Прокуратура органдарының экологиялық қызметiнiң құқықтық реттелуi, түсiнiгi мен жалпы сипаттамасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кiрiспе 1
I Бөлiм Прокуратура органдарының экологиялық қызметiнiң құқықтық реттелуi,
түсiнiгi мен жалпы сипаттамасы 3
1.1 Прокуратура органдарының экологиялық қызметiн құқықтық реттеудiң жалпы
түсiнiгi 3
1.2 Прокуратура органдары экологиялық қызметiн құқықтық реттеуддiң
әдiстерi 11

Кiрiспе

Қазақстан республикасының 1991ж тәуелсiз ел болғаннан кейiн, жас
мемлекетiмiз үшiн күрделi тарихи кезең басталды. Нарықтық экономиқаға
бейiмделу елiмiздегi қоғамдық қатынастардың жан-жақты сапалы және сапасыз,
қолайлы және қолайсыз бағыттарда өзгерулерiмен сипатталады. Қолайсыз
жақтарын алып қарайтын болсақ, 1991-2002жж аралығында экологиялық қылмыстар
саны күрт өстi, нақтырақ алсақ бұл қылмыстардың сапалы сипаттамалары.
Елiмiзде құқыққа қарсы әрекеттердiң жаңа түрлерi қалыптасуда, қылмыстылық
ұйымдасқан сипатқа ие болды. Қылмыстық топтардың халықаралық байланыстары
кең тарауда, оның iшiнде қылмыстық ұйымдардың лауазымды тұлғалармен
сыбайластық қатынасқа түсу әрекеттерде орын алуда. Қ.Р-да экологиялық
қылмыстардың жекелеген түрлерi бүгiнгi күнде ұйымдасқан қылмыстың негiзгi
элементтерi ретiнде көрiнiс табуының қауiпi төнiп отыр. Пайдалабаған
ресурутардың мол көлемде болуы мемлекетiмiздiң тұрақтану кезеңiнде
қылмыстық iстерiнiң обьектсii болып табылуда тиiстi қылмыстық ұйымдарға
қолайлы жағдайды қазiргi кезде елiмiзге қажеттi капиталды тартуға
бағытталған лауазымды тұлғалардың асығыс қабылдаған шешiмдерi
қалыптастырылуда. Оған мылал: 1993ж Қазақстан республикасының экология және
биорисурс республикамыздағы қызыл кiтапқа енген сұңқар құстарын аулауды
көздейтiн 10 жыл мерзiмге жасалған екi жақты келiсiмiн алуға болады. Осы
екi жақты келiсiмге сәйкес ауланған сұңқар құстары кеден арқылы салық
салынбай өткiзiлуi жүйеге асты, сонымен қатар Сауд Арабиясынан келген
шетелдiк азаматтар тарапы Қазақстан Республикасында шетелдiк азаматтардың
Қазақстан республикасына келiп-кету ережесiн бұзылуы орын алды.
Жоғарда айтылған заңсыз аң аулау тек қана экология және биоресурстары
минстрлiгi рұқсатымен ғана емес, сонымен қатар Қазақстан Республикасы
сыртқы iстер министрлiгi де айтарлықтай деңгейде көрiнiс тапты Қызыл
кiтапқа енген құстарды заңсыз қудалағаны үшiн 1993-1994ж құқық қорғау
органдырының 114 шетел азаматтар ұсталған болатын. Бүгiнгi күнде бұл
көрсеткiш ұлғаюда десек қателеспеймiз.
Су жануарлырын заңсыз аулауда ұйымдасқан қылмыстың негiгi элементтерi
болып табылады. Балықтың құнды түрiнен заңсыз аулауды елiмiздiң аумағында
ғана емес, сонымен қатар тұрақты халықаралық қылмыстық жолдарды меңгеруде.
Интерпол (халықаралық полиция) мағлұматтары бойынша әлемдiк рынокқа әр жыл
сайын конрабандалық жолдармен 200 тонна уылдырық айналысқа түсуде. Бұл
көрсеткiш заңды түрде түсетiн уылдырық санынан 50 тонна артық.
Күрделi мәселе болып отырған жағдай ол Қазақстан Республикасы
аумағының шет мемлекеттерден заңсыз түрде улы заттарды соның iшiнде
радиоактивтi қалдықтарды көмуге алып келу қаупiнiң өсуiнде. Бүгiнгi күнде
Қазақстан Республикасы мола деген атқа ие, өйткенi оның аумағында әлемнiң
барлық атомдық державаларының радиоактивтiк қалдықтары көмiлген аумақтар
орын алды. Тек қана дамыған Батыс елдер тарапынан ғана емес (Ұлыбритания,
Канада, Германия, АҚШ т.б) сонымен қатар Ресей, Қытай тағы басқа
мемлекеттер тарапынан да елiмiзге радиоактивтiк қалдықтарды заңсыз әкелу
қаупi төнуде. Мысалы: Байқоңыр ғарыш айлағын келiсiм шарт негiзiнде
пайдалану барысында көрiнiс табуы мүмкiн.
