, яғни әлем дамуының тарихына
жүгініп, түсіне аламыз.
Көптеген ғасырлар бойы адамдар бірге қоныстанып, ауылдар, қалалар,
мемелекеттер құрды. Бұл қоныстар бір-бірімен өзара әрекеттесті, яғни сауда
жасады, соғысты, келісімдер жасады, тіпті түрлі өкілеттіктер қалыптастырды.
Бұның барлығы қазіргі халықаралық қатынастар және әлемдік саясаттың
алғышарттары болып табылады.
Ерте кезден бастап адамдардың бір-бірімен әрекеттескенін, яғни саясат
жүргізгенін білеміз. Оған бірнеше мысал келтіруге болады. Халықтардың
арасындағы конфликтті сипаттап берген Ежелгі Грецияның тарихшысы Фукидид
болды. Оның Мелосс келісімі атты еңбегінде Афины және Спарта арасында
болған Пелопонесс соғысы баяндалады. (б.э.д.431-404жж.). Бұл жерде басты
наза халықаралық проблемаларды шешуде күш аргументіне сүйенетіндігіне
аударылады.
Сонымен қатар, Ежелгі Греция мен Персия арасындағы өзара әрекеттесу
қызық. Парсылардың Грецияны жаулап алу ұмтылысы сәтсіз аяқталғандықтан,
олар Грецияның ірі қалаларын ақшамен, үлкен-ұлкен корабльдермен қамтамасыз
ете бастады, яғни қазіргі тілмен айтқанда, экономикалық және саяси жағынан
әсер ете бастады. Бірақ, ақырында, Александр Македонскийдің әскерлері
Персияны құлатты.
Осындай мысалдар өте көп. Мысалы, Ежелгі Грецияда қала-полистері пайда
болған кезде, Қытайда территориялық құрылымдар пайда болды. Үндістанда да
сондай құрылымдар пайда болып, олар бір-бірімен келіссөз жүргізіп,
келісімдер орнатып, әрекеттесті.
Орта ғасырлар көптеген мемлекеттердің гүлденіп, тез арада күйреуімен
сипатталалды. Мысалы, шамамен YII-XI ғасырларда араб өркениеті өте жақсы
дамып, шарықтау шегіне жетеді. Ал, XIII-XY ғасырларда ислам жоғарғы орынға
көтеріледі. Бірақ, аяғында оларды жаңадан құрылған Осман империясы жаулап
алады.
XIY ғасырда өте жоғары деңгейге көтерілген Франция мен Англия жүз
жылдық соғысты бастайды. Бірақ, дәл сол кезде таралған чума ауруы ол
мемлекеттерге өте жаман әсерін тигізеді. Бірақ, Европа XY-XYI ғасырларда,
яғни Ренессанс дәуірінде қайта доминантты аймаққа айналады. Олардың күшейіп
алғаны соншалық, тіпті жаңа мемлекеттерді де жаулай бастайды.
Дәл сол кезде Европада капиталтзм пайда болады. Оның қалыптасуымен
адамзат даму тарихындағы жаңа индустриалды кезең пайда болады. Оның
көмегімен әлемнің саяси құрылымының негізі ретінде орталықтанған
мемелекетті құру мүмкіндігі пайда болады.
Сонымен, кейін бүкіләлемдік сипат алған саяси модель Европада пайда
болады. Европа халқының этникалық және лингвистикалық ерекшеліктеріне
қарамастан, онда бірыңғай христиандық принциптер дамыды, яғни Рим Папасы
маңызды роль атқарды. XYI ғасырда көптеген мемлекеттерде корльдық билік
нығая түсті. Сонымен қатар ол кезде католиктік шіркеуге қарсы бағытталған
қозғалыс пайда болады, яғни Европа Реформация дәуіріне аяқ басады. Бұл
процестердің көбісі Батыс Европада көрінді.
