Банктiк карталармен жасалатын қылмыстар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Кеңес Г. К.,
Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ-ң аспиранты.

Банктiк карталармен жасалатын қылмыстар және олармен күрес жүргiзудiң
қажеттiлiгi

Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастардың дамуы, соның iшiнде,
экономиканың банктiк секторының өркендеуi негiзiнен оларды нақты түрде
құқықтық реттеумен тiкелей байланысты. Қазақстанда бұл қатынастарды реттеу
қазiргi күшi бар банктiк заңдар нормаларымен толық көлемде қамтылмаған.
Қолма-қолсыз есеп айырысуларды, соның iшiнде, банктiк карталар бойынша
операцияларды құқықтық реттеуде күрделi мәселелер туа бастады. Экономикалық
реформалар жылдарында қазақстандық банктер саяси, экономикалық және
әлеуметтiк ортадағы көптеген өте күрделi, қарама-қайшылықты, қиын болжаулы
процесстер орталығында қалуға душар болды. Экономика секторларының iшiнде
iс жүзiнде мемлекеттiң нақты араласуын ең қажет еткен банк шаруашылығы
болды.
Төлемдер мен ақша аударулар туралы 1998 жылы 28 шiлдеде шыққан
Заңның банктiк карталарды қолдану арқылы жүргiзiлетiн қолма-қолсыз есеп
айырысулар тәртiбiн толық реттей алмауы, яғни, құқықтық механизмнiң болмауы
бұндай есеп айырысулардың толық көлемде iске асырылу мүмкiншiлiктерiн
шектедi. Пластикалық карталарды қолдану жолымен жүргiзiлетiн электронды
есеп айырысулардың мағынасы олардың тиiмдiлiгi максималды экономикалық
нәтижеге қол жеткiзетiндiгiнде жатыр. Оны Ресейдегi 2002 жылы 20
желтоқсанда қабылданған, барлық iрi төлем операцияларын электронды
құралдарға, соның iшiнде, пластикалық карталарға бiртiндеп көшiруге
арналған Электронды Россия деп аталатын федералды бағдарлама
куәландырады.
Банктiк сектордағы электронды төлемдердiң негiзгi маңызын анықтай
отыра, Қазақстан Республикасының Президентi Нұрсұлтан Назарбаев 2003 жылы
ақпанда үшiншi Қаржыгерлер Форумында банктiк технологиялар нарығында бұл
құралдардың қолданысын қолдау қажеттiлiгiн баса айтты. Қаржыгерлерге
тапсырыс бере отырып, ол приоритеттi бағыттардың бiрi ретiнде пластикалық
карталардың қолданысын кеңiту, соның iшiнде, несиелiк карталар нарығын
дамытуды атап көрсеттi. Сол Форумда ҚРҰБ-ң Төрағасы қазiргi уақытта төлем
карталары нарығының даму жолындағы негiзгi мәселелер қазiргi қаржылық
заңдар қатарындағы ақаулар болып табылатыны туралы, соның iшiнде,
Пластикалық карталар айналымын құқықтық реттеу туралы Заңның жоқтығы
туралы баяндады. Сонымен қатар, аталған қаржылық құралдарды қолдану бойынша
банк қызметкерлерiнiң құқықтық мағынада дайындықсыздығы бойынша
мәселелердiң кездесетiндiгi туралы айтылды. Бұл қызметтiң жаңашылдығына
байланысты Қазақстан Республикасында төлем карталар иеленушiлерiн де
құқықтық қорғау әлсiз. Қазақстанда қылмыстық және азаматтық кодекстерiнiң
құрамына енуi қажет жаңа заңдарға қоса, сонымен қатар, пластикалық
бизнестiң қатысушыларының өзара қарым-қатынастарын реттеушi қосымша
нормативтiк актiлер қажет.
Жалған төлем карталары мен өзге төлем және есеп айырысу құжаттарын
жасау немесе сату бойынша қылмыстар тек қана Азаматтық кодекстiң 7-
тарауының 207-бабында ғана екi-ақ тармақпен қарастырылған: жалған төлем
карталарын, сол сияқты бағалы қағаздар болып табылмайтын өзге де төлем және
есеп айырысу құжаттарын сату мақсатында жасау немесе сату – бес жүзден жетi
жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның бес
айдан жетi айға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге де табысының
мөлшерiнде айыппұл салына отырып үш жылға дейiнгi мерзiмге бас
бостандығынан айыруға жазаланады және бiрнеше рет жасалған немесе
ұйымдасқан топ жасаған дәл сол әрекеттер – мүлкi тәркiленiп төрт жылдан
жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Заң Қазақстан территориясында төлем карталарының шығарылу, айналу
және қолданылу тәртiптерiн бекiте отырып, олардың жүзеге асырылуын, олардың
айналымында пайда болатын субъектiлердiң өзара қарым-қатынастарын, төлем
жүйесiнiң қатысушыларының мiндеттемелерi мен жауапкершiлiгiн, бұл
байланыстардағы келiспеушiлiктердi шешу тәртiптерiн және тағы басқа,
мысалы, шетел валютасымен есеп айырысуға байланысты сұрақтарды қарастыруы
қажет.
