ҚАРЖЫЛЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 72 бет
Таңдаулыға:

15. 1. Мемлекеттік қаржылар және карэшлық құқык.

Қаржылық құқық сгсмен мемлекетгің өз мүқтаждықтары мен мүддслсріне қажетті қаржыларын қалыптастыруға, яғни қаржылық қызмстін ойдағыдай жүзеге асыруға көмсгін орі ұйымдастырушы рсттсуші ықпалын тигізстін елеустгі құрал болып табылады. Мемлекет псн мемлекеттік қаржылар және қаржылық күқық ордайым өзара тыгыз байланыста болады, сондайақ олар бір - бірінсіз корініс таба алмайды. Мемлексттік қаржылар нарықтық қатынастарга шсшуші кадам жасаған егсмен еліміздің болмысының және оркснисггі мемлексттер қатарлы дамуының матсриалдық нсгізі болып саналады.

Сонымен қатар, қазіргі ксздс мсмпскетгік қаржылардың қоғам мүқтаждықтарын және мемлекетгің өзінстон оралуан кызмсттерін қаржыландыру, экопомикалық қатынастарды түрлсндіру, қаржы жүйссін рыноктық жагдаііларга сай кслтіру және инізсстициялық бслсснділіюі ынталаидыру, сондайақ өлсумстгік мәселслсрді шешу жомс экономикалық түрақтылықты қамтамасыз сту барысында аткаратын ролі мен манызы күн санап күшсйс түсудс.

Бүгіндс, мсмлекотік қаржылар нарықтық экономика саясатын айтарлықтай жүргізугс ссбін тигізстін, ал қаржылық құқық олсумсттік экономикалық даму аясына күшті ыклал стстін нсгізгі қуатты құрал рстіндс баршага молім болып отыр. Нсгізіндс, мемлекеттік қаржьшар болу және қайта бөлу процсстсрі шсгіндс туьпідайтын, сондайақ түрақтш субъсктісі мемлекет болып табылатын экономикалық (ақшалай) қатынастардың жиынтыгынаң тұрады. _

Мемлекеттік қаржылардың магериалдық негізін ақша нысанындапы қүнның біржақты қозгалысын білдірстін және ақшалай

15. 1. Мсмлекеггік қаржылар және қаржылық құқық.

373

төлемдер мен сссп айырысуга байланысты айналысты корсететін экономикалық процсстер құрайды.

Мемлекеттік қаржылар экономикалық және матсриалдық түрғьщан қарастырылады.

Экономикалық категория рстіңде мемлексттік қаржылар дсп мемлскеттің және жсргіліісгі мемлексттік басқару орғандарының ез функцияларын атқаруга қажстті ақша қаражаттары қорларын қалыптастыру, болу және паіідалануды ұйымдастыру жоніндсгі экономикалық қатынастардың жиынтыгын айтамыз.

Ал матсриаддық мағынасында, мемлекеттік каржылар қоғам ныңжөие мемлскеттіңтиісті мүдаслсрін қамтамасыз стуте қажетті, өрдайым мсмлекет меншігіндс болатын орталықтандырылган және орталықтандырылмаган ақша каражатгары қорларының жиьінтығын корсетеді.

Мемлекеттік қаржыларга тон функциялар қаржыларга т»н қызмет ауқымы, сондай«ақ олардың монжайының айрықша төсілдері арқьшы коріиіс табады. Қаржылардың функцияларына: ақшалай қаражаттарды жүмылдыру, ақшалай рссурстарды болу және қайга болу, бақылау - ессптсу функциялары жатады.

Мемлекетгегі қаржылық ресурстарды жүмылдыру, болу және пайдаланылуды ұйымдастыру тек мемдекеттің қаржы жүйссінің ауқымында ғана жүэсгс асырылады.

Мемлексттің каржы жүйесінің экономикалық нсгізін мемлекеттік қаржылық қатынастар, ал норматиигік құқықтық базасын қаржылық заңдар құрайды.

Мемлекеттің каржы жүйесі өзінің құрылымдық ерскшслігіне, маңызына және басқа да мәи - жайларына байланысты матсриалдық, зкономикалық және ұйымдастырылу тұрғысынан қарастырылады^

Матсриаддық мағынасында, қаржы жүйссі құқықтық нсгіздсрі мен экономикалық мәні айқындалған ақшалай қ, орлардың жиын. тыгы ретінде корініс табады.