Осының бәрi табиғат қорғау органдарының өзара келiсiп жұмыс
жасамайтындығын Қазақстан Республикасын өзге мемлекеттермен шекаралас
жерлерiнде кедендiк бақылаудың тиiстi деңгейде болмауын көрсетедi. Шетелдiк
iскерелерге радияктивтiк қалдықтарды өз елiнде жоюға қарағанда Қазақстан
Республикасы аумағында жерлеуге алып келуi өте тиiмдi болып, келетiндiгi
баршаға мәлiм.
Экологиялық қылмыстар белгiлi себептер бойынша, прокуратура
органдармен жалпы айтқанда барлық құқық қорғау органдарымен байқаусыз
қалуда.
Осының бәрi құқық қорғау органдырының экологиялық қызметiнiң
нормативтiк-құқықтық базасын одан әрi жетiлдiрудi қажет етуде. Соның iшiнде
прокуратура тарапынан қоршаған ортаның қорғау саласында бақылауда ғана емес
сонымен қатар қадағалауды ұйымдастыру. Табиғат қоғау прокуратура
органдарының жүйесiн жетiлдiрiп дамыту және қоршаған ортаны қорғау
саласындағы органдар арасында координациялық орган ретiнде прокуратура
органдарына көңiл бөлу.

I Бөлiм Прокуратура органдарының экологиялық қызметiнiң құқықтық реттелуi,
түсiнiгi мен жалпы сипаттамасы

1.1 Прокуратура органдарының экологиялық қызметiн құқықтық реттеудiң жалпы
түсiнiгi

Прокуратура органдарынң экологиялық қызметiн құқықтық реттеу
мәселесiне тоқталар алдында бiз жалпы құқық қорғау органдары түсiнiгiне
тоқталып өтейiк.Әдетте оларға сот органдары iшкi iстер министрлiгi және
прокуратура органдары жатады1. Бiрақ та, қазаргi кезде құқық қорғау
органдары жүйесiнде өзгерiстер орын алуда.Сонымен қатар құық қорғау ретiнде
қандай органдарды түсiну кере деген мәселелер орын алуда. Осыған қатысты
көрнектi авторлар көзқарастарын келтiрiп өтейiк:
Құқық қорғау органдары- А.А.Шнитковский көзқарасы бойынша заңмен
белгiленген құқық қорғау функцимяларыг жүзеген асыруға арнайы өкiлеттiлiк
бар мемлекеттiк органдар, өз функцияларын соттан тыс мәжбүрлеу, бiр жақты
билiктiлiк және әкiмшiлiк тәртiппен немесе қылмыстық iс жүргiзу заңнамасы
мен көзделген шарттарда2.
Н.А. Бекбергеновтың айтуынша: Құқық қорғау органдарын келесiдей
түсiнемiз, құқық қорғау функциясы басты болып табылатын құқықтық нормаларды
дұрыс қолдану мен сақталуының жағдайларын қамтамассыз ету бойынша арнайы
құзырет пен бөлiнген органдар.
Сонымен, құқық қорғау органдарын сипаттайтын негiзгi болып ол-құқық
қорғау функцияларын жүзеге асыру, құқық бұзушыларға қатысты арнайы заң
шараларды қолдану, қызметының құқықтық регламентациясы болып табылады.
К.Ф. Гудценко және М.Аковальев оларға бiрiншi кезекте сот органдарын,
прокуратураны, әдiлет органдарын, iшкi iстер органдарын, салық полициясын,
адвокатураны т.б. жатқызады.
А.Н. Бекбергенов көзқарасы бойынша, құқық қорғау органданына
конститутциялық кеңестi, сот, прокуратура, әдiлет органдары, адвокатура,
қылмыстың iзге түсу органдарын енгiзуге болады.
А.А. Шнитовский өз кездерiнде құқық қорғау органдарына, полиция және
арнайы қызмет органдарын жатқызады да соттар мен әдiлет органдарын бұл
тiзбекке қоспайды.
Сонымен, құқық қорғау органдарының бiздiң ойымызша прокуратура
органдарын, ұлттық, қауiпсiздiк органдарын, iшкi iстер органдарын, қаржы
полициясын жатқызуға болады.
Осы органдар тiзбегiнен экологиялық функцияны прокуратура, ҰҚК, кеден
комитетi, iшкi iстер органдарын жүзеге асырады. Экологиялық қызметтi жүзеге
асыратын құқық қорғау органдары тiзбегiн анықтағаннан кейi тиiстi қызметтiң
құқықтың реттелуiне мән берейiк.
С.С.Алексеев құқықтық реттеудiң жүзеге асуын құқықтық құралдар жүйесi
көмегiмен байланыстырады (заң нормалары құқытық қатынастар жекелеген
ұйғарымдар т.б). Құқықтық реттеу қоғамдық талапқа сәйкес дамуын көздейтiн
негiзде қоғамдық қатынастарға оларды реттеу, қорғау мақсатында нормативтiк
ұйымдастырушылық әсер ету.
