Психологиядағы iс-әрекет бағытының жалпы сипаттамасы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Психологиядағы iс-әрекет бағытының жалпы сипаттамасы

Iс-әрекет психология ғылымының орнықты мәселелерiнiң бiрi болып табылады. Оның жасалуына көптеген зерттеушiлер маңызды үлес қосты. Iс-әрекет мәселесiнiң негiзiн құраушы зерттеулер қатарында А. Н. Леонтьев пен С. Л. Рубейнштейн еңбектерiн атауға болады. Iс-әрекет мәселесiнiң психология ғылымындағы қазiргi даму жағдайында көп үлес қосқан К. А. Абульханова, Славская, Б. Т. Ананьев, А. В. Брушлинский, В. В. Давидов, Е. А. Климов, Б. Р. Ломов, В. Д. Шадринова т. б. зерттеулерi болып табылады. Қазiргi кезде iс-әрекет мәселесi әр түрлi мамандар күшiмен қарқынды түрде дамуына қарамастан оның көптеген қырлары ашылмаған күйде қалып отыр С. Л. Рубенштейн пiкiрiнше психологиялық мәселелердiң барлығын, iс-әрекеттi зерттеумен байланысты және iс-әрекетте адам өзiнiң өмiрлiк жолы жүзеге асыру барысында оның барлық психология қасиеттерi көрiнумен қатар қалыптасып отырады (Т. 2. с8) . Iс-әрекет бағыты - адам тұлғасы мен санасының даму заңдылықтарын зерттеудегi негiзгi бағыт болып табылады. В. В. Давидов iс-әркет бағыты - бұл Отандық психологиялық ұрпағы. Оның қалыптасуымен дамуында Отандық iрi психологтардың бәрi ат салысқанмен тұжырымдайды. Iс-әрекет бағытының нобайы мен негiзi Л. С. Виготскийдiң, С. Л. Рубинштейннiң, А. Н. Леонтьев зерттеулерiнде салынды. Психологиядағы iс-әрекет мәселесiнiң түрлi қырларының ашылуы мен оның дербес психологиялық мәселесi ретiнде бөлiнуi төмендегiдегi сызбада толық көрсетiлген Аталмыш сызба iс-әрекет категориясының әдiснамалық қызметiн психиканың дамуын зерттеулердiң негiзгi бағыттарымен байланысты ашуды бейнелейдi.

Сызбада көрсетiлгендей iс-әрекет категориясының бiрiншi қызметiнiң негiзiн дәлiрек айтқанда iс-әрекеттi түсiндiрушi принцип ретiнде зерттеудi А. С. Выготский бастаған, кейiнiрек С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев, А. Р. Лурия т. б. еңбектерiнде қарқынды зерттелдi. Iс-әрекеттi ерекше пән ретiнде яғни оның екiншi қызметiн зерттеуде Л. С. Высотский бастап, А. Н. Леонтьев *** iзбасарлары бiрнеше жылдар бойы қарқынды зерттедi. Заттың iс-әрекетi психология ғылымының пәнi ретiнде алғаш рет С. Л. Рубинштейн бөлiп шығарды. А. Н. Леонтьев бiр мезгiлде iс-әрекеттiң заттылығы қағидасын қалыптастырып психология пәнi ретiнде субектiнiң бiртұтас iс-әрекетiн бөлiп шығарады. Оның түрлерi мен формалары, өзара орналасуы мен трансформациясын органикалық жүйе ретiнде қарастырды. Оның пiкiрiнше, субъектiнiң iс-әрекетi бiрiншi кезекте психикалық бейнелеудi зерттеуге мүмкiндiк бередi. А. Н. Леонтьев өзiнiң бiрқатар еңбектерiнде психикалық бейнелеу сезiмдiк - практикалық iс-әрекетке туындайтындықтан оны iс-әрекеттiң бiртұтас жүйесiне тыс түсiндiрiлмейтiнiн бернеше рет атап өтедi. Дәл осыдан психологиялық нақты ғылым ретiндегi қайшылықсыз жүйесiн құрудың бастамасын көредi. Iс-әрекет бағытының аясында психиканың дамуын зерттеудiң шартты түрде 3 дербес бағытын бөлiп шығаруға болады. 1. белгiлiк-рәмiздiк бағыт (Л. С. Выготский қалыптастырған), 2. Тұлғалық бағыт. Тұлға iс-әрекетте қалыптасады (С. Л. Рубинштейн қалыптастырған), 3. Iс-әрекет зерттеудiң дербес пәнi ретiнде (А. Н. Леонтьев қалыптастырған) . Психология тарихы мамандарының алдында психологиядағы iс-әрекет бағытының идеяларын неғұрлым дәл әрi түсiнiктi бейнесiн қалыптастыру жұмыстары тұр. Алайда iс-әрекеттiк мәселелердiң қалыптасуына түрлi ғылыми мектептер үлес қосқаны сөзсiз.