Экономикалық мағынасында, қаржы жүйссі әрқаіісысы өзіне тон бслгілі бір ақшалай қорды білдірстін қаржылық экономикалық институітардың жнынтығынан тұрады.

Ұйымдастырылу мағынасында, қаржы жүйесі мемлекеттің органдары мен каржылық мексмелерінің жиынтығын корсстеді.

Мемлекеттіц қаржы жүйссінің қазіргі ксзде атқаратын қызметі мемлексттік және жекеменшік қаржылардың аясындағы мүддслсрдің біршама болса да теңдсстірілуін қамтамасыз ет>тс багытталғаи. Мемлсксгтііі қаржы жүйесіндегі ер түрлі қаржылардың функідиялары тск мемлекетғің қаржылық қызметінің басьшды багыттарында жүзеяе асырылады.

Мемлекеттін каржылық қыэметі деп, медаекеттің біртүтас езінің немесе оның уәкілетті ©ргандарыңьвд қоғам мүдцелері мен муқтаждықтарын қамтамасыз етуге және өзд£, >іне төн функциялары и атқаруга қажетгі ақшалай қорларыи қалыптаотыру, белу* сондайақ пайдаланьиіуын үйыадастыру жөншдегі іскимылдары мен қызмеітерін айтамыз.

Мешіекеттің қаржылық қызметінің басты мақсатына қоғамның әлеуметтік - экономикалық ннфрақурылымдарьшыц ойдағыдай қызмет атқарулары үшін қолайлы жагдай жасау жатады.

Ал мешіекеттщ қаржылық қьазметінің негізгі міңцетгері қоғамның ақшалай инфрақұрылымын құру және оның таісінше қызмет атқаруын қамташсыз ету; ©зінщ бшшысыньщ материалдық негіз?және өзінс төн қызметтсрі мен мівдеттерін жүзегс асырудың қаражат көзі қаржыларды қалыптастыру; қогашшң влеумсттік - . экономикалық дамуының басьщцы бағьптарын қажетгі хөлевд© ақша қаражаттарымен қамтамасьв ету болып табылады.

Мемлекеттің қаржылық қызметінің мына: бюджетах қызмет; валюталық каржылық қызмет; қаржылық банісгік қызмет; кредштік қызмст, қаржылық сақтавдыру қызметі; қаржылық шаруашылық қызметі; салықтық қызмет; мемлексттік қаржылық бақылау сияқты түрлері болады.

Мемлекеттік қаржылық қызметінің басымды бағыттары: мемлекетгің ақшалай қорларын қалыптастыру; мемлекетгің қаржылық ресурстарын белу; мсмлекеттің қаржылық ресурстарын пайдалануды ұйымдастыру; мешіекеггің қаржылық рссурстарын бөлу жөнс пайдалану барысында мемлекеттік қаржылық бақьшауды жүзеге асыру; мемлекеттің қаржылық қызметінің аясындағы уекілетгі органдардың жүйесін айқындау және олардың тиісті қүзыреттерін белгілсу; қаржылық заңдарды бүзганы үшін защі жауапкершілік белгілеу; айнальшга ақшалар және багалы қағаздар шығару (эмиссиялау) ; қаржылық жоспарлауды жүзеге асыру больш саналады.

МемлекеттіН қаржнлық қызметі мына келесідей: ақшалай қорларды қалыптастыру; ақшалай қорларды бөлу; ақшалай қорлардың пайдаланьшуыи үйммдастыру сияқты негізгі үш өдістің көмегімен жүзеге асырылады.

Ақшалай қорларды қалыптастыру әдістеріне: акдіа қаражаттарын олардың иелерінен қайтарымсыз және мәжбүрлі түрде алып қою; ақша қаражаттарын мәжбүрлі және қайтарымды түрде алу;

ақша қаражаттарык срікті және қайтарымсыз түрдс тарту; акша қаражаттарын срікті жөке қайтарымды түрде тарту; мс^чсксттік қызмет көрссту кегізіңцс ақша қаражаттарыи тарту; мемлекеттік ьғүлікті сатудан жөнс пайдаланудан түсксн ақша қаражаттарын мемлекет кірісінс айналдыру; эмиссия жатады.

