Азаматтық істер жүргізу құқығының негіздері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе2

1 Азаматтық істер жүргізу құқығының негіздері3

1. 1 Талап түсінігі және мағынасы4

1. 2 Талап түсінігі және мағынасы6

1. 3 Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері ретінде8

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР11

Кіріспе

Азаматтық құқық - құқықтың тауарлық-ақшалай қатынастарды және қатысушылардың мүліктік қатынастарының теңдігіне негізделген, сондай-ақ мүліктікпен байланысты, жеке мүліктік емес басқа да қатынастарды реттейтін саласы, нормалардың жиынтығы. Азаматтық заңдылықтармен реттелуші қатынастардың қатысушылары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық бөліністер болып табылады.

Азаматтық құқықтың негізгі бастауы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі болып табылады, ол 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Жалпы бөлімнен және 1999 жылғы 1 шілдедегі Ерекше бөлімнен тұрады. Азаматтық құқық нормалары сондай-ақ арнаулы заңдарда және заңға қарасты актілерде мазмүндалған, олар Азаматтық кодексте белгіленген ережелерді толықтырады, реттейді, нақтылайды. Мұндай нормативтік актілерге төмендегідей заңдар жатады: 1997 жылғы 14 шілдедегі "Шаруашылық, серіктестіктері туралы", 1998 жылғы 10 шілдедегі "Акционерлік қоғамдар туралы", 1997 жылғы 21 қаңтардағы "Банкроттық туралы", 1997 жылғы 19 маусымдағы "Жеке кәсіпкерлік туралы", т. б.

1 Азаматтық істер жүргізу құқығының негіздері

Азаматтық істер жүргізу құқығы - соттардың өз құзыретіне жатқызылған талап қою және өзге істерді қарау және шешу барысында, сот төрелігін атқаруы кезінде, туындайтын құқықтық қатынастарды реттейді.

Азаматтық істер жүргізу тәртібімен құқықтың кейбір басқа да салаларынан (еңбектің т. б. ) туып отыратын даулар қаралып шешіледі.

Азаматтық істер жүргізу құқығының негіздерін 1999 жыл 13 шілдеде қабылданған ҚР Азаматтық істер жүргізу кодексі айқындайды.

Азаматтық процестің тараптары талап қоюшы және жауапкер болады.

Азаматтық талап қоюшы - жеке тұлға болсын, заңды тұлға болсын өздеріне келтірілген зиянды сот арқылы өндіріп алуға хақысы бар. Бұлардың мүдделерін қорғау мақсатында өздерінен басқа прокурор, заңда көрсетілген ретте мемлекеттік басқару органдары, мемлекеттік органдар және ұйымдар, олардың бірлестіктері, жекелеген азаматтар сотқа арыз жолдай алады.

Азаматтық жауапкер - сот процесі кезінде өзіне бағытталған талаптарға қатысты субъект.

Құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған заңды тұлғалардың, заңды тұлға құрамай кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын азаматтардың осы құқықтарды бұзушымен дауды тікелей реттеу мақсатында сотқа тікелей жүгінбей, оған жазбаша талаппен шығуына мүмкіндігі заңда қарастырылған. Бұндай талап оны алған күннен бастап екі апта мерзімде қаралуға жатады.

Азаматтық істі қозғауға себеп талап-арыз болып табылады. Әрбір азамат өзінің бүзылған немесе даулы құқығын, болмаса заңды мүддесін қорғауды сұрап сотқа жүгіне алады.

Талап-арыздар мынадай түрлерге бөлінеді:

материалдық, мәні талапкердің нақтылы фактілермен заң негізінде материалдық қанағаттандырылуы;
процесуалдық іс жүргізушілік, яғни сотқа оның шешімін шығару мақсатында жолдану (заңды немесе заңсыз) .

Азаматтық процеспен азаматтық сот ісін жүргізудің үш түрі қамтылады: талаптық істер, әкімшілік-құқықтық қатынастардан туатын істер, ерекше істер. Сотқа талап-арыз жазбаша түрде беріледі.