В.М.Корельскии және В.Д.Перевалов көзқарастарына жүгiнсек құқықтық
реттеу дегенiмiз ол құқықтың (заңы) құралдар көмегiмен адамдардың жүрiс-
тұрыстарымен қоғамдық қатынастарға бағытталған әсер ету.
Құықтық реттеудiң ерекшелiктерi келесiдей болып келедi:
1.Құқықтық реттеу жалпыға мiндеттi нормалары арқылы жүзеге асады,
құқықтық реттеу жалпы алғанда мемлекеттiк реттеу болып табылады.
2.Құқықтық реттеу әрқашанда мемлекеттiк мәжбүрлеу күшiне сүйенедi.
3.Құқықтық реттеу барлық заңмен құралдар жиынтығын қамтитын белгiлi
бiр механизм әрекетiмен тығыз байланысты
Құқықтық органдардың эхологиялық қызметiн құқықтық реттеу түсiнiгiн
толық дәрежеде ашып қарастыру үшiн, құқық қорғау органдарының эхологиялық
қызметi түсiнiгiне жүгiнiуiмiз қажет.
Экологиялық функция анықтамасы Б.А.Мұхаметжановпен берiлген-дi:
Мемлекеттiң экологиялық функцмясы (ол мемлекет тарапынан мемлекеттiк
органдарының жүзеге асырылады) .
Қоғамның экологиялық қауiпсiздiгiн мемлекет қызметiмен қаматамасыз
етуге байланысты жүзеге асырылуы қажеттi, нақты бағдарлы заңнамалық
негiзделген бағыт.
Яғни, сот органдарының, ҰҚҚ прокуратура және кеден комитетiнiң
экологиялық функциялары құқық қорғау органдарының экологиялық қызметiнiң
құрамдас бөлiгi болып табылады. Өйткенi функция өз тұғырынан қызмет бағытын
көрсетедi.
Сонымен, құқық қорғау органдарының экологиялық қызметi-ол сот,
прокуратура, ұлттық қауiпсiздiк камитетi, кеден камитетi және iшкi iстер
органдармен экологиялық заңнамаларды қолдану бойынша экологиялық құқық
бұзушылықтың себептерiн анықтау, оның ескертулерiнiң ашылуын қамтитын
функциялар жиынтығы.
Құқық қорғау органдарының экологиялық қызметының жүзеге асырудағы
көмекшiлiк құқықтық құралдарының экология құқықтық нормалар болып табылады,
олар өз көрiнiсiн экологиялық заңнамаларды табады.
Құқық қорғау органдары экологиялық қызметiнiң құқықтық негiзiн
құрайды.
Қазақстан Республикасы Конститутциясы прокуратура органдарының
қызматiмен ұйымдастырылуының негiзгi принциптерiн анықтайды, Қ.Р. заңдары
және Қ.Р. президентiнiң заң күшi бар жарлықтары, қоршаған олртаны қорғауға
қатысатын әрбiр құқық қорғау органдарының қызметiн толығымен реттейтiн
ережелер тиiстi құқық қорғау органдарымен бөлiмшелерiне қатысты олардың
қызметi негiзгiн бекiтетiн оның iшiнде экологиялық тиiстi құқық қорғау
органдары басшылары актiлерi (бұйрықтар өкiмдерi). Заңдар және заңға сәйкес
актiлер табиғат обьектiлерiн қорауды реттейтiн және қоршаған ортаны
толлығымен алғана өз мазмұнында құқық қорғау органдарының табиғат қорғау
ережелерiн қамтиды.
Қ.Р-ның конститутциясының 63-бабы прокуратура органдарының басты
мақсаты анықталған- республика аумағында заңдардың, Қ.Р-сы президентi
жарлықтарының және де өзге де нормапивтiк құқықтыұ актылердiң дәлме-дәл әрi
бiркелкi қолдауын, жедел iздестiру қызметiн, анықтау мен тергеудiң,
әкiмшiлiк және орындаушылық iс жүргiзуде заңдылығын жоғарғы қадағалауды
жүзеге асырады1. Қ.Р-ның прокуратура туралы заңына сәйкес Қ.Р-сы
прокуратурасы- Қ.Р президентiнiң есеп беру мемлекеттiк орган республика
аумағында заңдарының Қ.Р-ның пезидентi жарлықтарының және өзге де
нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiрыңғай қолануына жедел-
iздестiру қызметiнiң анықтама мен тергеудiң, әкiмшiлiк және атқарушылық
iстер жүгiзудiң заңдылығының жоғары қадағалауды жүзеге асырады.
Прокуратура кез-келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөндеу
жөнiнде шаралар қолданылады, республиканың конститутциясының заңдарына
қайшы келетiн заңдары өзге де құқықтық актiлерге наразылық жасайды, сотта
мемлекеттiң мүддесiн бiлдiредi сондай-ақ заңда белгiленген жағдайларда
тәртiппен шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады2.