Ақшалай қорларды болу одістсрі: қаржыландыру, яғни ақша қаражаттарын бюджсттсн біржола, ақысыз түрде беру; кредит беру, яғни ақша қаражаттарын қайтарымды, ақылы нсгіздс және бслгілі мсрзімге уақытша пайдалануга бсру; крсдиторлары алдындағы мсмлекеттің оз қаржылық міндеттсмссін орындауы жолықіен жүзеге асырылады.

Акшалай қорларды пайдалануды ұйымдастыру: ақшалай қорлардың пайдалану багыттарын бслгілсу; мемлекетгіц ақіиалай қорларынан алынган ақша қаражаттарын пайдалану тортібін бсліілсу; ақша қаражаттарын пайдалануды жоспарлау; ақша қаражаттарын берудің қаржылық нормативтсрі мен шскті молшсрін бслгілеу; мемлскеттік кәсіпорындардың паіідаларын болудің нормативтері мен тортібін белгілсу; акшалай қорлардың пайдалануларына бақылау жүргізу сияқты одістсрі арқылы жүзеге асырылады.

Осы мемлекеттің қаржылық қызмстінін ансы каржылық қүқыктың аясы болгандықтан тиісті акша қорларыя қачыптастыру, болу жэнс оларды пайдаланулы ұйымдастыружоніндегі уокілетті мемлекеттік органдардың кызмсті орқашанда қаржылық қүқыктық нормалардың комсгімен, тех құқықтық нысанда жүзеге асырылады.

Мсійлсксттің каржылық кызмстінің құқықтық нысандары дсп, қаржылық қызмсттің жалпы және арнаулы моселслсрі бойынша, өз қүзырсттсрі шсгіндс уокілстті мемлекеттік оргавдар қабылдаған нормативтік қаржылық құқықтык актілсрді айтамыз.

Сонымен, құқық саласы ретінде каржылық құқық мемлекеттің ақшалай қорларын қалыптастыру, болу және пайдалаиуды ұйымдастыру барысында пайда болатын қоғамдық қатынастарды, яғни мемлекеттің каржышық қызметінің барысында туындайтын мемлекеттік қаржылық қатынастарды реттсйтін күқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады.

Демск, қаржьшық құқықтың поні дсп мемлекеттің ақша қаражаттары қорларын қалыптастыру, болу жене пайдалануды ұйымдастыру барысында туындайтьш қоғамдық қатынастардың (мемлекеттік қаржылық қатынастардың) жиынтыгын айтамыз.

Осы мемлекеттік қаржылық қатынастар мынадай оздсрінс төн бслплсрімси срскшслснсді: бул қатьшастар акшалай қатынастарга жатады; бұл қатынастар өрқашанда белу сипатында болады; бұл қатыкастар тауар нысанындага қүнньщ карсы қозғалысына жолықпайтын ақша нысанындағы қүнның біржақты қозгалысын білдірсді; бұл қатынастар мемлекеттің болмысына, оның есіп өркендсуіне байланысты пайда болады, сондаиақ оның қаржылық қызметінің нәтижесі ретівде көрініс табады; бұл қатьшастар экономикалық қатынастардың бір түрі болғандықтан базистік қатынастар құрамында болады; бұл қатынастар ерқашавда баламасыз қатынастар қатарына жатады; бұл қатынастар мемлекеттің қаржылық қызмётінің барысында туындайтындықтан өрқашанда құқықтық нысанда болады.

Қаржылық құқықтың реттеуші өлеуеті кебінесе мемлекеттің каржылық қызметінің аясына және қаржылық қатынастардьвд нақты қатысушыларына өмірлі өктем ықпал сту арқылы көрініс табадъь

Қаржылық құқықта пайдаланылатын құқықтық реттеу өдістеріне императивтік мемлекеттік ©ктем билік өдісі йен диспозитивтік қаржылық шаргты әдіс жатады.

