Негізгі құралдар түсінігі, жіктелуі, негізгі құралдарды мойындау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

1. Негізгі құралдар түсінігі, жіктелуі, негізгі құралдарды мойындау.
2. Негізгі құралдардың бастапқы бағалануы.
3. Негізгі құралдардың құжаттау есебі.
4. Негізгі құралдарды кіріске алу есебі.
5. Негізгі құралдардың тозу (амортизация) есебі.
6. Негізгі құралдарды есептен шығару есебі.
7.Кейінгі шығындыр есебі.
8. Негізгі құралдарды қайта бағалау, жөндеу, түгендеу есебі.
9. Негізгі құралдардың құрылыс салу есебі.
10. Негізгі құралдардың жал есебі.

Әдебиет : В.Л.Назарова Бухгалтерлік есеп
Учет недвижимости,зданий и оборудования . ТОО Издательство
БИКО Алматы 2006г
Бухгалтер Бюллетені жорнал 2007-8ж.
С.Б .Баймуханова Бухгалтерлік есеп
Заңнамалы- нормативті құжаттар жинағы 2008ж.

№2 ҰҚЕС 16 Негізгі құралдар бөліміне сәйкес
Негізгі құралдар – бұл:
1) тауарларды шығаруда немесе қызметтерді көрсетуде немесе беруде
пайдалануға, басқа адамдарға жалға беруге арналған немесе әкімшілік
мақсаттарға арналатын, және
2) күтіліп отырғандай бір кезеңнен (12 айдан) астам ішінде
пайдаланылатын материалдық активтер.
Қосалқы бөлшектер мен қызмет көрсетуші жабдық, әдетте, қорлар ретінде
ескеріледі және пайдада және залалда оларды тұтыну шамасына қарай танылады.
Алайда, ірі қосалқы бөлшектер мен резервтік жабдық, егер субъект оларды бір
кезеңнен астам пайдалануға болжаса, негізгі құралдар ретінде санапталады.
Ұқсас тәсілмен, егер қосалқы бөлшектер мен қызмет көрсетуші жабдық негізгі
құралдар объектісіне байланысты ғана пайдаланыла алатын болса, онда олар
негізгі құралдар деп саналады.
Негізгі құралдардың кейбір объектілерінің бөліктері тек аралық
уақыттан кейін алмастыруды талап ете алады. Егер субъект негізгі құралдар
объектісінің бөлшектерін алмастыру болашақ экономикалық пайданың ағынын
ұлғайтады деп күтсе, онда мұндай алмастырудың құны бөлшекті алмастыруға
жұмсалатын шығындарды тану сәтінде объектінің баланстық құнына қосылуға
тиіс. Алмастырылатын бөлшектердің баланстық құны мұндай жағдайда осы
Стандарттың 291-294-тармақтарына сәйкес субъект негізгі құралдар объектісін
тануды мынадай жағдайда тоқтатады:
1) объект шығып қалған кезде; немесе
2) оны пайдаланудан немесе оның шығып қалуынан ешқандай болашақ
экономикалық пайда күтілмеген кезде.
3) объектіні жалға беріп экономикалық пайда түсіре алмаса.
Негізгі құралдар объектісін (мысалы, автобус) пайдалануды жалғастырудың
шарты осы объектінің бір бөлігін алмастыру болғандығына қарамастан,
ақауларды анықтау мәніне үнемі күрделі техникалық қараулар жүргізу болуы
мүмкін. Әрбір күрделі техникалық қарау жүргізілген кезде оны құны негізгі
құралдардың тиісті объектісінің баланстық құнында, егер тану өлшеуі
сақталса алмастыру ретінде танылады. Алдағы техникалық қарауға жұмсалатын
шығындардың баланстық құнының қалған бөлігін (табиғи бөлімдерден ерекше)
тану тоқтатылады. Бұл объектіні сатып алу немесе салу жөніндегі
операциялардың нәтижесінде сәйкестендірілген алдыңғы техникалық қарауға
жұмсалған шығындардың болуына қарамастан жүргізіледі. Қажет болған кезде
болашақ ұқсас техникалық қарауды жүргізуге жұмсалатын шығындарды есептік
бағалау объектіні сатып алған немесе салған кезде техникалық қарауға
жұмсалатын шығындардың қолда бар құрамдас бөлігінің құны қандай
болғандығының индикаторы ретінде пайдаланылуы мүмкін.
Жер мен ғимарат бөлінетін актив болып табылады және, егер олар бірге сатып
алынса да бөлек ескеріледі.
Негізгі құралдар объектісін бастапқы тану кезінде субъект бұл объектіні
оның іс жүзіндегі өзіндік құны бойынша өлшеуге тиіс.
Ұсынылып отырған анықтамада үш негізгі белгі бөліп көрсетіледі:
1.материалдық нысанының болуы;
2.компанияның қалыпты қызметінің (сатуға арнамалған) барысында
пайдаланудың мақсатты сипаты;
3.пайдаланудың ұзақ мерзімі (бір кезеңнен астам).
№2 ҰҚЕС 16--Негізгі құралдар бөліміне сәйкес, негізгі құралдардың
объектісі, бұл – актив болып танылады, егер :
1.активтің қатысуымен болашақта экономикалық пайда алуына;
2.кәсіпорынға активтің өзіндік құны дұрыс бағаланса.
Егер актив экономикалық пайда әкелмесе, онда оны сатып алуға жұмсалған
шығындар есептік кезеңнің шығыстарына есептен шығарылады.
Активті танудың екінші міндетті шарты оның құнын сенімді бағалау яғни
активті сатып алуға жұмсалған нақты шығынды сенімді бағалау болып табылады.
Сондықтан, қажет болған жағдайда активтің өзіндік құнын сенімді бағалау
үшін тәуелсіз сарапшылар тартылуы мүмкін.
Сонымен :негізгі құралдар дегеніміз – материалдық активтер,оларды ұйым
өндірісте пайдалану немесе басқа тұлғаларға жалға беру немесе
әкімшілік мақсаттар үшін ұстап тұрады және бір жылдан көп мерзім
пайдаланылады, осы пайдалану мерзімде өз құнын амортизация арқылы
бірте бірте өндірілген өнімге ауыстырады.
Негізгі құралдардың есебінде 4 ең маңызды әрекеттері бар:
- негізгі құралдардың алынған мерзімдегі тіркелген сомасы;
- негізгі құралдардың пайдалану мерзімінде есептейтін тозу ставкасы;
- қабылдап алынғаннан кейін негізгі құралдардың өзгеріп отырған