Қ.Р-ның пркуратурасы қызметiнiң ұйымдастырылуы мен тәртiбi және
прокуратураның өкiлеттiктерi Қ.Р конститутциясы мен Қ.Р-ның прокуратуры
туралы заңдары мен хылықарлалық шарттары, сонымен қатар Республика бас
прокуратура бұйрықтармен анықталады. Қаз ССР- дiң табиғи қоршаған ортаны
қорғау туралы заңында 18 маусым 1991 жылында қабылданған 60 бап экологиялық
заңнаманы қолдану механизмiнде қолдануы туралы бекiтiлген – табиғатқорғау
заңнамасын барлық минстрліктермен, ведомстволармен, кәсіп орындармен,
ұйымдармен барлық бақылаушы органдармен жергілікті әкімшілктермен қоғамдық
ұйымдармен лауазынды тұлғалармен азаматтармен біркелкі әрі нақты сақталуына
жағарғы қадағалауды жүзеге асырады делінген1. Бiрақта Қ.Р-ның 15 шiлде 1997
ж қабылданған қоршаған ортаны қорғау заңында тиiстi ерекше өз көрiнiсiн
тапқан жоқ. Прокуратура органдарының алдына қойған мiндеттерiнiң кең
дәрежеде талқылаған, келесiде қортынды шығаруға болады. Прокуратура
функциясына қоршаған ортаны қорғау қызметi ретiнде қамтылады. Қ.Р Бас
прокурор 1-бұйрығында адам мен азамат құқықтары мен бостандықтарынң заңды
тұлғаларының мемлекет мүдделерiнiң сақталуына пркурорлық қадағалауды
ұйымдастыру туралы айтылған. Адам мен азаматтық құқықтары мен
бостандықтарының заңды тұлғалардың мемлекет мүдделерiнiң сақталуына
прокурорлық қадағалауды жүзеге асыруды басты болып қоршаған ортаны қорғау
заңдылыған сақтайды, табиғи ресурстарды насананы қадағалауды жүргiзу болып
табылады2.
Прокуратура туралы заңы прокуратура органдары жүйесiнде
мамандындырылған прокуратара көрсетiп өткен. Өз кезеңiнде тиiстi ереже
заңнамалық денңгейде бекiнiс тапты, табиған қорғау прокуратураларын
ұйымдастыруға рұқсаттың болуы.
Тиiстi прокуратуралардың қалыптасу негiзi ретiнде ҚазССР Жоғарғы
Кеңесi Төралқасының қауызында көрiнiс тапқан,ҚазССР прокуратура
органдарывның бiртұтас жүйесiн ұйымдастыру олардың дербстiгi мен
тәуелсiздiгiн қамтамасыз ету туралы 6 желтоқсан 1991 жылы3. Ол жерде
келесiдей жағдай айтылған, ҚазССР прокуратура органдарының жүйсiн
республика прокуратурасы, облыыс прокуратуралары, Алматы қаласы прокур,
Алматы облыстық прокур, Батыс Қазақстан көлiк прокуртурасы, қала және
аудан пркуратуралары көлiктiк, табиғат қорғауң, су және өзге де
мамандандырған прокуратуралары. Қазақстан Республикасы (ҚР прокуратурасы
туралы) ескi заңында, 17 қаңдар 1992ж1. Көрсетiлген прокуратура
органдарының бiртұтас жүйесiн құрайды: бас прокуратура, облыс прокур,
Алматы қаласы прокур, ауданаралық, аудандық, қалалық және оларға
теңестiрiлген мамандандырылған прокуратуралар.
Алғашқылардың бiрi болып Шығыс Қазақстандық, Жамбыл, Қызылорда Семей
және Шымкент тавбиғат қорғау ауданаралық прокуратуралар ұйымдастырылды.
16 сәуiр 1992 ж. Бас прокуратурор мен табиғат қорғау прокуратуралар
жұмысын ұйымдастыруды одан әрi жетiлдiру бойынша қосымша шарулар туралы
бұйрыққа қол қойылды, ол жерде ауданаралық табиғат қорғау прокуратуралары
туралы Үлгiлi Ереже бекiтiлдi.Тиiстi бұйрыққа сәйкес Орал, Атырау және
Маңғыстау су прокуратуралары, ауданаралық табиғат прокуратураларына қайта
ұйымдастырылды, бұл тұрғыда оларға тиiсты облыстар территориясында табиғат
қорғау заңнамасының орындауында қадағалауды жүзеге асыру мiндетiн жүктей
отырып облыс пркуратураларына тiкелей бағыныштылыған бекiтiп отыр.
Жезқазған және Алматы облысы территорияларында қадағалауды жүзеге
асыра Балқаш табиғаи қорғау прокуратуралары туралы Ережн Бекiнiсiн табады,
Көкшетау мен Целиноград облысы территориясында қадағалауды жүзеге асыратын
Боровстiк (Боровской) Табиғат қорғау пркуратурасы туралы Ережеде.
Бүгiнгi күнге дейiн Қ.Р-да 14 табиғат қорғау пркуратуралары қызмет
еттi. Жоғарыда айтылғандармен қатар Қарағанды, Ақмола, Алматы ауданаралық
табиғат қорғау прокурутуралары жұмыс жасауда. Табиғат қорғау
прокуратуралары қызметi ауданарылық табиғат қорғау прокуратуралары туралы
Үлгiлi Ереже негiзiнде дайындалған ережелерге сәйкес жүзеге асырыылады.