Императивтік құқықтық реттеу өдісінің мынадай ©зіне тон белгілері болады: мемлекеттің емірлі талабы нормативтік сипаттағы біржақты құқықтық акгі нысанында көрініс тапқан; осы емірлі талап екі жақтың (тараптың) жүріе - түрыстарын мүқияг айқындайды; скі жақтың өзара құқықтары мен міндеттері мемлекет түршсынан туындайды және олар осы қатынастарды реттейтін нормативтік құқықтық аюгіде белгіленгсн; өздсрі үшін міндетті больш табылатын мемлекетің эмірлі талабын аткарудан екі жақтың да бас тартута хақылары жоқ; мсмлекеттің эмірлі талабын бұлжытпай орындау мемлекеттік уөкілстті органдар біржақгы түрде не болмаса сот арқылы жүзегс асыратын мәжбүрлеу механизмімен қамтамасыз етіледі; екі жақтың да жүріп - fүру қащдаларын таңдауга, оның ішінде өзара келісім негізінде тавдауға мүмкіндікггері мүлдем болмайды8 ал болған жағдайда елеусіз, болымсыз мөн - жайларды қамтиды; қаржылық құқықтық қатьшасқа мемяекетгің уөкілетті органы ретінде қатысатын субъект, мемлекеттің өмірлі талабын мөжбүрлеп орындатқызута мүмкіндік бсретін ектсм әкілетгілікпен қамтамасыз етілген.

Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясында нсгізінен императивтік емірлі құқықтық реттеу ©дісі жиі қолданылады. Сонымен бірге, қажетті кездерде диспозитивтік шартты күкықтық реттеу одісінің де жеткілікті колемде қолданылатынын білу қажет. Осы диспозитивтік құқықтық рсттеу одістері мынадай

5S. fi. Мемлскетгік қаржылар және қаржылық. құқық.

377

©здеріне төн айрықша белгілерімси көзге түседі: екі жақтыц

құқықтары мен міндеттері осықатынасты реттейтін нормативтік актілср мен өзара жасалған шарттың негізінде қалыптасады; мемлекеттің біржақты октем әмірлі талабы қаржылық қатынастағы мән ~ жайларды толығымен қамтитын сипаттаболмағандықтан, осы қатынастың субъсктілеріне өз еріктерін біядіру құқығын қалдырады; қаржьшық құқықтық қатынастагы скі жақтың құқықтары мен міндеттері, императивтік едіске тән октем билік және тоуелд5лік сияқты үзілді - кесілді формуламен корсетілмей, сәл болса да тевдестірілген, яғни өктем уәкшеггі субъсктінің де өз контрагентінің алдындағы тиісті заңн міндеттсрі айқындалған; мемлекеттің оз контрагентіңің жүрістүрысьша тигізетін реттеуші ықпалы тек бірясақты октем можбүрлсу нысанында больш қана қоймай, соньшен бірге экономикалық ынталандыру мен материалдық мүдделеуді пайдалану арқылы қызықтыру нысанында да көрініс табады; қаржылық құқықтық шарт қаржылық қатынасқа қатысушы ©кі жақтьщ құқықтары мен міндеттерік туындатуымен қатар., ол мемлекетхе иемесе окың уекілетті органына қажетті қүқыкты кебірек береді; диспозитивтік әдістің көмегімен psirey ксзіндекаржылық ■құқықтық шарт қаржылық қатынастьщ заңи нысаны ретінде көрікіс табады . . .

Қаржылық құқықтың нормалары мен институттары іштей, белгілі бір қьшсывдылықты есксре отырып жуйелендірілгендікген, осыған орай қалыптасқан қаржылық; қүюықтың қурьшымы оның щ'йссін бідціреді. ■

Демек, қаржьшық құқықтың жүйесі мемлекеттік қаржылық қатынастар жүйесімен объе&гаші түрде кегізделгсн қаржылық құқықтың ішкі құрылысын, сондайақ оны құрайтмн қаржылық құқықтык нормалардың езара бірігуін жөке ©здері реттейтін, неғіздейтік тиісті қаржылық кдтьшастарға байлаиысты белгілі бір төртйшен оркаласуын карсетеді.

Қаржылық құқықтьщ жүйесі көбінссе жалпы аше ерекше &аліщері арқылы шршіс табады.

Кдеиьшық құқықтьщ жалпы бвлімі мына: 1. Мешіеюлтщ ■қаржылық құрылыоыньщ құқықшқ негіздері; 2. Ақша жүйзсінің қүқыкдақ негіздері; 3. Мемлекеттік қаржылар саласшдагк баскару; 4. Қаржылық; жоспарлаудың құқықтық негіздерг; 5. 'Мемлекеттік қаржылық бақылаудың құқықтық негіздері; б. Қаржьшық құқықтық жауапкершілікті құқықтық реттеу сияқты институттардан тұрады.