Қазақстанда банктiк карталар эмиссиясы, олармен есеп айырысу
ережелерi және олармен жасалған операцияларды есепке алу тәртiптерi бойынша
екiншi деңгейдегi банктерге қойылатын ҚРҰБ-ң негiзгi талаптарын бекiтетiн,
төлем карталары нарығының шаруашылығын реттейтiн және тәртiптейтiн, ҰБ-ң
барлық департаменттерiмен және соның iшiнде, бухгалтерлiк есеп және есеп
беру департаментiмен келiсiлiп өңделген, төлем карталары пайда болғаннан
берi жарық көрген ең алғашқы құжат Банктiк карталар эмиссиясы және оларды
қолдану арқылы есеп айырысуларды жүргiзу тәртiбi туралы Ереже болып
табылады.
Бұл мәселелердi құқықтық қорғау қажеттiлiгiнiң маңызын электронды
төлемдер бойынша жүргiзiлген қаржылық операциялар көлемi 2004 жылы 22 606
млн. тенгеге, ал, карта иеленушiлер саны 2млн. 300 мың адамға тең болуы
жоғарылатады. Қазiргi таңда әлемнiң 200 астам елiнде несиелiк карталар
негiзiнде банктiк қызмет көрсету меңгерiлiп, ал, тауарлар мен қызметтер
үшiн қолма-қолсыз есеп айырысулар барлық ақшалай операциялардың құрамының
90%-н құрайды.
Төлем жүйесiн құру кезiнде де оның қауiпсiздiгiн сақтау мен қорғауға
бар мүмкiндiгiнше көңiл аудару қажет. Әдетте, iшкi және сыртқы қауiпсiздiк
болып бөлiнедi. Iшкi қауiпсiздiк дегенiмiз бағдарламалар мен деректердiң
толықтылығы мен түгелдiлiгiн, барлық жүйенiң қалыпты жұмыс жасауын
қамтамасыз ету болса, сыртқы қауiпсiздiк – ендiру жүйесiн iстен шығаруға
келтiретiн кез келген қауiп-қатерден сақтау болып табылады. Төлем жүйесiн
қорғау құрылысында 2 түрлi: комплекстi, яғни, қауiптерге қарсы әртүрлi
әдiстер мен тәсiлдердi бiрiктiру және фрагментарлы, яғни, белгiлi бiр нақты
анық қауiптерге қарсы шаралар (антивирустық құралдар және т.б.)
қолданылады. Комплекстi қорғаныс iрi төлем жүйелерiн (мысалы, халықаралық
банкаралық желiлердi) қорғау үшiн өңделген. 1985 жылы АҚШ Қорғаныс
Министрлiгiнiң компьютерлiк қауiпсiздiгiнiң Ұлттық орталығымен Қызғылт-
сары кiтабы басылып шықты, онда ережелер мен нормалар, сонымен қатар,
ақпараттық-есептiк жүйелердiң қорғанысы туралы негiзгi түсiнiктер
келтiрiлген. Кейiннен ол кiтап ақпаратты қорғау бойынша мамандар үшiн нағыз
Шаруашылыққа басшылық деп аталатын нұсқаулыққа айналды.