Үлгi Ережеге сәйкес ауданаралық табиғат қорғау пркуратураларына
бекiтiлген территорияларға халық шаруашылығы саласындағы, өндiрiстiк және
өзге де шаруашылық аумақтағы нақты табиғи об ьектiлерге қатысты қоршаған
орта мен табиғи ресурстардың нысаналы пайдалану туралы заңнамасының
бiртұтас әрi нақты орындалуына жоғары қадағалауды жүргiзу жүктелдi. Сонымен
қатар оларға өз құзiреттер шегiнде айтылып кеткен заңнамалар ережелерiнiң
бұзылуына қатысты ескерту, анықтау, алдын- аду және уақытылы жою шараларын
қолдану, заңмен белгiленген жауапкершiлiкке кiнәлi субьектiлердi тарту және
зиян орнын толтыру мiндетi жүктелдi.
Табиғат қорғау прокуратуралары өз қызметiнде Қ.Р заң актiлерiн
бұйрықтарды, қайыр бас пркуроры нұсқаулары мен инструкцияларын жергiлiктi
органдарға тәуелсiз. Нақты табиғат қорғау пркуратурасы туралы ережесiн
басшылыққа алады.
Ауданаралық табиғат қорғау прокуратуралары өздерiне жүктелген
мiндеттерге сәйкес келесi бағыттарда қызмет жасады:
1) заңды және жеке тұлғалар тарапына табиғат қорғау заңнамасын
орындалуына қадағалау. 2) табиғат қорғау пркуратураларымен қозғалған iстер
немесе олармен тексеруге берiлген материалдар болйыынша IIО-ментанықтама
және алдын ала тергеу барысында заңнаманың сақталуына қадағалау.3)табиғат
қорғау прокуратуралармен сотқа жөнелтiлген қылмыстық, азаматтық және
шаруашылық iстер бойынша соттардың үкiмдерiнiң шешiмдерiнiң,
анықтамаларымен қаулылыары негiздiлiгi заңдылығына қадағалау.
Қоршаған орта заңдарының орындалуына тадиғат қорғау пркуратуралвары
қадағалау борйынша жұмысиарын аудандық және тронаспорттық пркуратуралармен,
өзге де құқық қорғау органдармен, жергiлiктi өкiлдi және атқарушы
органдармен, табиғат қорғау органдармен және қоғам мен бiрiгiп жұмыс
атқарады.
Ауданарылық табиғат қорғау пркуратурасын Қ.Р Бас прокурормен бес жыл
мерзiмге тағйындалған прокурор басқарды. Ол коллектив жұмысын ұйымдастырды,
қызметкерлер арасында мiндеттердi, iстердi, материалдарды бөллiп отырды,
қызметте жұмыс әдiсiн жетiлдiруге белсендi қатысты, бағынышты
қызметкерелердiң iскерлiк деңгейiн жетiлдiру жұмыстарын ұйымдастырды,
прокуратураға жүктелген мiндеттердi орындпау бойынша жеке жауапкершiлiкте
болды.
Прокурор орынбасарлар, аға көмекшiлерiмен көмекшiлердi қызметке алуға
құқықты болды. Ережеде сонымен қатар табиғат қорғау прокуратуралар штатына
аға тергеушiлерiмен тергеушiлер қызмет жасай алды, бiрақта прокурутура
органдарын қайта ұйымдастыруға байланысты тиiстi лауазымдық шеңбер жойылды.
Жоғарыда ацтылғман ережеде табиғат қорғау прокуратура
қызметкерлерiнiң құқыөтарымен мiндеттерi толық дәрежеде анықтаолған жоқ,
соған байланысты Үлгi Ереже өзгертулердi енгiзудi талап еттi.
Табиғат қорғау прокуратуралары табиғат қорау iсiне айтарлықтай үлес
қосты.
Өкiнiшке орай 11 ақпан 1999ж №5 Бас прокурор бұйрығы бойынша .Қ.Р
президентi жарлығының 22 қаңтар 1999ж, Қ.Р мемлекеттiк органдар жүйесiн
одан әрi тұрақтандыру шаралары туралы табиғат қорғау прокуратуралары
тарқатылды.

1.2 Прокуратура органдары экологиялық қызметiн құқықтық реттеуддiң әдiстерi

Құқыққорғау органдарының экологиялық қызметiн тереңiрек зерттеуде
құқыққорғау органдарының өз құзiретiн жүзеге асырудағы құықтық реттеу
әдiстерiмен мәселесi басты орын алады
Заң әдебиеттерде құқықтық реттеу әдiсi түсiнiгiмен құрылысына арналған
көптеген зерттеулер жүргiзiлдi.Терең әрi жан-жақы анализ Н.Б.Мұхитдиновпен
жүргiзiлген деуге болады.Ол келесiдей негiздi дұрыс айтады : құқық
теориясында құқықтық реттеу әдiсi түсiнiгiнде жалпы қабылданған анықтама
жоқ. Бiрiншiлерi оны жүрiс-тұрыс ережелерi құқықтық нормаларда белгiлеу
немесе санкциялауда көредi, екiншiлер қоғамдық қатынас субьектiлерiнiң
жағдайынан көредi, олардық қатынастар мазмұны заңи қамтамассыз етiлу
нысандарында1.