378

15тарау. Қаржылық күк. ықтық жаппы сипаттамасы

Ал срскше бөлімі мынадай: бюджеттік құқық; қаржылық банктік құқық (мемлскетгік құқықтық сипаты) ; қаржылық сақтандыру құқығы (мемлекеттік құқықтық сипаты) ; қаржылық шаруашылық құқығы сияқты отс ірі бөлімдерден құралады.

Мемлекеттің қаржьшық құрылысьшың құқықтық нсгіздері мемлекеттің қаржы жүйссінің құрамын және оның ұйымдастырылу құрылымын белгілсйтін, қаржылық құрылымды құрайтын және тиісті каржыларды басқаруды жүзеге асыратын уокілетті мемлекеттік органдардың жүйссің айқындап, қүзырсттерін бслгілсйтін, сондайақ қаржы жүйесінің институттары мен біртутас өзін қаржылық рсттеудің мақсатын, міндетгерін және одістсріи бслгілсйтін қаржылық құқықтың институты болып табылады.

Мемлекеттің каржылық құрылысы өзара бяйланысқан: 1. тиісті қаржылық эканрмикалық институттармең корсетілген. мемлекеттің ақшалай қорларының жиынтыгы ретіндсгі мемлексттің қаржы жүйссінсн; 2. мемлекеттің қаржылық органдарьшың жүйссінсн; 3. мемлекеттік каржылық рсттеуден тұрады.

Мемлекеттің қаржы жүйссін құрайтын каржышық экономикалық институггар: L бюджет жүйссі {республикалық бюджет; жсргілікті бюджсттср) ; 2. бюджеттсн тыс мақсатты қорлар; 3. мемлекеттік сақтандыру қаржылары; 4. мемлекеттік банктсрдің қаржылары; 5. мемлекеттік косшорындар мен мскемслсрдің жөнс мемлекеттік басқару органдарының қаржылары түріндс корініс табады.

Мемлекеттің қаржылық құрылымын арнайы мамандандырылган және оздсрінс тиссілі қаржылық октем өкілеттіліктсрін жүзеге асыратын мына мемлекеттік органдар:

І. ҚР Қаржы министрлігі;

2. ҚР Қаржы министрлігінің Салық комитет!, Қаржы бақьшау комитсті және Қазынашылық комитсті;

З. ҚР Қаржы министрлігіиің қүзырындағы аудандық қаржы бөлімдсрі мен облыстық қаржьшық баскармалар;

4. ҚР Үлттық Банкі;

5. ҚР Үлттық Банкісінің банктік және сақтандыру қадагалауы департамент!, багалы қагаздар рьишгын рсттсу департамент!, толсмдік баланс және валюталық рсттеу департамент! және т. б.

б. ҚР Экономика және бюджеттік жоспарлау министрлігі құрайды.

Мемлекеттік қаржылық реттеу мсмлекеттің каржы жүйссінің ойдағыдай қызмст атқаруын, сондайақ оның құрылымдық бөлімдсрінің өзара қарым қатынастарын айтарлыісгай деңгсйде

J5. 1. Мемлскетгік каржылар және қаржылық. құқық.

379

қамтамасыз ету мақсатында оған (қаржы жүйесіне) ұйымдастыру сипатында және бағытталған түрде ықпал ету болып саналады.

Қаржылық реттеудің өдістеріне: мемлекеттің қаржы жүйесінің құрамын қалыптастыру; қаржы жүйесінін құрамына кіретін ақшалай қорлардың түрлері мен бағдар - багыттарын айқындау; мемлекеттік кірістерді қаржы жүйесі буындарының арасында бөлу; мемлекеттік шығыстарды қаржы жүйесі буындарының арасында белу; өз қарамақтарына бекітілген ақшалай қордың функциясын қамтамасыз ететін мемлекеттік органдардың күзыреттерін белгілеу; ақшалай қорларды қалыптастыру және бөлу процестерін жоспарлау; мсмлекеттік қорлардан бвлінетін ақша қаражаттарын пайдалануды ұйымдастыру; мемлекеттің ақша қаражаттарының пайдаланылуына бақылау жүргізу; қаржылық заңдарды бүзганы үшін қаржылық құқықтық жауапкершілік белгілеу' және заңда белгілеген тәртіппен осы жауапкершілікке тарту жатады.

