Жаһандану: мәні мен бастаулары

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе 2
Жаһандану: мәні мен бастаулары 4
Жаһандану ұғымы және оның қазіргі заман теориялары 4
Жаһанданудың негізгі қасиеттері, оң және теріс әсерлері 6
Қорытынды 9
Қолданылған әдебиеттер тізімі 10

Кіріспе

Жаһандану мәселесі күрделі де жан-жақты талдауды қажет ететін құбылыс.
Оның экономикалық, саяси, әлеуметтік, мәдени, рухани астарлары бар. Қазіргі
кезде жаһандану үрдісіне деген көзқарас әртүрлі. Оны біреулер қолдаса,
екінші біреулер оған қарсы шығуда. Қалай болғанда да әлемдік экономикадағы
ғаламдық үрдіске жүктелген адамзат сенімі, бүгінде толық ақталмауда. Ұлттық
экономика мен әлемдік экономика арасындағы қайшылықтардың күшейгені
соншалықты олар, шешімі күрделі мәселелерді дүниеге әкелуде. Бұл
қайшылықтардың салқыны экономикада ғана емес, сонымен қатар, қоғамның
рухани саласында да байқалуда. Ұлттардың ғасырлар бойы жинаған рухани
құндылықтары әлемдік мәдени жаһандану алдында өзінің бет-бейнесінен
айырылудың сәл алдында қалуда. Әлемдік ақпараттық құралдар мен
технологияның, қоғам өмірінде белсенді күшке айналуы ұлттық мемлекеттер
тарапынан қарсылықтарға кез болуда.
Жаһанданудың елеулі қасиеттерінің бірі адамзат өмірінің барлық
салаларына әсер етуші ақпараттық революцияның орын алуы байқалады. Осылайша
жаһандану ғылыми-теориялық пайымдауды қажет ететін кешенді процесс болып
табылады.
Әсіресе осы тұрғыдан жаһанданудың халықаралық қарым-қатынасқа әсері
жөнінде ой-пікір зерделеу Қазақстан тәрізді жас мемлекет үшін өте маңызды.
Жаһандану процесінен бой тасалап қалу мүмкін емес кезеңде халықаралық қарым-
қатынастың қалай өрбитінін зерделеу өте өзекті мәселе екені анық. Ендеше
осы мәселе төңірегінде ой өрбітуімізге тура келетіні айдан анық.
Жаһанданудың оң тұстары да баршылық (байланыстардың өсе түсуі, ақпараттар
мен тауарлардың ағынының үдей түсуі, шетелдік инвестициялар ағыны). Ал
теріс әсерлеріне стандарттау үрдісінің кең етек алуы, ұлттық және этникалық
айырмашылықтардың біртіндеп азайа түсуі, ұлттық мемлекеттер шекараларының
мейлінше ашыла түсуі жатады. Мәселенің түп төркіні де осында. Өйткені
глобализацияның қарама-қайшылық табиғатын терең зерттей отырып оның кері
әсерлерін төмендете алып, ал оң салдарларының әсерін арттыра білу ауадай
қажет болуда.
Жаһандану тамырымен ғасырлардың немесе тарихтың тереңіне кетеді,
дегенмен жаһандану басым жағдайда – жиырмасыншы ғасыр феномені. Қоғамдық
және әлеуметтік ғылым мамандары әлі де ұзақ уақыт бойына өткен жиырмасыншы
ғасыр туралы пікірталаста болады. Алайда оның басты қорытындыларының
кардиналды түрде қайта қарастырылуы екі талай: адам құқықтары басты маңызға
ие, демократия тиранияға қарағанда күштірек, нарық командалық экономикаға
қарағанда өзінің тиімділігін дәлелдеді. Батыс тарихи түрде жасаушысы және
белсенді үгіттеушісі болып табылатын осы құндылықтар мен нұсқамалар жүйесі,
қазіргі заман әлемінде мойындалып, кең қолдау тапты және бүгінгі таңда
жаһанданудың идеялық фундаментін құрайды.
Жаһандануда шиеленістердің күшті ұшқындары болады. Бұл жерде, мысалы,
адамзат қауымдастығының саяси және әлеуметтік-экономикалық даму
деңгейіндегі “құлдыраулар”, өмір сүру қалпы, болмыстың басты мәселелеріне
қатынас туралы сөз қозғалып отыр. Жаһандану тудыратын шиеленістің маңызды
көздерінің бірі, глобализация процесіне қатысушылардың потенциалды
мүмкіндіктеріндегі айырмашылықтар. Қалыптасып келе жатқан әлем негізінде,
кез келген ру мен тап құрылымының орнығуындағы теңсіздік сияқты классикалық
фактор жатыр. Рольдердің бөлінуін белгілейтін старттық мүмкіндіктер
теңсіздігі, глобализацияланудан ұтқан мен ұтылғандар арасындағы болашаққа
жанжал ұрығын себеді. Жаһанданудың дамуындағы осал тұсының бірі –
мемлекеттік институттары, саяси құрылымдар. Жаһандану мәселесін зерттейтін
ғалымдардың барлығының дерлік мойындауынша – ең күрделі проблема адамзаттың
мәдени сан алуандылығында. Самуэль Хантингтонның келешектегі өркениеттер
қақтығысы туралы танымал тезистің көп жақтаушылары бар, алайда, әр түрлі
мәдениеттер мен өркениеттер арасындағы әрекеттестікті орнықтыру мен
түсіністікті сақтау – адамзат үшін анағұрлым тиімді жол екені күмәнсіз.