Азаматтық процесс мына кезеңдерден тұрады:

азаматтық істі сотта қозғау;
істі соттың қарауына дайындау;
соттың 1-ші инстанциясында істің нақты қаралуы;
істің кассациялық инстанцияда қаралуы;
соттың шешімін орындау.

1. 1 Талап түсінігі және мағынасы

Азаматтардың және ұйымдардың субъективтік құқықтары мен заң мен қорғалатын мүдделерінің сотпен қорғалуы, сотқа жолдану арқылы жүзеге асырылады. Сотқа жолдану кезінде тұлға талап арыз береді. Осының өзінде талап өндірісі туындайды.

Талап өндірісі - азаматтық, отбасылық, еңбек, шаруашылық және басқа да құқықтық қатынастардан туындайтын субъективтік құқықтар және заңмен қорғалатын құқықтарға мүдделерге байланысты дауларды шешуге және қарауға бағытталған азаматтық іс жүргізу құқығының нормаларымен реттелген соттың қызметі. Сот арқылы қорғалудың осы түрі қазіргі кезде кең таралған және өте тиімді болып табылады. Жоғарыда аталып кеткен құқықтық қатынастың барлығында субъектілер бір - біріне байланысты бірдей жағдайда болады, ал сотта оларға дауласудың заңды теңділігі беріледі. Талап өндірісіндегі дауласу құқығын қорғаудың процессуалдық әдісі талап болып табылады. Талап өндірісі - азаматтық сот өндірісінің негізгі түрі, оның нормалары сот өндірісінің және талаптық емес өндірісінің іс нормаларынан тұрады . Қазақстан Республикасының АІЖК-нің 3 бөлімі 2 - бабының 3- тармағы бойынша азаматтық сот сот өндірісінің заңдары азаматтық, отбасылық, еңбек, тұрғын үй, әкімшілік, қаржылық, шаруашылық, жер, жерге байланысты құқықтық қатынастардың және табиғи ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғауға байланысты құқықтық қатынастардан туындайтын дауласу істерін қараудың тәртібін белгілейді.

Соттың азаматтық, отбасылық, еңбек және шаруашылық істерге байланысты заң мен берілген құзыреттері әр түрлі болуына қарамастан олардың барлығына бірдей белгілерінің (субъектінің теңділігі құқыққа байланысты даудың болуы) белгілерінің болуы. Азаматтық, отбасылық, еңбек және шаруашылық істерге байланысты сот өндірісінің жалпы тәртібін белгілеуге жағдай жасайды.

Азаматтық сот өндірісінің бірнеше түрлерге бөлінуі (талап өндірісі, ерекше өндіріс, ерекше талап өндірісі, әкімшілік қатынастардан туындайтын өндіріс) олардың материалдық, материалдық құқықтық табиғатына байланысты болып табылады. Азаматтық сот өндірісінің теориялық жағдайы ескеріле отырып, Қазақстан Республикасының азаматтық істер жүргізу Кодексінің 2-бөлімі құрылды - “бірінші инстанция сотындағы іс өндірісі” соттың даудың туындауына субъективтік құқықтардың бар немесе жоқ екендігін тексеруінде талап өндірісінің мағынасы көрінеді.

Талап өндірісінде сот дауды шешеді және бұзылған немесе даулы құқықтың қорғалуын жүзеге асырады. Дауды талап арқылы екі жақтың осы дауды дұрыс шешуіне жағдай жасау. Талап құқықты қорғаудың процессуалдық әдісі ретінде тараптарға өз ойларының дұрыстығын дәлелдеуіне жағдай жасайды: талапкерге - өзінің материалдық құқықтық талаптарының негізділігін көрсету ал жауапкерге - талапкердің талабын жоққа шығару және осыған байланысты өз қарсылықтарының негізділігін көрсету. Талап өндірісіндегі жарыспалылық талап өндірісінің толық мінездемесін ашып көрсете алмайды. Талап өндірісінде жоғарыда аталып кеткендер мен қоса мынадай институттар қарастырылған: талапкердің талаптан бас тартуы, талап мөлшерін көбейту немесе азайту, талап затын немесе негізін өзгерту, талапкердің талапты мойындауы және талапкер мен жауапкердің бітімге келуі.