1. 3. Л. С. Выготский зерттеулерiндегi iс-әрекет бағытының негiзделуi. Л. С. Выготскийдiң психологиялық теориясының негiзгi идеялары iс-әрекет подходы дамуының бағыты ретiнде Л. С. Выготскийдiң iс-әрекет мәселесi аясындағы ғылыми мұраларын Талдау В. В. Давыдов, Л. С. Радзихов, Н. Ф. Талызина зерттеулерiнде неғұрлым толық ұсынылған. Олар Л. С. Выготскийдiң ғылыми шығармашылығы iс-әрекет басты орын алатын және өзiнiң мәнi бойынша бұл психологиялық теорияны iс-әрекет бағыты аясындағы толыққанды бағыт ретiнде қарастыруға болатынын көрсеттi. Олардың пiкiрiнше iс-әрекет бағыты ретiндегi Л. С. Выготскийдiң теоремасының негiзгi идеяларына келесi жағдайларды жатқызуға болады.

Адамдардың практикалық iс-әрекетiнiң психология үшiн маңыздылығы;
Санат еңбек iс-әрекетiмен тығыз байланыста қарастыру;
Психикалық процестердiң (олардың генезисiмен құрылымы) . Адамзаттың тарихи дамыған құралдық, заттық-практикалық iс-әрекетiнiң себептендiруi туралы теоретикалық жағдайларды жасау. Л. С. Выготский атап көрсетуiнше, психика еңбек iс-әрекетiмен себептендiрiледi және заттыө-практикалық iс-әрекет психиканы себептендiретiн ақиқат болып табылады. Психиканың iс-әрекеттiк себептерiнiң тезисi Л. С. Выготскийдiң ғылыми шығармашылығының негiзгi ядросы болып табылады.
Психиканың iс-әрекеттiк себептенуi туралы тезис мазмұнының нақтылануы. Iс-әрекеттiк себептендiрiлу сыртқы (еңбек) iс-әрекетi мен психикалық қызмет (психологиялық құралдар болжамы) құрылымында ұқсастықтардың болуын жорамалдайды, яғни еңбек iс-әрекетi мен психикалық процестер құрылымында принципиалды ұқсастықтарбар: "Еңбек процесi-психологиялық процестер", "еңбек құралдары-психологиялық құралдар" ұғымымен ұқсас;
Психикалық қызметтер мен еңбек iс-әрекетiнiң ұқсастығының құрылымы мен генезисiнде құралдық жанамалану кезеңi қатысады. Себептендiрiлу онто және филогонез барысындағы жанамалау механизмi. Ретiнде түсiндiрiледi. Себептердiң өткiзiмдерi - адамның тарихи iс-әрекетiнiң өнiмдерi, белгiлiк, коммуникациялық жүйе сияқты психологиялық құралдар болып табылады. Iс-әрекетке тарихи дамушы адам психикасының генезисi мен құрылымының детерминациясы жанама сипатқа ие, белгiлер - жанамалау механизмдерiнiң бiрi.

