Беттестіру тактикасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Беттестіру тактикасы 2
Криминалистік тактика және тергеу практикасы 6
Тергеу әрекетінің тактикасы 8
Қолданылған әдебиеттер тізімі 12

Кіріспе

Беттестіру жауап алудың бір түрі болып келеді. Сонымен бірге ол өзіне
тән мақсаттары бар, оны жүргізудің негіздері мен шарттары бар дербес тергеу
әрекеті. Психологиялық аспектіден алғанда, беттестіру, баска тергеу
әрекеттерімен салыстырғанда, шындықты орнатудың әсерлі шарасы болып
табылады, өйткені фактілерді дәлелдейтін аргументтерді тергеуші емес, жауап
беретін тұлғалардың өздері келтіреді.
Ұтымды дайындалып, ұйымдастырылған беттестіру алынған жауаптардың
елеулі қайшылықтарын жою тәсілі ғана емес, сонымен қатар жалған алибиді,
қылмысты жасағансуды, жауап алған тұлғаның өзіне және екінші тұлғаға жала
жабуын әшкерелеу тәсілі де бола алады. Беттестіру барысында тергеудегі
қылмыстық оқиғаға қатысты нақты деректер алынуы мүмкін.
Беттестіру жүргізуге негіз болатын елеулі қайшылықтар деп істі дұрыс
ашу үшін маңызды нақты мән-жайлар туралы жауаптарда бірін-бірі жоққа
шығаратын мәліметтердің бар болуын айтады.