Талап өндірісі келесідей кезеңдерден тұрады:

Сотта азаматтық істің қозғалуы.
Істі сот қарауына дайындау. Істі соттың дауына белгілеу.
Сот қарауы.
І - инстанция сотындағы қаулы және оны жария ету.

1. 2 Талап түсінігі және мағынасы

Заңды және жеке тұлғалардың сотпен қаралуға байланысты конституциялық құқықтары олардың сотқа талапарызбен жолдануы арқылы жүзеге асырылады.

Талап бұзылған немесе дауласып жатырған субъективтік құқықты қорғаудың ең бір ерекше әдісі екендігі даусыз. Кез келген тұлға талап беру арқылы талап өндірісін қозғай алады. “Құқықты талап арқылы қорғаудың негізі мәселелері атты” Добровольский А. А. мен Иванова С. А. жазған еңбегінде талап дегеніміз - “нақты заңды фактілерге негізделген, даулы материалдық - құқықтық қатынастардан туындайтын сот немесе өзге де юристдикциалдық органға анықталған процессуалдық тәртіппен қарауға және шешуге берілетін материалдық құқықтық талап”1

Добровольский А. А. мен Иванова С. А. талапты - материалдық - құқықтық және процессуалдық жақтарды өзінде үйлестіруші бір тұтас түсінік ретінде қарастырады. Осыған сәйкес бұл авторлар мынадай өз ой-пікірлерін келтірген: талапкердің жауапкер атына сот арқылы берген талабында материалдық - құқықтық талап көрсетілген болса, сот ол талапты қабылдамайды, себебі соттың бұл жерде қарап шешетіндей еш нәрсесі болмайды. Сондықтанда кез - келген сотқа жолдану материалдық - құқықтық талаптан тұруы керек. Бұл жердегі ойдың түйіні мынада деуге болады: талапкердің материалдық - құқықтық талабы процестің туындауына себеп болып табылады және ол сот қызметінің пәні болып табылады, себебі сот талапкердің жауапкерге берген материалдық талабының заңдылығын және негізділігін қарайды. 2

Жоғарыда аталып кеткен авторлардың пікірлеріне Гурвич М. А. мен Елесейкина П. Ф. ойлары өзгешелеу.

Олар талапты екі құқық саласына тән категория ретінде қарастырады, яғни материалдық, азаматтық және процессуалдық құқық салалары және олар талаптың басқа екі түрлі түсінігін береді - материалдық - құқықтық және процессуалдық тұрғыдағы түсінігі.

М. А. Гурвич пікірі бойынша - талап процессуалдық әрекет болып табылады. Гурвичтің “сот шешімі”3 атты кітабында талап ол сотқа жолданған адамның әрекеті болып табылады делінген бұл автордың пікірі бойынша, азаматтық субъективтік, құқықты бір тұлғаның мәжбүрлі түрде белгіленген әрекеті, орындалуы болып табылады. Құқықтың мұндай құбылыс түрінде қөрінуі азаматтық субъективтік құқықтың құбылысы болып табылады.