Психологиялық құрал белгiлер = арқылы өтедi

Психологиялық құралдар

еңбек құралдарымен

ұқсастықта бөлiп шығарылады

Психиканың психологиялық құралдар = белгiлер мен iс-әрекеттiк себептендiруiнiң жанама сипаты. Л. С. Выготскийдiң бар күш-жiгерi iс-әрекет категориясмын психологиялық теорияның түсiндiрушi принципi ретiнде бекiтуге яғни iс-әрекеттiң бiрiншi әдiснамалық қызметiн зерттеуге бағытталды. Iс-әрекет дербес зерттеу пәнi ретiнде яғни iс-әрекеттiң екiншi әдiсгамалық қызметi Л. С. Выготскийдiң шығармашылығында қойылды, бiрақ жетiлдiрiлген жоқ. Iс-әрекет бағыты дамуының ба5дарларында5ы Л. С. Выготский мен оның iзбасарлары көзқарастарындағы айырмашылықтар iс-әрекет бағытының дамуында екi бағдаоды бөлiп шығаруға болады.

Бiрiншi бағдар психика дамуының белгiлiк - рәмiздiк жүйесiмен (Л. С. Выготский) . Екiншiсi - психика дамуының iс-әрекеттiк жүйесiмен (Л. Н. Леоньтев, А. Р. Лурия, т. б. ) байланысты Л. С. Высотский iс-әрекет бағытының негiзiн қалаушы бола отырып, өз зерттеулерiнде iс-әрекеттiң бiрiншi әдiснамалық қызметiне, дәлiрек айтқанда iс-әрекеттi жалпы түсiндiушi принцип ретiнде ерекше назар аударды. Ол өзiнiң жоғары психикалық қызметi туралы психологиялық теориясын адамның практикалық iс-әрекетi категориясын индивидуалдық категория ретiнде пайдалана отырып жасап шығарады. Бұл категорияларды “Психологиязациялау” мен “даралаундыру” мәселесiн шешуде және оны психологиялық зерттеу пәнiне айналдыру iс-әрекет бағытының негiзiн салушылардың бiрi. Л. С. Виготский мен iс-әрекет мәселесiнiң басқа да көрнектi зерттеушiлерi, соның iшiнде оның iзбасар шәкiрттерi көзқарастары алшақтады. Л. С. Виготский психикалық қызмет генезисiнiң негiзi болып табылатын психологиялық құрал немесе белгi идеясын дамыта отырып, адамзаттың тарихи дамушы заттық iс-әрекетiнiң “психологизациясы” құрал ретiнде кез келген жоғары психикалық қызмет бастапқыда интерпсихологиялық тек кейiннен иртрапсихологиялық сипатта болады деген тезистi тұжырымдады. Онтогенездегi психикалық қызметтердiң мәдени-тарихи (белгiлер) жанамаланыуы арқасында төменгi психикалық қызметтер негiзiнде пайда болады. Л. С. Виготскийдiң интерпсихикалық тың интропсихологиялыққа айналу процесiн қарастыра отырып жоғары психикалық қызметтер генезисi мен адамдар қарым-қатынасындағы белгiлердi пайдалану арасындағы байланысты негiздедi. Л. С. Виготский еңбектерiнiң негiзi белгi және белгiлер жүйесi болды және iс-әрекет түсiндiрушi принцип ретiнде қарастырылды. Л. С. Виготскийдың шәкiрттерi А. Н. Леонтьев, А. Р. Лурия және т. б. психологиядағы iс-әрекет бағытын жетiлдiре отырып iс-әрекеттiң екiншi әдiснамалық, дәлiрек айтқанда, iс-әрекет зерттеу пәнi ретiндегi қызметiне ерекше назар аударды. Оларда Л. С. Виготский секiлдi iс-әрекеттен түсiндiрушi жағынан көрдi, алайда, белгiл және белгiлер жүйесiн iс-әрекет мәселесi аясында қарастырған жоқ. Iс-әрекеттi зерттеу пәнi ретiнде қарастыруда А. Н. Леонтьев және т. б. индивидуалды iс-әрекет идеясын жасады. Мұнда iс-әрекеттiң индивидуалды категория ретiндегi “психологизациясы” мәселесi шешiлдi. А. Н. Леоньевтiң iс-әрекет психологиясының концептуалды жүйесiнде iс-әрекет адам психикасына әлеуметтiк және тарихи бағыт тұрығысынан қарастырылады. Психика дамуының iс-әрекеттiк жүйесiнiң жасай отырып, ол iс-әрекеттi психикалық өмiрдiң негiзгi процесi ретiнде айқындап оның құрылымы мен жалпы құрамы мәселелерiн шештi. Психологиядағы iс-әрекет бағытының дамуындағы Л Л. С. Виготский және оның iзбасарларының көзқарастарының алшақтауының схемалдық бейнесi.