XYII ғасырда Европада көптеген өзара соғыстар пайда болды. Олардың
көбісін Рим Папасынан тәуелсіздікті тілеген князьдар басқарды. Ең ірі соғыс
1648 жылы Вестфаль бітім шартымен аяқталған 30-жылдық соғыс болды. Оның
нәтижесінде ұлттық мемлекет идеясы бар жаңа саяси жүйе пайда болды. Бұл
модель кейін басқа мемлекеттерге де тарады.
Сонымен, XYII ғасырда пайда болған әлемнің мемлекеттік-орталықтанған
жүйесі мемлекет ішіндегі өзара қақтығыстарды төмендеткенімен,
мемлекетаралық конфликттерге әкелді.
XYIII ғасырдың аяғы XIX ғасырдың басында Ұлыбританияның ролі
жоғарылай бастайды, ол өнеркәсіптік революцияға бірінші болып қатысады.
Оның негізгі бәсекелесі-Франция болады. Испания, Швеция, Нидерландының ролі
төмендеп, керісінше, Ресей және Пруссияның беделі өсе бастайды.
Бірақ, Француз буржуазиялық революциясынан кейін және Наполеон
соғыстары нәтижесінде Францияның беделі төмендей бастайды.
Ал, XX ғасырдың басында әлемдік аренаға АҚШ лидер ретінде көтеріледі.
Онымен бірге, Жапония, Германия, Италия да жоғарылай бастайды.
XX ғасыр сол кезде болған екі дүниежүзілік соғвстарымен әйгілі.
Біріншісі (1914-1918) Германияның жеңілуімен аяқталады. Нәтижесінде 1919
жылы Версальда бейбіт келісім-шартқа қол қойылып, үкіметаралық ұйым -
Ұлттар лигасы құрылады. Халықаралық қатынастар жүйесінің қалыптасуының
аяқталуы 1921-1922 жылдары Вашингтон конференциясында анықталғандықтан, екі
соғыс арасындағы халықаралық қатынастар жүйесі Версаль-вашингтон жүйесі
немесе соғысаралық жүйе деп аталады.
Ал, 1939-1945 жылдары болған Екінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуының
нәтижесінде Ялта-Потсдам жүйесі құрылды. Сонымен қатар, биполярлық, яғни
әлемдегі екі супердержаваның ғана үстемдігі қалыптасты. (КСРО және АҚШ).
Ал, халықаралық қатынастарды реттейтін Ұлттар Лигасының орнына БҰҰ
қалыптасты. Оның да Ұлттар Лигасындағыдай маңызды мәселесінің бірі -
коллективті қауіпсіздік болды. Нәтижесінде, 1975 жылы СБСЕ (кейін ОБСЕ-
Организация по Безопасности и Сотрудничеству в Европе), 1949 жылы НАТО
(Организация Североатлантического договора), 1955 жылы ОВД (Организация
Варшавского Договора) т.б. құрылды. НАТО мен ОВД екі басты қарсыласушы -
КСРО мен АҚШ-тың әскери одақтары болды.
60-жылдары колониализм күйреді, Африка континентінің барлық дерлік
мемлекеттері тәуелсіздікке қол жеткізді, яғни дамушы мемлекеттер дүние
жүзінің саяси дамуына бірінші рет ықпал ете бастады.
1980жылдардың аяғы-1990 жылдардың басында болған ерекше лқиға-КСРО-ның
және әскери-стратегиялық ОВД блогының құлауы болды. Енді оның орнына
көптеген мемлекеттер өз тәуелсіздігін алды.
Сонымен, әр түрлі кезеңдерде дүние жүзі халықтарының бір-бірімен
әрекеттесуі қысқаша айтылды. Ал, бұны белгілі бір кезеңдерге бөліп
көрсетуге болады ма? Мысалы, Б.Бузан мен Р.Литтл Әлемдік тарихтағы
халықаралық жүйелер атты еңбектерінде бұл сұраққа жауап береді, яғни дүние
жүзінің саяси жүйесінің дамуы немесе негізгі кезеңдерін атап өтеді.