Жаһандану: мәні мен бастаулары

Жаһандану ұғымы және оның қазіргі заман теориялары

Біреулер үшін жаһандану халықтарды одан әрі алшақтата түсетін,
сәулетшілері мен инженерлерін өз қаңқасының астында көметін Жаңа Бабыл
(Вавилон). Енді біреулер үшін жаһандану қоғамдар мен мемлекеттер
кауымдастығының әлеуметтік-мәдени мүдделерін бейнелейтін, сөйтіп барша
күштің мүдделерін жинақтауға жәнө елеп-ескеруге мүмкіндік беретін
әлдеқандай Біртұтас Алаң Теориясы.
Жаһанданудың қарсыластары үшін бұл дегенің бар болғаны баяғы
неоколониализм, неовестернизация, неомодернизация (жаңғырту) сияқты ескі
құбылыстардың жаңғырған атауы ғана.
Жаһанданудың жақтаушылары бұған дейін бұрын артта қалған өңірлердің
ғылыми-техникалық және әлеуметтік прогресіне тек қана жаһандану ықпал етеді
деген елеулі қисындары мен көрнекі дәлелдерін көлденең тартады.
Әркімнің өзіндік дәлел жүйесі және өзіндік толайым айғақтары бар.
Алайда әдеттегідей, шындық шекара маңында болады. Шынында да, біреулерді
жаһандану қайтадан "тас ғасырына" қуып тықса, келесілерді өзінің өміршең
күш-қуатымен және жайнаған жасампаздығымен құнарландырады.
Сондай-ақ біздің өмірімізге енетін жаһанданудың жағымды-жағымсыз болуы
тек бізге ғана, жарасым мен жақсылыққа ұмтылған біздің сезінуіміз бен
түйсігімізге ғана байланысты емес қой. Мәдени мүмкіндіктер, тарихи
дәстүрлер, экономикалық ахуалдар, ресурстық негіздер, сонымен бірге логика
мен конструктивті нөгізге көне бермейтін төл немесе ұлттық дүние түйсінулер
мен дүние танымдар дегеннің бәрі демесек те, осы сияқты көптеген жағдайлар
мен кейде аңғарып болмас факторлар өзгелермен санасуды қажет етеді.
Мұндай ахуал біздің күнделікті қолданысымыз бен мемлекетаралық
тілімізге серпінді екпінмен еніп отырған халықаралық террор, экстремизм
және сепаратизм деп аталатындарға да қатысты. Өзінің шегіне же те көрініс
табатын террор, сепаратизм немесе экстремизм дегеніміз саяси, әлеуметтік
және экономикалық теңсіздікпен уланған әлемдік қауымдастықтың тәнін
меңдеген дерт болып отыр. Мұндай дерттің қайнар көзі әлеуметтік ахуалдан
гөрі геосаяси құйтырқылықта жатыр деуге болмас. Сондай-ақ азаматтық
жүгенсіздіктен немесе саяси қарсылықтан гөрі экономикалық ахуалға көбірек
байланысты дeyгe де болмайды. Басқа да қисындардың көлденең тартылуы
мүмкін. Бұл орайда, әр тарапты себептердің болуы заңды.
Соңғы екі-үш онжылдықта біздер әлемдегі процестердің жаңа сатыға
көтерілгендігінің куәсі болып отырмыз. Бұл процесті біздер жаһандану деп
атап жүрміз.
Жаһандану теориясын бейнелеу мен сараптамастан бұрын, “жаһандану”
термині мен жаһандану процесі арасында айқындылықтың жоқ екендігін атап өту
қажет. Бұрын “жаһандану” ұғымы ғылымда дүние жүзілік тарихтың орнығуы (К.
Маркс), әлемдік жалпы адамзаттық өркениет (М.С. Горбачев, Ю.А. Замошкин),
әлем-жүйе (Э. Валлерстайн) секілді терминдермен көрсетілді, жаһанданудың
қазіргі таңда кең түрде қарастырылуына қарамастан, бұл ұғымға қатысты
біртектілік жоқ. Кейбір зерттеушілер жаһандануды ХХ ғ. соңғы он
жылдарындағы әлеуметтік трансформацияның жаңа типі ретінде бейнелейді.
Басқалары жаһандануды бірлік жолында адамзаттың өткен бүкіл қадамдары деп