Психикалық дамуының iс-әрекеттiк жүйесi (А. Н. Леонтьев және т. б. )

iс-әрекет индивидуалды категория
белгiлер жүйесi идеясы, психологиялық құралдар. iс-әрекетi “психологизациялау” құралы ретiнде.

Психикалық дамуының iс-әрекеттiк жүйесi (А. Н. Леонтьев және т. б. )

психика мен индивидуалды iс-әрекет әлеуметтiк тарихи бағыт идеясы
iс-әрекеттiң жалпы құрамы мен құрлымы идеясы
iс-әрекеттi талдау идеясы психикалық өмiрдiң негiзгi процесi ретiнде

Iс-әрекет бағытының дамуындағы алшақтаулар:

Заттық iс-әрекет жалпы түсiндiрушi принцип ретiнде
Iс-әрекет зерттеулер пәнi ретiнде

Iс-әрекет бағытының негiзделуi:/ Л. С. Виготскии

Iс-әрекеттiң жалпы психологиялық теориясын жасаудың негiзгi бағаттары мен мәселелерi

ХХ ғасырдың басында Л. С. Виготский психологиядағы iс-әрекет бағытының нобайын белгiледi. Бұл кезде психотехниктер еңбек психологиясының мамандары еңбек iс-әрекетi түрлерiнiң профессиографиялық мазмұнын жетiлдiрiп адамның еңбекке кәсiби жарамдылығы мәселелерiн шешуге талпыныс жасады. Олар еңбектi еңбек iс-әрекетi ретiнде қарастырды. Бiрақ олар психологиядағы субъектiсi iс-әрекет бағыты идеялар жүйесiн ұсынып дамытты. А. Н. Леонтьев iс-әрекеттiң жалпы психологиялық теориясын жасап шығарды. Еңбек психологиясының мамандары Н. Р. Левитов, Ю. Б. Котелова, К. К. Платонов және басқалары еңбектi оның психологиялық компонеттерi жағынан қарастыра бастады. Еңбектiң кәсiби еңбек iс-әрекет ретiндегi индивидуалды тұлғалық және әдеуметтiк тұлғалық мәселелерi қозғалды. Адамның еңбекке, еңбектiң адамға, еңбектегi тұлғағаның тұлғаға бейiмделу мәселерi қойылды. ХХ ғасырдың соңғы ширегiнде Б. Ф. Ломов психологиядағы iс-әрекеттi зерттеуде жүйелi әдiснаманы қолдану қажеттiгiн негiздедi. ХХ ғасырдың соңы iс-әрекет мәселесiндегi 3 ғылыми мектептiң маңызды үлесiмен белгiленедi. В. Д. Шадриков iс-әрекетiзерттеудегi жүйелiк бағытты дамыта отырыпкәсiби iс-әрекеттiң систеногенезiнiң психологиялық теориясын жасайды және индивидуалды iс-әрекет пен қатынастар психологиясы мәселесi жаңаша қойылды. Психологиядағы субьектiлi - iс-әрекеттiк бағытты дамытушы А. В. Брушлинский iс-әрекет теориясын жасады. Мұнда әрекетке процес ретiнде оның тұтастығына субьектiнiң интегралдығын мен бiрiлiгiне ерекше назар аударылды. Е. А. Климовтың iс-әрекет теориясын жасаудағы маңызды ғылыми үлесi еңбекке адам iс-әрекетiнiң әлеуметтiк маңызды өнiмi, адамға еңбек субьектiсi ретiнде бағытталуы: еңбектiң психологиялық белгiлерiн бөлiп шығару және еңбектi жеке адамның кәсiби айқындалуы мәселелерiмен байланысты жiктеу болып табылады. Адамтану жүйесiндегi iс-әрекет бағытын Б. Т. Ананьев жасады. Ол адам iс-әрекетiнiң түрлерiнiң иерорхиялық жүйесiн айқындап iс-әрекет субьектiсi туралы бөлшектенген түсiнiктi енгiздi. Оның ұйымдасуындағы тұлғалық және индивидтiк сипаттармен арақатынасты «поляры» және молекулары деңгейлерiн бөлiп шығарды. Психологиядағы iс-әрекет бағытына байланысты негiзгi мәселелiк жайттар ретiнде төмендегiлердi бөлiп шығаруға болады.

