Қазақстан экономикасының дамуының кезеңдері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .. 3
Қазақстан экономикасы: дамудың көп вариянтылығы ... ... 4
Қазақстан экономикасының дамуының кезеңдері ... ... ... ... . 6
Қолданылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10

Кіріспе
Қазақстан экономикасы көне заманнан бастап Қазан төңкерiсiне дейiнгi
кезеңде көшпелi мал ш-на негiзделдi. Мал жыл бойы өрiсте бағылады. Жер
көшпелi қауымның ортақ меншiгi болып саналып, қазақ шаруалары оны
қауымдасып пайдаланды. Мал жеке меншiкте болды. Шын мәнiнде малдың иесi
жайылымға да иелiк еттi. Қазақстан Ресейге қосылған, одан мемлекеттiлiгi
жойылған кезеңнен бастап, әсiресе, 1891 ж. Дала ережесi өмiрге
енгiзiлгеннен кейiн, көшпелi ш-тың сипаты өзгердi. Тауар-ақша
қатынастарының дамуы көшпелiлердiң едәуiр бөлiгiн жерсiз қалдырды, ал
шұрайлы жайылымдық алқаптар ауқаттылардың қолына шоғырланды. Көшу ұзақтығы
едәуiр қысқарып, табынның құрылымы және малды бағып-күту жағдайлары
өзгердi. Тұрақты тұрғын үйлер мен мал қоралары пайда болды. Болыстар мен
ауылдарға бөлiнген жерлердiң шекарасы айқындала бастады.
9 ғасырың аяғы мен 20 ғ-дың басында көшпелi ш-ты дағдарыс шарпыды.
Бұқараның кедей топтары қайыршылыққа ұшырап, мал басы кемiп кеттi.
Көшпелiлердiң кедейленген бөлiгi отырықшыға айналды. Дағдарыстың тереңдей
түсуiне патша өкiметiнiң ең шұрайлы жерлердi тартып алып, қоныс
аударушыларға берген отаршылдық саясаты қатты әсерiн тигiздi. Шын мәнiнде
бұл байырғы халықты ата мекендерiнен күшпен ығыстырып, құнарсыз жерлерге
қуу болды. 1917 жылға дейiн патша үкiметi қазақтардан 45 млн. гектардан
астам жердi тартып алып, iшкi Ресейден келген жаңа қоныс тебушiлерге алып
бердi. Патша үкiметiнiң қоныс аудару саясаты жергiлiктi халықтың экон.
мүдделерiне нұқсан келтiрдi. Ол қазақтардың ата-бабаларының құнарлы
қоныстарын қоныс аудару қорына күшпен алып қосу арқылы жартылай отырықшы
мал ш-на және егiншiлiкке бейiмделмеген қазақ көшпелiлерiнiң табиғи дамуын
тежедi. Көшпелi ш. дағдарысы құнары аз аймақтарға ығысқан жұрттан мал ш-н
анағұрлым тиiмдi жүргiзудi, сондай-ақ, егiншiлiк пен отырықшылыққа көшу
мәселесiн шұғыл күн тәртiбiне шығарды. Қазақ халқының жерге қоныстану, оны
пайдалану жолындағы күресi, атап айтқанда, жердi әдiл бөлу, орталықтан
көшiрiп келген шаруаларға кепiлдi жер телiмдерiн қазақтардан тартып алып
берудi доғартуға ұмтылу аса маңызды мәселелердiң бiрiне айналды.
Қазақтардың Мемл. Думаға, басқа да мекемелерге жазған көптеген арыздарында
жер иелену құқықтарының нақты еместiгi салдарынан көшпелi ш-тар жағдайының
тиянақсыз болып отырғандығы атап көрсетiлдi. Мұның өзi олардың еңсесiн
түсiрдi, ертеден орныққан үй-жай, қора-қопсыларынан айрылып, шөл және
шөлейт, басқа да қолайсыз аймаққа қайта орнығуға, шаруашылықты жетiлдiруге
деген ықыласын кемiттi. Отырықшылыққа көшу қазақ шаруалары үшiн қиын үдерiс
болды. Жер иелену құқығымен қоса бұған белгiлi бiр мөлшерде қаржы-қаражат
та қажет едi. Ал патша үкiметi қандай да бiр көмек көрсетуден бас тартты.

Қазақстан экономикасы: дамудың көп вариянтылығы

Тәуелсiздiк алғаннан кейiн (1991) Қазақстанда экономиканы
реформалаудың бiрнеше тәсiлi қолданылды. Мемл. экон. саясаттың базалық
бағыттары мыналар болды: 1) соц. экономикадан кейiнгi қайта құру; 2)
дағдарысқа қарсы бағдарлама; 3) макроэкон. тұрақтандыру; 4) дүниежүз. экон.
дағдарысты еңсеру; 5) экон. өрлеудi қамтамасыз ету. Бiрiншi кезең (1991—
92) Қазақстанда соц. экономикадан кейiнгi экон. жағдайдың шиеленiсiп,
құлдырауымен сипатталады. Бұл 70-жылдардың аяғында КСРО экономикасы нақты
секторының жаппай үдере қожырауы салдарынан туған едi, оның үстiне
өзгерiске ұшыраған сыртқы және iшкi әлеум.-экон., қоғамдық-саяси бағытта
жүргiзiлген экон. саясат өрiстеп кете алмады.
90-жылдардың басында ҚР-ның экон. саясаты соц. экон. жүйенi өзгертуге
және ұлттық нарықтық экономиканы құруға бағытталды. Негiзгi бағыттар
мыналар болды: экономиканы ырықтандыру: сыртқы реттеуiштердi енгiзу, әлеум.-
экон. аяға мемлекеттiң қатысуын шектеп, қамқорлығын азайту, сыртқы экон.
қызмет нысандарын кеңейту, сырттан инвестициялар тарту, валюталық тәртiптi
тұрақтандыру; көп ұстынды экономиканың негiздерiн қалыптастыру: экономикада
жекеше сектордың жұмыс iстеуi үшiн жағдай жасау, шаруашылық жүргiзушi
субъектiлерге нарықтық нышандар үлгiлерiн енгiзу, кәсiпкерлiктi, шағын және
орташа бизнестi дамыту, толымды нарықтық бәсекенi өрiстету үшiн жағдай
жасау.
Республиканың жалпы iшкi өнiмi 1991 ж. ағымдағы бағамен — 85863,1 млн.
сом., 1992 ж. — 1217689,2 сом болды. Бағаны ырықтандыру салдарынан үдей
түскен инфляцияға байланысты жалпы iшкi өнiм ағымдағы бағамен 15 есе
көбейдi. Тұтыну бағасының индексi 1992 ж. 3060,8%-ды құрады, мұның өзi 1991
жылмен салыстырғанда 12,4 есе (247,1%) көп. Нақты бағамен жалпы iшкi өнiм
деңгейi 5,3%-ға төмендедi. 1991 жылмен салыстырғанда 1992 ж. экономиканың
барлық саласы бойынша өндiрiс көлемi күрт азайды. Өнеркәсiптiк өнiмнiң
құлдырау қарқыны құрылыста 40,5%-ды, саудада 17,4%-ды, көлiкте 19,4%-ды
құрады. Өндiрiстiң өсуi тек а.ш-нда ғана тiркелдi. Сатып алу қабiлетiнiң
тепе-теңдiгi бойынша орта есеппен жан басына шаққандағы жалпы iшкi өнiм
1991 ж. 5756 АҚШ дол., 1992 ж. 5561 АҚШ дол. болды. 1992 ж. Қазақстанның
стратегиялық дамуының алғашқы бағдарламасы — “Қазақстанның егемендi және
тәуелсiз мемлекет ретiнде дамуының қалыптасу стратегиясы” қабылданды, мұнда
мемлекет дамуының басым бағыттары айқындалды және экономика аясында
стратегиялық мақсаттар белгiлендi, олар: бәсекеге негiзделген, экон. және
әлеум. өзара байланыстардың жалпы жүйесiнде әрқайсысы өз мiндеттерiн
орындайтын негiзгi меншiк нысандары (жекеше және мемл.) ұштасатын және
өзара байланыста болатын әлеум. нарықтық экономика құру; адамның экон. өзiн-
өзi билеуi қағидатын iске асыру үшiн құқықтық және басқа жағдай жасау.
Қазақстанда iрi өнеркәсiп орталықтары, оның iшiнде отын-энергет.,
металлургия, химия, машина жасау, құрылыс өнеркәсiбi жұмыс iстейдi.
Республика кәсiпорындары шойын, кокс, болат, қорғасын, мыс, мырыш, титан,
магний, қарашiрiк, синтет. каучук, шайыр, пластмасса, хим. талшықтар,
автомоб. шиналарын, минералдық тыңайтқыштар, цемент, металл жонғыш
станоктар, ұсталық-сығымдағыш жабдықтар, қақтау стандарын, күш
трансформаторларын, рентген аппараттарын, а.ш. машиналарын, тракторлар,
экскаваторлар, т.б. өндiредi. Әлемдiк экономика ауқымында Қазақстан — тауар
рыногiне мұнай, газ, қара, түстi, сирек кездесетiн металдар, уран өнiмiн
шығарушы ел. Кен қазу өнеркәсiбi Қазақстан экономикасының жетекшi секторы
болып табылады.
Лондондағы Уран ин-тының есебiне қарағанда, әлемде барланған уран
қорының 25%-ы Қазақстанда.
Қазақстан Еуроазия құрлығының ортасында орналасқандықтан транзиттiк тасымал
саласында айтарлықтай орын алды. Республиканың жер бетiндегi көлiк
магистралiнiң ұз. 106 мың км. Оның iшiнде 13,5 мың км — т. ж., 87,4 мың км
— автомоб. жолы, 4 мың км — өзен жолдары. Қазақстан мен Қытай арасында
Достық — Алашанькоу шекаралық т. ж. өткелi, Түрiкменстан мен Иран арасында
Серакс – Мешхед т.ж. өткелi салынған соң Ұлы жiбек жолы бойында жаңа
транзиттiк дәлiздер ашылды: Қытайдың Тынық мұқиттағы Ляньюнган, Циньдао,
Тяньцзин порттарынан Қазақстан, Қырғызия, Өзбекстан, Түрiкменстан, Иран,
Түркия, Жерорта т. мен Парсы шығанағының порттарына қатынау мүмкiндiгi
туды. Бұл жолмен жүк тасымалдануда. Автомоб. жолдарының торабы Ресей
Федерациясына, бұрынғы одақтық республикаларға, сондай-ақ, Қытайға,
Түркияға, Иранға, Қара т. бен Жерорта т-нiң, Үндi мұхитының порттарына
шығуға мүмкiндiк бередi. Теңiз кеме қатынасы Каспий т-нде Ақтау порты
арқылы өтедi, ол Ресей Федерациясының өзен жолдарымен Қара т. бен Балтық т-
не шығады. “Эйр Қазақстан” ұлттық әуе компаниясы, басқа да жетекшi
компаниялары жолаушылар тасымалын жүзеге асыруда.

Қазақстан экономикасының дамуының кезеңдері

Бірінші кезең (1993 — 94) экон. дағдарыстың түйiндi кезеңiне айналды,
бұл дағдарыс мыналардан көрiндi: Ресей Федерациясымен шаруашылық
байланыстардың үзiлуi және осының салдары ретiндегi төлем төленбеу
дағдарысы: кәсiпорындардың өзара борыштары 1993 — 94 ж. және 1995 жылдың
басында 634913 млн. теңге болды; инфляция (гиперинфляция) өрши түстi: 1993
ж. тұтыну бағасының индексi 2265% деңгейiне жеттi (Ресей Федерациясының
жаңа рублiнiң инфляциясы); өнеркәсiптiң шегiне жете құлдырауы: өндiрiлген
ұлттық табыс 1991 — 93 ж. 1976 жылғы деңгейге дейiн төмендеп, жалпы
құлдырау 38,2% болды. 90 жылдардың басындағы жалпы экон. дағдарыс халық
тұрмысының күрт нашарлауына әсерiн тигiздi: 1990 жылдан 1994 жылға дейiн
тұтыну қабiлетiнiң тепе-теңдiгi бойынша жан басына шаққанда орта есеппен
жалпы iшкi өнiм 20%-ға азайып, 4711 АҚШ долл. болды. Бұл кезеңде халықтың
жаппай көшi-қоны басталды, ол 1994 ж. терiс сальдоға жеттi (–410387 адам).
Жалғастырылған реформалардың мақсаты мына шараларды көздедi: меншiк
қатынастарын қайта құру жеке меншiктi заңдастыру жағына ойысты; “рубль
аймағынан” шығу және ұлттық валюта — теңгенi енгiзу (1993 ж. қараша);
валюта-қаржы және банк жүйесiн өзгерту; инфляция мен бюджет тапшылығын
кемiтуге қатысты қатаң шектеу шараларын жүзеге асыру; алтын-валюта сақтық
қорларын еселей түсу. Бұл кезеңде үкiмет дағдарысқа қарсы шаралар
бағдарламасын қабылдады, ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.