Ақша жүйссінің құқықтық негіздері еліміздің ақша жүйесін, соның ішівде үлттық валюта жүйесін белгілейтін, сондайақ оның қоғам мен мсмлекет мүдделеріне сай тиісінше қызмет атқаруын қамтамасыз ететін қаржылық құқықтың институты болып табылады

Осы институт реттейтін объект ретіндс мына: ақша жүйесінің құрыпымы; ақша жүйесін ұйымдастырудың қаржылық құқықтық аспектілері; валюталық реттеу сияқты үш элемент көрініс табады.

Ақша жүйесі депя тарихи қалыптасқан және тиісті үлттық заңдармен бекітілген елшіздегі ақшалар айналымын ұйымдастыру нысанын айтамыз. Ақша жүйееінін элементтеріне: ресми ақша бірлігі; ақшалардьщ түрлері; ақшаларды эмиссиялау (шығару) төртібі; валюта айналымының режймі; акша айналымын үйыэдастыру жатады.

Ақша бірлігі вліміздегі барлық тауарлардың бағасын ©лшсу жөніндегі қызметті атқаратын және үлттық валютаның атальшын көрсететін мемлекет тарапынан белгілснген ақша, яғни Қазақстан Республикасыньщ үлттық валютасы Қазақстан теңгесі §олып табылады.

Ақшалардъщ түрлері дегеніміз заңды төлем құралы болып табылатын ақшалар мен олардың номиналдары.

Ақшалар қағаз ақшалар және метал мөнеттер түрівде көрініс табады.

Мемлекетіміздегі бірденбір негізгі эмиссиялық орталық алтынмен қамтамасыз етілмеген бакноттарды және үсақтаушы

380

15тарау. Қаржылық кукыклық, жалры сипаттамасы

монсттсрді мемлекет атына шыгаруды жүзеге асыратын Қазақстанның Үлттық Банкі болып табылады.

Акта айналымы тауарлар, сондайақ тауарсыз толемдер мен сссп айырысу айналысына кызмст корсгтстін қолма қол жане қолма кол смсс нысандағы ақшалардың қозғалысын білдірсді. Ақша айналымын рсттеу одістсріне ақшалай операцияларды жүргізу тортібі мси қагидаларын бслгілсу, нақты ақшалай операцияларды реттеу және акшалай операцияларды жүзегс асыру төртібін айқындау жатады.

Мемлекеттік қаржылар аясындағы ақшаларга төн функциялар қаржылық міндеттемслер бойынша сссп айырысу күралы және мемлекеттің ақша қорларыиа жүмылдырылуьша байяаныеты қазына жинактау күралы. сипатында болады.

Ақіпа айналымын түрақтыландыру ақша реформаларьш жүргізу арқылы жүзегс асырылады.

Ақша рсформаларын жүргізу ксзівде: нуллификация, деноминация, девальвация және ревальвация сияқты өдістср қолдаиылады.

Нуллификациялау - айналымнан қүңы жойылган ақшаларды, алып тастаіі, оиын орнына жаңа валюта енгізу, деноминациялау - айналымдағы ақшаларды белгілі бір арақатынастарын қолдана отырып жаңадаи шыгарылган ақшаларга айырбастау арқылы ақшалардыц. қүііьін өзгерту және массасын азайту, девальвациялау - айналымдағы үлттық валютаның рссми курсын төмендету, ревальвациялау үлттық валютаның курсын, басқа слдердің валюталарымен салыстырганда рссми түрдс жоғарылату сипатында жүргізіледі.

Ақша жүйесінің құрамдас бөлігіне үлттық валюта жүйссі жатады. Үлттық валюта жүйесі дсп9 халықдралық валюталық күкық мормаларьін есспкс ала отырып үлтғык валюталық за'вдармек бскітілгсн иаліоталық қатыиастарды ұйымдастыру және . рсттсу нысаиын айтамыз.

Үлітык. валюта жүйссі халықаралық валіоталық, жүйемен тыгыз өзара қарым қатынаста және еліміздің экономикасы мен сыртқы экоиомикалық байланыстарының даь^уы дерсжесіне теуедді

Халықаралық валюталық жүйелсрдің тарихи даму кезсвдсріне орай мынадай түрлері болган:

1. Париж валюталықжүйссі (1867 ж) ; 2. Генуя валіоталық жүйссі (1922 ж) ; З. Брсттон Вуд валкУгалық жүйесі (1944 ж) ;

15. 1. Мемлскетгік каржылар және каржылық. «. ұкык,

38 і

4. Ямайка валюталық, жүйесі (1976 - І978 ж) ;

S. Eypona валюталық жүйесі (1979 ж) .

Үлттық валюта айналымына, сондайақ шстслдік валюталарға қатысты мемлекет тарапынан белгіленіп, қоііылган шсктсулер валюта айналымьшың рсжимі деп аталынады.