құндары шоттарда қалай көрсетілетінділігі;
- негізгі құралдардың шығарылынуындағы тіркелуі.
Негізгі құралдар бухгалтерлік есепте жеке инвентарлық объект ретінде
көрсетіледі , мысалы ғимарат бұл объектіге әрбір жеке тұрған ұй
кіреді, сол сияқты жабдықтарда , сондықтан есепке аларда кіріс
құжатында (паспорт) объектіге жататын құрылғылар (қосалқы
бөлшектер)жазылу керек.
Негізгі құралдар №2 ҰҚЕС 16 бөліміне Негізгі құралдар сәйкес жіктеледі:
салалар бойынша;
бағыты бойынша; (өндірістік,өн.емес)
пайдалану бағыты бойынша түрлер мен түр топтарына;
(жер,жабдықтар,ғимараттар..) 9 түр.
иелігі бойынша;(меншікті, жалға алынған,уақытша пайдалануда)
пайдалану маңызы бойынша;(әрекетті, запастағы,әрекетсіз)
мүліктік құрамы бойынша;(инвентарлық, инвентарсыз)
салықтық нысандар бойынша (топталған, әр топқа өз шектелген норма
белгіленеді).
Шаруашылықтың әр саласында, натуральдық-заттық белгі бойынша,негізгі
құралдар мынадай түрлерге бөлінеді:ғимараттар; құрылыстар; беріліс
құрылғылары;саймандар;өндірістік мүліктермен иеліктер;шаруашылық
мүліктері;үлкен жұмыс малы мен өсім малы; кітапхана қоры;жерді жақсартуға
күрделі шығындар(ғимараттардан басқа);мұражай құндылықтарымен басқа
объектілер;басқа да негізгі құралдар.
Иелігіне байланысты негізгі құралдар меншікті және жалданған болып
бөлінеді.
Меншікті негізгі құралдар –сол кәсіпорын ие болатын және баланстық
есепте ескерілетін негізгі құралдар.
Жалданған негізгі құралдар- бұл басқа ұйым немесе кәсіпорын ие болып,басқа
бір ұйымда жалға алу шарты бойынша уақытша пайдаланым негізгі құралдар. Бұл
құралдар жалға алушыда баланстан тыс шоттарда есептеледі. Сонымен негізгі
құралдар көптеген өндіріс құралдары бойына пайдалынылады, қасиетімен
нысанын сақтай отырып, жанама түрде тозады, өзінің құнын жаңадан жасалған
өнімге біртіндеп көшіреді.
Бағалануы.
Жылжымайтын мүлік, ғимараттар және жабдықтар (негізгі құралдар) қозғалысы
№16 ХҚЕС –на сәйкес бағаланады: -өзіндік құн (нақты) бойынша немесе
Бастапқы құн - бұл негізгі құралдарды салу немесе сатып алу бойынша
нақты жұмсалған шығынның құны,бұған төленген, өтелмеген салықтар мен
алымдар,сондай-ақ активтерді мақсатқа сай пайдалану үшін жұмыстын күйіне
келтіруге байланысты жеткізу,монтаждау,қондыру,іске қосу шығындары және кез
келген өзге шығындар енгізіледі. Күрделі қаржы есебінен салынған
(тұрғызылған) немесе сатып алынған негізгі құралдар үшін бастапқы құны
мүлік құны болып табылады. Ол мыналардан тұрады: ғимараттар мен құрылыстар
үшін объектілер салу(тұрғызу)жөніндегі құрылыс және монтаж жұмыстарының
шығындары, жобалау-іздестіру жұмыстары, сондай-ақ объектілердің мүліктік
құнына бекітілген тәртіпке енгізуге жататын басқа шығындар. Өзіндік құн –
активті алуға жасалған шығындырдың жиын сомасы.
Өзіндік құнға жатпайтын шығындар активті жұмыс жағдайға келтіргенге
дейін жасалған шығындар (әкімшілік немесе үстеме шығындар),
ағымдағы жөндеу шығындарына жатқызатын шығындар, алдағы кезкңдерге
жатқызатын шығындар.
Баланстық құн – бастапқы құнның сомасынан жиынтық тозуды алыптастаған
құн (есептік құн).
Жою құны – бұл негізгі құралдарды пайдалы қызметінің соныңда пайда
болатын қосалқы бөлшектердің, сынықтардың, қалдықтардың жорамал құны, бұдан
шығарып тастау жөнінде күтілетін шығындар шығарып тасталады(жобаланған
құн).
Дұрыс құн – екі жақтың келісімі мен жақсы жасалған операциялардың құны
(нарықтық құн).
Қайта бағаланған құн – қайта бағалану жасалған мерзімдегі дұрыс құн,
осы күнге дейін жасалған шығындармен амортизация шегертілген құн.
Тозу – активтердің құны пайдалану мерзімде унемі, біргелкі өз құнын
азайтып отырудағы есептеме, өзіндік құннан жою құны шегертілгеннен кейінгі.
Кәсіпорындағы активтердің ағымдағы құны – бұл кәсіпорын активтерінің
қозғалысынан болжамдайтын құн.
Құнның төмендеуінен болған зиян – сатылған құн баланстық құннан төмен
болғаны.
Негізгі құралдардың бастапқы бағалануы
Негізгі құралдар №2 ҰҚЕС № 16бөлімінде қарастырылған Негізгі
құралдар, №12 журнал-ордер қарастырылған.
Бухгалтерлік есептің жұмыс жоспарында екінші бөлімде орналасқан
№2400,2410 шоттарда Негізгі құралдар, 2420 Негізгі құралдардың
амортизациясы және құнсыздануы,2430 Негізгі құралдардың
құнсыздануы, 2600 Барлау және бағалау активтері, 2620 - Барлау
және бағалау активтердің амортизациясы, 2630 Барлау және бағалау
активтердің құнсыздануы
Өзіндік құнның элементтері:
-сатыпалынған баға, оның ішінде импорттық төлемдер мен
салымдар , және сатып алу бойынша жасалған шығындар.
Негізгі құралдарды құжаттық ресімдеу.
Негізгі қорлардың есептік инвентарлық карточкасы бухгалтерлік қызметте
негізгі құралдардың әрбір объектісіне жүргізіледі. Орын алмастыруы,
реконструкциясы мен модернизациясы бойынша негізгі құралдардың құжаттары
бір дана ғана толтырылады. Инвентарлық карточка негізгі құралдардың
объектілерінің негізгі сапалық және сандық көрсеткіштерін құрайды .
Негізгі құралдарға инвентарлық нөмер олардың келіп түскен реттік –
сериялық жүйелері бойынша беріледі.

