Ас бұршақ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ќазаќстан Республикасыныњ Білім жєне ѓылым министрлігі

Х.Досмұхамедов атындаѓы Атырау мемлекеттік университеті

Жаратылыстану факультеті

Ауыл шаруашылық

мамандықтарының кафедрасы

өзіндік жұмыс
Таќырыбы: Ас бұршақ

Орындаған: Уразалиев А.С.

ВД 25-топ студенті

Тексерген: Ещанова Н.Е.

б.ғ.к., аға оқытушы

Атырау - 2010 жыл

АС БҰРШАҚ (PISUM SATIVUM L.)

ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ МАҢЫЗЫ, ӨСІРІЛЕТІН АУДАНДАРЫ, ӨНІМДІЛІГІ, СОРТТАРЫ
Дәнді бұршақты дақылдардыц ішіндегі көп тарағаны асбұршақ, себебі ол
халық шаруашылығында кеңінен пайдаланылады. Біріншіден, ас бұршақ бағалы
тағам, оның дәнінде белок (28%), көміртегі қосылыстары (62,45%),
витаминдер, минералдық тұздар бар. Сондықтан ас бұршақ дәнінен жарма, аздап
ұн дайындалады. Пісіп жетілмеген дәндері мен жасыл бұршақтарынан консерві
жасалады.
Екіншіден, ас бұршақ – жақсы мал азықтық дақыл. Әсіресе, құрамалы жем
дайындағанда таптырмайтын өсімдік белогының қайнар көзі. Зоотехникалық
норма бойынша жемнің бір мал азықтық өлшемінде 105-110 грамм қорытылғыш
протеин болуы керек, ал ас бұршақтың бір мал азықтық өлшемінде 150-180
грамға дейін протеин болады.
Мысалы, гүлдену – жеміс түзу кезеңінде шабылған ас бұршақ көк
балаусасының құрғақ затында 15-18 процент протеин болады. Ас бұршақтың 1
центнер көк балаусасында 16, ал шөбінде 49,5 мал азықтық өлшем бар. Ас
бұршақтың сабаны мен топаны өзінің қасиеті жағынан кейбір шөптерден кем
түспейді.
Ас бұршақтың арпа, сұлы және басқа дақылдармен қосылып себілген көк
балаусасы, сүрлемі, шөбі малға жақсы азық. ТМД-дағы егіс көлемі 4 млн
гектарға жуық, 1990 жылы оның 130,0 мың гектары Қазақстанда өсірілді.
Көбінесе ас бұршақ республиканың солтүстік облыстарында егіледі. Ас
бұршақтың 1990 жылы Қазақстан бойынша гектарынан 11,0 центнер өнім алынып,
барлығы 143,0 мың тонна түсім жиналды.
1991 жылы Қазақстанда ас бұршақтың мына сорттары аудандастырылып
себілді: Кан, Рамонский-77, Зерноградский неосыпающийся, Неосыпающийся-!
және Таловец-55.

СЫРТҚЫ ОРТАНЫҢ ФАКТОРЛАРЫНА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР
Ас бұршақ жылылықты көп тілемейді. Оның тұқымы 1-2°С жылылықта өніп-
өсе береді, бірақ жақсы көктеп шығуы үшін қолайлы температура 4-5°С
шамасында. Егер генеративтік органдарының пайда болуы үшін қолайлы
температура 16-20°С болса, бұршақтың өсуімен дәнінің толысуы үшін 22-26°С
температура керек. Ас бұршақтың өркендері көктемгі – 5-6°С суықтыққа төзе
алса, оның гүлдену кезеңінде – 2-4°С суықтың өзі қауіпті. Ас бұршақ ылғалды
көбірек тілейтін дақыл. Оның транспирациялық коэффициенті 300-600-ге тең.
Ал оның топыраққа себілген тұқымының бөртуі үшін дәннің салмағының 100
процентіндей ылғал қажет. Осыған орай ас бұршақты ерте, яғни топырақта
ылғал мол уақытта сепкен дұрыс.
Генеративтік органдары пайда болуынан бастап толық гүлдену кезеңіне
дейінгі аралықта ас бұршақ ылғалға аса мұқтаж болады. Сонымен қатар оған
дәндену кезеңінде де жеткілікті мөлшерде ылғал керек. Бүрлену және гүлдену
кезеңінде ылғал тапшы болса, ас бұршақтың өнімі күрт төмендейді.
Ас бұршақ қара топырақта жақсы өседі. Механикалық құрамы ауыр, қышқыл
топырақты ас бұршақ әсте қаламайды.

ӨСІРУДІҢ ИНТЕНСИВТІК ТЕХНОЛОГИЯСЫ ЖӘНЕ ЖИНАУ
Алғы дақыл. Ас бұршақ алғашқы даму кезеңінде арам шөптерден көп
зардап шегеді. Сондықтан оны таза танапқа сепкен дұрыс. Осы тұрғыдан алып
қарағанда оның жақсы алғы дақылы күздік дәнді дақылдар, жүгері, қант
қызылшасы, картоп сияқты отамалы дақылдар. Бір себілген танапқа ас бұршақты
қайталап сепсе, оның өнімі кемиді, сол себепті ас бұршақты бұл орынға төрт-
бес жылсыз қайыра орналастыруға болмайды.
Тыңайту. Ас бұршақ топырақтағы қоректік заттарды өсіп шыққаннан пісіп
жетілгенге дейін пайдаланады. Дегенмен, қоректік заттарды дамуының алғашқы
кезеңінде көп мөлшерде керек етеді. Гүлдену кезеңіне дейін барлық
пайдаланатын азоттың үштен бірін (36%), фосфордың екіден үш бөлігін (60-
64%) және калийдің үштен бірінен тең жартысына дейінгі (37-53%) мөлшерін
пайдаланады. Дәннің пайда болып, толықсу кезеңінде фосфорды 84-95 процент
және калийді 79-81 процентіне дейін сіңіріп үлгереді, ал азотты пісіп
жетілгенге дейін пайдалана береді.
Ас бұршақтың ауадағы азотты пайдалану қабілетіне қарамастан, оның даму
кезеңінің басында аз мөлшерде, яғни бір гектарға әсер етуші заттары
есебімен алғанда 15-20 кг азот тыңайтқышын топыраққа сіңірген дұрыс,
өйткені ерте көктемде жылу жетіспегендіктен түйнек бактерияларының
тіршілігі өте баяу жүреді, сондықтан топырақта жеңіл сіңетін азот тапшылығы
сезіледі.
Фосфор тыңайтқыштары ас бұршақтың өнімділігін арттырып қоймай, сонымен
қатар оның дәнінің пісіп жетілуін тездетеді.
Калий тыңайтқыштарын қолдану да – тиімді шаралардың бірі.
Осы жағдайларды ескере отырып, күзде топырақты негізгі өңдеудің
алдында танаптың әр гектарына әсерлі заттары есебімен 45-60 кг фосфор және
45-50 кг калий тыңайтқыштарын сіңіру керек. Ас бұршақты себер алдында оның
тұқымын нитрагин препаратымен өңдеу жақсы нәтиже береді.
Топырақ өңдеу. Жерді негізгі өңдеу әдісі әр аймақтың топырақ-климат
жағдайына байланысты. Эрозия қаупі жоқ, механикалық құрамы ауыр
топырақтарда жерді түренді плугтармен сүдігерге терең жыртады. Жерді терең
жырту ас бұршақ тамыр жүйесінің жақсы өсуіне, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.