Негізівде, валюталар толыдамен айналыста, болатын (еркін жүретда) ; жартылай айналатын (жартьшай еркін жүрстін) ; айналысқа түспейтін (түйықталған) болып бөлінеді. Қазакстан валютасы жартьюай айналыста болатын валюталар қатарыпа жатады.

Валктгалық монополия валюталық. қүндылықтармен мөміле жасау жвніндегі ігек мемлекеттің қүзырындағы иарықтық айрықша қатынастар мен халықаралық валюталық қордың та^іаптарына сөйксс шекгелген құқық болып табылады.

Қазақставдағы валюталық қүндылықтарға: шетеллік валюта, номиналдары шстел валютасымен корсстілгсн толем құжаттары мен багалы кағаздар, толыгымен тазалау процссінсн отксн алтын қүймасы және рсзиденттср мен резидент смсстсрдің арасындағы операцияларды жүзеге асыру ксзінде пайдаланылатын үлтгық валюта, сондайақ номиналдары үлттык валютамен корсстілген багалы қагаздар мен толемдік құжаттар жатады.

Мемлскеттің валюталық монополиясының объектілсрі рстінде мынадай твлемдік құжаттар мен багалы кагаздар: 1. шст елдік баніасрдің чектсрі. аккрсдитивтері және гогастикалық карточкалары; % шет елдік банктсрдіңдепозиттік сертификаттары; 3. шст мемлекеттсрдіц засмдык облигациялары; 4. шст мсмпскеттсрдің қазыналық бокдары мен воссельдсрі; 5. шетслдік акционерлік қоғамдар мен компаниялардың акциялары; б, шст елдік заііды тұлғалардың оШп^гациялары түрінде көрініс табады.

Вадіоталық рсттвудің нсгізгі өдістсрі: валюталық рсттсу әбъектілсрін айқындау; валшталық ойерацияларды жүргізудің қагадаларын бслгілсу; мемлсқетгің валюталық монополиясының объектілерін айқыңдау; мсмпекетгің валюталық. монополиясының объектілерімен жасалынатын операцияларды жүзеге асыруга хақы бар мемлскетгік органдардың қүзыреттсрін бслгіяеу; валюталық операцияларды, оның ішіндс шетслдік валютамен жасалынатын операцияларды жүзеге асыруға хақы бар заңды тұлғаларды мемлскетгіктіркеу; валюталық операцияларды жүзегс асыруга байланысты қызмсттерді лицензиялау; резидснттсрдің тысқары жсрлердсн шетел валютасымен беретін жөнс алгітын ссудалары (борыштары) мен кредиттсрін тіркеу; валютамен жасалынатын операцияларга бақылау жүргізу; белгілі бір валютіілық операциялар

382

15тарау. Қаржылық. күкықтық жалпы сипаттамасы

ды жүргізугс салынатын тыйымдар мен қойылатын шектеулерді белгілеу сипатында жузеге асырьшады.

Мемлекеттік қаржылар саласындағы басқару мемлекеттік қаржыларға қатысты тиісті кызметтерін жүзеге асыруға уокілетті мемлекеттік және арнайы қаржылық органдардың жүпесш айқындайтын, сондайақ олардың осы саладағы к\ зыреттерін бслгілсйтін қаржылық құқықтық институт болып табылады.

Мсмлекеттік қаржылар саласындағы уөкілетті мемлекеттік органдар жүйесінде:

А. Мемлекеттегі өкілді билік органдар:

2. жергілікті өкідді органдар - Мөсяихаттар. Ә. Мемлекеттің атқарушы билік органдары:

1. жалпы қузырстті орталық атқару органы ҚР Үкіметі.

2. орталық салалық қүзыретті органдар ҚР министрліісгері мен ведомствалары. ;

3. жалпы қүзыретті жергілікті атқару органдары Әкімдіктер.

4. жергілікті салалық және функционалдык органдар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.