Құқық негіздерінің түсінігі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ҚҰҚЫҚ НЫСАНЫ

ЖОСПАРЫ

1. Құқық негіздерінің түсінігі
Қүқық нысанын жақсы түсіну үшін әуелі философиялық кате-гория -
"Мазмүн мен нысанды" жақсы білу қажет. Мазмүн — белгілі бір заттар мен
қүбылыстарды қүрайтын элементтер мен процестердің жиынтығы. Ал нысан —
мазмүнның өмір сүру тәсілі, оның қүрылымы, ішкі түзілісі. Мазмүн мен нысан
қандай қүбы-лысқа болмасын іштей тән. Сондықтан оларды бір-бірінен бөліп
алуға болмайды. Тек қалыптасқан, белгілі бір нысаны бар мазмүп ғана болмақ.
Сол сияқты таза, мазмүнсыз нысан деген де болмай-ды. Нысан әрқашан да
мазмүнды, мазмүн нысанды келеді. Осы екі категорияның өзара қарым-
қатынасында басты рөлді мазмүн атқарады. Мазмүн үнемі дамып, өзгеріп
отырады. Мазмүнға сәй-кес нысан да өзгерістерге үшырайды. Мазмүн нысанды
белгілейді. Бірақ нысан да мазмүннан қалыс қалмайды, өз тарапынан мазмү-нға
белсенді түрде әсер етеді. Жаңа, езінің мазмүнына сай келетін нысан оның
дамуына, ілгері басуына жәрдемдеседі. Ал өзінің мазмүнына сай келмейтін
ескі нысан оның дамуына кедергі жа-сайды. Мазмүн мен нысанның арасындағы
сәйкессіздік ескі ны-санның орнын жаңа нысанның басуымен шешіледі.
Қүқық осы философиялық категорияның заңдарына сәйкес дамып, өзгеріп
отырады. Қүқық әлеуметтік шындықтың объективтік қүбылысының сыртқы нысаны.
Ғылым қүқықтың ішкі-сыртқы нысаны болады деп түсіндіреді: ішкі нысаны -
қүбы-лыстың қүрылымын, жүйелік элементтерін көрсетеді; сыртқы нысаны -
қүбылыстарды қүқықтық түрғыдан анықталған занды негіздердің жиынтығы.
"Қүқықтың нысаны" және "қүқықтың негізі" бір-бірімен ты-ғыз
байланыстағы үғым. Бірақ олардың айырмашылығы, ерекшеліктері бар. Нысан -
қүқықтың мазмүнының сыртқы көрінісін және өмір сүру тәсілін көрсетеді.
Негіз - құқықтың мазмүныныц қалыптасу негіздерін, себептерін, факторларын
көрсетеді.
Қүқықтық нормалардың негіздерінің үш түрі болады: матери-алдық,
идеалдық, занды. 1) материалдық негізге - қоғамдағы эко-номикалық базистың,
меншіктердің талаптарына сәйкес қабыл-данған нормативтік актілер жатады; 2)
идеалдық негізге қоғам-дық идеологияның, сананың талаптарына сәйкес
қабылданған қүқықтық нормалар; 3) заңцы негізге-қоғам жақсы, сапалы дамуы-
ның талаптарына сәйкес қабылданған нормалар, қүқықтық жүйе-лер. Бүл
көрсетілген үш күрделі бағыттан басқа қүқықтың негіздерінің тағы бірнеше
түрлері бар: өдет-ғүрып, салт-дәстүр, мораль, корпоративтік, діни,
нормалар, заң ғылымының қоры-тынды үсыныстары т.б.
Қүқықтың негіздері қүқықтың жақсы, сапалы дамуына зор әсер етеді.
Керісінше, сапалы дамыған құқық өзінің негіздері мен ны-сандарына қолайлы
жағдайлар жасап, қоғамды жақсы реттеп, ба-сқаруды қамтамасыз етеді.
Қүқықтың сапалы дамуына әсер ететін жағдайлар сан қырлы болады:
қоғамның саяси-экономикалық, мәдени-әлеуметтік, үлттық даму процесі,
адамдардың рухани сана - сезімі, халықара-лық, мемлекетаралық байланыстар
т.б. Бүл процестердің қүқыққа әсері іштей де, сырттай да, объективтік және
субъективтік түрғы-дан да болып жатады. Олардың әсері әр түрлі деңгейде
болады және өзгеріп отырады - бірде күшейіп, бірде бәсендеп, әсіресе елде
экономикалық, әлеуметтік жағдай төмендесе, нашарланса халықтың қысымы,
айғайы, түрақсыздығы күшейеді. Осының бәрі қүқықтың мазмүнына, негізіне,
нысанына, сапасына көп әсер етеді. Бүл әсерлердің жақсылыққа апаруы да,
жамандыққа үшы-ратуы да мүмкін. Қүқықтың негіздері мен нысанының сапасы-ның
деңгейіне қарап қүқыққа, қоғамға баға беруге болады.
Қүқықтың негіздері мен нысандары әр формацияда әр түрлі болады. Қүл
иелену формациясындағы құқықтың негіздері мен нысанының түрлері: діни, әдет-
ғүрып, моральдық нормалар, лау-азымды түлғалардың нүсқаулары, доктриналдық
талқылаулар. Феодалдық қүқықтың негіздері мен нысандарының түрлері:
"күштінің қүқығы" - деген атақ (право сильного) берілген, діни нормалардың
үстемдігі және соттың прецеденты, заңгер ғалым-ның еңбектері. Буржуазиялық
қүқықтың негіздері мен нысанда-ры мемлекеттік басқаруды бірте-бірте күшейте
отырып, қарым-қатынастардың басым көпшілігін қүқықтық нормалар арқылы
реттеп, басқаруға кешті.
Сонымен, әр елде әртүрлі қүқықтың негіздері мен нысандары қалыптасты.
Бір елде - парламенттің, екінші елде - президенттің, үкіметтің, үшінші елде
- соттың, төртінші елде - діннің рөлі күшейіп отырды. Бәрі бірігіп
қүқықтың, мемлекеттің қоғамды басқаруын жақсартуға үлес қосты. Өйткені олар
өзара байланыста болып, бір-бірінің жақсы, занды тәжірибелерін пайдаланып
отыр-ды.

2. Құқық нысанының мазмұны
Құқық нысаны деген заңды ұғымды бірнеше ғасырлар бойы әлемдегі барлық
мемлекеттер қолданып келеді. Құқықтың мазмү-нының негізгі мәні мемлекеттік
билікті іске асыру үшін, оны уақытында, сапалы орындау үшін қоғамның әр
саласында сан қырлы нормативтік актілер қабылданып жатады. Бүл нормалар
мемлекеттік билікке қоса, қоғамның мүдде-мақсатын, саясатын іске асырып
отырады. Қүқықтың нысандарының алдында осы күрделі үш мәселенің түрғанын
барлықхалық, барлыққоғам біледі. Сондықтан қүқықтық нормаларды адамдардың,
заңды түлғалар-дың басым көпшілігі ерікті түрде орындайды. Бүл барлық
мемлекеттердің, әсіресе дамыған елдердің, тәжірибесінен белгілі болып отыр.
Қүқық иысаны — мемлекеттік биліктің заңға, нормаға айналу түрлері. Бүл
пікірді дүниежүзіндегі мемлекеттердің басым көпшілігі қолдайды.
Қүқық нысаны туралы бүдан басқа тағы бірнеше пікір бар: бірінші -
қүқықтың өмірге келу жолдарын нысан дейді: ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.