Бірінші кезеңді халықаралықтан бүрынғы деп атады. Ол жер бетіндегі
алғашқы қауымдық қатынастар кезеңін сипаттайды. Ол кезде тайпалар жақын
көршілес тайпалармен ғана қатынас жүргізді. Бірақ, сол кездің өзінде-ақ бір-
бірінен алыс жатқан халықтар арасындағы тауар айырбасы көрінеді.
Екінші кезең Ежелгі әлем цивилизацияларымен қалыптастырылған ежелгі
немесе классикалық халықаралық жүйелер. Ол дамыған саудамен, тұрақты
жаулаушылықпен және шабуыл жасау қацпімен, одақтарды құрумен, келіссөздер
жүргізумен және табиғи ресурстарды таратумен сипатталды.
Үшінші кезең Б.Бузан мен Р. Литтлдың пікірінше, XVI ғасырдан
басталатын модерн, яғни жаңашылдық кезеңі. Ол халықаралық өзара
әрекеттесушілердің, яғни орта ғасырлық қала, мемлекеттердің,
монастырьлердің, католиктік шіркеулердің, т.б. көптігімен сипатталалды.
Ары қарай халықаралық қатынастар өзара әрекеттесуінің жаңа
“бірліктері” - үкіметтік емес ұйымдар, ТҰК-лар т.б. пайда болды. Енді XX
ғасырдың аяғы XXI басында төртінші кезең басталады, бірақ оның әрекеттесуші
күштері басқа. Яғни халықаралық қатынастарды қазіргі кезде екі әлемнің
болып отырғанын көреміз, олар - “бірінші әлем” немесе ядро-дамыған
мемлекеттер және “екінші әлем” немесе периферия-дамушы мемлекеттер.

Әлемдік саясат ғылыми пән ретінде

Өзінің жастығына қарамастан, әлемдік саясаттың да басқа ғылыми пәндер
сияқты даму және қалыптасу кезеңдері бар.
70 жылдаржың аяғына таман негізінен неолиберализм шеңберінде әлемдік
саясат атты жаңа ғылыми бағыт қалыптасты. Оның дамуы Халықаралық ұйым
журналымен және 1972 жылы шыққан Р.Кохэн мен Найдың Трансұлттық
қатынастар және әлемдік саясат атты еңбегімен байланыстырылады.
Халықаралық ұйым журналы 1940 жылдың аяғынан бастап шығып келеді.
Басында оның авторлары ТҰК-дың қызметі, қаржы, әлемдік сауда сияқты
дәстүрлі мәселелерді қарастырды. Бұл зерттеуалердің жүргізілуі халықаралық
жүйені тұтастай , экономикалық және саяси процестердің өзара байланысы,
ішкі саясаттың халықаралық экономикалық ортамен байланысын талап етті.
Алдында зерттеушілер халықаралық жүйедегі экономикалық қатынастарды
қарастыра келе, реализмге сүйенді. Бірақ, олар бұл шеңберде әлемнің Екәнші
дүниежүзілік соғыстан кейінгі саяси-экономикалық даму процестерінің
көпшілігін онымен түсіндіруге болмайтындығын ұқты.
Бұл зерттеулердің барлығв қырғи-қабақ соғыс жылдарында жүргізілді. ОЛ
кезде халықаралық қатынастар саласындағы Батыс зерттеушілерінің көбісі
эккономикалық процестердің саяси аспектілерін зерттеуге аз көңіл аударған.
Олар коммунизмнен қауіптеніп, қауіпсіздікті қамтамасыз ету немесе жоғарғы
деңгейдегі саясат проблемасына көпшілік назарын аударды. Экономикалық
проблемалар ол кезде екінші орында тұрды. Ол төменгі деңгейдегі саясат деп
аталды.
Ал, ол уақытта экономикалық фактор маңызын арттыра берді. Европа
мемлекеттерінің бірқатарында және Жапонияда экономиканың өрлеуі жүре
бпстайды, яғни Екінші ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.