түсінеді. Үшіншілер жаһандануды тұтас әлемді қалыптастырушы процестердің
барлығы деп ұғынады. Келіспеушіліктер жаһандану процесі мен ұғымдарын
түсінуде ғана емес. Бүгінгі таңда ең пікірталас тудырушы мәселе, бұл
жаһанданудың шегі. Оның қоғамның мәдени және саяси шағын жүйелерін қамту
қабілеттілігінде. Осыған байланысты бірнеше пікір бар. Мысалы, саяси ғылым
саласындағы танымал американдық профессор Самуэль Хантингтонның пікірінше,
экономика мен ақпарат саласындағы жақындасу, мәдени алшақтықты ушықтырып,
бұл ғаламдық және жергілікті деңгейдегі қақтығыстарға әкеліп соғуы мүмкін.
Басқа саясаттанушы Э. Валлерстайн, универсалды қолында және оның локальды
көрінісінде болатын, ғаламдық және локальды мәдениеттер арасындағы
диалектиканың бар екендігіне көңіл аударады. Батыс ғылымында өзге де
сценарийлер орын алған. Мысалы, У. Ганнерс бойынша, гомогенизация сценарийі
(мәдени унификация), сатурация сценарийі – бөтен, ең алдымен батыс
мәдениетімен қанығу, “перифершілік коррупция” сценарийі, яғни батыстық емес
аймақтарда батыс мәдениетінің құлдырауы және оның сол жерлерде бұрмалануы,
диалог және алмасу жолымен біртұтас мәдениеттің “пісіп жетілу сценарийі”
ықтимал. Алайда басым жағдайларда жаһандану деп біртұтас технологиялық,
ақпараттық және қаржы нарығының қалыптасуын ұғынады, онда ешқандай шекара
жоқ және әлем біркелкі болады.
Жаһандануды феномен және ұғым ретінде қарастыру тағы басқа сұрақ
тудырады – батыстық қазіргі заман қалған барлық әлемге үйлесе ме? Жаһандану
сыншылары одан қазіргі заман батысын батыстық емес елдер мен мәдениеттерге
еріксіз түрде енгізу элементін көреді. Үшінші әлем елдеріндегі модернизация
процесін сараптауы көрсеткендей, жаһандану бүкіл әлем дамуының әмбебап және
ортақ моделі болып табылмайды.
Халықаралық социологтар Ассоциациясының президенті А.Мартинеллидің
пайымдауынша, глобализация технология, қаржы, ақпарат саласындағы ғаламдық
тәуелсіздік пен қоғамдардың, саясат пен мәдениеттің тұрақты бөлінуі
арасындағы қарама-қайшылық шиеленісін өршітеді. Жаһандану басқарудың жаңа
формаларын талап етеді. Мартинелли қазіргі заман жаһандану процесін
реттеудің үш негізгі преспективаларын атайды: ынтымақтастық этосымен бірге
халықаралық мемлекеттік ұйымдардың либералды интернационализмі; ұлтаралық
бірлестіктердің жаңа әлеуметтік қозғалысының радикалды республикалық рухы;
мульти-азаматтылықтың космополиттік жобасы.
Жалпы, жаһандану туралы дискуссияларды төрт дискурсқа шоғырландыруға
болады: аймақтық немесе өркениеттік, академиялық, идеологиялық және
жыныстық ерекшеліктер мәселесін қозғайтын дискурс.
Аймақтың немесе өркениеттік дискурсқа, глобализацияға басты көңіл
бөлінбейтін дискурстар жатады. Бұл жерде келесідей мәселе көтеріліп отыр,
үшінші әлемнің көптеген елдерінде ең алдымен нақты өркениеттер мен
мәдениеттердің ерекшелігін ескеретін жеке ерекше тұжырымдама жасау
қажеттілігі белсенді түрде талқыланады. Жаһандану теоретиктерінің өздері
Үшінші әлем елдерін сараптау мен бейнелеудің осы елдер ғалымдарының осы
тектес ұмтылыстарын локальды теориялар мен тұжырымдамалар деп анықтайды.
Сонымен бірге жоғары дамыған елдер авторларының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.