Негізгі құралдардың объектілерін есептеуде, объектілер іс-әрекет еткенде
заңға сәйкес жүргізілуі тиіс, сонымен қатар негізгі құралдардың құрамын
өткізу кезінде, басқа ұйымға сатуда негізгі құралдардың алыс – беріс акті
қолданылады. Әр объектіге және біріккен объектілерге акт екі данада
құралады. Құралған акт қосымша техникалық құжаттармен бухгалтерлік бөлімге
тапсырылады, жеке кәсіпкер немесе ұйымның басқарушысы ретінде бас
бухгалтердің қол қоюымен бекітіледі.
Енгізілген объекттер әрекеті берілген қағидада өз ретімен құжатталу,
негізгі құралдардың құрамынан беру кезінде есептен шығару, басқа ұйымдарға
негізгі құралдың объектілерінің тобын сату кезінде алыс – беріс актісі
қолданылады. Бұған құжаттарды дайындау нағыз Ережелердің 71 тарауына сәйкес
орындалады.
Объектілердің ішкі орналасуын немесе ұйымның құрылымдық бөлімшелеріндегі
негізгі құралдардың объектілерінің топтарын құжаттау, объектілердің
берілуін қамтамасыз ету немесе негізгі құралдардың объектілерінің топтарын
қоймадан (қордан) алу үшін негізгі құралдарды ішкі орналастыруға накладной
қолданылады. Накладной екі нұсқауда жазылады. Алушы мен беруші тілхаты
(түсініктемесімен) бар бірінші дана бухгалтерлік қызметке, ал екіншісі
ұйымның құрылымдық бөлімшесіне тапсырылады.
Негізгі құралдарды жөндеуден, модернизациялаудан кейін алыс – берісін
құжаттау, негізгі құралдардың жөндеуден өткен, модернизацияланған қабылдау
– беру актісінде қолданылады. Жеке кәсіпкердің материалдарға жауапты
жұмысшысымен немесе негізгі құралдарды қабылдайтын ұйым және жөндеу
жүргізуші ұйымның өкілімен жазынған акт екі дана болып құрылады. Ол актке
бас бухгалтердің қолы қойылып, жеке кәсіпкер немесе ұйымның жетекшісімен
бекітіледі.
Негізгі құралдардың объектілерін толық немесе ішінара есептен шығару
негізгі құралдарды есептен шығару актісі бойынша жүргізіледі.Акт екі данада
құрылады, оған комиссия мүшелері қол қойып, жеке кәсіпкер немесе ұйым
жетекшісімен бекітіледі. Бірінші данасы негізгі құралдарды есептен шығару
үшін бухгалтерлік қызметке беріледі, ал екінші данасы объектінің сақталуына
жауапты тұлғада қалады.
Автотранспорттық құралдарды есептен шығару актісі автотранспортты есептен
шығару үшін құжатталады. Акт екі данада құрылады, оған комиссия мүшелері,
жеке кәсіпкер немесе ұйым жетекшісі қол қойып, жеке кәсіпкер немесе ұйым
жетекшісімен бекітіледі. Кеден полицияларында есептен шығарылғанын
дәлелдейтін акттің бір данасы бухгалтерлік қызметке беріледі, ал екінші
данасы объектінің сақталуына жауапты тұлғада қалады.
Негізгі құралдардың объектілерінің жалдық есебі үшін негізгі құралдардың
жалдық есеп карточкасы қолданылады.
Қоймаға келіп түскен құралдарды құрастыру үшін құралдардың келіп түскендігі
туралы акт қолданылады. Акт екі данада құрылады, оған комиссия мүшелері қол
қояды.
Құралдарды монтаждау ұйымына берген кезде құралдарды монтажға алыс – беріс
актісі толтырылады. Монтаждық жұмыстар жүзеге асырылғанда қабылдау
комиссиясы құрылады, оның құрамына құралдық тапсырыстарды жүзеге асыратын
ұйым өкілдері, монтаждық ұйым өкілдері кіреді. Құралдарды жауапкершілікті
сақтауға алған монтаждау ұйымының өкілі актке қол қояды және оған акт
көшірмесі беріледі.
Түгендеу процесінде монтажда немесе құралдарды сынау кезінде ақаулар
көрінген болса, құралдарда ақаулардың пайда болуы акті кұрылады.
Негізгі құралдарды кіріске алу есебі
Негізгі құралдарды кіріске алуы:
- ақшаға;
- несиеге;
- айырбасқа;
- сый ақы ретінде басқа субъектілерден;
- құрылыс салу жолымен;
- қайтарымсыз
- қаржыландырылған жал
- құрылтайшылардан салым ретінде
Синтетикалық есебі 2400,2410 шоттарда жүргізіледі. 2420шот негізгі
құралдардың амортизация, 2430 - құнсыздануы, 5320 Қайта бағалауға арналған
резерв.
6210 активтердің шығуынан түскен кірістер, 7410 активтердің шығыуынан
алынатын шығыстар, қаржыландырылған жал сомасы 4150шот, құрылтайшылардан
5010,5020
2930 аяқталмаған құрылыс, 2900, 2940 Өзге ұзық мерзімді активтер.
6220 Өтеусіз алынған активтерден алынатын кірістер, 6230.,түгендеу
барысында артық шыққан 6280.
Ақшаға сатып алу:
Кәсіпорын жабдықтар сатып алды. Ұсынылған шот бойынша жабдықтардың
құны 150000тг., көлік шығындары - 16000тг., құрастыру шығындары 5500тг.,
еңгізу шығыны – 1800тг.- барлығы 173300тг.
Бастапқы құны – 173300тг. Д 2410 К 3310