Iс-әрекет категориясының психологиядағы басқа да категориялармен өзара қатынасы.
Iс-әрекет түрлерiнiң табиғаты мен ара қатынасы
Iс-әрекет және творчество iс-әрекеттегi шығармашылық, iс-әрекеттiң адам творчествалық мүмкiндiктерiн ашумен iшкi байланысы.
Жеке адамның iс-әрекеттiк басталуы.
Iс-әрекет және мiнез құлық.
Iс-әрекеттен еңбек түрлерiнiң пайда болуы мен өсуi.
Зерттеу мен практикалық тапсырмаларды шешуде iс-әрекет ұңғыларын пайдалану.
Iс-әрекет бағыты нұсқауларының салыстырмалы талдауы.
Оқу iс-әрекет ретiнде.
Қарым-қатынас iс-әрекет ретiнде.
Индивидуалды және бiрлескен iс-әрекет.
Iс-әрекет және өмiрлiк iс-әрекет.
Танымдық процестердiң iс-әрекеттiк табиғаты.
Жеке адам аралық қарым-қатынастың iс-әрекеттiк жанамаланды.
Iс-әрекет биологиялық пен әлеуметтiк арақатынасына компьютерлендiру және ойлау оқыту мәселелерiне пайдалану үшiн iс-әрекет бағытын жасау. Iс-әрекет бағытының дербес бағыты ретiнде сана мен iс-әрекет бiрлiгi принципiнiң нақты эмперикалық жасалуын бөлiп шығарылады. Психологиядағы iс-әрекет әдiснамасының дамуының негiзгi бағыттары.

Климов Е. Н.

Еңбек iс-әрекет. Еңбек субьектiсi ретiндегi адам және психология мәселелерi

Шадринов Б. Д. Дамудағы iс-әрекет жүйе / iс-әрекеттiң систегонезi

Брушлинскии А. П. iс-әрекет, әрекет психикалық процесс ретiнде

ХХ ғасырдың соңғы ширегi:

Ломов Б. Ф.

психологиядағы жүйелiк әдiснама iс-әрекеттi зерттеудегi жүйелiк бағыт

Платонов К., Левитов Н. Р. Адам және еңбек

Леонтьев А. Н., iс-әрекеттiң жалпы психологиялық теориясын жасау

Рубинштейн С. Л., субьектiсi - iс-әрекет бағытының негiзiн салушы

1. 5. Iс-әрекеттi психологиялық зерттеудiң пәнi мен мiндеттерi

Iс-әрекеттi психологиялық зерттеудiң пәнi мен мiндеттерi Б. Ф. Ломов зерттеулерiнде неғұрлым толық ашылған. Iс-әрекеттi қоғамдық тарихи категория ретiнде қарастыра отырып ол қоғамдық жаралыстану және техникалық ғылымдар тарапынан зерттелiнiп бiрнеше рет атап өтедi. Психология iс-әрекеттi зерттеудегi ғылыми бiлiмдердiң iргетастық аймағы болғандықтан оны зерттеу мен сипаттаудың өз бағыттары бар. Б. Ф. Ломовтың көрсетуiнше психологиядағы iс-әрекеттi зерттеудiң жылжуы басқа ғылымдардың жеткен жетiстiктерiне тәуелдi. Сондықтанда психологияда жасалған iс-әрекеттi зерттеумен сипаттау бағыттары, схема және концепциялар жүйесi басқа да шектес ғылымдармен арақатынасты болу қажет. Б. Ф. Ломов iс-әрекеттi психологиялық зерттеудiң екi обьектiсiн бөлiп шығарады. Индивидуалды және топтық.

Iс-әрекеттi психологиялық зерттеу обьектiлерi: индивидуальды және бiрлескен топтық iс-әрекет.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.