Көптеген авторлар көзқарастары құқықтық реттену әдiсi дегенiмiз ол
заңи нормалар жиынтығы негiзiнде өзiне керек жүрiс-тұрiсты қамтамассыз
етуде қолданатын әдiс дегенге келiп тоқталды.
Құқық реттеу әдiсi ерекшелiгi жайлы сөз қозғалғанда оның екi немесе
оданда көп аспектiлерiн ескерген жөн. Кейбiр актiлер құқықтық реттеудiң
жалпы және салалық әдiстерiн көрсетiп өтедi2.
Жалпы немесе құқық әдiсiн толлллығымен алғанда,- ол қоғамдық
қатынастарға құқықтың маңызды элементтерi болып табылатын оның спецификалық
юридикалық құрамдас терiн қамтитын кешендi жинақталған түсiнiк.
Салалық әдiс- ол қоғамдық қатынастарға салалық құықтық әсер ету
ерекшелiгiн бейнелейтiн заңи әдiстер, құралдар, жолдары, олар тиiстi құқық
саласымен реттелетiн қатынастар субьектiлерiнiң жүрiс-тұрыстарына қажеттi
және мiндеттi болуы сипатын қалыптастыруға бағытталған1.
1. Әр құқықтық институт өзге институттарда қайталанбайтын қатынастарға
қарай ерекшеленедi.
Мысалға: экологиялық, құқық инстиуттары әртүрлi - қоршаған ортаны
пайдалану мен қорғау саласында мемлекеттiк басқару және жерлердi
пайдалану мен қорғаудың құқықтық режимi.
Бұл жерден бiрiншiде императивттiк нормалар басым орын алады,
яғниқұқықтық әдәсте де өкiмдермен тиым салу үлесi ерiктiлiкке қарағанда
басым.
Құқық қорғау органдары экологиялық қызметiнiң құқықтық реттеу
әдiстерiн, экологиялық қызметiн жүзеген асыру процесiнде құқық қорғау
органдарымен қолданылған әдiстерден адырата бiлу керек.
Өйткенi реттеу екi бөлек деңгейлерде жүзеге асады. Бiрiншiден заңды
және жеке тұлғарадың шаруашылқ қызметiнде қалыптасатын экологиялық
қатынастардың реттелуi. Екiншiден құқық қорғау органдары экологиялық
қызметi барысында қалыптасатын қатынастар реттелуге жатады.
Бұл екi әлеуметтiк түрлердiң байланысы келесiден бейнеленедi:
бiрiншiлерi ұйымдастыратын қатынастар төменгi әлеуметтiк байланыстар
негiзiн бейнелейдi, екiншiлерi олардың үстiңгi ұйымдастырушылық
қатынастар деңгейдегi туынды қосымша қатынастар2.
Экологиялық қызметтi құқықтттық реттеу әдiсi дегенiмiз,-ло құқық
қорғау органдары экологиялық қызметiн реттеу мақсатында тиiстi органдарға
мемлекет тарапынан әсер етудiң құқықтық әдiстерi, тәсiлдерi, құралдары.
Бұл жерде басым орынды басқару әдiстерi- суординация және билiктi
бұйрыұ, мiндеттi үкiмдер, бекiту, келiсiмдiлiк әдәстерi. Сонымен бiрге
соңғы кезде координация әдiстерi жиi пайдалануда (негiзiнен қоршаған ортаны
қорғау саласында құқық қорғау органдарынң бiрлескен шараларын ұйымдастыруға
байланысты) және де ұсынбалы әдiстер. Сонымен қатар ынталандыру әдiстерi де
қолданыс табады.
Экологиялық қызмет әдiстерi құқытық және құқықтық емес болуы мүмкiн.
Соңғысына идеологиялық әдiстермен – тәсiлдердi жатқызуға болады-әр түрлi
нысандағы үлiт және насихат тәрбие.
Құқыққорғау органдары экологиялық қызмiнде олармен экологиялық
қызметтi құқықтық реттеу әдiсiн құрайтын тәсiлдер қолданылады- мiндеттi
өкiәлдер, тиым салк ережелерi, санкциялау, рұхсат беру және т.б.олар әрбiр
құқық қорғау органдарының өзiндiк тәсiлдерiнде нақтыланады.
Құқыққорғау органдары экологиялық қызметi әдiстерiмен тәсiлдерiн
қараситырып өтейiк, сонымен бiрге осы қызметтiң негiзгi бағыттарын бөллiп
көрсетейiк.
Прокуратура органдарын ұйымдастырумен қызметi принциптерiн Қ.Р.-
Прокуратурасы туралы заңында көрiнiс тапқан.