Беттестіру тактикасы

ҚР ҚІЖК-нің 220-бабына сәйкес беттестіру — жауаптардағы көрсетілген
қайшылықтарды жоюды көздейтін, бұрын жауап алынған екі тұлғадан бір уақытта
жауап алу болып табылады.
Істің мән-жайлары және олардың қабылданатын шешімге тигізетін әсерін
ескере отырып, қайшылықтардың елеулі-елеусіздігі туралы мәселені тергеуші
шешеді. Дегенмен, тергеудегі іс бойынша дәлелдеуге жататын және жиналған
дәлелдемелерге дұрыс бермеуге әкеліп соғуы мүмкін мән-жайлар туралы
қайшылықтарды маңызды деп санаған жөн.
Беттестіру күрделі тергеу әрекеті болғандықтан келесі ұйымдастыру —
дайындық шараларын орындауды талап етеді:
1. Жүргізу қажеттілігін анықтау. Жауаптарда елеулі қайшылықтардың
болуы әрдайым беттестіру жүргізуді қажет етпейді. Тергеуде жалған жауап
беріп отырған тұлғалар беттестіру туралы өтініш жасаған жағдайда, шешімді
абайлықпен қабылдаған жөн. Өйткені аталған тұлғалар олардың айыптарын
мойындататын беттестіруге қатысушы тұлғаны өз көрсетпелерін өзгертуге
бейімдеуге тырысады және бұл әрекет тергеушінің тәжірибесіздігінен,
беттестіруді жүргізудің жеткіліксіз дайындалғандығынан т.б. себептермен
олар мақсаттарына жетуі мүмкін. Сондықтан жауаптардағы елеулі қайшылықтарды
басқа жолмен, мәселен, жалған сөйлейтін тұлғадан қайтадан жауап алу арқылы
жойған тиімдірек болады[1].
Беттестіру жүргізуді ұйғарған тергеуші шын жауаптар берген тұлғаның
қарсылас тұлғаның психикалық әсеріне шыдау қабілетіне, психологиялық
кедергіні жеңіп, әшкереленетін тұлғаның көзінше көрсетпелер беру қабілетіне
сенуі тиіс. Сондықтан айыпкерді туыстарымен, таныстарымен беттестіруге
болмайды.
2. Беттестіруге қатысушыларды анықтау. Жауап алынатын тұлғалардан
басқа беттестіруге:
а) педагог және жауап алынып отырған адамның заңды өкілі (егер жауап
алынатын тұлға 16 жасқа толмаса);
ә) қорғаушы (сезікті немесе айыпкер қатысқанда);
б) сарапшы (егер беттестіру барысында сараптама жүргізуге қатысты
сұрақтарды анықтау керек болса);
в) аудармашы;
г) маман-криминалист (егер бетгестіру барысы мен нәтижелері дыбыс және
бейнежазба құралдары көмегімен жазып алу немесе көру, тыңдау қажет болса)
қатыса алады.
3. Психологиялық дайындық. Жауап алынатын тұлға тергеушіге айтқанын
әшкереленетін тұлғаның көзінше қайталамауы мүмкін. Сондықтан оны
беттестіруге психологиялық тұрғыдан дайындау қажет, яғни қарсылас тұлғаның
жағымсыз әсеріне берілмей, қарсы тұруының маңыздылығын түсіндірген жөн.
Егер шын көрсетпе жауаптар берген тұлға беттестіруге қатысудан бас тартса
немесе өз көрсетпелерін қайталамайтыны туралы жарияласа, беттестіруді
өткізбеген тиімдірек болады.
4. Беттестіру жүргізудің жоспары:
а) оған қатысушыларға қойылатын тұжырымдалған сұрақтардан;
ә) олардан жауап алу кезектілігін анықтаудан;
б) қатысушылардың мүмкін болатын тәртібін болжамдаудан;
в) беттестірудің тиімділігін қамтамасыз ететін тактикалық тәсілдерді
анықтаудан тұрады.
5. Жағдай жасау — ол беттестіру жүргізілетін жанды (әдетте тергеуші
бөлмесін), сондай-ақ көрсетпелерді бекітетін құралдарды, олардың ішінде
дыбыс, бейне аппаратураларын дайындау.
Беттестіру практикасы. Беттестіруде жауап алуға кірісер алдында
тергеуші оған қатысушылардың бірін-бірі танитын-танымайтындығын және қандай
қарым-қатынас бар екендігі анықтайды[2]. Соңғы сұрақты анықтау алынған
көрсетпелерді бағалау үшін қажет. Әдетте беттестіру бұрын бірін-бірі
білетін немесе тергеудің назарын аударған уақытга бірін-бірі көрген
тұлғалар арасында жүргізіледі.
Беттестіру тергеушінің оған қатысушы тұлғалардан кезекпен анықтауға
жататын мән-жайлар туралы көрсетпе беруді сұраудан басталады. Сосын ол
аталған тұлғалардың әрқайсысына сұрақтар қояды. Беттестіруге қатысушылар
тергеушінің рұқсатымен бір-біріне сұрақ қоя алады.
Көрсетпелердегі елеулі қайшылықтардың себебі шешуші рөл атқарады.
Қайшылықтар беттестіруге қатысушылардың біреуінің немесе екеуінің де
шатасуынан немесе әдейі өтірік айтуынан болады.
Тергеуші қайшылықтардың себебін тек қана болжай алады. Сондықтан ол
беттестіру барысында шын деп бағалағаны көрсетпелерді қате болып шығуына
дайын болу керек. Бұл жағдайда тактикалық өзгерту қажет болады.
Егер көрсетпелердегі қайшылықтар беттестіруге қатысушылардың біреуінің
шатасуымен байланысты болып, оларды қайтадан жауап алу (басқа да тергеу
әрекеттері) арқылы жою мүмкін болмаса, тергеуші оған адасқанын түсіндіріп,
шындықты орнатуға мүдде туғызуы керек.
Тергеуші көрсетпелерін шын деп танитын тұлғаға қайшылы мәселенің мәні
бойынша түсініктеме беруді ұсынады. Көрсетпелерді тыңдап отырған екінші
қатысушы оларды есінде қалған бейнелермен ойша салыстырып, көбінесе жауап
беруде ұмытып қалған мән-жайларды есіне түсіреді.
Егер беттестіру даусыз жағдайда жүргізілсе, солар бойынша елеулі
қайшылықтар пайда болған мән-жайларды талқылау тиімді болады. Ол үшін
беттестіруге қатысушыларға қайшылықтары бар фактілер туралы бір-біріне
сұрақ қою ұсынылады.
Кейде беттестіру барысында қайшылықтардың себебі жауап алынған
тұлғалардың біреуінің көру не есту қабілетінің кемістігінде немесе сол
кезде мас болуында жататыны анықталады. Ол жағдайда оның көрсетпелерін
басқа жолмен тексеру қажет.
Бұл қатар жағдайларда екінші тұлғаның мүдделерін қозғайтын жалған
көрсетпелер берген тұлғадан бірінші жауап алған тиімдірек болады. Ондай
мәліметтерден шын көрсетпелер берген тұлғаны ашу кернеп, нәтижесінде ол
шабуылға көшіп, өтірікті әшкерелейді.
Әдетте беттестіру оның барысында:
а) дәлелдемелер ұсынылғанда;
ә) жалған көрсетпелер берген беттестіруге қатысушыға психологиялық
әсер ету қолданғанда;
б) бетгестіру заты кезекпен зерттелетін жеке эпизодтарға бөлінгенде;
в) шын көрсетпелер беруге бейімдеу үшін жалған сөйлейтін тұлғаның
жағымды қасиеттерін пайдаланғанда;
г) жалған сөйлейтін тұлға абайсызда шынын айтып қояды деген есеппен
беттестірудің шын мақсаттарымен басқа сұрақтармен бүркемелегенде мақсатына
жетеді[3].
Егер айыпкер (сезікті) өзін батыл ұстап, оны әшкерелеп отырған куәгер
(жәбірленушіні) қорқытса, ондай әрекеттерді уақытында тоқтату шараларын
қолдану қажет, ал ол болмағанда, хаттамада себебін көрсетіп, беттестіруді
тоқтатқан жөн.