Гурвичтің пікіріне ұқсас пікір П. Ф. Елесейкинаның пікірі. Ол талапты материалдық құқықтық тұрғыда сотпен қорғалатын субъективтік құқық. Ал процессуалдық тұрғыда бұл субъективтік құқықты немесе заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау үшін сотқа жолдану дейді. Ал басқа авторлардың К. С Юдельсон, К. И. Комиссаров, В. М. Семенов пікірі бойынша талап бұл процессуалдық деңгейдегі азаматтық іс жүргізу құқығының институты дейді. Олар субъективтік құқықпен материалдық игілікті талаптан бөлек тұрғыдан қарастырады. Мұндай құқық талаптың мазмұнын емес, мақсатын құрайды. Олардың ойы бойынша егер субъективтік құқық туындаса, ол сот процедурасынсыз - ақ жүзеге асырыла береді. Материалдық құқық нормалар соттың қатысауынсыз және талап бермей - ақ жүзеге асырылуы мақсатталған. Субъективтік құқықты талап беру тәртібінен қорғау мүдделі тұлғаға міндетті болып табылады. Соттың мақсаты материалдық құқықтық қатынастан қатысушылардың материалдық құқық нормаларын заңмен рұқсат етілген тәртіпте жүзеге асыруға рұқсат беру. Сондықтан да сот шешімінің жоғарыда аталып кеткен бұйырымы бөлімінде мәселе талапқа байланысты емес, ал керісінше субъективтік құқықтың өзіне байланысты.

1. 3 Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері ретінде

ҚР АІЖК-нің 150-бабына сәйкес талапкер өз талабында өз талабының негізін, сол талап негізін растайтын дәлелдемелерді және талап затын көрсетуі керек. Осы көрсетілген заңмен бекітілгеннен құрамдас бөліктері талап элементі де болып табылады. Талап элементінің арасында тығыз байланыс бар.

а) Талаптың заты.

Талап заты болып материалдық құқықтық талаптар болып табылады. Яғни талапкердің жауапкерден талап етіп отырған материалдық игілік болып табылады.

Талап затының түсінігіне байланысты ғалымдардың бірдей ой - пікірлері жоқ деуге де болады. Себебі кейбір авторлар талап затын талапкердің жауапкерден талап етіп отырған даулы қатынастар және материалдық құқықтық талап. Ал кейбір авторлар жай ғана даулы құқықты қатынас ретінде қарастырады. В. К. Пучинский талап затын “даулы құқықтық қатынас” ретінде қарастырып сонымен қатар “кез келген фактілердің жиынтығы тек анықталған құқықтық қатынастар тыңдататынын дәлелдеп қарастырған”4.

А. А. Добровольский мен С. А. Иванов талапкерді мойындату талабында жауапкерге белгілі бір әрекеттерді істеуге бағыттамай өз талабын қанағаттандыруды керек етеді деп есептейді. Сот талапкердің қандай құқықтары бар екендігін анықтаса болғаны. Соттың, талапкер құқығын мойындауы билік сипатына ие болады және жауапкер сот шешімін бағынуын міндетті. Сот арқылы орындату талаптарында сот талапкердің құқығын анықтап қана қоймай, сонымен қатар жауапкерді орындатуға міндеттейді. Сот жауапкердің талапкер есебіне нақты қандай әрекеттерді орындауын жауапкерді шығаруға байланысты істерді сот талапкердің тұрғын үйге деген меншік құқығын белгілейді, яғни белгілейді, осыдан екінші құқық туындайды жауапкерді шығару құқығы.

Талап затын даулы құқықтық қатынас объектісі, яғни талаптың

материалдық объектісінен ажырата білу керек. Осыған сәйкес жауапкерден жауапкер атына белгіленген ақша - сомасын сот арқылы орындатуға байланысты істерді ақша соммасы талаптың заты болып табылмайды, ал даулы құқықтық қатынастың, яғни материалдық объектісі болып табылады. Талап затының мөлшерін азайту немесе ұлғайтуға байланысты істерде ақша қаражатының мөлшерін өзгертуге байланысты болып табылады.

ә) Талап негізі.

ҚР ҚІЖК-нің 150-бабының 5-ші тармағына сәйкес талапкер өзінің талап арызында өз талабын қандай негіздерге және дәлелдемелерге сүйеніп отырғандығын көрсетуі керек.

Талап негізі құқық нормаларының нақты фактілерінің жиынтығынан тұрады. Н. И. Масленникова талап негізінің фактілерін 3 түрге бөліп қарастырады: