ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕҢЕСТІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕҢЕСТІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ РЕФЕРАТ
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕҢЕСТІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ 4
2. Кеңес дәуіріндегі Қазақстан территориясындағы кейбір өзгерістер 9
3. Қазақстанда кеңестік құқықтық жүйенің дамуы 11
4. Қазақ КСР-нің 1978 жылғы Конституциясы 15
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 19
КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕҢЕСТІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ
1946-1980 жылдарда 7.1. Мемлекеттік қүрылыс пен мемлекеттік басқару
Согыстан ксйін мемлсксттік қүрылыс псн мсмлскстті баскару бсйбіт
жағдайга клйта бсйімдслді. 1946 жылы 28 нау-рызда К^ізКСР Жогарғы Ксңссі
Прсзидиумының кэудысымен ҚазКСР-дің Халық Комиссарлар Кеңесі, ҚазКСР-нің
Министрлср Кеңссі, ҚазКСР-нің Халык комиссариаттары ҚазКСР-нің
министрліктсрі болып өзгерді1. Ксйбір министрліктсрдің саны 7 болды.
Жаңадан онеркәсіп және күрылыс материалдары міінистрлігі куізылды.
Министрлік-тсрдің окілеттіктері артгы. 1946 жылы КдзКСР Ғылым Академиясы
күрылды.
50-жылдары жергілікті кеңестердің, олардың атқару комитеттерінің
қызметтері ксңсйтілді. Олардың түіэғын үй салу, когалдандыру, онеркосіп псн
қүі^ылыс саласындағы жоспарлау және бақылау және басшылық ету күқыкгары
артты. 1957 жылы Кеңес Одағы коммунистік партиясының (КОКП) "Еңбекшілер
депутаттар кеңестерінің қызметін жақсарту жоне олардьщ бүкдрамсн байланысын
күшсйту туі^алы" каулысы шъгқты. Кдулы кеңестердің рөлінің онан әрі
артуъіна негіз кдлады.
1956 жылғы КОКП-ның XX сьезі Кеңес Одағының өміріндегі үлкен бетбү]іыс
ксзең болды. Сталинның жеке басьша табынл', социалистік зандылъгқты аяқкд
басу, саяси қугьш-сүргін айыпталды. 30-50-жылдары жазықсыз атылтан,
кямалган азаматтардың үлкен тобы кяйта акталды.
50-жылдары одақтас ]?есгтубликалардың күқыктары артып, егемендігі
біршама ксңейді. Ксңсс Одағында И.Сталиннің басшылыгы түсында ліемлсксттік
билік шамадан тыс орталықтандырылды. Осыны жою үшін КОКП ОК мен Ксңес
үкімсті рсспубликалардың шаруашылық, саяси, модени, олсумсттік саладагы
қуқықтарьш кеңсйтті.
Тың игсру кезіндс жүздегсн ірі сохозда]і қүрылып олар
одакхықоргандардьщ басшылығында болды. 1956 жылы барлық совхоздар
республикалық басшылыққа бсрілді. Оларды к^іржыландыру да рсспубликаға
отті.
КдзКСР Үкіметінің совхоздарды қайта қүру, жою, жср болу, тағы баска
ауыл шаруашылыгына катысты қукықгары кеңейді:.
Кэсілорындар мен ведомсгволар бойынша өндіріс колемі мен қаржыны
жоспарлау рсспублика үклметіне бсрілді. Рсспубликалық бюджсткс каржы болу
процснті улгайтьшды. Рсспублика бюджеті 1953-1960 ж.ж. жеті сссден артық
ұлгайды3. Жоғары оқу, орта арнаулы жонс жалпы білім беру мосслслері
толықтай рсспублика колсміндс шсшілстін болды. 1954-1956 ж.ж. Одақгық
басқарудагы 144 ірі косіпорындар мен транспорт мсксмслері республмка
басшылыгына отті.
Одақтас республикалардың зан шығару кұқыгы ксңеіітілді. 1957 жылы КСРО
Жоғаргы Кеңссінің сессиясы "Одактас республикалардың карауыш одақтас
ресггубликалардың сот кұрылысы, азаматтық, қылмыстық жәнс процессуальдық
кодекстсрін қабылдауды беру туралы" Заңы шықты. Бул республикалардың
егемсндігін нығайтудағы үлкен кадам болды. Осының нсгізінде ҚазКСР Жоғарғы
Кеңесінің сессиясы коптеген жаңа зандар мсн кодскстерді кабылдады.
Рсспубликалар Одактық мәселелерді шсшутс кобірек қатысатьш бодды. КСРО
Жоғарғы Ксңесінің Ұлттар Кеңссінің жанынан ор одақтас республиканың
окілдсрі кірген экономикалық комиссия қүрылды.
Республика Жоғарғы Кеңссінщ депутаттарыньщ саны 400-ден—450-ге дейін
есті. Оның түрақты комиссияларынын саны 3-тен 8-ге көтерілді. Жергілікті
кеңестердің депутат-тарының саны да артты4.
1958 жылы К^ізКСР Ғыльгм акадсмиясыньщ философия жоне қүқық институты
қүрылды. Қүкық саласындағы зерттсулсргс жағдай жасалды.
60-жылдардың ортасында халық шаруашылыгын бас-қаруда озгсрістер болды.
Бүл окиғалар Ксңсс Одағының партия мсн мсмлскст басшысы Н.С.Хрущсвтің
орнылан түсіп, биліхкс Л.И.Брсжнсвтің кслуімсн байланысты. Онсркосіпті
басқарудың территориялық, окімшілік одісі айыпталды. КОКП ОК-нің қыркүйск
пленумы (1965 ж.) онсркосіпті баскэрУ ісін салалык, принцші бойынша
үйымдастыру жонс онсркосіп салалары бойынша одақтық-рсспубликалық
мнгаісгрліктср күі^уды жактады. Осығанорай 1965жылы КСРО Жогаргы Кеңесі
сессиясы онеркәсіпті баскдру органдарынъщ 140
жүйссін озгерту және мемлскеттік басқарудың басқа ксйбір органдарын
қайта қүру туралы заң қабылдады. Осыған орай Қазақстанда да озгсрістср
болды. 1965 жылы 15 қазанда ҚазКСР Жоғарғы Ксңесі онеркосіпті басқару
органдарының жүйссін озгсрту туралы, республикалық кейбір мемлсксттік
баскару оргавдарьш клйта қүру туралы зандар қгібылдап, рсспублика
Конституциясына тиісті оз-гсрістср снгізді.
ҚазКСР Халық шаруашылығы ксңссі, эконолшкалық аудандардың халық
шаруашылығы ксңсстсрі таратылды. Бірқатар салалық одақтық рсспубликалық
министрлік-тер қүрылды. Бүл озгсрістср экономиканың дамуына, материалдық
ынталандыруға, еңбскшілсрдщ шыгарлгашы-лығьшың артуьша себсп болды.
1964 жылы 1 желтоқсанда Н.С.Хрущсвтің күштеуімсн күрылған Багыс
К^ізақстан жоне Тың олкесі жойылды. Олардың күрамындагы облыстар
республккалық органдарға тікелсй бағьшатын болды.
Жаңа облыстар күрылды. 1961 жылы Целиноград, 1970 жылы Торғай, 1973
жылы Жезказған және Мащышлақ облыс-тары күрылды. Кдзақстандағы облыстар
саны 1937 жылы 8 болса, 70-жылдары 19-ға жетті. Алматы қаласы облыстар
мәртебесіңдегі республикалық баскэруда болды.
1963 жылгы сайлауда Жоғарғы Кеңеске 473 депутат, жер-гілікті
ксңестсрге 98806 депутат сайланды. Коммунистік партия дспутаттардың күрамын
оз калауы бойьшша кдтаң реттеп отырды. Жоғаргы Ксңес депутаттарыньщ 66,2 %-
і партия мүшслері, 33,4%-і ойелдер, 48.8%-і жүмысшылар мсн шаруалар болды.
Жергілікті депутаттар арасында паргия мүшелсрі 45,4%, жүмысшылар мен
шаруалар 55,5% болды5.
Барлықдорсжедсгі депутаттар тск партияның еріх-жігсрін жүзсгс
асырушылар болды. Дспутаттар арасьгнда уақытша партия топтары қүрылды.
1977 жылы рсспубликада 19 облыстық, 218 аудандык, 82 қалалық, 29 клла
ішіндсгі аудандық, 189 посслкслік, 2184 ауылдық, сслолыккеңсстсржүмыс
істсді. Жсргілікті Ксңестс{вдің аткэру комитсттсрінің қүрамьгна 20 мьщ адам
кірді6.
ҚазКСР Жогаргы Кеңссінің, оның П]іезидиумының жүмысы жүйслсне түсті.
Ссссиялар түрақты шақырылып, оларда мсмлекеттік басқарудың маңызды
мәселслсрі талкыланып жаңа зандар мсн кодекстер қабылданды, бюджст
бскітілді. Жоғарғы Кеңсс Президиумы мәжілістеріндс Қостанай, Шемонайха
аудандарының, Қарағанды қаласы, Алматы, Шымкент, Шығыс Қазақстан облыстық
Кеңестерінің түрлі салаларға басшылық ету практикасы талқыланды.
Жсргілікті кеңестердің сессиялары мен атқару коми-теттсрінің
отырысында алуан түрлі мосслелер талқыланып шешімін тауып жатты.
Ксңсстердің түрақты комиссиялары-ның ролі артты. Жоғаргы Ксңсстін, түрақты
комиссиялары-ның саны 13-ке жетті, оларға депутаттардың 80%-і кірді. 1976
жылы "Рсспублика жсргілікті кеңестерінің түрақты комиссиялары туралы Ерсже"
бскітілді. Сессияларда вдралған мәселелер түрақты комиссиялар арқылы огті.
Ксңестср жүмысындагы қоғамдық бастамалар үлғайды. 1977 жылы жергілікті
кеңестердс 100 мыднан аса штаттан тыс болімдер комиссиялар, топтар,
постылар, ерікті халық жасақтары, жолдастык соттар т.б. бірлестіктер жүмыс
жасады. Дсгенмсн осыншама сандардьщ астында қүрғақдаңғазалыкта толъш жагты.
Депутаттардың аманаггарын орындауга көңіл бөлінді. 1975 жылғы сайлауда
83786 аманат кдбыдданып, 1977 жылғы жаңа сайлау кареаңында соньщ 92,4%
орывдалды. Ол аманаттардын. ішінде Қарағанды үй қүрылысы комбинаты, Шымкент
механика зауытын кдйта куру, Кокшетау аэропорты т.б. ірі косіпорындар мол
болды.
1978 жылғы Конституциядан сон, мемлекегсік баскару ісіне үлкен
озгерістер енбеді. Бүрынғы еңбекшілер депутаттары-ның кеңесі, енді халық
деггутаттарының кеңесі деп аталдъі. Бүлай атау Кеңес Одагьшда жалпыхалықгық
мемлекст қүру жүзсгс асуда деген теория негізінде жасалды. Билік бүкіл
халықтың қолында дсп түсіндірілді. Шынында да билік компартияның, оның
Орталых, рсспубликалық, облыстық, аудандық, кдлгілық комитеттерінің колында
болды. Мсмлскст пен күкық та түгелдсй парткомдардың басшылығы мсн
бақылауында кдла бсрді.
Ксңсстсрдің ролін арттыру тск партиялык, басшылық түргысынан қаралды.
Ол ксзеңдс моселснід баскаша қойы-луы нсмесс ксңестсрдің па]^тия
басшылығынсыз оз алдына таза билік жүргізуі туралы қойылуы мүмкін смес сді.
Әсіресс КОКП-ның XX сьезінсн ксйін партияның басшылығын күшсйгу, ксңесгср
жүмысын жаңарту әрбір сьезде жонс орталық комитеттің плснумында кдралып,
арнайы қаулылар альшды. КОКП ОК-гі 1967 жылы ксңестердің ролін арттыру
туралы, 1971 жылы аудандық және кдлалық кеңестсрдің жүмысын жетілдіру
туралы кдулылар клбылдады.
Кеңсстсрдің окшсттіктсрін арттыруға КОКП-ның XXIV, XXV, XXVI сьсздсрі
дс коп коңіл боліп, сьсздср шсшімі-нің ыклальлмсн ксңсстсрдің матсриалдық-
тсхникалықбазасы ныгайып, олсумсттік-экономикалық мосслелсрді шсшудсгі ролі
біршама артты. 1984 жылы кеңсстсрдің жүмысы КОКП ОК-нің соуір плснумында
арнайы талқыланып, олардың жүмысын жетілдіру жолында шаралар кдбылданды.
Мүның бәрі дс ксңсстсрдің ролін котсргенімсн олар-дың жүмысына
партиялық басшылық псн партиялык, қьі-сьшды онан орі нығайта түсті. Партия
ксңсстерді оз міндетін орындаушы қүралдардьщ бірі деп санады. Бір жагынан
мүндай әдіс кеңсстердің бсдслінің түсуілс себеп тс болды.
1985 жылдан КСРО-да қайта күру процесі басталды. Ол дсмократпя.
жариялылық, сркіндік үрандарымен жүрді. 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан
Компартиясы ОК-нід бірінші хатшысы Д.А.Қонаев орньшан альшыл, оның орнъша
Қазақсганға бслгісіз Г.В.Колбин сайланды. Москеудсгі орталықтын, қысьгмьшсн
болган бүл окгға қазақ халқьшың үлттық намысьш, оньщ егсмсндігін аяқкя
басу болды. Оган шыдамаған қазак жастары Алматының кошслсріне наразы-лық
шеруіне шықты. Бірақ канта боялып басылды. Жслтоқсан оқигасы Қазақстанньщ
тоуслсіздігінс жсту жолъшдагы үлксн тарихіі кддам болды.
Демократия, жариялыльгк, пікірлср плюрализмі, саяси плюрализмнің
бсрілуі социалистік тоталитарлык, жүйе-нің шсңбсрінс сыймады, Коммунистік
партия дсмократия-лық процсстерге жол бс])іп кеңсстс]ідің негізгі бі-оіік
екендігін мойындауға можбү)) болды.
БүкілодақтықХІХ партия конфсрснциясы (1988 ж.) саяси жүйсні
реформалау, бюрократизмгс қарсы күіісс, дсмокра-тияландыру, қүқыктық
рсформа туралы қаулылар қабыл-дады. Паргия комитсттсрінің бірінші хатшылары
тиісті ксңсстсрдің торағалары болып сайланды. Мүндай үрдіс
Л.И.Брсжнсвтіңксзіндс-ақорталыхта басталған сді. Ол жонс онан ксйінгі КОКП
басшылары КСРО Жогарғы Кеңссініл, Прсзидиулгьтның торағасы болып сайланды.
М.С.Горбачевтің үсынысымсн КСРО-да Президснттік қызмст ендіріліп, ол
бірінші және соңғы Прсзидент болды. 1989 жылы КСРО Халық депутаттарьшьщ
сьсзі сайланды. Сьезд дспутаттарын сайлау дсмократиялық нсгізде отіп
Компартия окілдсрі коп жсрлсрдс жсңіліскс үшырады. КізКСР Жогаргы Ксңссінс
дс сайлау болды. Сайлау жүйссінс озгсріс ендіріліл Жоғаргы Кеңсске қогамдық
ұйъшдардың сьсздсрі аркылы коптегсн дслсгаттар сайланды.
КСРО Халық дспутаттары оздсрін сң жоғарғы окімет билігі органы дсп
КСРО Конституциясына озгсрістер сндіріп Коммунистік партияның басшылық ролі
туралы 6-бапты алып тастады. Мүндай озгсріс К;ізақстан Конституциясына да
ендірілді. Осылай Компартия басшылыгы скінші қатарға сырш бастады.
1989 жылы 22 маусымда Кдзақстан КП ОК-нің бірінші хатшысы Г.В.Колбин
кетіп бүл орынға Н.Ә.Назарбаев сайланды. Үзамай 1990жылыақпанда
Н.Ә.Назарбаев КазКСР Жоғаргы кеңесінін, торагасы болып сайланды.
Қазақстанда Президенттік қызмет ендіріліп, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесі 1990
жылы 24 сәуірдс Н.Ә.Назарбаевты Қазақ КСР-ньщ Прсзиденті стіп сайлады.
2. Кеңес дәуіріндегі Қазақстан территориясындағы кейбір өзгерістер
1924 жылы Түркістан республш-сасы тараған соң оның күрамындагы
Сырдария жоне Жетісу облыстары ҚазАКСР күрамына енгізіліп қазақтың жсрлері
қайтарылды. Осы жылы Қарақалпақ автономиялы облысы да Қазақстан күфамьша
кіріп, 1932 жылы Өзбек КСР-і қүрамына отті. Орьшбор каласы мен облысының
біршама аудандары РКФСР күрамына берілді.
ҚазКСР Конституциясы бойынша Қазақстанның шска])асы тск оның Жоғаргы
Ксңссінің кслісімімен гана озгсругс жатты. 1955 жылы 13 жслтоқсанда Жоғаргы
Ксңсс каулысымен Батыс Кдзақстан облысының Жонібск ауданының жалпы колсмі
7049гсктар оңтүстікболігі РКФСР-дің Астрахал облысының Владимир ауданына
бсрілді7.
1956 жылы Озбек КСР-на Оңтүстік Қазақстан облы-сының Бостандьгкауданы
(Жамбьиі жәнс Оңтүстік Қазақстан облысы колхоздарыньщ Боетандык.
ауданындағы жаііылъгм колсмдсрін қоспағанда) берілді. Голодностеп каналының
қарауындағы 95 мың гектар жер, орталық Голодностсп (Мьі])зашол) каналъшъщ
сол жағалауындағы 75 мьщ гсктар жср, ҚазКСР үкіметінің 1936-1937 жылдары
Өзбск КСР-не уақытша бсрілтен 329 мьщ гсктар жерлер дс Өзбскстанға оттіі
1962 жылы қыркүйекте Оңтүстік Қазақстан олкесі-нің Шымкснт облысының жаллы
колемі 421300 гектар үш жср учаскесін, соның ішіндс: Киров ауданыньщ 404000
гектар оңтүстік-батыс болігі, Келес ауданының оңтүстік болігінің 17000 мың
гсктар жоне Сарыагаш ауданының "Полтарацк"' посслкссінің маңъгнан 200
гсктар жсрі Өзбек КСР-не бсрілді.
Өзбск КСР-нен Шымкент облысынъщ Киров ауданына "Шымқүрған" совхозының
Алғабас елді мекенімен 300 гсктар жоне "Қызылқүчи" совхозьшьщ 3 фермасы
жанындагы елді мскснімен 3200 гектар жср бсрілді9.
1963 жылы 26 қаңтарда жалпымемлсксттік мүдделер түрғысынан, Бстбақ
даланы бөлмеу, оны шаруашылық жагынан тезірек игеріп, макта мен басқа ауыл
шаруашы-лығы онімдерін молайту жольшда тиімді пайдалану үшін Өзбек КСР-на
Шымкснт облысының Киров жоне Мақтаарал аудандары, Қызылқүм ауданының
Қызылкүм және Шым-қүрган ауылдык, кеңестері жалпы жер колемі 959 мың
гектар, сондай-ақ Шымкент облысының 1150 мың гектар Өзбек КСР-ньщ үзақ
мерзімдік пайдалануындагы жайылым жерлері Өзбек КСР-не бсрілді10.
Осылай барлългы 5 млн. гектардан астам жерлер Өзбек КСР-не бсрілді.
1971 жылы майда Өзбек КСР-нің Сыр-дария облысыньщ Жетісай, Киров жоне
Мақтаарал аудан-дары сол ксздегі шекарасымсн Шыгкент облысына қайта
қосылды.
Ксңес доуірілдс Қазақстанның тсрриториясында осьш-дай озгсрістер
болды. Бүл озгсрістерді тәртіп бойынша алдымен ҚазКСР Жогаргы Ксңесі
кэбылдап, онан соң КСРО Жогаргы Ксңссікің Прсзидиумы бскітіп отьі{)ды.
Сонда бүл озгерістср қүқықтық жагынан Қазақстанның оз сркімсн бсргсні болып
саналады. Дсгснмсн мүндай "оз еркімсн"' жасалган өзгсрістсрдің нсгізінде
Москсудсгі орталык билік органдарының кысымы жагқаны белгілі. Ал мүндай қы-
сымға Қазақстан басшылығы да оның Жогарғы кеңссінің депутаттарынъщ да қарсы
тұруға мүршасы болмады. Сондьеқ-тан олар "әп-әдемі" түрде зандастырылды.
3. Қазақстанда кеңестік құқықтық жүйенің дамуы
Соғыстан кейінгі жылдарда, әсірссе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕҢЕСТІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ 4
2. Кеңес дәуіріндегі Қазақстан территориясындағы кейбір өзгерістер 9
3. Қазақстанда кеңестік құқықтық жүйенің дамуы 11
4. Қазақ КСР-нің 1978 жылғы Конституциясы 15
ҚОРЫТЫНДЫ 18
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 19
КІРІСПЕ
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КЕҢЕСТІК МЕМЛЕКЕТ ПЕН ҚҰҚЫҚ
1946-1980 жылдарда 7.1. Мемлекеттік қүрылыс пен мемлекеттік басқару
Согыстан ксйін мемлсксттік қүрылыс псн мсмлскстті баскару бсйбіт
жағдайга клйта бсйімдслді. 1946 жылы 28 нау-рызда К^ізКСР Жогарғы Ксңссі
Прсзидиумының кэудысымен ҚазКСР-дің Халық Комиссарлар Кеңесі, ҚазКСР-нің
Министрлср Кеңссі, ҚазКСР-нің Халык комиссариаттары ҚазКСР-нің
министрліктсрі болып өзгерді1. Ксйбір министрліктсрдің саны 7 болды.
Жаңадан онеркәсіп және күрылыс материалдары міінистрлігі куізылды.
Министрлік-тсрдің окілеттіктері артгы. 1946 жылы КдзКСР Ғылым Академиясы
күрылды.
50-жылдары жергілікті кеңестердің, олардың атқару комитеттерінің
қызметтері ксңсйтілді. Олардың түіэғын үй салу, когалдандыру, онеркосіп псн
қүі^ылыс саласындағы жоспарлау және бақылау және басшылық ету күқыкгары
артты. 1957 жылы Кеңес Одағы коммунистік партиясының (КОКП) "Еңбекшілер
депутаттар кеңестерінің қызметін жақсарту жоне олардьщ бүкдрамсн байланысын
күшсйту туі^алы" каулысы шъгқты. Кдулы кеңестердің рөлінің онан әрі
артуъіна негіз кдлады.
1956 жылғы КОКП-ның XX сьезі Кеңес Одағының өміріндегі үлкен бетбү]іыс
ксзең болды. Сталинның жеке басьша табынл', социалистік зандылъгқты аяқкд
басу, саяси қугьш-сүргін айыпталды. 30-50-жылдары жазықсыз атылтан,
кямалган азаматтардың үлкен тобы кяйта акталды.
50-жылдары одақтас ]?есгтубликалардың күқыктары артып, егемендігі
біршама ксңейді. Ксңсс Одағында И.Сталиннің басшылыгы түсында ліемлсксттік
билік шамадан тыс орталықтандырылды. Осыны жою үшін КОКП ОК мен Ксңес
үкімсті рсспубликалардың шаруашылық, саяси, модени, олсумсттік саладагы
қуқықтарьш кеңсйтті.
Тың игсру кезіндс жүздегсн ірі сохозда]і қүрылып олар
одакхықоргандардьщ басшылығында болды. 1956 жылы барлық совхоздар
республикалық басшылыққа бсрілді. Оларды к^іржыландыру да рсспубликаға
отті.
КдзКСР Үкіметінің совхоздарды қайта қүру, жою, жср болу, тағы баска
ауыл шаруашылыгына катысты қукықгары кеңейді:.
Кэсілорындар мен ведомсгволар бойынша өндіріс колемі мен қаржыны
жоспарлау рсспублика үклметіне бсрілді. Рсспубликалық бюджсткс каржы болу
процснті улгайтьшды. Рсспублика бюджеті 1953-1960 ж.ж. жеті сссден артық
ұлгайды3. Жоғары оқу, орта арнаулы жонс жалпы білім беру мосслслері
толықтай рсспублика колсміндс шсшілстін болды. 1954-1956 ж.ж. Одақгық
басқарудагы 144 ірі косіпорындар мен транспорт мсксмслері республмка
басшылыгына отті.
Одақтас республикалардың зан шығару кұқыгы ксңеіітілді. 1957 жылы КСРО
Жоғаргы Кеңссінің сессиясы "Одактас республикалардың карауыш одақтас
ресггубликалардың сот кұрылысы, азаматтық, қылмыстық жәнс процессуальдық
кодекстсрін қабылдауды беру туралы" Заңы шықты. Бул республикалардың
егемсндігін нығайтудағы үлкен кадам болды. Осының нсгізінде ҚазКСР Жоғарғы
Кеңесінің сессиясы коптеген жаңа зандар мсн кодскстерді кабылдады.
Рсспубликалар Одактық мәселелерді шсшутс кобірек қатысатьш бодды. КСРО
Жоғарғы Ксңесінің Ұлттар Кеңссінің жанынан ор одақтас республиканың
окілдсрі кірген экономикалық комиссия қүрылды.
Республика Жоғарғы Кеңссінщ депутаттарыньщ саны 400-ден—450-ге дейін
есті. Оның түрақты комиссияларынын саны 3-тен 8-ге көтерілді. Жергілікті
кеңестердің депутат-тарының саны да артты4.
1958 жылы К^ізКСР Ғыльгм акадсмиясыньщ философия жоне қүқық институты
қүрылды. Қүкық саласындағы зерттсулсргс жағдай жасалды.
60-жылдардың ортасында халық шаруашылыгын бас-қаруда озгсрістер болды.
Бүл окиғалар Ксңсс Одағының партия мсн мсмлскст басшысы Н.С.Хрущсвтің
орнылан түсіп, биліхкс Л.И.Брсжнсвтің кслуімсн байланысты. Онсркосіпті
басқарудың территориялық, окімшілік одісі айыпталды. КОКП ОК-нің қыркүйск
пленумы (1965 ж.) онсркосіпті баскэрУ ісін салалык, принцші бойынша
үйымдастыру жонс онсркосіп салалары бойынша одақтық-рсспубликалық
мнгаісгрліктср күі^уды жактады. Осығанорай 1965жылы КСРО Жогаргы Кеңесі
сессиясы онеркәсіпті баскдру органдарынъщ 140
жүйссін озгерту және мемлскеттік басқарудың басқа ксйбір органдарын
қайта қүру туралы заң қабылдады. Осыған орай Қазақстанда да озгсрістср
болды. 1965 жылы 15 қазанда ҚазКСР Жоғарғы Ксңесі онеркосіпті басқару
органдарының жүйссін озгсрту туралы, республикалық кейбір мемлсксттік
баскару оргавдарьш клйта қүру туралы зандар қгібылдап, рсспублика
Конституциясына тиісті оз-гсрістср снгізді.
ҚазКСР Халық шаруашылығы ксңссі, эконолшкалық аудандардың халық
шаруашылығы ксңсстсрі таратылды. Бірқатар салалық одақтық рсспубликалық
министрлік-тер қүрылды. Бүл озгсрістср экономиканың дамуына, материалдық
ынталандыруға, еңбскшілсрдщ шыгарлгашы-лығьшың артуьша себсп болды.
1964 жылы 1 желтоқсанда Н.С.Хрущсвтің күштеуімсн күрылған Багыс
К^ізақстан жоне Тың олкесі жойылды. Олардың күрамындагы облыстар
республккалық органдарға тікелсй бағьшатын болды.
Жаңа облыстар күрылды. 1961 жылы Целиноград, 1970 жылы Торғай, 1973
жылы Жезказған және Мащышлақ облыс-тары күрылды. Кдзақстандағы облыстар
саны 1937 жылы 8 болса, 70-жылдары 19-ға жетті. Алматы қаласы облыстар
мәртебесіңдегі республикалық баскэруда болды.
1963 жылгы сайлауда Жоғарғы Кеңеске 473 депутат, жер-гілікті
ксңестсрге 98806 депутат сайланды. Коммунистік партия дспутаттардың күрамын
оз калауы бойьшша кдтаң реттеп отырды. Жоғаргы Ксңес депутаттарыньщ 66,2 %-
і партия мүшслері, 33,4%-і ойелдер, 48.8%-і жүмысшылар мсн шаруалар болды.
Жергілікті депутаттар арасында паргия мүшелсрі 45,4%, жүмысшылар мен
шаруалар 55,5% болды5.
Барлықдорсжедсгі депутаттар тск партияның еріх-жігсрін жүзсгс
асырушылар болды. Дспутаттар арасьгнда уақытша партия топтары қүрылды.
1977 жылы рсспубликада 19 облыстық, 218 аудандык, 82 қалалық, 29 клла
ішіндсгі аудандық, 189 посслкслік, 2184 ауылдық, сслолыккеңсстсржүмыс
істсді. Жсргілікті Ксңестс{вдің аткэру комитсттсрінің қүрамьгна 20 мьщ адам
кірді6.
ҚазКСР Жогаргы Кеңссінің, оның П]іезидиумының жүмысы жүйслсне түсті.
Ссссиялар түрақты шақырылып, оларда мсмлекеттік басқарудың маңызды
мәселслсрі талкыланып жаңа зандар мсн кодекстер қабылданды, бюджст
бскітілді. Жоғарғы Кеңсс Президиумы мәжілістеріндс Қостанай, Шемонайха
аудандарының, Қарағанды қаласы, Алматы, Шымкент, Шығыс Қазақстан облыстық
Кеңестерінің түрлі салаларға басшылық ету практикасы талқыланды.
Жсргілікті кеңестердің сессиялары мен атқару коми-теттсрінің
отырысында алуан түрлі мосслелер талқыланып шешімін тауып жатты.
Ксңсстердің түрақты комиссиялары-ның ролі артты. Жоғаргы Ксңсстін, түрақты
комиссиялары-ның саны 13-ке жетті, оларға депутаттардың 80%-і кірді. 1976
жылы "Рсспублика жсргілікті кеңестерінің түрақты комиссиялары туралы Ерсже"
бскітілді. Сессияларда вдралған мәселелер түрақты комиссиялар арқылы огті.
Ксңестср жүмысындагы қоғамдық бастамалар үлғайды. 1977 жылы жергілікті
кеңестердс 100 мыднан аса штаттан тыс болімдер комиссиялар, топтар,
постылар, ерікті халық жасақтары, жолдастык соттар т.б. бірлестіктер жүмыс
жасады. Дсгенмсн осыншама сандардьщ астында қүрғақдаңғазалыкта толъш жагты.
Депутаттардың аманаггарын орындауга көңіл бөлінді. 1975 жылғы сайлауда
83786 аманат кдбыдданып, 1977 жылғы жаңа сайлау кареаңында соньщ 92,4%
орывдалды. Ол аманаттардын. ішінде Қарағанды үй қүрылысы комбинаты, Шымкент
механика зауытын кдйта куру, Кокшетау аэропорты т.б. ірі косіпорындар мол
болды.
1978 жылғы Конституциядан сон, мемлекегсік баскару ісіне үлкен
озгерістер енбеді. Бүрынғы еңбекшілер депутаттары-ның кеңесі, енді халық
деггутаттарының кеңесі деп аталдъі. Бүлай атау Кеңес Одагьшда жалпыхалықгық
мемлекст қүру жүзсгс асуда деген теория негізінде жасалды. Билік бүкіл
халықтың қолында дсп түсіндірілді. Шынында да билік компартияның, оның
Орталых, рсспубликалық, облыстық, аудандық, кдлгілық комитеттерінің колында
болды. Мсмлскст пен күкық та түгелдсй парткомдардың басшылығы мсн
бақылауында кдла бсрді.
Ксңсстсрдің ролін арттыру тск партиялык, басшылық түргысынан қаралды.
Ол ксзеңдс моселснід баскаша қойы-луы нсмесс ксңестсрдің па]^тия
басшылығынсыз оз алдына таза билік жүргізуі туралы қойылуы мүмкін смес сді.
Әсіресс КОКП-ның XX сьезінсн ксйін партияның басшылығын күшсйгу, ксңесгср
жүмысын жаңарту әрбір сьезде жонс орталық комитеттің плснумында кдралып,
арнайы қаулылар альшды. КОКП ОК-гі 1967 жылы ксңестердің ролін арттыру
туралы, 1971 жылы аудандық және кдлалық кеңестсрдің жүмысын жетілдіру
туралы кдулылар клбылдады.
Кеңсстсрдің окшсттіктсрін арттыруға КОКП-ның XXIV, XXV, XXVI сьсздсрі
дс коп коңіл боліп, сьсздср шсшімі-нің ыклальлмсн ксңсстсрдің матсриалдық-
тсхникалықбазасы ныгайып, олсумсттік-экономикалық мосслелсрді шсшудсгі ролі
біршама артты. 1984 жылы кеңсстсрдің жүмысы КОКП ОК-нің соуір плснумында
арнайы талқыланып, олардың жүмысын жетілдіру жолында шаралар кдбылданды.
Мүның бәрі дс ксңсстсрдің ролін котсргенімсн олар-дың жүмысына
партиялық басшылық псн партиялык, қьі-сьшды онан орі нығайта түсті. Партия
ксңсстерді оз міндетін орындаушы қүралдардьщ бірі деп санады. Бір жагынан
мүндай әдіс кеңсстердің бсдслінің түсуілс себеп тс болды.
1985 жылдан КСРО-да қайта күру процесі басталды. Ол дсмократпя.
жариялылық, сркіндік үрандарымен жүрді. 1986 жылы 16 желтоқсанда Қазақстан
Компартиясы ОК-нід бірінші хатшысы Д.А.Қонаев орньшан альшыл, оның орнъша
Қазақсганға бслгісіз Г.В.Колбин сайланды. Москеудсгі орталықтын, қысьгмьшсн
болган бүл окгға қазақ халқьшың үлттық намысьш, оньщ егсмсндігін аяқкя
басу болды. Оган шыдамаған қазак жастары Алматының кошслсріне наразы-лық
шеруіне шықты. Бірақ канта боялып басылды. Жслтоқсан оқигасы Қазақстанньщ
тоуслсіздігінс жсту жолъшдагы үлксн тарихіі кддам болды.
Демократия, жариялыльгк, пікірлср плюрализмі, саяси плюрализмнің
бсрілуі социалистік тоталитарлык, жүйе-нің шсңбсрінс сыймады, Коммунистік
партия дсмократия-лық процсстерге жол бс])іп кеңсстс]ідің негізгі бі-оіік
екендігін мойындауға можбү)) болды.
БүкілодақтықХІХ партия конфсрснциясы (1988 ж.) саяси жүйсні
реформалау, бюрократизмгс қарсы күіісс, дсмокра-тияландыру, қүқыктық
рсформа туралы қаулылар қабыл-дады. Паргия комитсттсрінің бірінші хатшылары
тиісті ксңсстсрдің торағалары болып сайланды. Мүндай үрдіс
Л.И.Брсжнсвтіңксзіндс-ақорталыхта басталған сді. Ол жонс онан ксйінгі КОКП
басшылары КСРО Жогарғы Кеңссініл, Прсзидиулгьтның торағасы болып сайланды.
М.С.Горбачевтің үсынысымсн КСРО-да Президснттік қызмст ендіріліп, ол
бірінші және соңғы Прсзидент болды. 1989 жылы КСРО Халық депутаттарьшьщ
сьсзі сайланды. Сьезд дспутаттарын сайлау дсмократиялық нсгізде отіп
Компартия окілдсрі коп жсрлсрдс жсңіліскс үшырады. КізКСР Жогаргы Ксңссінс
дс сайлау болды. Сайлау жүйссінс озгсріс ендіріліл Жоғаргы Кеңсске қогамдық
ұйъшдардың сьсздсрі аркылы коптегсн дслсгаттар сайланды.
КСРО Халық дспутаттары оздсрін сң жоғарғы окімет билігі органы дсп
КСРО Конституциясына озгсрістер сндіріп Коммунистік партияның басшылық ролі
туралы 6-бапты алып тастады. Мүндай озгсріс К;ізақстан Конституциясына да
ендірілді. Осылай Компартия басшылыгы скінші қатарға сырш бастады.
1989 жылы 22 маусымда Кдзақстан КП ОК-нің бірінші хатшысы Г.В.Колбин
кетіп бүл орынға Н.Ә.Назарбаев сайланды. Үзамай 1990жылыақпанда
Н.Ә.Назарбаев КазКСР Жоғаргы кеңесінін, торагасы болып сайланды.
Қазақстанда Президенттік қызмет ендіріліп, ҚазКСР Жоғарғы Кеңесі 1990
жылы 24 сәуірдс Н.Ә.Назарбаевты Қазақ КСР-ньщ Прсзиденті стіп сайлады.
2. Кеңес дәуіріндегі Қазақстан территориясындағы кейбір өзгерістер
1924 жылы Түркістан республш-сасы тараған соң оның күрамындагы
Сырдария жоне Жетісу облыстары ҚазАКСР күрамына енгізіліп қазақтың жсрлері
қайтарылды. Осы жылы Қарақалпақ автономиялы облысы да Қазақстан күфамьша
кіріп, 1932 жылы Өзбек КСР-і қүрамына отті. Орьшбор каласы мен облысының
біршама аудандары РКФСР күрамына берілді.
ҚазКСР Конституциясы бойынша Қазақстанның шска])асы тск оның Жоғаргы
Ксңссінің кслісімімен гана озгсругс жатты. 1955 жылы 13 жслтоқсанда Жоғаргы
Ксңсс каулысымен Батыс Кдзақстан облысының Жонібск ауданының жалпы колсмі
7049гсктар оңтүстікболігі РКФСР-дің Астрахал облысының Владимир ауданына
бсрілді7.
1956 жылы Озбек КСР-на Оңтүстік Қазақстан облы-сының Бостандьгкауданы
(Жамбьиі жәнс Оңтүстік Қазақстан облысы колхоздарыньщ Боетандык.
ауданындағы жаііылъгм колсмдсрін қоспағанда) берілді. Голодностеп каналының
қарауындағы 95 мың гектар жер, орталық Голодностсп (Мьі])зашол) каналъшъщ
сол жағалауындағы 75 мьщ гсктар жср, ҚазКСР үкіметінің 1936-1937 жылдары
Өзбск КСР-не уақытша бсрілтен 329 мьщ гсктар жерлер дс Өзбскстанға оттіі
1962 жылы қыркүйекте Оңтүстік Қазақстан олкесі-нің Шымкснт облысының жаллы
колемі 421300 гектар үш жср учаскесін, соның ішіндс: Киров ауданыньщ 404000
гектар оңтүстік-батыс болігі, Келес ауданының оңтүстік болігінің 17000 мың
гсктар жоне Сарыагаш ауданының "Полтарацк"' посслкссінің маңъгнан 200
гсктар жсрі Өзбек КСР-не бсрілді.
Өзбск КСР-нен Шымкент облысынъщ Киров ауданына "Шымқүрған" совхозының
Алғабас елді мекенімен 300 гсктар жоне "Қызылқүчи" совхозьшьщ 3 фермасы
жанындагы елді мскснімен 3200 гектар жср бсрілді9.
1963 жылы 26 қаңтарда жалпымемлсксттік мүдделер түрғысынан, Бстбақ
даланы бөлмеу, оны шаруашылық жагынан тезірек игеріп, макта мен басқа ауыл
шаруашы-лығы онімдерін молайту жольшда тиімді пайдалану үшін Өзбек КСР-на
Шымкснт облысының Киров жоне Мақтаарал аудандары, Қызылқүм ауданының
Қызылкүм және Шым-қүрган ауылдык, кеңестері жалпы жер колемі 959 мың
гектар, сондай-ақ Шымкент облысының 1150 мың гектар Өзбек КСР-ньщ үзақ
мерзімдік пайдалануындагы жайылым жерлері Өзбек КСР-не бсрілді10.
Осылай барлългы 5 млн. гектардан астам жерлер Өзбек КСР-не бсрілді.
1971 жылы майда Өзбек КСР-нің Сыр-дария облысыньщ Жетісай, Киров жоне
Мақтаарал аудан-дары сол ксздегі шекарасымсн Шыгкент облысына қайта
қосылды.
Ксңес доуірілдс Қазақстанның тсрриториясында осьш-дай озгсрістер
болды. Бүл озгсрістерді тәртіп бойынша алдымен ҚазКСР Жогаргы Ксңесі
кэбылдап, онан соң КСРО Жогаргы Ксңссікің Прсзидиумы бскітіп отьі{)ды.
Сонда бүл озгерістср қүқықтық жагынан Қазақстанның оз сркімсн бсргсні болып
саналады. Дсгснмсн мүндай "оз еркімсн"' жасалган өзгсрістсрдің нсгізінде
Москсудсгі орталык билік органдарының кысымы жагқаны белгілі. Ал мүндай қы-
сымға Қазақстан басшылығы да оның Жогарғы кеңссінің депутаттарынъщ да қарсы
тұруға мүршасы болмады. Сондьеқ-тан олар "әп-әдемі" түрде зандастырылды.
3. Қазақстанда кеңестік құқықтық жүйенің дамуы
Соғыстан кейінгі жылдарда, әсірссе ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz