Құстарды қорғау туралы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Құстарды қорғау

Омыртқалы жануарлар ішіндегі ең үлкен топ — құстар. Бүкіл дүние жүзінде
олардың 10—12 мың түрлерінің тіршілік етуі де құстардың кең таралғанын
көрсетеді. Қазақстан территориясы да қанаттыларға өте бай. Онда құстардың
481 түрі мекендеп, күз айларындағы саны шамамен 18—20 миллионға жетеді.
Міне, бұл қаншама байлық десеңізші! Оларды қорғап, пайдалана білуге
тиіспіз.
Адам үшін қанаттылардың пайдасы өте зор. Бізде тіршілік ететін құстардың
біразы аңшылық үшін ауланып, дәмді ет пен мамық қауырсын береді. Мәселен,
қазірде Қазақстанда жылына 3,2 миллион құс аңшылардың олжасы болады. Олар —
үйрек, қаз, қасқалдаң, балшықты су құстары. Жасыл желек жамылған кең байтақ
даламызда ұшып жүрген біраз құстар (шымшың, торғай, тоңылдақ, ементұмсық
және тағы басқалар) егістік, бау-бақша, орман зиянкестері — насекомдармен,
кеміргіштермен қоректеніп, ауыл шаруашылығына айтарлықтай пайдасын
тигізеді. Құстардың эстетикалық мәні өз алдына бір төбе. Бұлбұл үні мен
торғайлардың неше құбылтып салған әндері талай композиторлардың
шығармаларына арқау болып келе жатқан жоқ па? Сондай-ақ аспанға ұшу
техникасын жетілдіру үшін құстардың ұшу заңдылықтарын зерттеу Леонардо да
Винчиден бастап күні бүгінге дейінгі авиаконстукторлар еңбектерінің
негізіне алынып отыр емес пе? Бүгінде де бұл жұмыстар жалғасуда.
Соңғы жылдары құстардың тек Қазақстанда ғана емес бүкіл жер шарында кейбір
түрлерінің саны азайып бара жатқаны байқалады. Сондықтан да ел-елде оларды
қорғау шаралары жүзеге асуда. Сол сияқты қазірде біздің республикамызда да
осындай жұмысты жүргізу кең қолға алынды. Саны күрт азайып кеткен аң-
құстарды шұғыл зерттеу арқылы келешекте олардың таралған аймағы анықталып,
кей жерлерде қорғау шаралары жүзеге асырылатын болады. Қазақстан ғалымдары
осындай құстардың тізімін алып, табиғаттың Қызыл кітабын жасауға кірісті.
Бұл тарауда республикамызда саны аз құстардың қай аудандарда таралғаны,
биологиясы, мінез-қылық ерекшеліктері жан-жақты әңгімеленеді. Өйткені, бұл
мәліметтердің оларды қорғау шараларын жүзеге асыру үшін үлкен мәні бар.
Қазіргі кезде,жастардың міндеті-табиғатты қорғау,соның ішінде-
құстар.Қазақстан экологтары жастарды қорғауға шақырады деген атпен Семейде
сәуірдің 1-інде атап өтілетін Құстардың халықаралық күніне арналған
республикалық шара өтті.Мұнда құстарды қорғай білу және оларға зиян
келтірмеуді,экологтар балаларға таныстырып өтті.
Қазақстан қызыл кітабын ашсақ,мұнда қорғауға жататын құстардың санын
көреміз.Олардың 3 түрі ерекше қорғауда:
1.Мәрмәр шүрегей- жоғалып кету қаупы бар түр. Қазақстанда соңғы 20 жылда
бірде-бір кездеспеген. Бұрын Сырдария бойында, Еділ мен Жайықтың аралығында
жиі кездесетін. Саны барлық жерде азайған сияқты. Түркияда 70 - шы жылдары
бар болғаны 2 мыңдайы ғана қыстаған. Санының азаю себептері анықталмаған.
Қазақстан мен Орта Азия мемлекеттерінде бұл түрді терең зерттеу жүмыстарын
жүргізіп, жойылу себептерін анықтап, оны сақтап қалудың шараларын белгілеу
керек.
2. Алакөз сүңгуір-саны күрт кеміп кеткен сирек кездесетін түр. Қазақстанның
солтүстік, орталық және шығыс аудандарында ұялайды. Бұл құстың шамалысы
республикамыздың оңтүстік, оңтүстік-шығыс, оңтүстік-батысындағы суларда
қыстайды. Саны туралы нақтылы деректер жоқ, санының кемуіне әсер ететін
факторлар зерттелмеген. Бұл түрдің бірте-бірте азаюы оны құстарды
зерттеушілер мен аңшылық мамандарының назарына ерекше алу керектігін талап
етеді.
3. Сұңқылдақ аққу-саны кеміп бара жатқан түр. Адам қызметінің әсеріне шыдай
алмайды. Қазақстанда кең тараған болатын, кәзір республиканың Солтүстік,
Орталық және Оңтүстік-Шығыс аудандарының 5-6 жерінде көлемді ұяларын
жасыруға болатын қалың қамыс - қоғалы ірі көлдерді мекендейді. Каспий
маңында қыстауға қалған бұл аққудың ең көбі 1983 жылы 400 -дей болған, одан
бері саны едәуір кеміді. Оның себебі: ұялауға қолайлы орынды жиі ауыстыруға
мәжбүр болуы.

АФРИКА
Африка- Жердің, Евразиядан кейінгі көлемі жағынан екінші үлкен материгі.
Оған қарасты аралдарды қоса есептегендегі ауданы -30,3 млн. км2, аралдарсыз
-29,2 млн. км2.
Африка материгі Евразиямен тығыз байланысты: оларды тек Қызыл және Жерорта
тенізі бөліп тұр. Африка мен Евразия шығыс жарты шардың біртұтас құрлық
массивін құрайды, бұларды басқа материктерден мұхиттардың, орасан зор
кеңістіктepi бөліп тастаған.
Материктің шеткі нүктелері солтүстікте - Эль-Абьяд мүйісі (37˚20' с.е.),
оңтүстікте - Игольный мүйісі (34˚52'с.е.). Африка солтүстіктен оңтүстікке 8
мың км созылып жатыр. Материктін eң жалпaқ бөлігі экватордан солтүстікте
10˚ пен 16˚ аралығында жатыр, мұнда Африка 17˚33 б. б. бастап (Альмади
мүйісі), 51˚24 ш. б. (Хафун мүйісі) дейін созылып, ені 7500 км-ге жетеді.
Африка жағалауында аралдар онша көп емес. Олардың ішіндегі ең үлкені -
Мадагаскар. Үнді мұхитында одан басқа Сокотра, Занзибар, Пемба, Мафия,
Комор, Маскарен аралдары бар. Олар түгелдей дерлік материктен пайда болған
және материкке таяу жатыр.
Атлант мұхитында материктік және вулкандық аралдар бар. Олар: Мадейра,
Канар, Жасыл Мүйіс,Масиас-Нгема-Бииого, Принсипи, Сан- Томе, Аннобон.
Орографиясы жағынан әр түрлі және тым бөлшектенген Евразияғаа қарағанда
Африканың жері керісінше бет кұрылысы біркелкі және пішінінің карапайым
болуымен ерекшеленеді. Оның рельефінде биіктігі 200 метрден 1000 метрге
дейін баратын жазықтар мен тау үстірттері басым. Жерінің 10 процентке жуығы
ойпатты, ал 20 проценттен біраз астамы таулы болып келеді. Материктің шеткі
бөлігі, әдеттегідей, ішкі аудандармен салыстырғанда көтеріңкі келеді.
Олардың орташа биіктігі 750 метр кұрайды.
Африканың экватордың екі қапталындағы нсгізінен тропиктік-экваторлық
кеңістік алабындағы орны жоғары температураның басым болуына себепші болса,
ішкі бөліктерінің онша тілімденбеуі әрі тұйықтығы Африкаға тән
континенттілік туғызады. Тегіс рельеeфтiң басым болуы және географпялық
орны зоналықтың айқын көрінуіне жағдай жасайды. Табиғат жағдайлары біршама
біртектес болып келетін ендікті бойлай созылып жатқан жалпақ өңірлер
экватордан солтүстікке және онтүстікке қарай бірін-бірі заңды түрде
алмастырады. Зоналық құрылым, әсіресе, материктің барынша сом және рельефі
бірсыдырғы солтүстік бөлігінде айқын көрінеді.

Экватордағы белгі
Біздің арамыздан көптеген ғасырлар бұрын материктің жағалауы мен ішкі
аудандарында Азия мен Солтүстік Африканың халықтары: финикиялықтар,
египеттіктер, карфагендіктер болып тұрған. Ерте орта ғасырда Шығыс және
Солтүстік Африкаға Арабия түбегінен арабтар өткен.
XV ғасырда португалдықтар Индияға апаратын жол іздеу барысында Африканың
жағалауын зерттеген. Бұл, құл сйудасының және африка елдерін
европалықтардың басып алуынынңбастапқы кезеңі болатын. XVIIІ ғасырдың аяғы
мен ХІХ ғасырдың бас кезінде Англия мен Франция материктің ішкі жағындағы
бірнеше отарларды жаулап алды. Бұл жаулаулар кезінде ашылыстар мен
зерттеулер қатар жүргізілді. 1788 жылы ағылшындар Африканың ішкі
бөліктерін ашуға жәрдем ететін ассоциация құрды. ХІХ ғасырдағы
зерттеулердің айтарлықтай нәтижесі - Африканың eң ірі өзендері Нигер, Ніл,
Конго және Замбези бассейндерінің зерттелуіне байланысты негізгі
гсографиялық проблемаларды шешу болды. Орталық және Оңтүстік Африканы
зерттеп білуге ағылшын ғалымымы Д. Ливингстон үлкен үлес қосты. Ол отыз жыл
бойы (1843 -1873) Атлант мұхитынан Үнді мұхитына дейінгі және Кейптауннан
экваторға дейінгі ұлан-байтақ кеңістікті зерттеді.
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Ніл мен Конго суайрығы облысын зерттеу
жұмыстарын орыс ғйлымы В. В. ІОнкер жүргізді.
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында түгел континенттің тұтастай және оның
жекелей бөлшектері немесе елдері геогрйфиясы ірі жинақталған жұмыстар
жасалды.
Африканы зерттеудегі ірі бетбұрыс 1960 жылы басталды, өйткені ол кезде
бұрынғы отарлардың орнына жаңа, жас тәуслсіз мeмлекеттер пайда бола
бастады. Олардың үкіметтері социалистік елдердің, бірінші кезекте Советтер
Одағының көмегімен аса бай табиғи ресурстарды: қазба байлықтарды,
гидроэнергетикалық ресypстарды, жер асты су көздерінің қоры және т.6.
іздестіруге және пайдалануға байланысты жұмыстар жүргізуде. Сoнымен қатар
Африканың әр түрлі аудандарында 6ілімнің сан алуан саласы үшін үлкен
теориялық маңызы бap зерттеу жұмыстарын жүргізуде. Олар: Шығыс Африканың
рифтік зоналары облыстарын комплексті зсрттеу, антропогеннің палеографиясын
, оньщ ішінде адамның пайда болғанға дейінгі жағдаятын зсрттеу тағы с. с.
Біздің елімізде Африка жөнінде ғылыми және ғылыми-көпшілік әдебиеттер мен
картографиялық материалдар жарық көріп тұрады.

ТОПЫРАҒЫ МЕН ӨСІМДІГІ
Африка үш флоралық доминионды (әлемді) алып жатыр. Оның солтүстігі Caxapaны
қоса Голарктикаға қараса, материктің негізгі бөлігі, экватордан оңтүстікке
және солтүстікке қарай Палеотропикаға жатады, материктің онтүстік бөлігі,
Оранжевая өзенінен оңтүстікке қажет дербес Кан флоралық әлемін құрайды.
Африканың солтүстік бөлігі флорасының қалыптасуы Oңтүстік{ Европа мен Батыс
Азия флорасының қалыптасуымен бір мезгілде жүрді. Ол түпкілікті түрде
жоғарғы ендіктердегі мұз басудан соң климаттық мұз басудан кейінгі
ауытқулардың әсерімен құрылды. Палеотропикалық әлем флорасы материк
алабындағы анағұрлым ежелгі флора болып табылады және де оның құрамына
Австралиямен байланыс әсер етті. Австралиямен ортақ элементтерге ағаш
тәріздес папоротниктер мен кейбір протейн тұқымдастар жатады.Оңтүстік
Америкамен және Азиямен байланыс кейінірек үзілді, Африканың флорасьнда осы
материктердің өсімдіктерімен ортақ жабық тұқымды өсімдіктердің туыстары мен
тұқымдастарының едәуірі бар.
Жылдық жауын – шашын жиынтығы 1500-2000 мм экваториалды климaт белдеуінде
ормандар гумусқа бaй күлгінденген латерит топырақтарда өседі. Ылғалды
тропиктік ормандар материктің шамaмен 8% алабын aлып жатыр. Олар Kонго
бассейнінде экватордан солтүстікке қарай 4˚с.е. дейін және экватордан
оңтүстікке қарай 5˚о.е. дейін тараған. Сонымен қатар ормандар Гвинея
жағалауын шамамсн 8˚с.е. дейін алып жатыр.Өзен атырауларындa және толысу
кезінде су басып кететін жағалауларда, әсіресе Гвинея шығанағында мангр
тоғайлары үстем.
Алғашқы жаңбыр ормандары Конго қазан шұңқырының тек орталық бөлігінде
сақталған, басқа жерлерде, әсіресе Гвинея шығанағынан солтүстікке қарай
оларды аласа, қайта шыққан тоғайлар алмастырған. Өзінің таралуының
солтүстік шекарасы маңында ормандар, бәлкім, орман өсімдігі үнемі өртеп
отырудың нәтижесінде өз орнын саваннаға берген болар.Ариканың ылғалды
тропиктік ормандары өзінің түр қүpaмының байлығы мен алып жатқан жер көлемі
жағынан Оңтүстік Американың трониктік ормандарына қарағанда біршама кейін
тұрады. Бұл ормандардың биік ярустарын алып фикустар (80 м дейін), зәйтүн
пальмасы (llaeis guil1eensis), шарап пальмасы (Rhaplhia), сейба (Ceiba
tоnnіngі), кола ағашы (Соlа nіtіdа) тағы басқалар құрайды. Ал төменгі
ярустарда банандар, әр түрлі папоротниктер, либерия кофе ағашы (Соffеа
lіЬегіса) өседі. Лианалардың ішінде ерекше орынды ағаш тәрізді каучукты
лиана – ландольфия алады, ұзын ротанг пальмасы (Calamus) және басқалар
кездеседі. Африканың ылғалды тропиктік ормандарынан көптеген бағалы
техникалық және азық-түліктік өсімдіктер түрі шыққан. Солардың бipi –
зәйтүн пальмасы, ол тeхникалық (ұрық қабынан) және азық-түліктік
(тұқымдарынан) май бepедi. Мұның соңғысы тағгaмғa тікелей пайдаланыла
береді және сондай-ақ маргаринге қоспа ретінде қолданылады. Зәйтүн пальмасы
тропиктік елдердің плантациялық дақылы ретінде тек өз елінде ғана емес,
сонымен, қатар Малайя архипелагының аралдарына кеңінен тараған. Оңтүстік
америкадан әкелінген зәйтүн пальмасының плантациялары, какао ағашы, каучук
көп жерде табиғи өсімдіктерді ығыстырып шығарады. Жергілікті халықтар
баннан, маниок, батат өсіреді.

Африканың топырағы
Экватордан солтүстікке және оңтүстікке қарай ылғалды тропиктік ормандар
саваннамен алмасады. Ормандар сирейді, олардың құрамы кедейленеді, тұтас
орман массивтерінің арасынан саванна дақтары пайда бола бастайды. Бірте –
бірте ылғалды тропиктік ылғал тек өзен аңғарларында ғана қалады, ал
суайрықтарды жылдың құрғақ мезгілінде жапырағын тастайтын ағаштар немесе
саванналар басып кеткен. Өсімдіктердің өзгеруі ылғалды кезеңнің қысқаруының
және экватордан алыстаған сайын ұзара түсетін кезеңнің пайда болуының
ықпалымен жүреді.
Жаңбырлы кезең 8 – 9 айға созылатын астық тұқымдас саваналарда биіктігі 2 –
3 м, ал кейде тіпті 5 м жететінастық тұқымдастар өседі. Олар: піл шөбі
(Ptnnisetum purpureum), ұзын қылшықты жапырақты боз шағыл тағы басқалалар.
Жайқалған астық тұқымдастардың арасында жекелеген ағаштар, баоба6
(Adonsoniа digitata), дум пальмасы (Нірhaenа), зәйтүн пальмасы сорайып
тұрады. Экватордан солтүстікке қарай астық тұқымдас саванналар шамамен 12°
с.с. дейін жетеді. Оңтүстік жарты шарда астық тұқымдас саванналар зонасы
анағұрлым кеңірек, әсірссе Үнді мұхиты жағаларында олар кей жерлерде тіпті
тропикке дейін созылып жатады. Oндa астық тұқымдас саванналармен қатар
жылдың құрғақ кезінде тастайтын жапырақтарын тропиктік селдірормандар
кеңінен тараған. Оңтүстік Африканың шығысында олар өсімдіктердің басқа
типтерімен қосылып, тропиктен едәуір оңтүстікке қарай ұшырасады.

Африканың өсімдігі
Астық тұқымдас саванналар мен селдір ормандардың астында топырақтардың
ерекше типтері – саванналардың астында қызыл топырақтар және селдір
ормандардың астында қызыл – қошқыл қоңыр топырақтар қалыптасады.
Ылғалды маусым кезеңінің 5 – 6 айға дейін қысқаруына және жауын – шашынның
жалпы азаюына байланысты саванна өсімдіктері анағұрлым ксерофильдік бейнеге
ие болады. Шөп жамылғысы сирейді, әрі арасарады, ағаш тұқымдарының
құрамында аласа, ұшар бастары өзгеше жалпақ қарағандар белең алады. Бұлар
нағыз немесе құрғақ саванна дейтіндер.Ылғалдылық кезеңінің ұзақтығы 3-5
айға созылатын аудандарда нағыз саванналар кұрғак және тікенекті бұталары
мен селдір қатты шөптердің қауларынa өтеді. Мұндай өсімдік топтары шөлге
айналған саванна деп аталатын солтүстік жарты шарда, нағыз саванналардан
солтүстікке қарай біршама енсіз өңір құрады. Бұл өңір 6атыстан шығысқа
қарай жауын-шашынның жылдық жиынтығы азаятын 6ағытта кеңейе түседі.
Maтepиктің шығысында шөлге айналған саванналар Сомали түбегін түгелдей
алып, экваторға дейін және одан да оңтүстікке созылып түсіп, айрықша үлксн
алқаптарды алып жатыр. Шөлге айналған саванналардың топырағы кызыл-қоңыр.
Негізгі жыныстар тараған жерлерде қара түсті топырақ тараған.
Саваннаның және тропиктік селдір ормандардың барлық типтері мaтepиктің
бетінің 40% дейін алып жатыр. Африка саванналарының көпшілігі жойылып
кеткен ормандардың орнында пайда болған деген көзқарас та бар.
Климат және топырақ жағдайлары жөнінен саванналар тропиктік егіншілікке
қолайлы. Казіргі кезде саванналардың көптеген учаскелері тазартылған және
айдалып тасталған. Бұл зонада барыншa кеңінен тараған дақылдар - мақта, жер
жанғағы, жүгері, темекі, сорго, күріш.
Саванналар шөлейттерге өтеді, олар солтүстік жарты шарда айқын көрінетін,
бірақ енсіз зоналар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.