Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР
Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы 1
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 6

Қазақстандағы көппартиялықтың қалыптасуы

Қазақстандағы көппартиялықтың қалытасуы ғасырдың басында басталды.
Қазақстанның экономикалық, саяси әлеуметтік жағдайы ауырлап кетті. Ресейдің
отаршылдық күшейе берді, одан қоныс аударған қоныс аударушылар шұрайлы
жерлерін тартып алуын көбейтті, халықтың жағдайы төмендей түсті. Сондықтан
қазақтың зиялылары тығырықтан шығудың жолын іздеді. Алғашында олар
үміттерін Ресейдің кадет партиясына артты. 1905 жылдың желтоқсанында Орал
қаласында А. Бөкейхановтың бастауымен Қазақстанның облысының "делегаттар
съезі" шақырылды. Онда кадет партиясының бөлімі (филиалы) құрылып, сол
партияның бағдарламасын қабылдады. Бірақ кадеттер болсын, Уақытша үкімет
болсын 1917 жылдың ақпан революциясынан кейін де біздің өңіріміздегі
ұлттық, аграрлық және т.б. мәселелерді шешуге тырыспады. Ал қазақтардың
өзін-өзі билеуі немесе автономиясы туралы сөз де қозғалмады. Осының бәрі А.
Бөкейхановты кадет партиясынан шығып, жаңа "Алаш" партиясын құруға мәжбүр
етті. Ол туралы "Қазақ" газетінің 1917 жылғы 256-санында арнайы мақала
шықты.
Бірінші бүкілқазақтық съезд Орынборда 1917 ж. шілденің 21—26 арасында
өтті. Күн тәртібінде 14 мәселе қаралды. Бірақ делегаттар басты назарды-
ұлттық автономия, жер, Құрылтай жиналысын дайындау және қазақтың саяси
партиясын құру мәселелеріне аударды.
1917 жылы 21 қазанда "Қазақ" газетінде "Алаш" партиясы бағдарламасының
жобасы басылып шықты. Оның ең маңызды баптарына мыналар жатады: Ресей
демократиялық федеративтік республика, ал оған кіретін мемлекеттер тәуелсіз
болуы керек; Ресей республикасында дініне, шыққан тегіне, жынысына қарамай
бәрі де тең; онда теңдік, жеке адамның дербес құқылығы, сөз, баспасөз,
одақтар еркіндігі қолданылады; дін мемлекеттен бөлінеді, барлықдіндер тең,
қазақтардың өзіндік муфтияты болуы керек; билік пен сот әр халықтың
ерекшелігіне сай құрылуы, би мен қазы жергілікті халықтың тілін білуі тиіс,
барлық оқу орындарында ақысыз білім және ол барлық адамдардың игілігі болуы
керек және басқалар.
1917 жылы желтоқсан айының бас кезінде Орынборда екінші жалпы қазақтың
съезі шақырылды. Онда Алашорда үкіметі құрылды. Басшысы болып А. Бөкейханов
сайланды. Бірақ ол өкіметтің өмірі қысқа болды да, мақсатына жете алмады.
1918 жылы қарашада Алашорда үкіметі кеңестік әскерлердің күшімен
талқандалды., "Алаш" партиясының басшылары мен мүшелері репрессияға
ұшырады.
"Алаш" партиясы жөнінде ғалымдар арасында екі түрлі рас бар. Біреулері
(В. Григорьев, П. Пахмурный) бұрынғы коммунистік идеологияның тұрғысынан
оны "буржуазиялық-ұлтшыл" партия ретінде қарайды. Екіншілері (М. Қозыбаев,
М. Қойгелдиев) оны ұлттық-демократиялық партия санайды. Шынында да,
алаштықтар капитализмді құру тек таза ұлттық мемлекетті орнатуды өздеріне
бағдарламалы мұрат етіп қойған жоқ. Олар саяси еркіндікті аңсады,
өркениетті адамгершілікті қоғам құрғылары келді. Бұл буржуазиялық,
ұлтшылдық емес, жалпы демократиялық мақсатқа жатады.
"Алаш" теориясы сияқты 1917 жылдың күзінде Қазақстан, "Үш жүз" деген
партия құрылды. Оның басшысы Қ. Тоғысов деген болатын. Ол большевиктерге
бағдар ұстап, "Алаш" партиясының басты оппоненті болды.
1918 жылы 1 қаңтарда Семейде болыневиктердің партия ұйымы құрылды. Ал
Кеңес өкіметі кезінде, көпшілікке белгілі жалғыз басқарушы партия СОКП
болды.
Қазақстан тарихында шұғыл бетбұрыс болып, өшпес із қалдырған
Алматыдағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғасын айтуға болады. Ол жалғыз біздің
елді ғана емес, бұрынғы Кеңес Одағына кірген елдердің барлығын дүр
сілкіндірді. Қазақ жастары бірінші болып "орталықтың" отаршыл саясаты мен
әкімшіл-әміршіл жүйесіне ашық қарсылық білдіріп, тайсалмастан, батыл шеруге
шықты. Бұл көтеріліс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.