Криминалистік тактика және тергеу практикасы

Криминалистика ғылымының тарауы ретінде криминалистік тактика мен
тергеу тәжірибесінің өзара байланысы әр түрлі көрініс табады, яғни жаңа
тактикалық тәсілдер әуелі тәжірибеде пайда болып, сосын ғана ғалым-
криминалистердің назарын аударуы мүмкін. Сондай-ақ тәжірибеде осы
тәсілдердің жиынтығы болып келетін жаңа тергеу әрекеттері де пайда болуы
мүмкін. Мәселен, тергеу эксперименті, таныту үшін көрсету, көрсетпені оқиға
болған жерде тексеру әуелі тәжірибеде пайда болып, кейін ғана
криминалистика ғылымының объектілері болды.
Сонымен, тәжірибе пайда болып, жаңа тактикалық тәсіл немесе жаңа
тергеу әрекетін құрайтын олардың жүйесі ғылыми талдау мен тұжырымдау
нәтижесінде одан да тиімдірек болады. Атап айтқанда, олар ғылыми ұсынымдар
түрінде тергеу тәжірибесінде игеріледі де тергеу қолдану барысында
тексеріледі.
Кейде жағдай басқаша да болуы мүмкін, яғни тактикалық тәсіл немесе
ұсыным ғылыми ізденістердің нәтижесі болып, әуелі тәжірибеде емес, ғылымда
пайда болуы мүмкін. Содан кейін ғылыми ұсынымдар тәжірибеде тексеріліп,
нәтиже бергенде, тәжірибеде игеріліп, оның маңызды бір бөлігіне айналады.
Сонымен тергеу тәжірибесі криминалистика ғылымының аталған тарауының
даму беталысын анықтайтьін үнемі іс жүзінде болатын фактор болып табылады.
Тергеу тәжірибесінің сұраныстарын қамтамасыз ету талаптары себепші
болатын беталыстар:
1. Криминалистік тактиканың мазмұны мен шеңберін, оның білімінің баска
да шектес салалары мен өзара ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.