Юстинианның Институцияларының анықтамасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Юстинианның Институцияларының анықтамасы. Юстинианның Институцияларында
міндеттеме келесі түрде анықталады:
Міндеттеме – біздің мемлекеттік құқығына сай сондықтан біздің
бірдеңені орындауға міндеттейтін құқықтық байлам.
Бұл анықтамада шектеулікті, байланғандықты, тіпті қысымды
(adstringere) білдіруге бағытталған синонимдердің көптігі көзге түседі.
Оған қоса, түпнұсқада “орындалу” сөзіне “solvere” – шешу сөзі сәйкес
келеді.
Берілген анықтаманың nostrae civitatis iura-ға сілтейтіндігіне
байланысты, бұл жағдай Юстинианның Институцияларындағы сақталған анықтама,
көне римдік-ұлттық цивильдік құқықтың жаңғырығы болып келеді деген
қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Римдік құқықтың ерте кезеңдерінде XII
кесте заңдары бойынша, несие беруші төлемсіз қарыздарды белгілі салмақты
нақты жіппен немесе арқанмен байласа (vincit aut nervis aut compedibus XV
pondo), б. з. д. 326 ж. Петелий заңы бойынша қарыз болған адамға кісен салу
алынып тасталды. Нақты кісендер классикалық Римде эволюцияға ұшырады да,
құқықтық байламаларға – iuris vinculum – айналды. Классик-заңгердің зерек
зердесі жаңалау және байлардың мүдделеріне көбірек сәйкес келетін несие
берушінің мүдделерін қорғайтын әдістер табады.
280. Павелдің анықтамасы. Жоғарыда келтірілген Юстинианның
Институцияларының анықтамасы құлдық қоғамның ерте кездеріндегі
міндеттеменің көне түсінігін оятса, Павелдің анықтамасы істің мәніне
көбірек жақындатады:
Міндеттеменің мәні қайсыбір затты, немесе қайсыбір сервитутты біздіңкі ету
емес, біреуді біздің алдымызда бірдеңені беруге немесе жасауға немесе
пайдалануға беруге мәжбүрлеу.
Бұл анықтамада затқа құқықтың және амалды орындауға құқықтың бөлінісі
келтіріледі.
281. Затқа талапарыз және жеке талапарыз. Бұл затқа құқықтың,
біріншіден меншіктеу құқығының бір жағынан және талап ету құқығының екінші
жағынан дәстүрлі айырмашылығы, құқықтың нақты табысы болды. Бұл бөліну осы
мысалдарменмен, бірақ басқа түрде - талапарызды қорғау түрінде, одан да
бұрын Павел Гаймен келтірілген:
Затқа талапарыз біз денелік зат біздікі немесе қайсыбір құқық [мысалы,
сервитуттар] біздің меншік екені туралы талапарыздық шағым берген кезде
орын алады.
282. Міндеттеменің мәні. Жоғарыда келтірілген Павел міндеттемеге
беретін анықтаманың екінші ерекшелігі - Павел міндеттеменің мәні ұғымын
ашады. Оның мәні: міндетті адам dare, facere, praestare: беру, жасау, ұсыну
керек екендігінде. Бірақ praestare сөзінің мәні даулы болып келеді;
кейбіреулер praestare – жауапкершілік арқалау (praes stare) деп аударады.
Кейінгі құқық классикалық үшбірдей dare, facere, praestare-ні біріктіретін
терминді іздеу бағытында жүрді. Жоғарыда келтірілген үзіндіде Юстиниан
Институциялары solvere – шешу, төлеу, орындау сөздерін қолданады. dare,
facere, praestare сияқты міндеттеме мәні ұғымы римдік құқықта кең тараған
екендігі туралы Гай куәләндіреді:
Жеке талапарыз біздің басқа біреуге оның бірдеңені беруін, жасауын,
ұсынуын талап етуімізден туындайды.
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай келе, классикалық Римнің құқығы бір
жағынан, затқа талапарызды және жеке талапарызды айырды, екінші жағынан,
міндеттеме мәні туралы ұғымды қалыптастырды. Екі жағдай да Ульпианда
ашығырақ берілген (Павелдің замандасы):
Затқа талапарызбен біз басқа біреу иеленіп жүрген біздің затымызды
қайтарып аламыз; бұл талапарыз әрқашан осы затты иеленіп жүрген тұлғаға
қарсы болады. Жеке талапарыз біз өзімізге қатысты бір амал орындауға немесе
беруге міндетті адаммен соттасқан кезде орын алады; ол талапарыз әрқашан
берілген тұлғаға қарсы болады.
Міндеттемелердің пайда болу көздері.
Негізгі бөліну. Гай міндеттемелердің негізгі екі топқа (summa divisio)
бөлінуін келтіреді:
Міндеттемелердің негізгі бөлінуі екі түрге келтіріледі, нақты айтсақ
әрбір міндеттеме не контракттан, не деликттен пайда болады.
Контракт деп цивильді құқықпен мойындалған және талапарыз қорғанысымен
камтамасыз етілген келісім танылды; деликт деп рұқсат етілмеген, нұқсан
келтіретін іс әрекет айтылатын.
Дигесттерде келтірілген Гайдың басқа шығармасында контрактпен және
деликтпен қатар, Дигесттің сол титулында fr. 5-те ашылатын квази-контракт
және квази-деликт деп аталатын, ex variis causarum figuris, демек әртүрлі
негіздерден пайда болатын міндеттемелер пайда болады.
Міндеттемелер көздерінің төртмүшелі бөлінуі. Юстинианда міндеттемелер
негіз бойынша төрт көзге келтіріледі: контракттар, квази-контракттар,
деликттер, квази-деликттер (1. 3. 13. 2). (Бұл туралы толығырақ 428-432
і.б.).
Міндеттеме заты.
Заты species және genus болатын міндеттемелер. Міндеттеме мәні деп,
біз көргендей қарыздардың іс-әрекетін түсінеді, олар: заттарды беру, ақшаны
төлеу, қызмет көрсету, жұмыс орындау, қысқасы: dare, facere, praestare.
Міндеттеменің мәнін және затын жиі араластырады. Бірақ заты болып,
келтірілген мысалдарда көрсетілген, міндеттеме таралатын объектілер –
заттар, ақша, қызмет, жұмыс болып табылады деген тұжырым басым болып
келеді.
Міндеттеме заты жеке анықталуы мүмкін (species), мысалы, Стих құлы
сатылды, тускуландық имение, немесе ол рулық белгілермен (genus) анықталуы
мүмкін, мысалы, шарап, дән, май сатып алынды. Бұл екі түрлі
міндеттемелердің үлкен айырмашылығы міндеттемені орындау кезінде көрінеді:
міндеттеменің жеке затының өлуі орындауды мүкін емес етеді, ал рулық
белгілермен анықталған міндеттеме затының өлуі, қарыздарды міндеттемелерден
құтқармайды. Бұл орта ғасырларда осының салдарынан пайда болған заңгерлік
мақалмен білдіріледі: “genus perire non censetur” (рулық белілермен
анықталатын заттар өлмейді).
Ақшалық міндеттемелер. Рулық белгілермен анықталатын міндеттеме
затының ерекше түрін ақша құрайды. Міндеттеменің бұл затының ерекше
мағынасы, несие беруші өзінің талап ету құқығын күштеп орындаған кезінде
білінеді.
Гай бізге хабарлағандай (4.48), сот формулярлы процесте бұрынғы болған
тәртіпке қарамастан, талас болып жатқан заттың өзін емес, осы заттың
ақшалай бағасын төлеуге міндеттеді.
Осыған сәйкес тағайындау (кондемнация) формуласы ақшалай тағайындау
жайлы сөйледі, мысалы: “quanti ea res erit, tantam pecuniam iudex condemma”
– “бұл зат қаншаға бағаланса, сот, сонша ақшаны тағайында” (79 п.). Ақша
орындауды толық ауыстырады; қарыздардың күнәсінен орындаудың мүмкін
еместігінде және орындаудың кешігуі жағдайында шығындар ақшалай
тағайындалады. Аквилийдің заңы бойынша (б.з.д 289 ж. шам.) мүлікке (құлға,
жануарға және басқа да мүлікке) заңсыз жасалған қиянат, ақшалай төлем
түрінде өтеледі. “Tantum aes domino dare damnas esto”: “иесіне осынша мыс
беруге міндетті болсын” (D. 9. 2. 2).
Ақша. Құндылық өлшемі ретінде, ақшаның ең көне түрі Римде мал болды
(pecunia – pecus, мал сөзінен). Содан соң ақша функциясын салмақ бойынша
бөлшектегі мыс орындады; осы заманның жаңғырығы мыс және таразы көмегімен
(negotia quare per aes et libram geruntur) орындалатын сатулар және ақша
бірліктерінің атаулары: as – aes, мыс сөзінен, as libralis – мыстың фунты
болды.
Тиын ақша б. з. д. 335 ж. шамасында пайда болады. Гай сөздері бойынша
(1.122) ақша күші олардың көлемінде емес, салмағында болатын болса, осыдан
бастап “мемлекетпен соғылған және безендірілген тиын, өзінің
субстанциясы[1] бойынша емес, саны бойынша жүруді және күшті қабылдайды” –
“eaque materia, forma publica percussa, usum dominiumque non tam ex
substantia praebet quam ex quantitate” (D. 18. 1. 1.pr.).
Римнің өсуімен және сауданың дамуынан күміс тиынды argentum signatum,
б. з. д. 269 ж. шам., соғу басталады, ал принципат кезеңінде алтын тиын
aureus пайда болады. Бірақ Римдік құқықтың консервативтігі кезінде
заңгерлік сөздікте мыс ақша айналымы кезіндегі сөздер сақталып қалады. Aes
alienum, тура аудармасы басқаның мысы, классикалық дәуірде қарызды
білдіреді; aes suum – талап ету құқығын (D. 50. 16. 213. 1). As сөзі барлық
мүліктің мәнін сақтап қалады, бүкіл мұралық мүліктің: aut ex asse aut pro
parte possidere – толығымен немесе бөлшектеп иелік ету (D. 2. 8. 15. 1).
292. Пайыздар. Рулық белгілермен анықталатын мүлік заты болатын
қарыздарға, әсіресе ақшалай қарыздарға, пайыздар салына алатын болды,
usuare – капиталды пайдалану үшін төлем. Пайыздар белгілі жағдайларда,
мысалы, кешіккен кезде, заң бойынша орнатылады, бірақ жиірек олар шарт
бойынша келісілетін; бірақ мұнда, шарт туралы екі тұлғаның келісімі деп
формальды түрде ғана айтуға болады. Сондықтан б. з. д. ІІІ ғ. Плавт деген
римдік автордың комедияларында өсім алушылар, жеңгетайлармен қатар күлкіге
ұшырады. Римдік классикалық құқығының шырқау заманында атақты Папиниан
тәжірибеде кездескен, ұятсыз пайыз талап етуге болмайтын жағдайлар туралы
айтты – non sine rubore desiderabuntur usuare (D. 22. 1. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.