Несиеге алынған жағдайда бастақы құнға несиенің алғашқы төленген сомасы
кіреді, ал кейінгі төленіп отыратын сомалар несиелік пайыздар болып
мойындалады да №2 ҰҚЕС 24 бөлімі бойынша есептеледі (қарыздан басқа
пайыздар есепке алынады).

Айырбас бойынша біртектес активтер айырбасталғанда:
Ескі жабдықтың(берілсе) баланстық құны 10950тг. К-т 2410
Төленген ақша қаражаты 90000тг. К-т 1010,1040
Жаңа жабдықтың(алынса) өзіндік құны 100950тг. Д –т 2410
Ал, егер кәсіпорын автокөлікті(берсе) станокқа ауыстырса көліктің құны
25000тг,
Станок(алса) 32000, онда Д- 32000
К -25000
К – 7000 пайда

Д К
Құрылтылтайшылардан түскен негізгі құралдар 2410 5110
АҚ
2410 5020
Мемлекттен
2410 6230
Қайтарымсыз заңды тұлғалардан 2410
6220
Жалға берілген 2410
3360,4150
Кейбір негізгі құралдардың түрлері ҚҚС салынбайды 1420 шот
Ғимараттар тұрмыстық қорларға қатысты, жеңіл көліктер
Мысалы, станок қабылданып алынды 100000тг.
ҚҚС 15000тг.
Есеп шоттан 115000тг. аударылып төленді. ҚҚС 15000тг қабылданды.
2413 3310 немесе 4110 - 100000
1420 3310 4110 15000
3310,4110 1030 115000
3130 1420
15000,
ал, егер кәсіпорын жеңіл көлік қабылдап алған болса құны 500мың.тг., ҚҚС
75мың.тг.
2414 3310 575мың.тг.
тұрмыстық ұйлер дің де проводкалары осылай болады.