Ақша құралдарын тиiмдi қолдану және ақша айналымының шығындарын
азайту қажеттiлiгiнiң орасан зор маңызын ескере отыра, мемлекет ҚРҰБ
тұрғысында пластикалық карталар сияқты перспективтi есеп айырысудың
формасын ұсынуда, бiрақ, банктiк тәжiрибеде пластикалық карталармен есеп
айырысуда банктердiң және сонымен қатар, жалпы төлем жүйесiнiң табыстарына
керi әсер ететiн көптеген мәселелер пайда бола бастады. Пайда болған
мәселелердiң негiзгiсi және қауiптiсi – банктiк карталармен жасалатын
алаяқтық қылмыстар. Криминалисттер бұндай қылмыстар екi түрлi жолмен
жүргiзiледi деп санайды: қашықтықта жасалатын (Интернет арқылы деректер
базаларымен ақпараттық манипуляция) және карталармен есеп айырысу кезiнде
тiкелей жасалатын қылмыстар. Қазiргi таңда алаяқтықтың ең танымал болған
басым түрi - карталарды қолмен жасанды жасау. Жасанды карталарды жасау
үшiн эмитенттiң логотипi, қол қоюға арналған орын және барлық қорғаныс
деңгейлерiнiң көшiрмесi айнытпай қайталанылады.(нақты қызмет етушi түпнұсқа
картаның реквизиттерiн қолдана отырып). Халықаралық жасанды карталарды
жасау және қолдану нарығының ең алдыңғы қатарында операциялардың ең басым
көпшiлiгi жүргiзiлетiн Оңтүстiк-Шығыс Азия болып табылады. Содан кейiнгi
қылмыстық бiрлестiктердiң филиалдары Испанияда, Италияда және
Ұлыбританияда орналасқан деп саналады. Бұл сферада жетекшi рөлдi гонконгтiк
қытайлықтар алады. Азиялық қылмыскерлер топтары ертеректен қазiргi уақытқа
дейiн азиялық нарыққа қоса еуропалық нарықта да жоғары сапалы тауарлар
тұтынысында ешқандай сескенусiз, тәуекелсiз, еркiн қолданысын тапқан
жоғары сапада жасап шығарылған карталар көшiрмелерiн айналысқа енгiздi.
Жасанды карталар шығару үшiн қажет деректердi (карта нөмерi, оның қызмет
ету мерзiмi, карта иесiнiң аты-жөнi және т.б.) қылмыскерлерге, әдетте,
сауда немесе қызмет көрсету орындарының қызметкерлерi арқылы, кассирлермен
келiсу арқылы қолға түсiрiледi.
90-жылдардың екiншi жартысында толық жасанды банктiк пластикалық
карталардың Еуропалық сферасындағы азиялық тарландарды Африкалық
қылмыскерлер ығыстыра бастады. Азиялықтарға қарағанда Африкалық
қылмыскерлер қолды болған идентификациялық құжаттар арқылы жеке басын
куәландыра отырып, тауарлар тұтынысына қоса, қолма-қол ақшаларға банктер
арқылы тiкелей заңсыз қол жеткiзе бастады. Африкандықтармен қолданылушы
толық жасанды карталар АҚШ-та басып шығарылатыны анықталды.(Калифорнияда
жасанды карталар шығарушы бiрнеше шеберханалар тәркiлендi).
Сонымен қатар, Қазақстанда төлем карталарымен жасалатын алаяқтық
қылмыстар банктермен және төлем жүйелерiмен қолға алынып, бекiтiлетiн,
карталар көмегiмен қолма-қол ақшалар алу бойынша шектеулер қоятын заң
шығарушылықтар қажеттiлiгiн туғызды. Бұндай шектеулер барлық жерде –
Европада және Америкада да бар. Мысалы, Германияда қолма-қол алынатын ақша
сомасының лимитi – 1000 евро. Яғни, бұл шектеулер және бiр картаны белгiлi
бiр уақыт аралығында бiрнеше рет қолдану жиiлiгiне қойылған бақылаулар және
т.б. шетелдiк банктермен қолданылатын шаралар пластикалық карталар
көмегiмен шоттарды тоқтатуға немесе карталық шоттағы барлық сомаға заңсыз
ие болуға кедергi болатынына батыс елдерiнiң банк жүйелерiнiң тәжiрибесi
куә.
Қылмыскерлер алаяқтық жолмен карталарға ие болу үшiн және оларды
қолдану үшiн әртүрлi заңсыз амалдарды қолданады:
• Жалған жазылған өтiнiштер, олардың нәтижесiнде шоттар ашылып,
қылмыскерлер карта иеленушiлерiне айналады;
• Санкцияланбаған сатып алуларда қолданылатын, қолды болған немесе
жоғалған карталар;
• Жалған карталар;
• Алаяқтық мақсатта қолданылу үшiн қолды болған немесе жоғалған
карталарды қайтадан жасап шығару;
Карталық қылмыскерлер, сонымен қатар, эквайерлер немесе карта
иегерлерiне қызмет көрсетушi сауда ұйымдарының өкiлдерiмен де келiсiлген
түрде қылмысты қызметшiлiк жасасуы мүмкiн, әдетте, оны инсайдерлi, яғни,
iшкi сипаттағы қылмыстар деп аталады.
Кейбiр жағдайларда кездескендей, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.