Прокуратураның қандайда болмасын билiктен және лауазымды тұлғалар
тәуелсiздiгi және оның қызметiне араласпаушылық оның табиғат қорғауға
қатысатын құқық қорғау органдар жүйсiндегi орынын анықтайды экологиялық
экологиялық қолайсыз жағдайда экономикалық мүдделердiң экологиялық
мүдделерден басым болуында.., ластаушы iрi кәсiпорындарды жергiлiктi
органдардан тәуелсiз негiзiне байланысты жауапкершiлiкке тартуда басты орын
алады. Өйткенi тиiстi органдар көп жағдайда зиянды қызметке тиым салудан
құқыққорғау органдарына кедергi жасайтыгы бiзге мәлiм.
Прокурорлық қадағалау актiлерiнiң барлық органдарға, ұйымдарға,
лауазымды тұлғаларға және азаматтарға мiндеттi болуы экологиялық
заңнамаларды бұзушыларға қарсы қажеттi қару болып табылады. прокуратура
тарапынан заңдардың орындалуына қадағалаудың құқықтық құралдары
жетiлдiрiлуде ал олардан бас тарту сот жүйесiнiң жеткiлiксiз жағдайында,
мемлекеттiк бақылаудың тиiмсiз жағдайында мемлекеттiң заңдылықты
азаматтардың құқытарымен бостандықтарын бекiтуiне және мемлекет пен қоғам
өмiрiнiң бiртұтастығының бұзылуына әкелуi мүмкiн1.
Тиiстi құқықтық құралдарға наразылық қаулы, ұйғарым өтiнiш, санаулы
нұсқау ұсыныс заңға түсiндiрме беру жатады
Қоршаған ортаны қорғау саласында прокурорлық әсер ету (реагирование)
шараларының кең тараған түрi ұйғарым, наразылық өкiм болып табылады. Тиiстi
шаралар жылдан-жылға көбеюде. Прокурорлар тарпынан тиiстi органдарға
енгiзiлдi: 1990ж- 1.07. ұйғарым, наразылықпен үкiм 1991ж-1.93., 1992ж-
1.463, 1993ж-1.458,1994ж-1.9792.
Наразылық мемлекеттiк органдар және лауазымдық тұлғалардың заңға қайшы
келетiн нормативтiк құқықтық актiлерге шешдерiмен әрекеттерiне қатысты
шағарады. Наразылық жоғарыда шешiмдердi қабылдаған органға және жоғары
тұрған органға берiледi. Наразылықта прокурор заңға қайшы келетiн актiнiң
күшiн жоюда немесе оның консититутцияға сәйкестендiруiн талап етедi.
Наразылықты табиғат қорғау заңдылығының бұзылуы, орындалмауы заңы
фактiсiн көрсетедi бұзылған заңның бабына сiлтеме жасалады.
Прокурор наразылығы тиiстi орган және лауазымды тұлғамен он күн
мерзiмде қаралуға жатады. Орган немесе лауазымды тұлға прокурорға
наразылықты қару жайлы хабар ету керек. Соңғы жылдары наразылық бiлдiрiлген
және күшi жойылған заңсыз құқықтық актттiлер шешiмдер және әрекеттер саны
күрт өстi.1997ж .1990ж қарағанда пркурорлармен енгiзiлген наразылықтар саны
төрт есе көбейдi (401 наразылық 100 қарағанда) наразылықтар әртүрлi заңсыз
құқықтық актiлерге берiледi. Құқыққорғау органдары қаулыларынан әкiмшiлiк
шеiмдерiне дейiн мысалға, Атырау табиғат қорғак прокуратурасымен 1997ж
жүргiзiiлген тексерiс қортындысы негiзiнде 29 материал бойынша заңсыз
қаулыларға наразылық бiлдiрiлдi жжәне заңсыз су шаруашылығымен айланысу
фактiсi бойынша қылмыстық iстер қозғалды заңсыз шешiм қабылану жағдайлары
жергiлiктi атқарушы органдармен де көрiнiс табады.
Мысалға 1997ж прокурор наразылығы бойынша Балқаш қаласы көпшiлiгi
жойылды. Тиiстi шешiм бойынша табиғат қорғау заңнамасы бұзылған кезде
лауазымды тұлғалар тарапынан актiлер, хаттамалар және қаулылар қабылданбай-
ақ айыппұл салу құқық көзделген.
Сонымен қатар Атырау облысы әкiмi шешiмiне 04.05.97 наразылық
бiлдiрiлдi. Тиiстi шешiмге сәйкес балық аулаумен балықты ұстаумен
айнылысатын табиғат пайдаланушылар меншiк нысанына қарамастан мiндеттi
негiзде аулаған балықтан сонымен қатар өңделуге алынған балықтан түскен
сомадан және меоиоративтiк жұмыстапға төлемдер енгiзу –7,5% және балық
шаруашылығы зерттеулерге -2,5 % мұндай шешiммен бiр мезгiлде үш
нормативтiк акт ережелерi бұзылып отыр. Қ.Р жануарлар дүниесiе қорғау
өсiмiн молайту және пайдалану туралы заңының 31-б , Қ,Р үкiметi қаулысы
Қ.Р ауылшаруашылық минстрлiгi құрамындағы балық шаруашылығы комитетi
сұрақтары19.05.95ж және Қ.Р эканомика салалары бойынша жоғарғы қайнар
көздердiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төленетiн төлемдердi есептеу,
алу және енгiзу туралы 07.08.02.ж прокурор наразылығы бойынша көрсетiлген
әкiм шешiмi жойылады.
Прокурорлар өз құзiретi шегiнде қоршаған ортаны қорғау саласында
заңнаманың бұзылуын қалпына келтiру бойынша экологиялық қылмыстармен құқық
бұзушылықтарға жасалуына септiгiн тигiзетiн себептер мен жағдайларды жою
бойынша үкiм бiлдiре алады.
Өкiм анықталған құқықбұзушылықтар бойышша жасалған тексерiс және
бiрнеше тексерiс қорытындысы және оған тигiзетiн себептер мен жағдайлар
негiзiнде бiлдiрiледi.
Өкiм лауазымды тұлғамен немесе органмен бiр ай мерзiм iшiнде қаралуға
тиiс, прокурор үкiмдi қарау кезiнде қатысуға құқылы. Өкiмдi қарау
қорытыныдылау мен қолданылған шаралар бойынша прокуратураға хабарлайды.
2002 ж. Бас прокуратурамен жүргiзiлген тексерiс қортындысы негiзiнде
премьер-министрге экология және биоресурстар министрлiгi және өзге де
лауазымды тұлғалармен ҚР-ы Жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және
пайдалану туралы Заңын бұзған бойынша үкiм енгшiзiледi.
Тексерiс барысында анықталды, Экология және биоресурстар министрлiгi
2001 ж. алу кезеңiнде он жыл мерзiмге ҚР Қызыл кiтабына енген сұңқар
құстарын аулауға қатысты Сауд Арабиясымен келiсiмге отырады. Заң бұзу
негiзiнде халықаралық Қазақстандық-Сауд Арабиялық қайырымдылық қоры
құрылады. (ҚазСАҚ) Оның құрамына шет елдiктермен қатар экология және
биоресурс министрi, оның орынбасары және министрлiктiң өзге де қызметшiлерi
кiредi. Тиiстi қорға республика аумағында жануарлар дүниесiн пайдалануға
және елден тыс жерде фаунаның жекелеген түрлерiн шығаруға заңсыз жеңiлдiк
берiледi. Кеден тарифтерi мен алымдар туралы заңына қайшы негiзде
республикадан ұрланған сұңқар құстарын кеден алымын төленбей шығарылады.
Жер заңы нормаларына қайшы негiзде қор атына жер учаскелерi берiлiп
бекiтiледi. ҚР-да шет ел азаматтарының жүрiп-тұру ережесi нормалары
бұзылуы негiзiнде қорда жұмыс iстейтiн шет ел азаматтары республика
территориясына ешбiр тексерiссiз кiретiн болған, ҚР аумағынан жүзден астам
қызыл кiтапқа құстарды аулау мен шығаруға рұқсат берiлген. Қор есебiне бес
жүз мың АҚШ долларын аудару бойынша мiндетiн Сауд Арабиясы орындамады.
Сонымен қатар ҚР-сы экология және биоресурстар министрлiгi мен сыртқы
iстер министрлiгi қызыл кiтапқа енген өзге де жыртқыш құстарды шет ел
азаматтарына аулауға рұқсат берiледi.
Өнiм де бас прокурормен келесi негiздер ұсынылады, заңға қайшы келетiн
құқықтық актiлердiң күшiн жою, жануарлар дүниесiн қорғау мен пайдалану
заңнамасын бұзғаны үшiн экология және биоресурс министрiн жауапкершiлiкке
тарту, ҚазСАҚ-нан мүшелiктен шығуға, ҚР-да шетел азаматтарының жүрiп-тұру
ережесi талаптарының сақталуына қадағалау жасауды iшкi iстер министрi
тарапынан күшейтудi сұрау: республикамыздың жануарлар дүниесiне бағытталған
қол сұғушылықтарды алдын алу жұмыстары мен олармен күрес жүргiзудегi
көпшiлiктердiң жоғарыда көрсетiлген лауазымды тұлғаларымен күшiн жоюды
ұсыну[1].
Прокурор қаулысы заңның бұзылу сипатына қарай шығарылады. Ол қылмыстың
iстi қозғау, тәртiптiк өндiрiстi, әкiмшiлiк құқын бұзушылық өндiрiсi туралы
қаулы болуы мүмкiн. Тиiстi қаулылар оған құзiретi бар органдармен
орындалады немесе заңмен белгiленген мерзiм iшiнде лауазымды тұлғалармен
де, ал кейбiр жағдайларда прокурормен белгiленген мерзiм iшiнде қарау
қортындысы бойынша кешiктiрмей прокурорға хабарланады.
Жауаптылыққа тарту туралы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.