Жер
Егер кәсіпорын ғимарат тұрған жерді алса, онда ғимаратты жою жұмыстарының
шығындары жердің құнына кіреді, және жердің құнына жерді кіріске алу
жөніндегі құжаттық шығындары да кіреді. Ал, егер кәсіпорынның балансында
бұрыннан бар болса, ғимаратты жойып орнына жаңа ғимаратт салынатын болса,
онда ғимараттың жойылатын шығындары жердің құнына емес ғимараттың жоюлы
шығындарын көбейтеді.
Негізгі құралдардың есептен шығарылуы.
Кәспіорындардың өндірістік шаруашылық процесінде негізгі құралдың құрамында
мынандай себептермен өзгерістер болады:
• негізгі құралдардың қажет емес объектілерін өткізу(сату);
• басқа кәсіпорындарға ақысыз тегін беру(сыйлау);
• негізгі құралдар объектілерін халық тұтынатын тауарларға немесе басқа
тауар-материалдық құндылықтарға айырбастау;
• көңеруі,моральдық тозғаны,стихиялық апатқа ұшырауы бойынша жою
(шығыстан шығару);
• кәсіпорын ішінде жекелеген объектілердің жылжуы;
• басқа кәсіпорындарға олардың жарғылық капиталына салым түрінде беру;
• негізгі құралдар объектілерінің түгендеу кезінде жетіспеуі немесе
бүлінуі;
• негізгі құралдар объектілерін арзандату.
Негізгі құралдар объектілерін басқа кәсіпорындарға төлем
шартымен(аукциондар мен конкурстарда сату)өткізу келісімді бағамен жүзеге
асырылады.Сатып алушыға объектіні беру фактысы Негізгі құралдарды қабылдау-
беру (жылжыту) актісімен(нысан №НҚ-1) үш данада рәсімделеді: алғашқы екеуі
тапсыратын кәсіпорында(онда бірінші данасы есепке қосылады, екіншісі - беру
хабарламасына және акцептке тіркеледі),үшінші данасы негізгі құралдар
объектілері қабылдаушы адамға беріледі.Актіге объектінің жағдайы,оның
бастапқы құны,тозу дәрежесі көрсетіледі.
Сонымен, негізгі құралдар кәсіпорынның есебінен шығарылады:
Жойылғанда;
Сатылғанда;
Ауыстырылғанда;
Өтеусіз берілгенде;
Жойылғанда, сынғанда
Жарғылық капитал ретінде салынғанда .
Мысалы : Жабдықтар жойылады, баланстық құны 5000тг.Тозу сомасы шығарылады
45000тг.,жою әрекеттері үшін еңбек ақы есептелді 10000тг.,демалыс күндері
үшін еңбек ақыға резерв есептелді 2100тг.,жабдықтарды жоы себептерінен
металлалом кіріске алынды 1000тг.:
Д К
7410 2410 5000
2420 2410 45000
7410 3350 10000
7410 3500 2100
1310 6210 1000
Жыл соңында 7410 шоттың сомалары Д-ті кредитталып 5410 Д-мен шотпен
жабылады, ал 6210 шоттың К-ті дебетталып 6210 шоттың К табысты көбейтеді.
5610 7410 17100
6210 5610 1000
Объктінің жоюлуынан қаржылық нәтиже зиян шекті , ол 5610 шотқа апарылу
керек
5510 5610 16100
Негізгі құралдар сатылған кезде , егер бұрын ҚҚС кіріске алынса енді ол
сатылған құннан есептеледі.
Мысалы : Станок сатылды құны 43000тг.(ҚҚС сыз), бастапқы құны –
60000тг.,тозу -20000тг.
Д К
7410 2410 40000
2420 2410 20000
1210 6210 43000
1210 3130 6450
(43000х15%)
Ал, егер негізгі құралдар бұрын қабылданған кезде ҚҚС алынбаған болса, онда
салыққа салынатын айналымы (құны) сатылатын құнмен баланстық құнның
арасындағы оң айырмашылықтар болып табылады.
Сатылып отырған жеңіл көліктің баланстық құны 240м.тг., ал сатылар құны
220м.тг. бұл жерде оң айырмашылық жоқ, салыққа салынатын айналым жоқ, ҚҚС
жөнінде салықта жоқ деген сөз.
Өтеусіз берілетін негізгі құралдар кәсіпорынға зиян әкеледі.Баланстық құны
2400шоттардың К шығарылады 7410 шоттың Д апарылады, ал жиналған
амортизация 2420шоттардың Д апарылады К 2400шоттар.Жыл соңында 7410 шот
5400шотпен жабылады. Өтеусіз берілгенде негізгі құралдардың құны ағымдағы
нарықтық құнға төселеді ҚҚС сіз есептеліп, бірақта баланстық құннан төмен
болмау керек.
Мысалы : Станоктың бастапқы құны 40000тг., тозу сомасы 25000тг.Оны өтеусіз
басқа кәсіпорынға беріп отыр.Баланстық құны 15000тг.
Д К
7410 2410 15000
2420 2410 25000
7410 3130 1950(15000х13%)
Негізгі құралдарды еншілес, қауымдасқан және бірлескен ұйымдарға жарғылық
капитал ретінде салынса 2400шоттардан шығарылып 7410шотқа Д-ді, тозу
сомалары 2400 шоттардан К-ді де 2420 шоттар Д-ді. Бұл жерде сатылған
құндары1100-1150инвестиция шоттардың Д-де көрсетіледі 6210шот К
көрсетіледі. Жыл соңында 7410 шотпен 6210 шоттар 5610 шотпен жабылады, жыл
соңында 5610 шот 5510 шотпен жабылады.
Сатылған жабдықтардың шот корреспонденциясы
Жабдықтардың баланстық құны есептен шығарылд.100.000 7410 2410
Жабдықтардың тозу сомасы 80.000
2420 2410
Сатыпалушыға сатылар құнға шот үсынылды 300.000 1210
6210
ҚҚС есептелді 45000
1210 3130
Есеп шотқа сатыпалушыдан ақша қаражаты түсті345000 1040
1210
Есеп шоттан бюджетке ҚҚС аударылды 45000 3130
1040
Жыл соңында жабдықты сатылғанына қаржылық нәтиже анықталады
Табыс шоты анықталады 300000
6210 5610
өткізілген жабдықтардың шығыны 100000 5610
7410
Табыс жиыны бөлінбеген табыс шотымен жабылады 200000 5610 5510

Негізгі құралдарға кейінгі жұмсалатын шығындар ,қайта бағалау, түгендеу
есебі
Негізгі құралдарды пайдалану барысында біртіндеп тозады,тозғанған
бөлшектерін жөндеу немесе толығымен жаңарту қажет болады. Сондықтан кіріске
алғаннан кейін пайдалану процесінде негізгі құралдарға күрделі шығындар
жасалады.Бұл шығындар мынадай әдістермен танылады: - шығын ретінде
мойындалуы (жөндеу);
- күрделі шығындар (жаңартылу, ауыстырылу);
- тозу соманы кеміту (пайдалану мерзімін ұлғайтуы).
Мысалы: Кәсіпорын жаңа жабдық сатып алды 200 000тг. пайдалану мерзімі
5жыл, жою құны 20 000тг.. Кейіннен, 3 жылдан кейін жабдыққа қосалқы
бөлшек алынды, ол жабдықтың өнім өндіру шамасын 12% пайызға көтерді,
ол бөлшектің құны 2 000тг. Сонда, Д 2410 2000тг.
К 3310 2000тг.
Төртінші жылы жабдыққа жөндеу жұмысы жасалды 5 000тг.
Д 8440 5000тг.
К 3310,1310,3350... 2000тг.
Бесінші жылы жабдыққа күрделі жөндеу жұмыстар жасалды 27 000тг.,
бұның салдарынан пайдалану мерзімі 5 жылдан 7 жылға көтерілді.
Д 2420 27000тг.
К 3310,3350, 1310 27000тг. немесе Д
2410 27000тг.

К 3310,3350, 1310 27000тг.
Есептеулерді бухгалтерлік қызмет негізгі құралдарды есепке алу
жөніндегі комиссиямен бірлесіп жасайды.
Негізгі құралдарды есепке алу принциптерін негіздеу үшін кәсіпорында
тұрақты жұмыс істейтін комиссия құрылды, оның міндетіне:
1. пайдаланудың нормативтік мерзімін және тозуды есептеу әдісін
айқындау;
2. күрделі және күрделі емес шығындарға жұмсалған шығындарды
жіктеу;
3. негізгі құралдарға түгендеу жүргізуге қатысу;
4. бастапқы бағалау көрсеткіштерінін қайта қарау үшін күрделі
сипаттағы шығындар бойынша негіздеме даярлау және қортынды;
5. сатып алу сәтінде және қажет болуына қарай, кейінгі күрделі
салымдар кезінде және т.б. негізгі құралдар объектілері бойынша тарату
комиссиясын айқындау кіреді.
Жөндеу, жаңарту жұмыстары
Жылжымайтын мүлік, ғимараттар және жабдықтар бухгалтерлік есепте кейін
қайта бағаланым отыру керек.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар бастапқы құнмен немесе қайта
бағаланған құнмен есептеледі. Сондықтан жасалған шығындарды дұрыс есепте
көрсетіп отыру керек.
Негізгі құралдарда мойындап алғаннан кейін, бағаланғаннан кейін оған басқа
да шығындар жасалады жұмыстар пайда болуы мүмкін жөндеу, жаңарту.Бұл
шығындар бухгалтерлік есепте:
- шығын ретінде мойындалуы мүмкін
- шығындарды капиталдандыру (капитализируются)
- тозудың кемуі мойындалуы
Жөндеуге жұмсалған шығындыр шығын болып мойындалады, үйткені жөндеу
жұмыстар негізгі құралдарды жаңартпайды тек төзған, сынғандарын
түзейді.
Пайдалану құны көтерілсе ауыстырылған, қосылған, жақсартқан
жұмыстарының шығындары капилдандырылады, ал пайдалану мерзімі ұзартылса,
онда жұмсалған шығындыр сомасына негізгі құралды құнын көтеруге болады
немесе тозу сомасын кемітуге болады.
Мысалы, кәсіпорын жабдықтар қабылдап алды 200.000тенгеге, пайдалану
мерзімі 5 жыл, жою құны 20000тг.
Бұл объектпен мынадай шығындар байланысты:
1. Үшінші жыл пайдаланымында жаңа блок сатып алынды, құны 2000тг.,оның
қосылуы өнім өндіру процесін 12% көтермек.
Д К
2410 3310 2000
2. Төртінші жылда жабдыққа жөндеу жұмысы жасалды 5000тг.
8410 1310
1310
3430 5000
3390
3310
т.б.
3. Бесінші жылда капиталды жөндеу жұмыстар жасалды 27000тг..бұның
себебінен пайдалану мерзімі 5-7 ұзартылу тиіс, көзделіп отыр.
2420 1310,3430,3310(671) 27000 немесе
Д2410 К1310,3430,3310-27000

негізгі құралдарда жөндеу жұмыстары ағымды және капиталдық болып бөлінеді,
екі әдіс пайдаланылады: шаруашылықтың өз күшімен және мердігерлердің
қатысымен.Жөндеу жұмыстардың бәрі негізгі құралдардың бастапқы құнын
өсірмесе кәсіпорынның шығындарына жатады.

Қайта бағалану есебі.
Негізгі құралдард құндарының жағдайын бақылап және тозуының деңгейін
білу үшін кәсіпорындар есептік мерзім ішінде негізгі құралдарға қайта
бағалау жасап отырады. Оны нарықтық мерзімнің құнына теңестіріп жасайды
индексті қоладана отырып немесе эксперттік комиссия есептеме арқылы
жасайды. Негізгі құралдардың қайта бағалауын бейнелеу үшін бухгалтерлік
есеп шоттардың жұмыс жоспарында 5420 шот қарастырылған көбеюі осы шоттың К-
де жазылады Д-те негізгі құралдар шоттары. Ал, жиналған тозу соманың
тұзетілуі 2420 шот К, Д 5420.
Мысалы: амортизацияны түзету әдіс Жабдықтың қайта бағалануға дейінгі құны
150 000тг., тозу сомасы 30 000тг., нарықтық құн 210 000тг.Қайта бағалауды
60 000тг.жасау керек (210000 -150000), сонда тозу соманы тұзету керек 1,4
коэф-ке (210000 : 150000),сонда
30000 х 1,4 = 42 000тг.- тұзетілген тозу сома, арадағы айырмашылық 42000-
30000= 12000тг.
Д 2410 К 5420 60000тг.
Д 5420 К 2420 12000тг.
Сонда 5320 шоттағы қайта бағалаудан өсу болады 48000тг. (60000 -12000),
егер жабдыққа 8 жыл қалған болса, жылсайын проводка беріліп отыру керек
(48000 :8ж.) = 6000тг. Д 5320 К 5410 6000тг.
Амортизацияны жою әдісі осы мысалда
Д 2410 К 5420 60000тг.
Д 2420 К 5420 30000тг.
Д 5420 К 2420 42000тг.
Сонда 5420 шотта қайта бағаланудың айырмашылығы 48000 (60000+30000-42000),
немесе Д 2420 К 2410 30000

Д 2410 К 5420 60000

Д 5420 К 2420 42000
Барлық үш жағдай 2410 шотта 210000тг.
2420 шотта 42000тг.
5420 шотта 48000тг.
Негізгі құралдарды түгендеу есебі.
Материалдық емес активтерді түгендеу кезінде мыналар тексеріледі:
- есепте материалдық емес активтердің дұрыс және уақытылы болуы;
- жеке кәсіпкер немесе ұйымның оны қолдануға құқығы бар екендігін
дәлелдейтін құжаттары (патенттер, лицензиялық келісімдер, тауар таңбалары
және т.б. ).
Түгендеу болудың алдында негізгі құралдарда мыналар тексеріледі:
- инвентарлық карточкалардың жағдайы, инвентарлық таңбалар мен есеп бойынша
негізгі құралдардың тізімі;
- техникалық куәліктердің жағдайы және басқа техникалық құжаттар;
- берілген объектінің жеке кәсіпкер немесе ұйымның меншігінде тұрғанын
дәлелдейтін құжат, және арендаға берілген немесе қабылданған,
жауапкершілікті сақтауда. Құжаттардың жоқ кезінде олардың алынғанын немесе
дайындалғанын қамтамасыз ету керек.
Негізгі құралдарды түгендеу кезінде комиссия объектілерге қарап,
инвентарлық құжатқа олардың толық атын, бағытын, инвентарлық номерін,
негізгі техникалық және эксплутациялық көрсеткіштерін жазып отырады.

Объекттің негізгі бағытына қарай негізгі құралдардың атаулары құжатқа
енгізіледі. Егер объект қайта қалыптастыруға, кеңейтуге ұшырап, оның
қолдану бағыты өзгерсе, онда ол құжатқа өзінің жаңа бағыттағы атымен
енгізіледі.
Шаруашылық түгіндеу кезінде цех немесе бөлімге бірдей уақытта келіп
түскен бірдей бағадағы құралдар, станоктар т.б аттары мен сандары бір
типті инвентарлық карточкада жазылады.
Есепке алынбаған және есептік регистрда жоқ немесе қате көрсетілген
объектілерді комиссия инвентарлық құжатқа жеткіліксіз деп белгілейді, мына
объект бойынша дұрыс мәліметтер мен техникалық көртеткішкер: ғимараттар
бойынша – олардың бағыты, негізгі материалдар, көлемі, алаңы, қабаттар
саны, қосымша құрылыстар; каналдар бойынша – қашықтығы, тереңдігі, ені;
көпірлер бойынша – орналасуы, материалдардың түрі, олардың өлшемдері т.б.
Түгендеу кезінде ұйымның орналасқан жерінен басқа жердегі негізгі құралдар
объектісі үшін түгендеу өткізілді деген үкім берілуі керек.

Негізгі құралдардың амортизация есебі
Негізгі құралдар пайдалану процесінде бірте-бірте тозады.Тозу – негізгі
құралдардың физикалық және моральдық сапасының жоюлуы және осымен қоса
құныныңда жоюлуы.
Физикалық тозу- ол сырт түрі өзгергені, ал моральдық –ол қазіргі талаптарға
сай еместігі (ғылыми және техникалық). Бухгалтерлік есеп принциптеріне
сәйкес негізгі құралдардың бастапқы құны пайдалану мерзімінде шектеулі
норма есептелер бойынша амортизацияланады.Амортизация кәсіпорынның
шығындарында есептеледі (есептелмейді өнім беретін малдарға, кітапхана
қорларына, консервацияға салынған негізгі құралдарға).
Амортизация кәсіпорында ай басында бар негізгі құралдарға
есептеледі.Кіріске алынған негізгі құралдар келесі айдың бірінен басталып
есептеледі, ал шығысқа шығарылған негізгі құралдар келесі айдан бастап
есептеуі тоқтатылады.
№ 2 ҰҚЕС талаптарына сәйкес амортизацияның 4 әдісі бар: біркелкі;
өндірістік;
жеделдетілген
(кумуллятивтік сан);
азайып
отыратын қалдық әдісі
бухгалтерлік есебі 2420 шоттың К-де жүргізіледі.
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалыпты (тозу сызықты)
есептеу әдісі, яғни объектінің құны, оның қызмет ету мерзімі ішінде өндіріс
шығындарына біркелкі норма бойынша жатқызылады. Бұл әдіс негізгі
құралдардың тозуына,оның қызмет ету мерзімінің ұзақтығына байланысты болып
келеді.
Бұл әдісті пайдалануы тиімді, егер объектінің пайдалануынан түсетін табысты
біркелкігіп болжамдағанда.
Бұл әдісте амротизациялық соманы аудару үшін:
-қызмет етудің пайдалы мерзімі.Бұл кезде пайдалануға берілген
объектінің жағдайы ескеріледі және күтіп ұстау жағдайына да байланысты
болып келеді(жөндеу мәселесі және техникалық жағдайы,ауа райының оған
тигізетін әсері т.б.)
-Қазақстан Респупбликасының салық заңдылықтарының белгіленген
амортизациялық нормасының шегінде.Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі
белгіленген нормалар, салық заңдылығының нормасынан аспауы тиіс.
Мысалы,жүк автокөлігігің бастапқы құны- 100 000 теңге,5 жыл мерзімі
өткеннен кейін оның жойылу құны 10 000 теңгеге тең болады.Мұндай жағдайда
жыл сайынғы амортизация нормасы амортизациялаушы құнның 20%-ін құрайды
немесе бірқалыпты тәсілге сәйкес 18 000 теңге болады.
Негізгі құралдардың амортизациясының бірқалыпты әдісі мына формула бойынша
есептеледі:
Бастапқы құн – жойылу құны 100 000 – 10 000
----------------------------------- = ----------------
----- =18 000 теңге
Пайдалану мерзімі 5 жыл

Осыған сәйкес ай сайынғы амортизация сомасы 150 мың теңгеге тең
болады (18 000 : 12).
Төменде негізгі құралдардың амортизациясын(тозуын) бірқалыпты (түзу
сызықты) әдіс бойынша еспетеу жолы көрсетілген.
Негізгі құралдардың амортизациясын бірқалыпты әдіс бойынша
есептеу
Мерзімі Амортизацияның Жинақталған Қалдық құны
Бастапқы жылдық сомасы тозу сомасы
құны
Сатып алынған
мерзімі:
1-ші жаяғында100 000 82 000
2-ші жаяғында100 000 18 000 18 000 64 000
100 000 18 000 36 000 46 000
3-ші жаяғында100 000 18 000 54 000 28 000
4-ші жаяғында100 000 18 000 72 000 10 000
5-ші жаяғында 18 000 90 000

Негізгі құралды пайдалану барысында бірқалыпты табыс алынатын болып
топшаланса ғана, бірқалыпты әдіс қолданылады,яғни ол объектінің
пайдалылығының біртіндеп азайғанын көрсетеді.
2. Амортизация қайта қаралса : Ғимарат сатып алынды 90.000тг., жою құны
10.000тг., пайдалану мерзімі 40жыл.
сонда жыл сайын 90000-10000: 40= 2000тг.
15 жыл пайдаланымда болған жиналған амортизация 30000тг.құрады. 15
жылдан кейін кәсіпорынның шаруашылық қызметі өзгеретіндігіне
байланысты пайдалану мерзімімен жою құнын қайта қарастырды.Пайдалану
мерзімін 25 жылға түсірді, сонда енді 10 жыл қалды (25ж.15жылы өтті), ал
жою құны 20000тг.болды.Енді осы өзгерістерді ескере отырып жылдағы
амортизация қалған 10 жылға болады:
90000тг.-30000тг.- 20000тг. : 10жылға = 4000тг.
Амортизацияны орындалған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу
әдісі(өндірістік әдіс) негізгі құралдардың тозуы(амортизациясы) тек олардың
пайдалану нәтижесі болып табылады және оны есептеу процесінде уақыт
кесіндісі ешқандай роль атқармайды. Бұл әдіс болжамы , әр бір 1 штук
(бұйымы )өнімі өзі шыққан объектіні біркелкі мөлшерде
амортизациялайды.Активтің тозуы оның жиі пайдалануына байланысты. Жоғарыда
айтылып кеткен автокөлік белгілі бір операцияларды (жұмыстарды) орындады
делік, ал оның жүретін жолы 900.000 километрге есептелген.Онда әрбір
километрге есептелінетін амортизациялық шығындар сомасы төмендегідей жолмен
анықталады.
Бастапқы құн – жойылу құны
----------------------------------- ----------- = (100 000 – 10
000): 90000 : 900000км =0,10 тг Орындалған жұмыстың болжамдық
мөлшері
Егер пайдаланудың бірінші жылында автокөлік 200 000 шақырым (км) жол
жүрсе, екінші жылы – 300 000 шақырым жол жүрсе, үшінші жылы – 100 000
шақырым, төртінші жылы – 200 000 шақырым және төртінші жылы – 100 000
шақырым жол жүреді деп шамаланса – амортизация жарнасын есептеу
төмендегідей жолмен есептелінеді.
Негізгі құралдардың амортизациясын өндірістік тәсіл бойынша есептеу

Мерзімі Бастапқыамортизацияның жылдық Айға есептелген
жылдық сомасы амортизация-амортизация-
құны ланған ның сомасы
сомасы (теңге)
Сатып алынған
мерзімі:
1-ші жая-да 100 000 200000 х 0,10тг. 20000 1667
2-ші жаяғында 100 00 300000 х 0,10тг. 30000 2500
3-ші жаяғында 100 000 100000 х 0,10тг. 10000 833
4-ші жаяғында 100 000 200000 х 0,10тг. 20000 2500
5-ші жаяғында 100 000 100000 х 0,10тг. 10000 833

Бұл кестеде жылдық амортизация сомасымен орындалған жұмыстың өндіріс
процесінде тікелей пайдалануымен байланысты екенін көреміз.Жинақталған тозу
сомасы жыл сайын орындалған жұмыстың көлеміне немесе пайдалануға тікелей
байланысты өсіп отырады,ал қалдық құн жойылу құнына жеткенше орындалған
жұмыстың бір өлшем бірлігіне тікелей пропорционал түрде азайып отырады.
Өндірістік әдіс бойынша амортизацияны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.